Mál nr. 98/2024 Úrskurður 16. september 2024

Mál nr. 98/2024                    Eiginnafn: Baldr (kk.)

Hinn 16. september 2024 kveður mannanafnanefnd upp svohljóðandi úrskurð í máli 98/2024 en erindið barst nefndinni 22. ágúst.

Til þess að heimilt sé að samþykkja nýtt eiginnafn þurfa öll skilyrði 5. gr. laga, nr. 45/1996, um mannanöfn að vera uppfyllt. Skilyrðin eru:

1. Eiginnafn skal geta tekið íslenska eignarfallsendingu eða hafa unnið sér hefð í íslensku máli.
2. Nafnið má ekki brjóta í bág við íslenskt málkerfi.
3. Það skal ritað í samræmi við almennar ritreglur íslensks máls nema hefð sé fyrir öðrum rithætti þess.
4. Eiginnafn má ekki vera þannig að það geti orðið nafnbera til ama.

Eiginnafnið Baldr er riháttarafbrigði af nafninu Baldur. Hér reynir á skilyrði númer þrjú þar sem nafnið Baldr er ekki ritað í samræmi við almennar ritreglur íslensks máls. Sá ritháttur að sleppa bókstafnum u i endingum orða (t.d. maðr í stað maður, hefr í stað hefur og góðr í stað góður) fer gegn almennum ritreglum íslensks máls, sbr. 3. ml. 1. mgr. 5. gr. laga nr. 45/1996 og er andstæður íslenskri hljóðþróun. Sjá einnig úrskurði nr. 58/2011 (Víkingr) og nr. 46/2024 (Óðr).

Í forníslensku var hljóðfræðilegur munur á -r og -ur í enda orðs. Hið síðarnefnda kom til að mynda fyrir í nf./þf.ft. af veikum kvenkynsorðum (sǫgur af saga), í aukaföllum frændsemisorða (móður af móðir) og í nokkrum öðrum tilvikum. Annars staðar var borið fram -r, t.d. maðr, fagr, kallaðr. Á fjórtándu öld fara að koma fyrir dæmi um innskots-u í orðum þar sem -r var upprunalegt, t.d. fegrð > fegurð, og virðist það hafa verið orðinn almennur framburður á fyrri hluta fimmtándu aldar að bera bæði fram upphafleg -r og -ur sem -ur. Áfram var þó fram eftir öldum oft ritað r fyrir bæði upprunalegt -r og -ur. Ýmsir á nítjándu öld reyndu að gera greinarmun á þeim í stafsetningu en við lok hennar var -ur orðið almenn ritun og hefur verið þannig í öllum stafsetningarreglum síðan.

Aðeins er unnt að samþykkja nafn sem ekki er skrifað í samræmi við almennar ritreglur ef hefð telst hafa myndast fyrir rithætti þess.

Við túlkun mannanafnanefndar á hefð í 5. og 6. gr. laga um mannanöfn er nú stuðst við eftirfarandi vinnulagsreglur sem nefndin uppfærði síðast á fundi 22. mars 2022 og eru byggðar á greinargerð með frumvarpi að mannanafnalögum, eldri vinnulagsreglum, dómaframkvæmd og sjónarmiðum sem fjallað er um í fundargerð:

1. Nafn telst hafa unnið sér hefð í íslensku máli ef það fullnægir einhverju eftirfarandi skilyrða:

   Það er nú borið af a.m.k. 15 Íslendingum;

   Það er nú borið af 10–14 Íslendingum og hinn elsti þeirra hefur náð a.m.k. 30 ára aldri;

   Það er nú borið af 5–9 Íslendingum og hinn elsti þeirra hefur náð a.m.k. 60 ára aldri;

   Það er nú borið af 1–4 Íslendingum og kemur þegar fyrir í manntalinu 1920 (eða fyrr);

   Það er nú ekki borið af neinum Íslendingi en kemur þegar fyrir í manntalinu 1920 (eða fyrr) og hefð þess hefur ekki rofnað. Hefð nafns telst rofin ef það hefur ekki verið borið af Íslendingi undanfarin 70 ár.

2. Með Íslendingum er átt við þá sem öðlast hafa íslenskan ríkisborgararétt án umsóknar og eiga eða hafa átt lögheimili á Íslandi.
3. Nafn getur verið hefðað, þó að það komi ekki fyrir í manntölum, ef það hefur unnið sér menningarhelgi. Nafn telst hafa unnið sér menningarhelgi komi það fyrir í alkunnum ritum, frumsömdum og þýddum, í nafnmynd sem ekki brýtur í bág við íslenskt málkerfi.
4. Þrátt fyrir að ekki sé hefð fyrir tökunafni á grundvelli framanritaðs telst ritháttur þess hefðbundinn sé hann gjaldgengur í veitimáli og nafnið ekki ritháttarafbrigði rótgróins nafns. Þó er áskilið að nöfn skulu rituð með bókstöfum íslenska nútímastafrófsins eða bókstöfunum c, q, w og z.Heimilt er að laga tökunafnið að almennum íslenskum ritreglum.

Tekið skal fram að vinnulagsreglurnar eru mannafnanefnd til stuðnings við mat sitt, en ekki ráðandi um niðurstöðuna bendi önnur atriði engu að síður til þess að ritháttur nafns hafi hefðast.

Samkvæmt upplýsingum frá Þjóðskrá ber enginn einstaklingur, sem uppfyllir skilyrði vinnulagsreglnanna, eiginnafnið Baldr. Nafnið kemur heldur ekki fyrir í manntölum frá 1703 til 1920. Telst því ekki hefð fyrir rithætti nafnsins og beiðninni hafnað.

Úrskurðarorð:

Beiðni um eiginnafnið Baldr er hafnað.