Mál nr. 17/2006

Þriðjudaginn, 27. júní 2006

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Úrskurður

Mál þetta úrskurða Guðný Björnsdóttir hdl., Gunnlaugur Sigurjónsson læknir og Heiða Gestsdóttir lögfræðingur.

Þann 28. mars 2006 barst úrskurðarnefnd fæðingar- og foreldraorlofsmála kæra A, dagsett 25. mars 2006.

Kærð var ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins sem tilkynnt var með bréfi dagsettu 28. apríl 2006 um að synja kæranda um greiðslu úr Fæðingarorlofssjóði.

Í rökstuðningi með kæru segir meðal annars:

„Foreldrar fluttu til B-lands í september 2004 vegna þess að móðir hugðist fara í nám í D-borg í janúar 2005. Faðirinn fékk vinnu í október 2004 og var að vinna fram í mars 2005 en þá lauk verkinu sem hann hafði vinnu við. Ákvað hann þá að fara á námskeið sem stóð í þann tíma sem eftir var af fyrirhugaðri dvöl í B-landi, eða þar til skólanum hjá móðurinni lauk. Bæði luku þau námi í júní 2005 og hófu bæði störf á íslenskum vinnumarkaði í júlí 2005. Faðirinn var á vinnumarkaði fram að fæðingardegi barns og móðir eins lengi og heilsa leyfði samkvæmt læknisráði. Fæðingardagur barns var áætlaður þann 12. janúar 2006 en barnið fæddist þann 18. desember 2005, 3 vikum og 4 dögum fyrir tímann.

Foreldrar hafa ýmis rök fyrir því að synjun á greiðslum til þeirra úr Fæðingarorlofssjóði verði hnekkt.

1. Aðeins vantaði 13 daga uppá það að báðir foreldrar hefðu fullan rétt á greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði.

2. Áætlaður fæðingardagur barns var 12. janúar 2006 og að öllu eðlilegu hefði barnið átt að fæðast þá, 12 dögum eftir að foreldrar öðluðust fullan rétt á greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði.

3. Faðir var í fullu starfi fram að fæðingardegi barns en ekki aðeins 25% sem er lágmarkshlutfall til að eiga fullan rétt á greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði og móðir eins lengi og heilsa leyfði samkvæmt læknisráði.

Það hlýtur að teljast með ólíkindum að ef hægt er að hreinlega refsa fólki með þessum hætti og þessari réttarskerðingu fyrir það að eignast fyrirbura. Eins hlýtur það að teljast tímaskekkja að íslenskir ríkisborgarar sem búið og starfað á íslenskum vinnumarkaði allt sitt líf fái sömu réttarstöðu og innflytjandi frá fjarlægu landi við það eitt að víkka sjóndeildarhringinn með námi erlendis í innan við ár.

Þegar þessum rökum er hnoðað saman er komin ein stór ástæða fyrir því að foreldrar eigi fullan rétt á greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði.“

Með bréfi, dagsettu 30. mars 2006, óskaði úrskurðarnefnd fæðingar- og foreldraorlofsmála eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins.

Greinargerð lífeyristryggingasviðs Tryggingastofnunar ríkisins er dagsett 9. maí 2006. Í greinargerðinni segir:

„Barn kæranda fæddist 18. desember 2005. Með bréfi lífeyristryggingasviðs, dags. 22. desember 2005, var kæranda tilkynnt að hún gæti átt rétt á fæðingarstyrk námsmanna ef undanþáguskilyrði 9. mgr. 19. gr. laga nr. 95/2000 um fæðingar- og foreldraorlof, sbr. 9. gr. laga nr. 90/2004, væri uppfyllt. Var kæranda í bréfinu leiðbeint um að hún þyrfti að sýna fram á námsframvindu síðustu 12 mánuði fyrir fæðingardag sem og hún þyrfti að sýna fram á hvenær störf hennar hófust á árinu 2005.

Lífeyristryggingasviði barst með bréfi, dags. 27. janúar 2006, staðfesting frá vinnuveitanda kæranda um að hún hafi hafið störf 4. júlí 2005.

Með bréfi lífeyristryggingasviðs, dags. 24. apríl 2006, var ítrekuð beiðni um gögn til staðfestingar á námsframvindu, sbr. bréf, dags. 22. desember 2006. Var kæranda gefinn 15 daga frestur til að skila inn umbeðnum gögnum. Lífeyristryggingasviði barst með símbréfi, dags. 27. apríl 2006, staðfesting frá E skóla, B-landi, staðfesting á að kærandi hafi stundað 400 kennslustunda (lektioner) nám við skólann frá 12. janúar til 8. júní 2005.

Þá leitaði lífeyristryggingasvið upplýsinga frá Lánasjóði íslenskra námsmanna um lánshæfi náms, sbr. fyrrgreinda staðfestingu. Samkvæmt umbeðnum upplýsingum frá Lánasjóði íslenskra námsmanna var lífeyristryggingasviði tjáð með símtali að umrætt nám væri ekki lánshæft hjá sjóðnum.

Með bréfi lífeyristryggingasviðs, dags. 28. apríl 2006, var kæranda tilkynnt að hún uppfylli ekki skilyrði laga um greiðslu fæðingarstyrks námsmanna. Í sama bréfi var henni tilkynnt að henni yrði greiddur fæðingarstyrkur til foreldris utan vinnumarkaðar í þrjá mánuði frá 1. janúar 2006. Með bréfinu fylgdi greiðsluáætlun, dags. 28. apríl 2006.

Í kæru bendir kærandi á að aðeins 13 daga hafi vantað upp á til að hún hefði átt rétt á greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði. Þá bendir kærandi á að barn hennar hefði fæðst á réttum tíma, m.v. áætlaðan fæðingardag, þá hefði hún átt rétt á greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði. Kærandi telur því óréttmætt að hún tapi réttindum við það að barn hennar fæddist 3 vikum og 4 dögum fyrir tímann.

Í 1. mgr. 8. gr. laga nr. 95/2000 kemur fram að foreldrar, sbr. 1. mgr. 1. gr. laganna, eigi sjálfstæðan og óframseljanlegan rétt til fæðingarorlofs í allt að þrjá mánuði hvor um sig vegna fæðingar barns. Þá kemur fram í 2. mgr. 8. gr. að réttur til fæðingarorlofs stofnist við fæðingu barns. Ljóst er því að réttur til fæðingarorlofs vegna barns kæranda stofnaðist 18. desember 2005.

Í 13. gr. laganna er hins vegar kveðið á um rétt foreldra til greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði. Í 1. mgr. 13. gr., sbr. 4. gr. laga nr. 90/2004, kemur fram að skilyrði til greiðslna úr sjóðnum sé að foreldri hafi verið samfellt í sex mánuði á innlendum vinnumarkaði fyrir fæðingardag barns. Er þetta skilyrði laganna ófrávíkjanlegt og áréttað í 1. mgr. 2. gr. reglugerðar nr. 1056/2004 um greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði og greiðslu fæðingarstyrks.

Í 4. gr. reglugerðar nr. 1056/2004 er kveðið á um það hvað í samfelldu starfi felst, en það er að hafa verið í a.m.k. 25% starfi í hverjum mánuði á innlendum vinnumarkaði yfir tiltekið tímabil. Þá teljast ennfremur til samfellds starfs þau tilvik sem talin eru upp í a-d-liðum 2. mgr. 3. gr. reglugerðarinnar.

Samkvæmt 2. mgr. 3. gr. reglugerðarinnar telst því enn fremur til samfellds starfs:

a. orlof eða leyfi samkvæmt lögum, kjarasamningi eða ráðningarsamningi þótt ólaunað sé að hluta eða öllu leyti,

b. sá tími sem foreldri fær greiddar atvinnuleysisbætur, er á biðtíma eftir slíkum bótum eða hefði átt rétt á þeim hefði foreldrið skráð sig án atvinnu  samkvæmt lögum nr. 12/1997, um atvinnuleysistryggingar. Hið sama gildir eigi foreldri rétt á greiðslum úr Tryggingasjóði sjálfstætt starfandi einstaklinga,

c. sá tími sem foreldri fær greidda sjúkra- eða slysadagpeninga, er á biðtíma eftir dagpeningum eða hefði átt rétt á þeim hefði foreldri sótt um þá til Tryggingastofnunar ríkisins samkvæmt lögum nr. 117/1993, um almannatryggingar, enda hafi foreldri látið af launuðum störfum af heilsufarsástæðum,

d. sá tími sem foreldri nýtur bóta frá tryggingafélagi sem koma í stað launa vegna tímabundins atvinnutjóns af völdum slysa.

Framangreind upptalning 2. mgr. 3. gr. reglugerðarinnar er einnig sett fram til skýringar á því hvað teljist til þátttöku á vinnumarkaði, en samkvæmt 1. mgr. 3. gr. felur það í sér að starfa í annarra þjónustu í a.m.k. 25% starfshlutfalli í hverjum mánuði eða að starfa við eigin rekstur, án tillits til félagsforms, í því umfangi að hlutaðeiganda er gert að standa mánaðarlega, eða með öðrum reglulegum hætti samkvæmt ákvörðun skattyfirvalda, skil á tryggingagjaldi.

Af þeim gögnum sem lífeyristryggingasvið lagði til grundvallar því að kærandi ætti ekki rétt á greiðslum á úr Fæðingarorlofssjóði til kæranda, má sjá að á síðustu sex mánuðum fyrir fæðingu barns síns var kærandi ekki starfandi samfellt á vinnumarkaði samkvæmt skilningi laganna og reglugerðarinnar. Tímabilið sem um ræðir er frá 18. júní til 17. desember 2005, en barn kæranda fæddist eins og að framan greinir 18. desember 2005. Á þessu tímabili starfaði kærandi, samkvæmt yfirlýsingum vinnuveitanda hennar, frá 4. júlí til 2. desember 2005. Þá var kærandi frá störfum, án veikindaréttar, frá 3. desember fram að fæðingu barnsins. Ekki liggja fyrir gögn um bótarétt kæranda vegna veikindatímabils fyrir fæðingu, en ekki var sótt um lengingu fæðingarorlofs vegna veikindanna. Þó er ekki að sjá að slíkur réttur geti haft áhrif á rétt kæranda til greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði, þar sem hún getur samkvæmt framansögðu ekki talist hafa verið í starfi á innlendum vinnumarkaði frá 18. júní til 4. júlí 2005.

Þá ber kærandi því við að með ólíkindum verði að teljast að hún verði fyrir réttindaskerðingu við það að barn hennar fæðist svo löngu fyrir áætlaðan fæðingardag. Lífeyristryggingasvið tekur enga afstöðu til slíkrar fullyrðingar, enda er í þessum efnum bundið af skýrum ákvæðum laga og reglugerða.

Við afgreiðslu umsóknar kæranda tók lífeyristryggingasvið afstöðu til þess hvort kærandi ætti rétt á greiðslu fæðingarstyrks til foreldris utan vinnumarkaðar og í námi. Í 1. mgr. 18. gr. laga nr. 95/2000, sbr. 8. gr. laga nr. 90/2004, segir að foreldrar utan vinnumarkaðar eða í minna en 25% starfi eigi sjálfstæðan rétt til fæðingarstyrks í allt að þrjá mánuði hvort um sig vegna fæðingar, frumættleiðingar barns eða töku barns í varanlegt fóstur. Þá segir að foreldrar eigi sameiginlegan rétt á fæðingarstyrk í þrjá mánuði til viðbótar sem annað foreldri getur fengið í heild eða foreldrar skipt honum með sér. Í 2. mgr. 18. gr. laga nr. 95/2000, sbr. 8. gr. laga nr. 90/2004 segir þá að foreldri skuli eiga lögheimili hér á landi við fæðingu barns og hafa átt lögheimili hér á landi síðustu 12 mánuði fyrir þann tíma. Hins vegar greinir í 14. gr. reglugerðar nr. 1056/2004 að heimilt sé að taka búsetu í öðrum ríkjum innan Evrópska efnahagssvæðisins til greina, ef foreldri sýnir fram á slíka búsetu með staðfestri yfirlýsingu.

Þá greinir í 5. mgr. 18. gr. laga nr. 95/2000 að rétturinn til fæðingarstyrks sé bundin því að foreldrið fari sjálft með forsjá barnsins eða hafi sameiginlega forsjá ásamt hinu foreldri þess þegar greiðsla fæðingarstyrks hefst.

Um frekari skilyrði til greiðslu fæðingarstyrks til foreldra utan vinnumarkaðar er ekki að ræða. Ljóst er að kærandi átti lögheimili hér á landi 18. desember 2005, þegar barnið fæddist. Hins vegar átti kærandi aðeins lögheimili hér á landi frá 25. júní 2005, samkvæmt breytingaskrá þjóðskrár Hagstofu Íslands. Þar sem í breytingaskránni kom fram að kærandi hafi flutt lögheimili sitt til B-lands á þeim tíma sem upp á vantar, sbr. 2. mgr. 14. gr. reglugerðar nr. 1056/2004, og E-104 vottorð kæranda var í samræmi við ákvæðið, þá leit lífeyristryggingasvið svo á að kærandi uppfyllti skilyrði fyrir greiðslu fæðingarstyrks til foreldra utan vinnumarkaðar.“

Þá segir í greinargerðinni:

„Við mat á því hvort nám í öðru ríki sé sambærilegt fullu námi hér á landi í skilningi 18. gr. reglugerðarinnar hefur lífeyristryggingasvið stuðst við upplýsingar frá Lánasjóði Íslenskra námsmanna. Er lífeyristryggingasvið með því að notast við mat Lánasjóðsins á því hvort nám teljist lánshæft samkvæmt reglum sjóðsins. Samkvæmt upplýsingum frá Lánasjóðnum er nám við E skóla ekki lánshæft hjá sjóðnum og hefði kærandi því ekki átt rétt á námslánum vegna þess náms. Taldi lífeyristryggingasvið því að nám kæranda á vorönn 2005 uppfyllti ekki skilyrði laga- og reglugerðaákvæða þeirra sem hér að framan eru talin, og var kæranda því synjað um greiðslu fæðingarstyrks til foreldra í fullu námi.

Með vísan til framangreinds telur Tryggingastofnun ríkisins að kærandi hafi ekki átt rétt á greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði samkvæmt 13. gr. laga nr. 95/2000 um fæðingar- og foreldraorlof, sbr. 4. gr. laga nr. 90/2004 og að rétt hafi verið að synja umsókn hennar um fæðingarstyrk sem foreldri í fullu námi samkvæmt 19. gr. laga nr. 95/2000, sbr. 9. gr. laga nr. 90/2004. Telur Tryggingastofnun ríkisins jafnframt að greiðsluyfirlit, dags. 28. apríl 2006, beri réttilega með sér þann rétt sem kærandi á til greiðslna samkvæmt lögum nr. 95/2000, sbr. lög nr. 90/2004.“

Greinargerðin var send kæranda til kynningar með bréfi, dagsettu 16. maí 2006 og henni gefinn kostur á að koma að athugasemdum. Frekari athugasemdir bárust ekki frá kæranda.

Niðurstaða úrskurðarnefndarinnar:

Kæra varðar ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að synja kæranda um greiðslu úr Fæðingarorlofssjóði og ákvarða henni greiðslu fæðingarstyrks sem foreldris utan vinnumarkaðar.

Samkvæmt 1. mgr. 13. gr. laga nr. 95/2000 um fæðingar- og foreldraorlof (ffl.), sbr. 4. gr. laga nr. 90/2004, öðlast foreldri rétt til greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði eftir að hafa verið samfellt í sex mánuði á innlendum vinnumarkaði fyrir fæðingardag barns, sbr. og 1. mgr. 2. gr. reglugerðar nr. 1056/2004 um greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði og greiðslu fæðingarstyrks.

Í 1. mgr. 3. gr. reglugerðarinnar er skilgreint hvað felist í því að starfa á innlendum vinnumarkaði í skilningi fæðingar- og foreldraorlofslaganna, þ.e. að starfa í annarra þjónustu í a.m.k. 25% starfshlutfalli í hverjum mánuði eða að starfa við eigin rekstur, án tillits til félagsforms, í því umfangi að hlutaðeiganda sé gert að standa mánaðarlega, eða með öðrum reglulegum hætti samkvæmt ákvörðun skattyfirvalda, skil á tryggingagjaldi. Til atvinnuþátttöku skv. 2. mgr. 3. gr. reglugerðarinnar telst jafnframt:

a. orlof eða leyfi samkvæmt lögum, kjarasamningi eða ráðningarsamningi þótt ólaunað sé að hluta eða öllu leyti,

b. sá tími sem foreldri fær greiddar atvinnuleysisbætur, er á biðtíma eftir slíkum bótum eða hefði átt rétt á þeim hefði foreldrið skráð sig án atvinnu samkvæmt lögum nr. 12/1997, um atvinnuleysistryggingar. Hið sama gildir eigi foreldri rétt á greiðslum úr Tryggingasjóði sjálfstætt starfandi einstaklinga samkvæmt lögum nr. 46/1997, um Tryggingasjóð sjálfstætt starfandi einstaklinga,

c. sá tími sem foreldri fær greidda sjúkra- eða slysadagpeninga, er á biðtíma eftir dagpeningum eða hefði átt rétt á þeim hefði foreldri sótt um þá til Tryggingastofnunar ríkisins samkvæmt lögum nr. 117/1993, um almannatryggingar, enda hafi foreldri látið af launuðum störfum af heilsufarsástæðum,

d. sá tími sem foreldri nýtur bóta frá tryggingafélagi sem koma í stað launa vegna tímabundins atvinnutjóns af völdum slysa.

Kærandi ól barn 18. desember 2005. Sex mánaða viðmiðunartímabil samkvæmt framangreindu er því frá 18. júní 2005 fram að fæðingardegi barns. Samkvæmt gögnum málsins var kærandi við nám í B-landi, E skóla, tímabilið 12. janúar til 8. júní 2005 og hóf síðan störf á innlendum vinnumarkaði þann 4. júlí 2005 og starfaði til 2. desember 2005. Eftir þann tíma og fram að fæðingu barns var kærandi frá störfum án veikindaréttar. Kærandi uppfyllir þannig ekki skilyrði 1. mgr. 13. gr. ffl. um að hafa verið samfellt í sex mánuði á innlendum vinnumarkaði fyrir fæðingardag barns. Hvorki í lögum um fæðingar- og foreldraorlof nr. 95/2000 né í reglugerð nr. 1056/2004 er kveðið á um heimild til að víkja frá skilyrði um sex mánaða samfellt starf þegar barn fæðist fyrir tímann. Samkvæmt því ber að staðfesta þá ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að synja kæranda um greiðslu úr Fæðingarorlofssjóði.

Samkvæmt 1. mgr. 19. gr. laga nr. 95/2000, sbr. 9. gr. laga nr. 90/2004, eiga foreldrar sem hafa verið í fullu námi í a.m.k. sex mánuði á síðustu 12 mánuðum fyrir fæðingu barns rétt á fæðingarstyrk. Skilgreiningu á fullu námi er að finna í 1. mgr. 18. gr. reglugerðar nr. 1056/2004, um greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði og greiðslu fæðingarstyrks. Þar kemur fram að fullt nám í skilningi laga um fæðingar- og foreldraorlof teljist vera 75-100% samfellt nám í viðurkenndri menntastofnun innan hins almanna menntakerfis á Íslandi eða á háskólastigi, í a.m.k. sex mánuði á síðustu 12 mánuðum fyrir fæðingu barns. Enn fremur að heimilt sé að meta sambærilegt nám í öðrum ríkjum, enda uppfylli foreldri lögheimilisskilyrði skv. 16. gr. eða undanþáguákvæði 17. gr. reglugerðarinnar. Þá segir í ákvæðinu að einstök námskeið teljist ekki til fulls náms.

Samkvæmt upplýsingum sem úrskurðarnefndin aflaði er unnt að stunda nám á F-braut við G-skóla sem er deild í H-framhaldsskólanum. Námið á F-brautinni er 98 einingar, bóklegt og verklegt nám, auk starfsþjálfunar. Nám kæranda í E skóla getur ekki talist vera sambærilegt námi á F-braut G-skóla eða öðru námi í viðurkenndri menntastofnun innan hins almenna menntakerfis á Íslandi. Telst nám kæranda í B-landi því ekki hafa verið fullt nám í skilningi laga um fæðingar- og foreldraorlof, sbr. 1. mgr. 18. gr. reglugerðar nr. 1056/2004. Samkvæmt því kemur réttur kæranda til greiðslu fæðingarstyrks sem námsmanns ekki til álita.

Í 1. mgr. 18. gr. laga nr. 95/2000, sbr. 8. gr. laga nr. 90/2004, segir að foreldrar utan vinnumarkaðar eða í minna en 25% starfi eigi sjálfstæðan rétt til fæðingarstyrks í allt að þrjá mánuði hvort um sig vegna fæðingar, frumættleiðingar barns eða töku barns í varanlegt fóstur. Í 2. mgr. 18. gr. laga nr. 95/2000, sbr. 8. gr. laga nr. 90/2004 segir að foreldri skuli eiga lögheimili hér á landi við fæðingu barns og hafa átt lögheimili hér á landi síðustu 12 mánuði fyrir þann tíma. Heimilt er sbr. 2. mgr. 14. gr. reglugerðar nr. 1056/2004 að taka búsetu í öðrum ríkjum innan Evrópska efnahagssvæðisins til greina ef foreldri sýnir fram á slíka búsetu með staðfestri yfirlýsingu. Slíka staðfestingu hefur kærandi lagt fram og hefur hún því rétt til greiðslu sem foreldri utan vinnumarkaðar.

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að synja kæranda um greiðslu úr Fæðingarorlofssjóði er staðfest svo og ákvörðun stofnunarinnar um greiðslu fæðingarstyrks til kæranda sem foreldris utan vinnumarkaðar.

ÚRSKURÐARORÐ:

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að synja A um greiðslu úr Fæðingarorlofssjóði er staðfest. Staðfest er ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um rétt kæranda til greiðslu fæðingarstyrks sem foreldris utan vinnumarkaðar.

Guðný Björnsdóttir

Heiða Gestsdóttir

Gunnlaugur Sigurjónsson