Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 77/2024

Fimmtudaginn 18. apríl 2024

A

gegn

Vinnumálastofnun – Fæðingarorlofssjóði

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir lögfræðingur, Agnar Bragi Bragason lögfræðingur og Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur.

Með kæru, dags. 13. febrúar 2024, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála greiðsluáætlun Fæðingarorlofssjóðs, dags. 5. desember 2023.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Með umsókn, dags. 23. nóvember 2023, sótti kærandi um greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði vegna fæðingar barns hans X 2023. Kæranda var kynnt greiðsluáætlun með ákvörðun, dags. 5. desember 2023, þar sem fram kom að mánaðarleg greiðsla til hans yrði 210.695 kr. á mánuði miðað við 100% fæðingarorlof.

Kærandi lagði fram kæru hjá úrskurðarnefnd velferðarmála 13. febrúar 2024. Með bréfi, dags. 15. febrúar 2024, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Fæðingarorlofssjóðs ásamt gögnum málsins. Greinargerð sjóðsins barst með bréfi, dags. 29. febrúar 2024, og var hún kynnt kæranda með bréfi úrskurðarnefndarinnar, dags. 6. mars 2024. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Kærandi tekur fram að hann hafi verið búsettur í Svíþjóð þar til 31. desember 2022 og verið þar í fullu starfi. Á tímabilinu 16. febrúar 2022 til 14. ágúst 2022 hafi kærandi verið í fæðingarorlofi en unnið fullt starf á tímabilinu 15. ágúst 2022 til 31. desember 2022. Þann 1. janúar 2023 hafi kærandi byrjað í fullu starfi á Íslandi og unnið fulla vinnu til 1. janúar 2024 þegar hann hafi farið í fæðingarorlof til að annars barn hans sem hafi fæðst X 2023. Kærandi telji að taka beri mið af starfi hans í Svíþjóð og tekjum þaðan á viðmiðunartímabili við útreikning á fæðingarorlofsgreiðslum til hans. Í því samhengi vísi kærandi til dóms EFTA dómstólsins frá 29. júlí 2022 í máli nr. E-5/21.

III.  Sjónarmið Fæðingarorlofssjóðs

Í greinargerð Fæðingarorlofssjóðs kemur fram að í 1. mgr. 21. gr. laga nr. 144/2020 um fæðingar- og foreldraorlof sé kveðið á um að foreldri öðlist rétt til greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði eftir að hafa verið í samfelldu starfi á innlendum vinnumarkaði í sex mánuði fyrir fæðingardag barns eða fyrir þann tíma þegar barn komi inn á heimili við frumættleiðingu eða töku í varanlegt fóstur.

Óumdeilt sé að kærandi uppfylli skilyrði 1. mgr. 21. gr. laga nr. 144/2020 og eigi tilkall til greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði miðað við fyrirliggjandi gögn, sbr. greiðsluáætlun til kæranda, dags. 5. desember 2023. Ágreiningur málsins snúi að útreikningi greiðslna frá Fæðingarorlofssjóði og þá hvort Fæðingarorlofssjóði beri að líta til tekna sem kærandi hafi aflað í störfum sínum í Svíþjóð við útreikning á meðaltali heildarlauna hans samkvæmt lögum nr. 144/2020 um fæðingar- og foreldraorlof.

Í 1. mgr. 23. gr. laga nr. 144/2020 sé kveðið á um að mánaðarleg greiðsla úr Fæðingarorlofssjóði til starfsmanns, sbr. 4. tölul. 4. gr., í fæðingarorlofi skuli nema 80% af meðaltali heildarlauna samkvæmt 4. og 5. mgr. og skuli miða við tólf mánaða samfellt tímabil sem ljúki sex almanaksmánuðum fyrir fæðingarmánuð barns eða þann almanaksmánuð sem barn komi inn á heimili við frumættleiðingu eða töku í varanlegt fóstur. Þá segi að miða skuli við meðaltal heildarlauna fyrir þá almanaksmánuði á viðmiðunartímabili sem foreldri hafi verið á innlendum vinnumarkaði, sbr. einnig 2. mgr. 22. gr., án tillits til þess hvort laun samkvæmt því ákvæði eða reiknað endurgjald samkvæmt 2. mgr. hafi komið til. Aldrei skuli þó miða við færri almanaksmánuði en fjóra við útreikning á meðaltali heildarlauna.

Í 4. mgr. 23. gr. laga nr. 144/2020 komi fram að til launa á innlendum vinnumarkaði samkvæmt 1.-3. mgr. teljist hvers konar laun og aðrar þóknanir samkvæmt lögum um tryggingagjald. Jafnframt skuli telja til launa þau tilvik sem teljist til þátttöku á innlendum vinnumarkaði samkvæmt a-[f] lið[um] 2. mgr. 22. gr. Auk þess skuli telja til launa greiðslur samkvæmt a- og b-liðum 5. gr. laga nr. 88/2003 um Ábyrgðasjóð launa.

Í 5. mgr. 23. gr. laga nr. 144/2020 sé kveðið á um að útreikningur á greiðslum til foreldris í fæðingarorlofi skuli byggjast á upplýsingum sem Vinnumálastofnun afli um tekjur foreldra úr skattframtölum, staðgreiðsluskrá og tryggingagjaldskrá skattyfirvalda. Þar segi jafnframt að Vinnumálastofnun skuli leita staðfestingar hjá skattyfirvöldum á því að upplýsingar úr staðgreiðsluskrá og tryggingagjaldskrá hafi verið í samræmi við álagningu skattyfirvalda vegna viðmiðunartímabila samkvæmt 1.-3. mgr.

Í athugasemdum við 23. gr. frumvarps þess er hafi orðið að lögum nr. 144/2020 komi fram að lagt sé til að 13. og 15. gr. þágildandi laga nr. 95/2000 verði skipt upp í fleiri ákvæði til að gera efnisatriði aðgengilegri. Í 23. gr. verði þannig kveðið á um viðmiðunartímabil og útreikning á greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði. Þá komi fram að breytingarnar eiga ekki að leiða til breytinga á framkvæmd laganna. Í athugasemdum við 1. mgr. 23. gr. segi að „þá skuli ekki tekið tillit til tekna sem foreldri hefur unnið til utan innlends vinnumarkaðar heldur einvörðungu á innlendum vinnumarkaði. Í þeim tilvikum þegar foreldri á rétt til fæðingarorlofs skv. 1. mgr. 21. gr. en hefur ekki starfað á innlendum vinnumarkaði á viðmiðunartímabilinu skal það öðlast rétt til lágmarksgreiðslna, í samræmi við 2. og 3. mgr. 24. gr.“ Loks komi fram í athugasemdum við 4. mgr. 23. gr. að áfram sé lögð áhersla á að ekki skuli taka tillit til tekna sem foreldri hafi unnið til utan innlends vinnumarkaðar.  

Fæðingardagur barns kæranda hafi verið X 2023 og skuli því, samkvæmt framangreindum lagaákvæðum, mánaðarleg greiðsla Fæðingarorlofssjóðs til kæranda reiknast sem 80% af meðaltali heildarlauna hans þá mánuði sem kærandi hafi verið á innlendum vinnumarkaði tímabilið janúar til desember 2022, sbr. 1. mgr. 23. gr. laga nr. 144/2020.

Samkvæmt upplýsingum frá Ríkisskattstjóra hafi kærandi talið tekjur sínar fram í samræmi við það sem fram komi í staðgreiðsluskrá Ríkisskattstjóra um tekjur hans á framangreindu viðmiðunartímabili og telji Fæðingarorlofssjóður að þar með liggi fyrir staðfesting á því að upplýsingar úr staðgreiðsluskrá hafi verið í samræmi við álagningu skattyfirvalda. Á tímabilinu hafi engar tekjur verið skráðar á kæranda né hafi verið greitt tryggingagjald.

Ágreiningslaust sé að á framangreindu tímabili hafi kærandi starfað í Svíþjóð. Tekjur þær sem kærandi hafi aflað á þeim tíma teljist hvorki til þeirra launa og annarra þóknana samkvæmt lögum nr. 113/1990 um tryggingagjald sem skylt sé að taka mið af við útreikning á meðaltali heildarlauna samkvæmt 4. mgr. 23. gr. laga nr. 144/2020 né til annarra þeirra tilvika sem þar séu sérstaklega tilgreind í málsliðnum og skylt sé að taka mið af við útreikning á meðaltali heildarlauna. Þá mæli 1. mgr. 23. gr. laganna beinlínis fyrir um það að einungis skuli miða við meðaltal heildarlauna fyrir þá mánuði sem foreldri hafi verið á innlendum vinnumarkaði. Þá sé enga heimild að finna í lögum nr. 144/2020 til að taka tillit til þeirra tekna sem kærandi hafi aflað á tímabilinu við útreikning á meðaltali heildarlauna hans.

Við aðstæður eins og þær sem séu uppi í máli kæranda mæli 2. mgr. 24. gr. laga nr. 144/2020 skýrt fyrir um að þegar foreldri eigi rétt til greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði samkvæmt 1. mgr. 21. gr. en hafi ekki starfað á innlendum vinnumarkaði á viðmiðunartímabili samkvæmt 1.-3. mgr. 23. gr. skuli foreldrið öðlast rétt til lágmarksgreiðslna í samræmi við starfshlutfall þess, sbr. 3. mgr. 24. gr. laga nr. 144/2020.

Í athugasemdum við 2. mgr. 24. gr. frumvarps þess er hafi orðið að lögum nr. 144/2020 komi fram að „þegar foreldri á rétt á greiðslum skv. 21. gr. en hefur ekki starfað á innlendum vinnumarkaði á viðmiðunartímabili skv. 1.-3. mgr. 23. gr. skuli það öðlast rétt til lágmarksgreiðslna skv. 3. mgr. í samræmi við starfshlutfall þess. Á þetta t.d. við um foreldra sem hafa starfað erlendis á viðmiðunartímabili 1.-3. mgr. 23. gr. en hafa síðan hafið störf á innlendum vinnumarkaði fyrir fæðingardag barns og öðlast rétt til greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði skv. 1. mgr. 21. gr., sbr. einnig 2. mgr. sömu greinar.“

Þá leiði af 3. mgr. 24. gr. laga nr. 144/2020, sbr. reglugerð nr. 1510/2022, að greiðsla í fæðingarorlofi til foreldris í 25–49% starfi í hverjum mánuði skuli þó aldrei vera lægri en sem nemi 152.025 kr. á mánuði og greiðsla til foreldris í 50–100% starfi í hverjum mánuði skuli aldrei vera lægri en sem nemi 210.695 kr. á mánuði vegna barna sem fæðast, séu ættleidd eða tekin í varanlegt fóstur frá og með 1. janúar 2023 eða síðar. Kærandi hafi því verið afgreiddur með 210.695 kr. á mánuði miðað við 100% fæðingarorlof, sbr. greiðsluáætlun til hans, dags. 5. desember 2023.

Ákvæði laga nr. 144/2020 um að einungis skuli miða meðaltal heildarlauna við tímabil sem foreldri hafi verið á innlendum vinnumarkaði séu afdráttarlaus og komi það bæði fram í lögunum sjálfum og í lögskýringargögnum með þeim eins og rakið hafi verið að framan. Við ákvörðun um greiðslu úr sjóðnum geti Fæðingarorlofssjóður og úrskurðarnefnd velferðarmála ekki virt að vettugi skýr og afdráttarlaus fyrirmæli  laga nr. 144/2020 líkt og fram komi í dómi Hæstaréttar í máli nr. 24/2023 þar sem fjallað hafi verið um sama úrlausnarefni og eigi við í þessu máli en í tíð eldri laga nr. 95/2000 um fæðingar- og foreldraorlof.

Með vísan til framangreinds telji Fæðingarorlofssjóður að greiðsluáætlun til kæranda, dags. 5. desember 2023, beri með sér réttan útreikning á greiðslum til hans.

IV.  Niðurstaða

Kærð er ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs sem tilkynnt var með bréfi, dags. 5. desember 2023, um að mánaðarleg greiðsla til kæranda yrði 210.695 kr. á mánuði miðað við 100% fæðingarorlof. Óumdeilt er í málinu að kærandi hefur áunnið sér rétt til greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði á grundvelli 1. mgr. 21. gr. laga nr. 144/2020 um fæðingar- og foreldraorlof. Ágreiningur málsins lýtur á hinn bóginn að því hvort líta eigi til tekna sem kærandi aflaði við störf í Svíþjóð við útreikning á greiðslum til hans úr sjóðnum.

Í 1. gr. laga nr. 144/2020 er kveðið á um gildissvið laganna en þar segir að lögin taki til réttinda foreldra á innlendum vinnumarkaði til fæðingar- og foreldraorlofs. Í athugasemdum við 1. gr. í frumvarpi til laganna kemur fram að skilyrðið um þátttöku á innlendum vinnumarkaði sé óbreytt frá gildandi lögum sem hafi verið byggð á fæðingarorlofslögum nr. 57/1987. Í 2. gr. þeirra laga hafi komið fram að foreldrar sem gegndu launuðum störfum og ættu lögheimili á Íslandi ættu rétt á fæðingarorlofi í allt að sex mánuði. Ákveðið hafi verið að falla frá búsetuskilyrðum í lögum nr. 95/2000 um fæðingar- og foreldraorlof og í staðinn gert nægjanlegt að foreldri starfi á íslenskum vinnumarkaði. Það hafi einkum verið gert með tilliti til aðildar Íslands að samningnum um Evrópska efnahagssvæðið.

Samkvæmt 1. mgr. 21. gr. laga nr. 144/2020 öðlast foreldri rétt til greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði eftir að hafa verið samfellt í sex mánuði á innlendum vinnumarkaði fyrir fæðingardag barns. Líkt og fyrr greinir liggur fyrir í málinu að kærandi uppfyllir það skilyrði laganna. Samkvæmt 1. mgr. 22. gr. laganna felur þátttaka á innlendum vinnumarkaði meðal annars í sér að starfa sem starfsmaður, þ.e. að vinna launað starf í annarra þjónustu samfellt í að minnsta kosti 25% starfshlutfalli í hverjum mánuði.

Í 1. mgr. 23. gr. laga nr. 144/2020 segir að mánaðarleg greiðsla Fæðingarorlofssjóðs til starfsmanns í fæðingarorlofi skuli nema 80% af meðaltali heildarlauna. Miða skuli við tólf mánaða samfellt tímabil sem ljúki sex almanaksmánuðum fyrir fæðingarmánuð barns eða þann almanaksmánuð sem barn komi inn á heimili við frumættleiðingu eða töku í varanlegt fóstur. Auk þess segir að einungis skuli miða við meðaltal heildarlauna fyrir þá almanaksmánuði á viðmiðunartímabili sem foreldri hafi verið á innlendum vinnumarkaði, sbr. einnig 2. mgr. 22. gr., án tillits til þess hvort laun samkvæmt því ákvæði eða reiknað endurgjald samkvæmt 2. mgr. hafi komið til.

Barn kæranda fæddist þann X 2023. Samkvæmt framangreindum lagaákvæðum skal því mánaðarleg greiðsla Fæðingarorlofssjóðs til kæranda reiknast sem 80% af meðaltali heildarlauna hans þá mánuði sem kærandi var á innlendum vinnumarkaði tímabilið janúar 2022 til desember 2022. Óumdeilt er að á því tímabili starfaði kærandi í Svíþjóð og fékk greiðslur vegna fæðingarorlofs þar í landi vegna hluta tímabilsins.

Í 2. mgr. 24. gr. laga nr. 144/2020 segir að þegar foreldri eigi rétt til greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði samkvæmt 1. mgr. 21. gr. en hafi ekki starfað á innlendum vinnumarkaði á viðmiðunartímabili samkvæmt 1.-3. mgr. 23. gr. skuli foreldrið öðlast rétt til lágmarksgreiðslna samkvæmt 3. mgr. í samræmi við starfshlutfall þess.

Þar sem kærandi var ekki á innlendum vinnumarkaði á viðmiðunartímabilinu verður að líta til framangreindrar 2. mgr. 24. gr. laga nr. 144/2020 og fallast á að kærandi hafi eingöngu öðlast rétt til lágmarksgreiðslna, líkt og gert er í hinni kærðu ákvörðun. Hvorki í lögum um fæðingar- og foreldraorlof né í reglugerð nr. 1510/2022, um fjárhæðir greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði og greiðslu fæðingarstyrks, er að finna heimild til að taka mið af tekjum kæranda á erlendum vinnumarkaði eins og kærandi hefur óskað eftir. Þá benda lögskýringargögn, svo sem rakið er að framan af hálfu Fæðingarorlofssjóðs, eindregið til að eingöngu skuli miða við tekjur sem aflað er á innlendum vinnumarkaði á áðurnefndu viðmiðunartímabili. Við þá afstöðu löggjafans er úrskurðarnefndin bundin og getur ekki virt að vettugi skýr og afdráttarlaus fyrirmæli laga nr. 144/2020 við ákvörðun um greiðslur úr sjóðnum, sbr. dóm Hæstaréttar í máli nr. 24/2023 frá 28. febrúar 2024.

Að mati úrskurðarnefndar er því ljóst að útreikningur Fæðingarorlofssjóðs í greiðsluáætlun, dags 5. desember 2023, er í samræmi við ákvæði laga nr. 144/2020. Hin kærða ákvörðun er því staðfest.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs, dags. 5. desember 2023, um mánaðarlegar greiðslur til A, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir