Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 29/2022

Miðvikudaginn 15. júní 2022

A

gegn

Barnaverndarnefnd B

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Kári Gunndórsson lögfræðingur, Björn Jóhannesson lögfræðingur og Guðfinna Eydal sálfræðingur.

Með kæru, móttekinni 7. janúar 2022, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála úrskurð Barnaverndarnefndar B frá 14. desember 2021 vegna umgengni við C .

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Stúlkan C er X ára gömul stúlka sem lýtur forsjá Barnaverndarnefndar B. Faðir stúlkunnar var sviptur forsjá hennar með dómi Héraðsdóms B þann X 2021 og staðfesti Landsréttur dóm héraðsdóms þann X 2022. Móðir stúlkunnar var svipt forsjá hennar með dómi Héraðsdóms B þann X 2020 sem Landsréttur staðfesti þann X 2021. Kærandi er föðuramma stúlkunnar.

Á meðferðarfundi starfsmanna Barnaverndar B þann 17. nóvember 2021 var fjallað um beiðni kæranda um umgengni við sonardóttur sína. Bókað var að starfsmenn legðu til að umgengni yrði einu sinni á mánuði, í húsnæði á vegum Barnaverndar B, undir eftirliti starfsmanna Barnaverndar B, í eina klukkustund, á meðan málið væri rekið fyrir dómstólum. Þá legðu starfsmenn til að fósturforeldrar væru viðstaddir umgengni kysu þeir það. Kærandi féllst ekki á tillögur starfsmanna barnaverndar og var málið því lagt fyrir fund Barnaverndarnefndar B þann 14. desember 2021. Barnaverndarnefnd B tók málið til úrskurðar samkvæmt 74. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002 (bvl.)

Úrskurðarorð hins kærða úrskurðar er svohljóðandi, auk þess sem þar er bent á kæruheimild til úrskurðarnefndar velferðarmála:

„Barnaverndarnefnd B ákveður að A hafi umgengni við C, einu sinni í mánuði í tvær klukkustundir í senn á meðan forsjársviptingarmál er rekið fyrir dómstólum. Umgengni fari fram á fyrirfram ákveðnum stað sem aðilar koma sér saman um. Ef aðilar koma sé ekki saman um stað skal umgengni fara fram í húsnæði á vegum barnaverndarnefndar B. Eftirlitsaðili á vegum barnaverndarnefndar B skal vera í upphafi umgengni og fósturforeldrum frjálst að viðstaddir umgengni, kjósi þeir þess.“

II.  Sjónarmið kæranda

Kærandi krefst þess að hinn kærði úrskurður Barnaverndarnefndar B frá 14. desember 2021 verði felldur úr gildi og að málinu verði vísað aftur til nýrrar meðferðar hjá barnaverndarnefnd.

Úrskurðarnefnd velferðarmála hafi áður haft mál stúlkunnar til meðferðar og ítrekað fellt úr gildi úrskurði barnaverndarnefndar um umgengni við bæði föður og kæranda, sbr. úrskurði nefndarinnar í málum nr. 528/2020, 608/2020, 178/2021 og nú síðast 273/2021. Mál nr. 608/2020 og 273/2021 varða umgengni stúlkunnar við kæranda sem sé föðuramma barnsins en í báðum tilfellum hafi það verið mat úrskurðarnefndar að verulegur ágalli væri á málsmeðferð hjá barnaverndarnefnd að meta ekki sérstaklega umgengni kæranda við stúlkuna, en umgengni kæranda hafi ávallt verið bundin við umgengni föður og hún verið sett í hlutverk stuðningsaðila fyrir hann, án þess að vera upplýst um það.

Eftir að úrskurðarnefnd velferðarmála hafi fellt úr gildi úrskurð barnaverndarnefndar um umgengni kæranda við stúlkuna í annað sinn með úrskurði sínum í máli nr. 273/2021 hafi málið verið tekið fyrir að nýju hjá barnavernd og síðar lagt fyrir barnaverndarnefnd til úrskurðar þar sem kærandi samþykkti ekki tillögu barnaverndar þess efnis að umgengni við stúlkuna yrði einu sinni í mánuði, í eina klukkustund í senn og færi fram í húsnæði á vegum barnaverndar, undir eftirliti starfsmanns og að viðstöddum fósturforeldrum. Með hinum kærða úrskurði komst barnaverndarnefnd að þeirri niðurstöðu að lengja umgengni hverju sinni í tvær klukkustundir, auk þess sem gert var ráð fyrir því að aðilar kæmu sér saman um staðsetningu hverju sinni og að eftirlitsaðili væri aðeins viðstaddur við upphaf umgengni en fósturforeldrum væri frjálst að vera viðstaddir kysu þeir það.

Þó kærandi fagni því að hafa loks fengið sérstaka umfjöllun um umgengni við barnabarn sitt þá telji hún umgengnina vera of sjaldan og í of skamman tíma hverju sinni, auk þess sem hún sér ekki hvaða rök standa til þess að umgengni fari fram undir eftirliti starfsmanns barnaverndar eða fósturforeldra. Hún sé því nauðbeygð til að kæra úrskurð barnaverndarnefndar í þriðja sinn.

Kærandi byggir á því að það fyrirkomulag sem kveðið sé á um í hinum kærða úrskurði gangi mun lengra en þörf sé á, enda sé ekkert sem bendi til þess að umgengni stúlkunnar við ömmu sína raski öryggi hennar eða stöðugleika. Þvert á móti bendi gögn málsins til þess að náin tengsl séu til staðar þeirra á milli og að kærandi sé hæfur uppalandi. Verður því að ætla að það sé stúlkunni til hagsbóta að njóta ríkrar umgengni við ömmu sína og að sú umgengni fari fram í eðlilegu umhverfi fremur en á ókunnum stað undir eftirliti.

Umgengni hafi alla tíð verið takmörkuð undir rekstri málsins og kærandi hafi til þessa ekki notið sérstakrar umgengni við stúlkuna, þrátt fyrir beiðni þess efnis. Af hálfu barnaverndar hafi kærandi raunar ávallt verið samsömuð föður og mál hennar aldrei hlotið sanngjarna meðferð. Ályktanir séu dregnar um hæfni kæranda út frá gögnum í máli föður stúlkunnar, þrátt fyrir að barnavernd hafi aldrei nokkurn tímann haft fyrir því að meta færni og eiginleika kæranda sérstaklega. Hún hafi ítrekað óskað eftir því að taka stúlkuna í fóstur en barnavernd hafi sífellt neitað þeirri ósk, lengi vel með óformlegum hætti þannig að kærandi átti ekki kost á því að fá ákvörðun barnaverndar endurskoðaða. Sem fyrr segir sé mál kæranda vegna þessa nú til meðferðar hjá úrskurðarnefnd velferðarmála, sbr. mál nr. 611/2021. Hið sama sé uppi á teningnum þegar komi að umgengni. Óskir kæranda hafi ekki fengið sanngjarna meðferð hjá barnavernd eða barnaverndarnefnd þar sem ávallt hafi verið litið á hana og föður sem einn og sama aðila. Umgengni kæranda við stúlkuna hafi verið bundin við litla umgengni föður og þetta fyrirkomulag útskýrt á þann veg að hún eigi að veita honum stuðning í umgengni. Barnavernd hafi aldrei nokkurn tímann tjáð kæranda að hún hafi verið eða sé hugsuð sem eitt stuðningsúrræða föður en vísar engu að síður ítrekað til þessa í gögnum.

Um vinnslu máls kæranda og föður barnsins sé vísað til athugasemda kæranda í máli nr. 611/2021 sem fylgi erindinu. Ekki sé þörf á að rekja þau sjónarmið sem þar koma fram í löngu máli en þau hafi óhjákvæmilega þýðingu við úrlausn á máli þessu, enda telji kærandi að þessi takmarkaða umgengni og eftirlit með henni sé enn einn þátturinn í því að búa svo um hnútana að hún fái örugglega ekki forsjá stúlkunnar. Tengsl stúlkunnar við fósturforeldra haldi óhjákvæmilega áfram að styrkjast á meðan hún sé í umsjá þeirra og kærandi sé á meðan nær útilokuð frá samskiptum við stúlkuna til þess að tengsl þeirra standi því ekki í vegi að hún fari í varanlegt fóstur til fósturforeldra.

Það sé alveg ljóst að tíminn vinni ekki með kæranda. Eftir því sem tíminn líður verður málsástæða barnaverndar sterkari um að stúlkan hafi tengst fósturforeldrum sínum og tryggja þurfi stöðugleika hennar í þeirra umsjá. Í þessu máli virðist ákvörðun hafa verið tekin snemma, allt of snemma að mati kæranda, um að koma stúlkunni í varanlegt fóstur hjá fósturforeldrum. Við val á fósturforeldrum hafi aldrei verið litið til kæranda þó að hún sé amma barnsins, hvorki hvað varðar tímabundna vistun né varanlega, þrátt fyrir að hafa fengið góða umsögn frá Barnavernd Seltjarnarness og fengið útgefið leyfi til að taka barn í fóstur. Ekki nóg með að hafa talað fyrir daufum eyrum hvað þetta varðar heldur hafi kærandi sem fyrr segir aldrei fengið sjálfstæða umgengni heldur verið sett í stuðningshlutverk fyrir son sinn, án þess að hafa verið látin vita af því eða gerð grein fyrir til hvers væri ætlast af henni. Faðir stúlkunnar hafi aldrei fengið þann stuðning sem hann eigi rétt á samkvæmt lögum vegna fötlunar sinnar en það virðist sem svo að kærandi hafi meðal annars átt að fylla upp í stuðningsþörf hans. Vinnubrögð barnaverndar í málinu hafa að mati kæranda og fleiri verið ámælisverð svo ekki sé fastar að orði kveðið og virðast engan endi ætla að taka.

Það sé ekkert fram komið sem gefi til kynna að umgengni við kæranda á heimili hennar hafi slæm áhrif á barnið, enda hafi slík umgengni ekki farið fram. Barnavernd vísar ítrekað til meintrar vanlíðanar í kjölfar umgengni og styður mál sitt við gögn úr máli föður. Með þessu sé enn og aftur litið á kæranda og föður stúkunnar sem einn og sama aðila, enda snúa þau gögn að föður en ekki kæranda. Sú umgengni sem hafi farið fram til þessa hafi fyrst og fremst verið við föður þó að kærandi hafi verið viðstödd. Þá mótmælir kærandi því einnig að umgengni hafi gengið illa líkt og haldið sé fram en þær frásagnir séu fyrst og fremst komnar frá fósturforeldrum sem hafi ekki farið leynt með það að þeir vilji taka við forsjá stúlkunnar og hafi því hagsmuna að gæta af niðurstöðu málsins.

Kærandi sé einn af fáum föstum punktum í lífi stúlkunnar og þær njóta náinna og góðra tengsla. Ljóst sé að kærandi sé og muni alltaf vera amma stúlkunnar, óháð því hvernig mál þetta fari að lokum. Enginn vafi sé um að börn njóta almennt góðs af tengslum og samveru við afa og/eða ömmu. Kærandi sé hæfur uppalandi sem hafi fengið leyfi til að taka stúlkuna í fóstur en af einhverjum undarlegum ástæðum þyki barnavernd nauðsynlegt að takmarka umgengni hennar við stúlkuna verulega og að hún fari fram undir ströngu eftirliti sem sé sambærilegt því sem beitt sé þegar umgengnisaðilar eiga við fíknivanda að stríða og barni stafar hætta af þeim. Í öllu falli telji kærandi enga þörf á að beita öllum úrræðum sem kveðið sé á um í hinum kærða úrskurði og að ekkert sé því til fyrirstöðu að umgengni fari að minnsta kosti fram á heimili hennar, eftir atvikum að viðstöddum fósturforeldrum.

Barnaverndarnefnd virðist telja að best sé að tryggja stöðugleika í lífi barnsins með því að vista það hjá fósturforeldrum og lágmarka umgengni við kæranda og föður. Nú þegar barnaverndarnefnd hafi fengið úrskurði sína um umgengni ítrekað fellda úr gildi sé mjög íþyngjandi aðgerðum beitt um hvar umgengni skuli fara fram og hverjir skuli vera viðstaddir hana. Þó að úrskurður kveði á um að umgengni fari fram á fyrir fram ákveðnum stað þá sé raunin sú að barnavernd hafi engan áhuga á að ræða við kæranda um hvar umgengni skuli fara fram. Á þeim stutta tíma sem þetta fyrirkomulag hafi verið við lýði hafi kæranda verið gert ljóst að ekki komi til greina að stúlkan komi í heimsókn til ömmu sinnar, sbr. fyrirliggjandi tölvupóstsamskipti vegna umgengni.

Kærandi byggir kröfur sínar á því að barn eigi rétt á umgengni við þá sem eru þeim nákomnir ef það sé barninu til hagsbóta, sbr. 2. mgr. 74. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002. Kærandi bendi á að réttur barns til að njóta umgengni við aðra nákomna en kynforeldra sína geti haft sérstaka þýðingu fyrir barnið. Kærandi telji að umgengni barnsins við hana sé bæði stúlkunni og kæranda til hagsbóta. Ekki sé verið að svipta kæranda forsjá og sama hvernig málið fari að lokum mun kærandi vera amma barnsins og engin rök standa til þess að skerða tengsl þeirra tveggja.

Þá telji kærandi að markmið fósturs standi ekki í vegi kröfum hennar um að umgengni verði tvisvar í mánuði og lengur í hvert sinn, enda séu kröfur hennar mjög hóflegar og í fullu samræmi við það sem almennt gerist á milli barna og ömmu/afa. Rík samvera og tengsl við föðurömmu mun vera stúlkunni til góðs og hún mun búa að þeim tengslum til frambúðar. Kröfur kæranda byggja því einnig á meginreglu barnaverndarlaga um að hagsmunir barnsins skulu ávallt hafðir í fyrirrúmi, sbr. 1., 3. og 4. mgr. 4. gr. laganna.

Kærandi vísar enn fremur til og byggir að breyttu breytanda á öllum sömu málsástæðum og byggt hefur verið á í fyrri kærum í málinu, sbr. úrskurði í málum nr. 608/2020 og 273/2021 sem og kæru og athugasemdum í máli nr. 611/2021. Með vísan til framangreinds séu kröfur kæranda ítrekaðar.

III.  Sjónarmið Barnaverndarnefndar B

Barnaverndarnefnd B krefst þess að hinn kærði úrskurður verði staðfestur.

Í greinargerð Barnaverndarnefndar B kemur fram að um sé að ræða þriggja ára stúlku sem lýtur forsjá Barnaverndarnefndar B. Faðir stúlkunnar hafi verið sviptur forsjá með dómi Héraðsdóms B þann X 2021 og staðfesti Landsréttur dóm héraðsdóms þann X 2022. Móðir stúlkunnar hafi verið svipt forsjá hennar með dómi Héraðsdóms B þann X 2020 og staðfesti Landsréttur þann dóm þann X 2021. Afskipti hafa verið af málefnum stúlkunnar á grundvelli barnaverndarlaga nr. 80/2002 allt frá fæðingu hennar.

Þegar stúlkan var sex mánaða hafi hún verið vistuð á D, vistheimili barna, með samþykki foreldra. Móðir stúlkunnar dvaldi með henni fyrst um sinn á D en faðir tók alfarið við umönnun stúlkunnar á vistheimilinu í október 2019. Faðir dvaldi ásamt stúlkunni á D þar til loka janúar 2020 þegar þau fluttu á heimili kæranda og föður. Faðir fékk þá stuðning inn á heimilið frá YLFU. Kærandi var á þessum tíma ekki á landinu en hún kom til landsins þann 27. mars 2020.

Í dagál starfsmanna Barnaverndar B, dags. 14. apríl 2020, komi fram að starfsmaður hafi rætt við kæranda um stuðning inn á heimilið og sagði kærandi að allur stuðningur inn á hennar heimili og utan þess væri velkominn. Þá ræddi starfsmaður við kæranda sérstaklega um kvöldmatartíma og fleira og kvaðst kærandi ekki vilja vera háð því að þurfa að aðstoða son sinn. Kærandi kvaðst vilja vera amma stúlkunnar og sinna því hlutverki. Stúlkan ásamt föður bjuggu á heimili kæranda í rúma tvo mánuði, eða þar til stúlkan var vistuð utan heimilis.

Barnaverndarnefnd B úrskurðaði þann 10. nóvember 2020 að kærandi ætti umgengni við stúlkunnar einu sinni í mánuði í þrjá tíma í senn á meðan forsjársviptingarmál yrði rekið fyrir dómstólum. Úrskurðarnefnd velferðarmála felldi þann úrskurð úr gildi þann 18. mars 2021. Ekki náðist samkomulag við kæranda um umgengni við stúlkuna í kjölfarið og úrskurðaði Barnaverndarnefnd B því í málinu aftur þann 25. maí 2021. Þann 25. maí var umgengni kæranda lengd úr þremur klukkustundum í fjórar klukkustundir með úrskurði Barnaverndarnefndar B. Kærandi kærði þann úrskurð og felldi úrskurðarnefnd velferðarmála þann úrskurð úr gildi og vísaði málinu til nýrrar meðferðar hjá Barnavernd B þann 16. september 2021 með úrskurði í máli nr. 273/2021. Í forsendum úrskurðar úrskurðarnefndar velferðarmála sé vísað til athugasemda varðandi 74. gr. frumvarps að barnaverndarlögum þar sem bent sé á að þegar um aðra nákomna sé að ræða sé tekið þannig til orða að umgengni sé barninu til hagsbóta. Samkvæmt orðalaginu sé réttur þessara aðila ekki jafn ríkur og kynforeldris.

Fjallað hafi verið um umgengni kæranda við stúlkuna á meðferðarfundi starfsmanna Barnaverndar B þann 17. nóvember 2021 eftir að fyrri úrskurður barnaverndarnefndar hafi verið felldur úr gildi hjá úrskurðarnefnd velferðarmála. Starfsmenn barnaverndar lögðu þá til að kærandi ætti umgengni við stúlkuna einu sinni í mánuði, í húsnæði á vegum barnaverndar og undir eftirliti starfsmanns í eina klukkustund í senn. Þá hafi einnig verið lagt til að fósturforeldrar stúlkunnar mættu vera viðstaddir umgengni ef þeir myndu kjósa það. Í bókun starfsmanna þann 17. nóvember 2021, kemur fram að stúlkan hafi verið búsett eða dvalið á alls fimm heimilum frá fæðingu. Mikill óstöðugleiki hafi verið ríkjandi í lífi stúlkunnar og af þeim sökum væri stúlkan að mati starfsmanna í þörf fyrir stöðugleika og ró í lífi sínu og umhverfi. Fram kemur í bókun að umgengni eins og hún var áður á heimili kæranda og föður hafi reynst stúlkunni mjög erfið og hafi stúlkan sýnt mikil merki um vanlíðan í kjölfar umgengni.

Ekki náðist samkomulag við kæranda um umgengni og tók Barnaverndarnefnd B því málið til úrskurðar þann 14. desember 2021.

Í kæru til úrskurðarnefndar velferðarmála þann 7. janúar 2022 sé gerð krafa um að úrskurður Barnaverndarnefndar B frá 14. desember 2021 varðandi umgengni föðurömmu við stúlkuna verði felldur úr gildi og málinu vísað aftur til nýrrar meðferðar hjá Barnaverndarnefnd B.

Kærandi vísar meðal annars til þess að úrskurður barnaverndarnefndar gangi of langt og að ekkert bendi til þess að umgengni kæranda við stúlkuna raski öryggi hennar. Vísað sé til þess að þvert á móti séu náin tengsl og að umgengni kæranda við stúlkuna sé stúlkunni til hagsbóta. Vísar lögmaður í að kærandi sé hæfur uppalandi og að umgengni eigi að vera í eðlilegu umhverfi en ekki á ókunnugum stað undir eftirliti. Tekið sé fram að kærandi hafi ekki notið þess að eiga sérstaka umgengni við stúlkuna eins og hún hafi óskað eftir, heldur hafi kærandi verið sett í hlutverk stuðningsaðila fyrir föður, án þess að vera upplýst um það. Vísað er til þess að kærandi hafi ítrekað óskað eftir því að fá að taka stúlkuna í fóstur til sín en Barnavernd B hafi sífellt neitað þeirri ósk kæranda og hafi lengi vel gert það með óformlegum hætti.

Kærandi byggi kröfur sínar á því að barn eigi rétt á umgengni við þá sem séu því nákomnir ef það er barninu til hagsbóta, sbr. 2. mgr. 74. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002. Kröfur kæranda byggja einnig á meginreglu barnaverndarlaga um að hagsmunir barnsins skulu ávallt hafðir í fyrirrúmi, sbr. 1., 3. og 4. mgr. 4. gr. laganna. Vísað er til rökstuðnings í fyrri málum kæranda hjá úrskurðarnefnd velferðarmála nr. 608/2020, nr. 273/2021 og nr. 611/2021, sbr. úrskurði í þeim málum.

Faðir stúlkunnar hafi verið sviptur forsjá hennar með dómi Héraðsdóms B þann 15. september 2021 og staðfesti Landsréttur dóm héraðsdóms þann 4. febrúar 2022. Það sé því ekki stefnt að því að stúlkan fari aftur í umsjá föður heldur að stúlkan alist upp hjá fósturforeldrum sínum þar til hún nær sjálfræðisaldri.

Barnaverndarnefnd B hafi nú í þrjú skipti kveðið upp úrskurð vegna umgengni kæranda við stúlkuna. Í janúar 2020 lauk vistun stúlkunnar á Di og fór hún þá heim með föður og bjó á heimili föður og föðurömmu frá janúar 2020 fram til 13. júlí 2020, en þá hafi stúlkan farið úr umsjá föður á grundvelli úrskurðar Barnaverndarnefndar B sem kveðinn hafi verið upp þann 6. júlí 2020. Eftir að stúlkan fór úr umsjá föður í júlí 2020 átti hann umgengni fyrst um sinn á tveggja vikna fresti. Sú umgengni hafi verið á heimili föður og föðurömmu og án eftirlits. Þegar tekin hafi verið ákvörðun um að fara fram á að faðir yrði sviptur forsjá stúlkunnar og stefnt yrði að varanlegri fósturvistun hennar, hafi það verið mat starfsmanna Barnaverndar B að nauðsynlegt væri að gera breytingar á tíðni umgengninnar. Barnaverndarnefnd B úrskurðaði þann 13. september 2020 að faðir ætti umgengni við stúlkuna einu sinni sinni í mánuði í þrjár klukkustundir í senn, á heimili föður og föðurömmu. Fjallað hafi verið um umgengni kæranda við stúlkuna á fundi barnaverndarnefndar þann 3. nóvember 2020. Tillögur starfsmanna Barnaverndar B voru þær að kærandi fengi ekki sérstaka umgengni við stúlkuna þar sem hún ætti umgengni við stúlkuna á sama tíma og faðir. Barnaverndarnefnd B úrskurðaði þann 10. nóvember 2020 að kærandi ætti umgengni við stúlkuna á sama tíma og faðir, einu sinni í mánuði í þrjár klukkustundir í senn. Umgengnin fór þá fram á sameiginlegu heimili föður og föðurömmu. Kærandi kærði úrskurð barnaverndarnefndar til úrskurðarnefndar velferðarmála sem felldi áðurnefndan úrskurð úr gildi og vísaði málinu aftur til meðferðar hjá barnaverndarnefnd. Þann 25. maí 2021 úrskurðaði Barnaverndarnefnd B að kærandi ætti umgengni við stúlkuna einu sinni í mánuði, í fjórar klukkustundir í senn og á sama tíma og faðir ætti umgengni. Umgengni færi þá fram á heimili föður og föðurömmu eða öðrum stað sem aðilar kæmu sér saman um.

Í niðurstöðu héraðsdóms frá 15. september 2021 hafi komið fram það mat dómsins að forsjárhæfni föður væri verulega skert og að hann teldist vera ófær um að sinna daglegri umönnun og uppeldi dóttur sinnar þar sem hann átti sig ekki á takmörkunum sínum og nái ekki að tileinka sér nægilega færni til þess að mæta þörfum stúlkunnar. Það hafa verið gerð þrjú forsjárhæfnismöt vegna föður þar sem faðir hafi ekki verið metinn með nægjanlega hæfni til að fara með forsjá dóttur sinnar.

Í greinargerð starfsmanna Barnaverndar B, dags. 11. maí 2021, komi fram að það væri mat starfsmanna barnaverndar að það væru hagsmunir stúlkunnar að kærandi væri viðstödd umgengni föður við stúlkuna. Barnaverndarnefnd B taldi að með þátttöku kæranda í umgengni föður við stúlkuna væri hægt að haga umgengni þannig að óháður eftirlitsaðili væri ekki viðstaddur í umgengni og að stúlkan væri í aðstæðum sem hún þekkti sig í. Þessi ákvörðun hafi tekin með það í huga að stuðlað væri að því jafnvægi sem ríkti í lífi stúlkunnar og var það mat Barnaverndarnefndar B að það væri sérstaklega mikilvægt fyrir barn sem búið hefur við jafn mikinn óstöðugleika og rót eins og C. Það hafi verið mat starfsmanna Barnaverndar B að umgengni föður við stúlkuna færi fram undir eftirliti og hafi það verið mat starfsmanna að hagsmunum stúlkunnar væri best gætt með því að kærandi væri með föður í umgengni og þannig án eftirlits starfsmanna.

Kærandi átti umgengni við stúlkuna samkvæmt úrskurði Barnaverndarnefndar B frá 25. maí 2021 einu sinni í mánuði, í fjórar klukkustundir í senn á heimili sínu og föður. Umgengni þessi hafi verið á sama tíma og faðir átti umgengni og hafi ekki verið undir eftirliti starfsmanna en eins og komið hefur fram höfðu starfsmenn Barnaverndar B áhyggjur af stúlkunni einni í umsjá föður og hafi því verið horft til þess að umgengni gæti verið án eftirlits á heimili föður og kæranda ef kærandi væri föður til stuðnings. Fram komi í greinargerð lögmanns kæranda að kærandi hafi verið sett í hlutverk stuðningsaðila, án þess að vera nokkurn tímann upplýst um það en þessar upplýsingar hafa legið fyrir í bókunum starfsmanna og úrskurðum nefndarinnar sem kærandi hafi vissulega móttekið.

Umgengni þessi fór mjög illa í stúlkuna. Fósturforeldrar hennar lýstu því að mikil vanlíðan hafi verið hjá stúlkunni í kjölfar umgengni þar sem hún hafi verið mjög ólík sjálfri sér, grátið og verið í mjög mikilli þörf fyrir fósturfeður. Þá hafi stúlkan sífellt verið að fullvissa sig um að fósturforeldrar væru ekki að fara, viljað helst sitja í fangi fósturfeðra sinna og verið í mikilli þörf fyrir nánd. Fósturfeður lýstu því að stúlkan hafi grátið í svefni nærri alla nóttina eftir umgengni og að dagurinn á eftir hafi verið henni líka erfiður. Barnavernd B óskaði eftir upplýsingum frá leikskóla stúlkunnar og barst svarbréf þann 30. september 2021 þar sem fram kom að stúlkan hafi verið mjög ólík sjálfri sér eftir umgengnina. Það hafi verið erfitt fyrir stúlkuna að koma í leikskólann eftir umgengni og að hún hafi sýnt neikvæða hegðun, slegið kennara og meitt önnur börn. Stúlkan hafi þá verið vælin og verið að skemma leikföng sem hún hafði ekki áður gert. Fram kom að leikskólakennarar stúlkunnar höfðu séð þessa hegðun hjá stúlkunni á föstudeginum fyrir umgengni. Síðasta umgengni með þessum hætti hafi verið þann 25. september 2021, þ.e. sameiginleg umgengni kæranda og föður á heimili þeirra.

Eftir að umgengni kæranda og föður var breytt, þ.e. færð af heimili þeirra og í húsnæði á vegum Barnaverndarnefndar B og undir eftirliti starfsmanna, hafi umgengni gengið mjög vel. Kærandi hafi nú átt umgengni við stúlkuna tvisvar eftir að umgjörð umgengni var breytt, þann 1. desember 2021 og 12. janúar 2022. Samkvæmt dagálsnótum starfsmanns gekk umgengni vel. Fram komi í dagál starfsmanns barnaverndar þann 12. janúar 2022 að kærandi njóti umgengni við stúlkuna eina en starfsmaður sem sinnti eftirliti og fósturfaðir stúlkunnar voru ekki viðstödd umgengni kæranda við stúlkuna. Starfsmaður Barnaverndar B hafði samband við fósturforeldra þann 14. janúar 2022 til að athuga hvernig líðan stúlkunnar hefði verið eftir umgengni hennar við kæranda þann 12. janúar 2022. Fram kom að stúlkan hafi verið kát að hitta ömmu sína og einnig verið glöð að hafa fósturföður með þegar umgengni lauk. Fram kom að stúlkan hafi vaknað grátandi nóttina eftir umgengni við kæranda og spurt hvort þetta væri ekki örugglega heimili hennar og hvort hún ætti ekki heima hjá fósturforeldrum sínum.

Eins og fram hefur komið var síðasta umgengni sem faðir og kærandi áttu saman með stúlkunni á heimili þeirra í september 2021. Að sögn fósturforeldra og samkvæmt upplýsingum frá leikskóla stúlkunnar hafi líðan hennar verið afar slæm eftir umgengni þegar kærandi átti umgengni við hana ásamt föður og á heimili þeirra, stúlkan hafi verið vansæl í 1-2 daga eftir umgengni sem lýsti sér í pirringi og gráti út af engu. Sú umgengni hafi verið samkvæmt úrskurði barnaverndarnefndar og hann hafi verið felldur úr gildi og málinu vísað til nýrrar meðferðar hjá nefndinni þann 16. september 2021 samkvæmt úrskurði úrskurðarnefndar velferðarmála. Faðir hafi nú átt umgengni í fjölda skipta eftir að umgengni hans var breytt á þann veg að hún færðist af heimili hans og kæranda í húsnæði á vegum Barnaverndarnefndar B og undir eftirliti, sbr. greinargerð Barnaverndar B í máli föður nr. 657/2021 hjá úrskurðarnefnd velferðarmála. Eftir að umgengni var breytt og færð af heimili kæranda og föður í húsnæði á vegum Barnaverndarnefndar B og undir eftirliti hafi líðan stúlkunnar batnað til muna. Fósturforeldrum stúlkunnar sé frjálst að vera viðstaddir umgengni samkvæmt úrskurði barnaverndarnefndar og hefur það komið fram í dagálsnótum starfsmanna að stúlkan leiti eftir öryggi hjá fósturforeldrum sínum.

Í úrskurði Barnaverndarnefndar B þann 14. desember 2021 sé vísað í greinargerð starfsmanna Barnaverndar B að það hafi verið mat starfsmanna að mikilvægt væri að skapa stúlkunni aðstæður í umgengni þar sem hún upplifir sig örugga með það að markmiði að líðan hennar verði betri eftir umgengni. Starfsmenn barnaverndar vísuðu til úrskurðar úrskurðarnefndar velferðarmála frá 16. september 2021 í máli nr. 273/2021. Í niðurstöðu úrskurðar úrskurðarnefndar komi fram að það sé mat úrskurðarnefndar að það hafi verið verulegur ágalli á málsmeðferð barnaverndarnefndar að ekki skyldi hafa verið lagt mat á það sérstaklega, með hliðsjón af kröfum kæranda, hvort það væri stúlkunni til hagsbóta að eiga sérstaka umgengni við kæranda, óháð því hvort kærandi væri viðstödd umgengni föður við stúlkuna eða ekki.

Með hliðsjón af öllu því sem fram hefur komið sé það mat Barnaverndarnefndar B að sú ákvörðun að breyta umgjörðinni á umgengni, færa hana í húsnæði á vegum Barnaverndarnefndar B, undir eftirliti starfsmanna og að fósturforeldrar fái að vera viðstaddir, samræmist hagsmunum stúlkunnar, sérstaklega ef horft sé til líðanar hennar og hegðunar í kjölfar umgengninnar. Það sé stefnt að því að stúlkan verði í umsjá fósturforeldra þar til hún nær lögræðisaldri. Í ljósi þess verði að leggja áherslu á að stúlkan upplifi öryggi og ró á fósturheimilinu og sé það mat nefndarinnar að umgengni á heimili föður og kæranda geti raskað ró stúlkunnar og stefnt í hættu þeim stöðugleika sem reynt hafi verið að tryggja henni hjá fósturforeldrum. Stúlkan hafi á sinni stuttu ævi búið á alls fimm heimilum og mikill óstöðugleiki einkennt líf hennar. Stúlkan hafi nú verið í umsjá fósturforeldra sinna síðan í júlí 2020 og komi fram í forsjárhæfnismati föður, dags. 20. ágúst 2020, að stúlkan hafi náð á mjög stuttum tíma gríðarlegum framförum eftir að hún fór í umsjá fósturforeldra. Stúlkan hafi þá náð miklum árangri í að stýra tilfinningum sínum og hegðun, væri rólegri og næði betri einbeitingu og þannig hafi stúlkan minnkað hegðunar- og skapofsaköst sín. Stúlkan hafi stóran hluta ævi sinnar verið í umsjá fósturforeldra og má því ætla að þeir þekki vel þarfir hennar og því bærir til að meta líðan hennar.

Þegar nauðsynlegt sé að vista svo ungt barn utan heimilis, sé mikilvægt að vistunin raski sem minnst ró og öryggi barnsins. Ungur aldur stúlkunnar hafi í för með sér að hún ræður illa við breytingar og getur ekki tjáð sig sjálf um eigin hag.

Umgengni samkvæmt 74. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002 þarf að ákvarða í samræmi við hagsmuni og þarfir barnsins. Rétturinn til umgengni og umfang hans getur verið takmarkaður og háður mati á hagsmunum stúlkunnar þar sem meðal annars beri að taka tillit til hvaða markmiða sé stefnt að með fósturráðstöfuninni og hversu lengi fóstrinu sé ætlað að vara. Fari hagsmunir stúlkunnar og kæranda ekki saman, verði hagsmunir kæranda að víkja, sbr. 1. mgr. [4. gr.] barnaverndarlaga nr. 80/2002. Barnaverndarnefnd B telji það óumdeilt að líðan stúlkunnar sé betri nú eftir að umgengni hafi verið breytt við kæranda og föður og sé það mat nefndarinnar að rétt sé að leyfa stúlkunni að njóta vafans og hafa umgengni eins og hún var ákveðin með úrskurði nefndarinnar þann 14. desember 2021.

Í ljósi framangreinds, allra gagna málsins og með hagsmuni stúlkunnar að leiðarljósi sé af hálfu Barnaverndarnefndar B gerð krafa um að hinn kærði úrskurður verði staðfestur.

IV.  Sjónarmið barns

Vegna ungs aldurs var ekki rætt við stúlkuna um afstöðu hennar til umgengni við kæranda.

V.  Niðurstaða

C er X ára gömul stúlka sem lýtur forsjá Barnaverndarnefndar B. Kærandi er föðuramma stúlkunnar.

Með hinum kærða úrskurði frá 14. desember 2021 var ákveðið að umgengni stúlkunnar við kæranda yrði einu sinni í mánuði, tvær klukkustundir í senn á meðan forsjársviptingarmál er rekið fyrir dómstólum. Umgengni fari fram á fyrir fram ákveðnum stað sem aðilar komi sér saman um. Ef aðilar koma sér ekki saman um stað skal umgengni fara fram í húsnæði á vegum Barnaverndarnefndar B, undir eftirliti í upphafi umgengni og er  fósturforeldrum jafnframt heimilt að vera viðstödd, kjósi þeir það.

Kærandi krefst þess að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og málinu verði vísað til nýrrar meðferðar hjá barnaverndarnefnd. Kærandi byggir á því að fyrirkomulag umgengni gangi lengra en þörf sé á, enda sé ekkert sem bendi til þess að umgengni stúlkunnar við kæranda raski öryggi hennar eða stöðugleika. Þá telur kærandi að markmið fósturs standi ekki í vegi kröfum hennar um að umgengni verði tvisvar í mánuði og lengur í hvert sinn.

Í hinum kærða úrskurði kemur fram að það sé mat barnaverndarnefndar að mikilvægt sé að búa stúlkunni þær aðstæður í umgengni að hún upplifi sig örugga og geti átt góða stund með föðurömmu. Óumdeilt sé að stúlkan sé nákomin kæranda og það séu hagsmunir stúlkunnar að eiga umgengni við föðurömmu og njóta samvista með henni.

Samkvæmt 1. mgr. 74. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002 á barn í fóstri rétt á umgengni við kynforeldra og aðra sem eru því nákomnir. Kynforeldrar eiga með sama hætti rétt á umgengni við barn sitt samkvæmt 2. mgr. sömu lagagreinar, nema umgengni sé bersýnilega andstæð hagsmunum og þörfum barnsins og ósamrýmanleg þeim markmiðum sem stefnt er að með ráðstöfun þess í fóstur. Við mat á þessu skal meðal annars taka tillit til þess hversu lengi fóstri er ætlað að vara. Samkvæmt 3. mgr. lagagreinarinnar skal taka afstöðu til umgengni barns við foreldra og aðra nákomna og skal taka mið af því hvað þjóni hagsmunum barnsins best. Samkvæmt 4. mgr. sömu lagagreinar hefur barnaverndarnefnd úrskurðarvald um ágreiningsefni er varða umgengni barns við foreldra og aðra nákomna, hvort sem það varðar rétt til umgengni, umfang umgengnisréttarins eða framkvæmd. Samkvæmt 4. mgr. lagagreinarinnar getur barnaverndarnefnd ákveðið að umgengni við aðra nákomna en foreldra njóti ekki við ef skilyrðum 2. mgr. er ekki talið fullnægt. Ef sérstök atvik valda því, að mati barnaverndarnefndar, að umgengni barns við foreldra sé andstæð hag þess og þörfum getur barnaverndarnefndin úrskurðað að foreldri njóti ekki umgengnisréttar við barnið.

Í athugasemdum við 74. gr. í frumvarpi því sem varð að núgildandi bvl. er bent á að þegar um aðra nákomna sé að ræða sé tekið þannig til orða að umgengni sé barninu til hagsbóta. Samkvæmt þessu orðalagi sé réttur þessara aðila ekki jafn ríkur og kynforeldra. Vera kunni að umgengni barns við aðra nákomna geti haft sérstaka þýðingu fyrir það, einkum þar sem umgengni við kynforeldra sé lítil sem engin. Tekið er fram að við ákvörðun um umgengni verði barnaverndarnefnd sem endranær að meta hagsmuni og þarfir barns og gæta þess að umgengni sé í samræmi við markmiðin með fóstri. Þannig verði almennt að gera ráð fyrir ríkari umgengni ef fóstri er ætlað að vara í skamman tíma og áætlað að barn snúi aftur til foreldra sinna.

Samkvæmt því sem fram kemur í framangreindum lagaákvæðum ber að leysa úr kröfum kæranda með tilliti til þess hvað þjónar hagsmunum stúlkunnar best með tilliti til stöðu hennar. Umgengni kæranda við barnið þarf að vera við hæfi miðað við aðstæður og samrýmanleg þeim markmiðum sem stefnt var að með ráðstöfun stúlkunnar í fóstur. Í því tilliti ber sérstaklega að horfa til þess að tryggja þarf að friður, ró, stöðugleiki og öryggi ríki í lífi stúlkunnar í fóstri hjá fósturforeldrunum þar sem markmiðið er að tryggja henni uppeldi og umönnun innan fjölskyldu svo sem best hentar þörfum hennar, sbr. 3. mgr. 65. gr. bvl. Verði það ekki gert ber að líta svo á að þess hafi ekki verið nægilega gætt að umgengnin þjónaði hagsmunum stúlkunnar best, sbr. 3. mgr. 74. gr. bvl.

Að mati úrskurðarnefndar velferðarmála ber fyrst og fremst að líta til þess við ákvörðun um umgengni við kæranda hvað þjónar hagsmunum barnsins best. Í því sambandi ber að líta til þeirrar stöðu sem stúlkan er í samkvæmt gögnum málsins og þess að það er ekki markmiðið að styrkja tengsl hennar við kæranda heldur einungis að viðhalda tengslum. Úrskurðarnefnd velferðarmála telur að miðað við núverandi aðstæður þjóni það best þörfum barnsins að umgengni verði með þeim hætti sem ákveðið var með hinum kærða úrskurði.

Með vísan til alls þess, sem að framan greinir, er það niðurstaða úrskurðarnefndarinnar að umgengni við kæranda hafi verið ákveðin í samræmi við þau sjónarmið sem leggja beri til grundvallar samkvæmt 2., 3. og 4. mgr. 74. gr. bvl. þegar umgengni barns í fóstri við foreldra og nákomna er ákveðin. Í ljósi framangreinds ber því að staðfesta hinn kærða úrskurð Barnaverndarnefndar B.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Úrskurður Barnaverndarnefndar B frá 14. desember 2021 varðandi umgengni C, við A, er staðfestur.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Kári Gunndórsson