8. desember 2022

Nr. 513/2022 Úrskurður

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Hinn 8. desember 2022 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 513/2022

í stjórnsýslumálum nr. KNU22090046

Kæra [...]

á ákvörðun Útlendingastofnunar

I. Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Hinn 19. september 2022, kærði [...], fd. [...], ríkisborgari Brasilíu (hér eftir nefnd kærandi) ákvörðun Útlendingastofnunar, dags. 7. september 2022, um að synja henni um alþjóðlega vernd á Íslandi ásamt því að synja henni um dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga.

Kærandi krefst þess aðallega að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og að henni verði veitt staða flóttamanns með vísan til 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Til vara er þess krafist að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og að kæranda verði veitt viðbótarvernd með vísan til 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Til þrautavara er þess krafist að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og að kæranda verði veitt dvalarleyfi á grundvelli 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Fyrrgreindar ákvarðanir eru kærðar á grundvelli 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.

II. Málsatvik og málsmeðferð

Í gögnum málsins kemur fram að kærandi hafi komið hingað til lands 22. júlí 2021 og lagt inn umsókn hjá Útlendingastofnun um dvalarleyfi á grundvelli skorts á starfsfólki sbr. 62. gr. laga um útlendinga 15. september 2021. Var þeirri umsókn synjað með ákvörðun dags. 14. október s.á. Þá lagði hún fram umsókn um langtímavegabréfsáritun hjá Útlendingastofnun 7. október 2021 sem synjað var með ákvörðun 26. október s.á. Kærandi sótti um alþjóðlega vernd hér á landi 16. október 2021 og kom í viðtal hjá Útlendingastofnun m.a. dags. 11. nóvember 2021 ásamt talsmanni sínum. Hinn 6. september 2022 lagði kærandi inn umsókn til Útlendingastofnunar um dvalarleyfi hér á landi á grundvelli hjúskapar við íslenskan ríkisborgar.

Með ákvörðun, dags. 7. september 2022 synjaði Útlendingastofnun umsókn kæranda um alþjóðlega vernd ásamt því að synja henni um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða. Var ákvörðun Útlendingastofnunar kærð til kærunefndar útlendingamála 19. september 2022. Kærunefnd barst greinargerð kæranda 4. október 2022. Hinn 7. október 2022 bárust kærunefnd frekari gögn frá kæranda. Frekari upplýsingar bárust kærunefnd frá kæranda 23. nóvember 2022.

III. Ákvarðanir Útlendingastofnunar

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að kærandi byggi umsókn sína um alþjóðlega vernd á því að hún sé í hættu í heimaríki sínu vegna aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi, stjórnmálaskoðana, ótta við stjúpföður sinn og vegna bágs almenns ástands í heimaríki sínu.

Niðurstaða Útlendingastofnunar var sú að kærandi væri ekki flóttamaður og henni skyldi synjað um alþjóðlega vernd á Íslandi skv. ákvæðum 37. og 40. gr. laga um útlendinga. Kæranda var jafnframt synjað um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða skv. 74. gr. laga um útlendinga. Þá taldi stofnunin að ákvæði 42. gr. laga um útlendinga stæði endursendingu til heimaríkis ekki í vegi.

Kæranda var vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga. Útlendingastofnun tilkynnti kæranda jafnframt að kæra frestaði réttaráhrifum ákvörðunarinnar, sbr. 1. mgr. 35. gr. laga um útlendinga.

IV. Málsástæður og rök kæranda

Í greinargerð kæranda er um málsatvik vísað til gagna málsins, þar með talið greinargerðar talsmanns hennar til Útlendingastofnunar, dags. 30. nóvember 2021. Í þeirri greinargerð eru málavextir reifaðir. Meðal annars kemur fram að kærandi sé fædd og uppalin í borginni Sao Luis í Brasilíu. Kærandi hafi flúið Brasilíu í október árið 2018 og verið búsett í Síle áður en hún hafi komið hingað til lands. Kærandi hafi verið með tímabundna áritun til Síle en ekki með dvalarleyfi þar í landi. Í viðtali hjá Útlendingastofnun hafi kærandi greint frá því að móðir hennar hafi setið í fangelsi um tíma þegar kærandi hafi verið ung stúlka. Móðir kæranda hafi síðan eignast kærasta, A, sem hafi stundað alvarlega glæpi. Hann hafi beitt móður kæranda miklu ofbeldi og einnig kæranda sjálfa. Einn dag þegar kærandi og móðir hennar hafi verið að rífast hafi A blandað sér í rifrildið og endað á að myrða móður hennar að kæranda viðstaddri. Hafi A ekki verið látinn sæta refsingu fyrir verknaðinn. Kærandi kvaðst óttast um líf sitt í Brasilíu, meðal annars vegna A, bæði vegna þess að hún hefði verið vitni að því er hann hafi myrt móður hennar og einnig vegna þess að hún hefði verið vitni að ýmsu ólöglegu athæfi sem hann hefði stundað á heimilinu ásamt vinum sínum. Áður en kærandi hafi yfirgefið Brasilíu árið 2018 hafi hún fengið þær upplýsingar frá saksóknara að A gangi enn laus. Þá kemur fram í greinargerðinni að kærandi hafi búið hjá föðurforeldrum sínum um tíma og hafi hún orðið fyrir kynferðislegri misnotkun af hálfu föðurafa síns í nokkur ár. Þá hafi kærandi einnig orðið fyrir kynferðislegri árás af hendi yfirmanns þegar hún hafi unnið sem kennari í skóla. Kærandi hafi greint frá því að vera afar mótfallinn stjórnvöldum í heimaríki og að hún væri mjög opin með þær skoðanir sínar á samfélagsmiðlum. Kærandi greindi einnig frá því að hún væri með vanvirkan skjaldkirtil og tæki lyf vegna þess. Þá hefði hún verið greind með þráhyggjuáráttu og áfallastreituröskun. Kærandi taki geðlyf vegna kvíða.

Í framangreindri greinargerð sem lögð var fram hjá Útlendingastofnun er fjallað almennt um ástand mannréttindamála í Brasilíu. Meðal vandamála á sviði mannréttinda í Brasilíu séu slæmar aðstæður í fangelsum, spilling opinberra embættismanna og manndráp af hálfu löggæsluaðila. Refsileysi vegna brota öryggissveita séu vandamál og óskilvirkni í dómskerfinu valdi töfum. Þá hafi yfirvöld ekki alltaf stjórn á öryggissveitum landsins. Þá er fjallað um að ofbeldi gegn konum í Brasilíu sé alvarlegt vandamál og hafi kynferðisofbeldi sífellt verið að færast í aukana þar í landi og einnig sé mikill fjöldi kvenna í Brasilíu myrtur vegna kyns síns. Þá er í greinargerðinni jafnframt umfjöllun um aðstæður stjórnarandstæðinga í Brasilíu og athafnir stjórnvalda í þeirra garð. Er vísað til þess að aðgerðarsinnar og fólk sem berjist fyrir mannréttindum hafi verið myrt eða lent í ofbeldisfullum árásum af hálfu bæði einkaaðila og aðila sem starfi fyrir ríkið. Er vísað til skýrslna framangreindu til stuðnings.

Í greinargerð kæranda sem lögð var fram til kærunefndar gerir kærandi athugasemdir við hina kærðu ákvörðun. Kærandi vísar til þess að í hinni kærðu ákvörðun komi fram að Útlendingastofnun telji að að ekki hafi verið sýnt fram á að A sé sekur um morðið á móður kæranda. Kærandi hafi nú lagt fram gögn sem styðji frásögn hennar um framangreint. Um sé að ræða gögn máls varðandi málið og fréttaumfjöllun um morðið á móður hennar. Þá séu jafnframt gögn sem listi upp aðra glæpi hans og gögn sem sýni fram á að A sitji nú í fangelsi en að til standi að honum verði sleppt innan skamms. Þá sé um að ræða skjal sem sýni að þegar A hafi setið í fangelsi árið 2016 hafi hann lagt fram beiðni um að vera fluttur í fangelsi sem sé í því ríki sem kærandi hafi verið búsett í á þeim tíma. Að mati kæranda styðji framangreint skjal frásögn hennar um að morðingi móður hennar eltist við kæranda og vilji gera henni mein þar sem A hafi engin raunveruleg tengsl við ríkið sem hann hafi óskað eftir að vera fluttur til.

Kærandi krefst þess aðallega að henni verði veitt alþjóðleg vernd á grundvelli 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Kærandi byggir á því að hún hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir vegna aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi, vegna stjórnmálaskoðana og vegna samsafns athafna. Kærandi hafi greint frá því í viðtali hjá Útlendingastofnun að móðir hennar hafi verið myrt af A. Kærandi hafi einnig greint frá því að hafa orðið fyrir langvarandi kynferðisofbeldi af hálfu föðurafa síns og ekkert hafi verið aðhafst í því máli. Þá hafi kærandi greint frá því að staða kvenna í Brasilíu væri afar slæm og að það væri í raun eðlilegt í menningu þar í landi að beita konur líkamlegu og kynferðislegu ofbeldi. Kærandi telur að ljóst sé að hún hafi ítrekað verið þolandi kynbundins ofbeldis og að hún sé berskjölduð fyrir því. Þá telur kærandi að hún hafi leitt líkur að því að henni stafi sérstök hætta af hálfu A. Kærandi hafi lagt fram frekari gögn sem hún telur að renni stoðum undir frásögn sína. Þá byggir kærandi aðalkröfu sína á því að hún hafi verið virk í því að tjá skoðanir sínar á stjórnvöldum í Brasilíu á samfélagsmiðlum. Kærandi hafi til að mynda oft tjáð skoðanir sínar inn á samfélagsmiðlinum Instagram þar sem hún gagnrýni forseta Brasilíu og stjórnvöld þar í landi. Einnig hafi hún deilt færslum á Twitter reikningi sínum sem sýni það að hún sé andvíg stjórnvöldum. Kærandi vísar til þess að af heimildum og því sem fram komi að einhverju leyti í hinni kærðu ákvörðun megi sjá að yfirvöld í Brasilíu beiti sér hart gegn stjórnarandstæðingum og hafi yfirvöld verið harðlega gagnrýnd fyrir skort á rannsókn á glæpum sem beinist gegn mannréttindaaðgerðarsinnum og komist gerendur í flestum tilvikum upp með glæpi sína refsilaust. Jafnframt byggir kærandi aðalkröfu sína á því að hún óttist ofbeldi og að verða fyrir ólögmætri mismunun í heimaríki sínu, einkum vegna stöðu sinnar sem kona og vegna stjórnmálaskoðana sinna. Þá vísar kærandi til þess að hún hafi greint frá því að hún hafi verið rekin úr starfi sínu sem kennari fyrir að fræða nemendur sína um siðferðisleg gildi. Kærandi bendir jafnframt á að hún sé í sérstaklega viðkvæmri stöðu þar sem hún glími við andleg veikindi. Að teknu tilliti til þess að kærandi eigi á hættu að verða fyrir ofbeldi og mismunun í heimaríki sem geri stöðu hennar viðkvæma byggir hún á því að um samsafn athafna sé að ræða sem hafi sömu áhrif á hana og ofsóknir í skilningi 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga.

Til vara gerir kærandi kröfu um viðbótarvernd með vísan til 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Kærandi telur að með hliðsjón af því sem að framan hafi verið rakið í tengslum við aðalkröfu hennar að hún uppfylli skilyrði 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga þar sem raunhæf ástæða sé til að ætla að hún eigi á hættu að sæta ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð í heimaríki sínu. Kærandi vísar einnig til umfjöllunar um aðalkröfu sína hvað varði möguleika hennar á vernd yfirvalda í heimaríki og flótta innan landsins.

Verði ekki fallist á framangreindar kröfur gerir kærandi þá kröfu til þrautavara að henni verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Kærandi vísar til athugasemda með ákvæðinu og rökstuðnings fyrir aðalkröfu sinni, og byggir á því að viðvarandi mannréttindabrot viðgangist í heimaríki hennar og að yfirvöld þar í landi veiti þegnum sínum ekki fullnægjandi vernd gegn ofbeldisbrotum og glæpum. Þá byggir kærandi kröfu sína um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða jafnframt á því að erfiðar félagslegar aðstæður bíði hennar í heimaríki þar sem hún glími við andleg veikindi, líkt og framlögð gögn beri með sér. Kærandi eigi ekki neinn stuðning vísan hjá vinum eða fjölskyldu í heimaríki. Kærandi telur því að hún muni eiga afar erfitt uppdráttar í heimaríki verði henni gert að snúa þangað aftur.

V. Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Lagagrundvöllur

Í máli þessu gilda einkum ákvæði laga um útlendinga nr. 80/2016, reglugerð nr. 540/2017 um útlendinga, ákvæði stjórnsýslulaga nr. 37/1993, stjórnarskrá lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 og mannréttindasáttmáli Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Jafnframt ber að líta til ákvæða alþjóðasamnings um stöðu flóttamanna frá 1951, ásamt viðauka við samninginn frá 1967, og annarra alþjóðlegra skuldbindinga Íslands á sviði mannréttinda eftir því sem tilefni er til.

Auðkenni

Í ákvörðunum Útlendingastofnunar kemur fram að til að sanna á sér deili hafi kærandi framvísað brasilísku vegabréf. Telur kærunefndin því ljóst að kærandi sé brasilískur ríkisborgari.

Landaupplýsingar

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður í Brasilíu m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum:

2021 Country Reports on Human Rights Practices – Brazil (US. Department of State, 2. júní 2022);
Americas: The situation of state Protection Mechanisms For Human Rights Defenders (Amnesty International, 3. október 2018);
Annual Report 2021 – Brazil (Amnesty International, 29. mars 2022);
Brazil. Social Institution and Gender Index 2019 (Social Institutions & Gender Index, 1. janúar 2019);
BTI 2022 Country Report – Brazil (Bertelsmann Stiftung, 23. febrúar 2022);
Freedom in the World 2022 – Brazil (Freedom House, 24. febrúar 2022);
Mänskliga rättigheter, demokrati och rättstatens principer i Brasilien: situationen per den 31 december 2017 (Utrikesdepartimentet, 21. júní 2018);
Mental Health Atlas 2020 Country Profile: Brazil (World Health Organization, 15. apríl 2022);
Mental health policy in Brazil: what´s at stake in the changes currently under way (José Miguel Caldas de Almeida, Cadernos de Saúde Pública, 31. október 2019);
National report submitted pursuant to Human Rights Council resolutions 5/1 and 16/21 – Brazil (United Nations. Human Rights Council, 1. September 2022);
Stop the Killings (Front Line Defenders, 2018);
OECD Reviews of Health Systems: Brazil 2021 (Organisation for Economic Cooperation and Development (OECD), 14. desember 2021);
One Year of Ruinous Anti-Rights Policies in Brazil (Human Rights Watch, 15. janúar 2020)
Upplýsingar af vef Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna, skoðað 1. desember 2022);
The World Factbook. South America: Brazil (Central Intelligence Agency, 10.nóvember 2022) og
World Report 2022 – Brazil (Human Rights Watch, 8. janúar 20213. janúar 2022).

Brasilía er stjórnarskrárbundið, fjölflokka lýðveldi. Í landinu búa rúmlega 217 miljónir manns og er yfir helmingur þjóðarinnar kaþólskrar trúar. Árið 1964 tók herinn yfir stjórn landsins með valdaráni og var við stjórnvölin til ársins 1985. Ný stjórnarskrá, byggð á lýðræði, tók gildi í október árið 1988. Árið 1945 gerðist Brasilía aðili að Sameinuðu þjóðunum og hefur ríkið fullgilt flesta þá alþjóðasamninga um mannréttindi, og bókanir við þá, sem gerðir hafa verið á vettvangi Sameinuðu þjóðanna. Árið 1989 gerðist ríkið til að mynda aðili að samningi gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu og árið 1992 hvort tveggja að alþjóðasamningi um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi og alþjóðasamningi um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi. Þá fullgilti ríkið jafnframt samning um afnám allrar mismununar gagnvart konum árið 1984.

Samkvæmt landslögum eru kosningar í Brasilíu leynilegar og fara fram með reglulegu millibili. Í forsetakosningum árið 2018 var hinn hægrisinnaði Jair Bolsanaro kosinn forseti landsins. Af fréttum og upplýsingum á veraldarvefnum má lesa að Bolsonaro er meðal annars þekktur fyrir opinbera andstöðu sína við samkynja hjónabönd, samkynhneigð og fóstureyðingar. Þá hafi Bolsonaro í stjórnartíð sinni á forsetastólnum dregið til baka verndarráðstafanir fyrir frumbyggja Amasón regnskóganna og hliðrað fyrir eyðileggingu skóganna. Hinn 30. október 2022, í seinni umferð forsetakosninganna í Brasilíu, var frambjóðandi Verkamannaflokksins og fyrrum forseti landsins, Luiz Inácio Lula da Silva (Lula), kosinn forseti landsins. Fram kemur á vefsíðu Mannréttindavaktarinnar 30. október 2022 að Lula hafi heitið því að vinna gegn hungri, fátækt, ofbeldi gegn konum og innfæddum, kynþáttahatri og eyðingu Amasón regnskóganna.

Í skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins fyrir árið 2021 kemur fram að helstu vandamál á sviði mannréttinda í Brasilíu séu m.a. spilling innan stjórnkerfis, valdbeiting lögreglu, slæmar aðstæður í fangelsum, pyndingar og ofbeldi, eða hótanir um ofbeldi, sem m.a. beinist að minnihlutahópum og aðgerðarsinnum. Þá kemur fram að glæpir séu vandamál í Brasilíu. Skipulögð glæpastarfsemi sé víðtæk og ofbeldisglæpir algengir, sérstaklega í stærri borgum landsins. Morðtíðni sé há í landinu en hafi farið lækkandi, að einhverju leyti vegna vopnahlés eiturlyfjagengja. Þolendur ofbeldis í landinu séu að meginstefnu ungt, fátækt fólk sem sé dökkt á hörund. Lögregla landsins skiptist í alríkis-, vega- og járnbrautalögreglu sem heyrir undir dómsmála- og almannaöryggisráðuneytið (p. Ministério da Justiça e Segurança Pública) og fylkislögreglu sem skiptist í borgalega lögreglu sem rannsaki mál og herlögreglu sem haldi uppi lögum og rétti í fylkinu. Herlögreglan heyri þó ekki undir varnarmálaráðuneyti landsins (p. Ministério da Defesa). Her landsins fari einnig með hlutverk í öryggisgæslu innanlands og heyri undir varnarmálaráðuneytið í því hlutverki. Spilling sé algeng innan löggæslu landsins og óhófleg valdbeiting af hálfu lögreglu hafi sætt gagnrýni. Stjórnarskrá landsins banni handahófskenndar handtökur og varðhald. Heimild til handtöku sé takmörkuð við einstaklinga sem staðnir séu að refsiverðum verknaði eða sem gefin hafi verið út handtökuskipun á hendur. Lögregla virði hins vegar ekki alltaf þetta bann. Lög geri ráð fyrir að einstaklingar geti borið lögmæti handtöku eða varðhalds undir dómstóla og stjórnvöld virði yfirleitt þann rétt. Þá hafi verið fregnir um að lögregla ráði fólki bana af handahófi og að ungir karlmenn sem séu dökkir á hörund séu í meirihluta þolenda lögregluofbeldis. Lögreglumenn séu þó sjaldan ákærðir fyrir brot í starfi og nánast aldrei sakfelldir fyrir slík brot. Í skýrslu sænska utanríkisráðuneytisins frá árinu 2018 kemur fram að á árunum 2010 til 2015 hafi aðeins verið ákært í um fimmtán af þeim 3.441 málum þar sem lögreglumaður hafi verið grunaður um morð og að ákæruvaldið hafi ekki að fullu nýtt rannsóknarheimildir sínar hvað þessi mál varði. Í framangreindum skýrslum er vísað til dæma þess að mál hafi verið felld niður án þess að þau væru rannsökuð nægilega. Herdómstólar fengu aukna lögsögu árið 2017 og heyri mál þar sem hermenn séu grunaðir um morð óbreyttra borgara nú undir slíka dómstóla. Í skýrslu sænska utanríkisráðuneytisins er bent á að aukin afskipti hers landsins af löggæslumálum geti aukið enn á refsileysi löggæsluaðila fyrir morð á borgurum landsins. Í áðurnefndri skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins kemur fram að árið 2020 hafi í borginni Rio de Janeiro flest manndráp af hendi löggæsluaðila verið í lögregluaðgerðum sem hafi beinst að eiturlyfjagengjum í fátækrahverfum borgarinnar (p. favela).

Í skýrslu utanríkisráðuneytis Bandaríkjanna fyrir árið 2021 kemur fram að í lögum landsins sé kveðið á um refsingar fyrir spillingu opinberra aðila og dæmi séu um að stjórnvöld höfði dómsmál af þeim sökum. Þá kemur fram að algengt sé að dómsmál sem höfðuð séu vegna spillingar verði fyrir töfum sem valdi de facto refsileysi. Þá séu dómstólar landsins sjálfstæðir en gjaldi fyrir fjölda óafgreiddra mála og geti orðið fyrir utanaðkomandi áhrifum, m.a. pólitískum. Dómsvaldið standi þó traustum fótum m.a. vegna stjórnarskrár landsins og veiti stjórnvöldum aðhald með dómum sínum, borgurum landsins í vil. Borgarar landsins geti einnig höfðað mál fyrir dómstólum vegna mannréttindabrota og leitað til skrifstofa umboðsmanna. Þá sé hægt að leggja mál vegna mannréttindabrota fyrir mannréttindanefnd Ameríkuríkja (e. Inter-American Commission on Human Rights) sem geti sent málið til Mannréttindadómstóls Ameríkuríkja (e. Inter-American Court of Human Rights). Þá starfi hvorutveggja innlend og alþjóðleg félagasamtök á sviði mannrétttinda án vandkvæða í landinu, brasilísk stjórnvöld séu þeim samvinnuþýð og leiti jafnvel aðstoðar þeirra við ýmis mál.

Í framangreindum skýrslum kemur fram að kveðið sé á um funda- og félagafrelsi í stjórnarskrá landsins og að það sé alla jafnt virt af stjórnvöldum. Þó séu dæmi um að lögregla hafi haft afskipti af mótmælum með óhóflegu ofbeldi og valdbeitingu. Fram kemur í skýrslu Freedom House fyrir árið 2021 að stjórnarskrá Brasilíu verndi skoðanafrelsi borgaranna og stjórnvöld virði almennt þann rétt. Þá sé fjölmiðlaumhverfi landsins líflegt. Hins vegar hafi blaðamenn sem hafi gagnrýnt Bolsonaro, sem og aðrir miðlar sem hafi verið uppvísir að slíkri gagnrýni, orðið fyrir áreitni á netinu og efnahagslegum þrýstingi stjórnvalda.

Í skýrslu utanríkisráðuneytis Bandaríkjanna fyrir árið 2021 kemur fram að í lögum í Brasilíu sé femicide skilgreint sem morð á konum sem framin séu á grundvelli kyns þeirra þar á meðal en ekki takmörkuð við morð sem framin eru í kjölfar til að mynda heimilisofbeldis, mismununar eða vegna kvenfyrirlitningar. Í skýrslu Mannréttindavaktarinnar frá 2021 kemur fram að árið 2001 hafi lög gegn kynbundnu ofbeldi, svokölluð „Maria da Penha“ lögin, verið lögfest. Hafi lögfesting laganna verið mikilvægt skref í því að berjast gegn heimilisofbeldi en dráttur hafi verið á útfærslu laganna og framkvæmd þeirra. Er vísað til þess í skýrslunni að árið 2019 hafi ein milljón mála vegna heimilisofbeldis og 5.100 mál vegna morða á konum (e. femicide) beðið málsmeðferða fyrir dómstólum. Í skýrslu mannréttindanefndar Sameinuðu þjóðanna sem gefin var út í september 2022 kemur fram að með tilskipun 22. desember 2021 hafi áætlun gegn kynbundnu ofbeldi gegn konum verið komið á fót. Sé markmið áætlunarinnar meðal annars að hvetja fólk til að tilkynna hvers konar ofbeldi gegn konum. Á vef Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna má finna upplýsingar um þau úrræði sem standi konum sem hafi lent í ofbeldi til boða. Meðal annars kemur fram að til staðar séu í landinu sérstakar lögreglustöðvar fyrir konur, þar sem við störf séu starfsmenn sem séu sérstaklega þjálfaðir til að aðstoða konur sem hafi lent í ofbeldi. Þá sé jafnframt til staðar það úrræði að leggja fram kvörtun/kæru á öllum lögreglustöðvum eða til skrifstofu umboðsmanns (e. Public Defender´s Office). Auk þess sé hægt að tilkynna heimilisofbeldi hjá neyðarlínu kvenna (p. Central de Atendimento à Mulher). Þá má finna á vef kvenna-, fjölskyldu- og mannréttindaráðuneytisins lista yfir starfandi kvennaathvörf í landinu.

Samkvæmt stjórnarskrá Brasilíu eiga ríkisborgarar rétt á grunnheilbrigðisþjónustu og félagslegri aðstoð í landinu. Í skýrslu OECD um heilbrigðiskerfin í Brasilíu frá árinu 2021 kemur fram að stjórnarskrárbreytingar árið 1988 hafi leitt til núverandi sameinaðs heilbrigðiskerfis í Brasilíu (p. Sistema Único de Saúde) og síðan þá sé nánast öll þjóðin sjúkratryggð og með tryggt aðgengi að ríkisreknum heilbrigðisstofnunum. Hins vegar hafi það verið stöðug áskorun að tryggja nægilegt fjármagn til reksturs á hinu sameinaða heilbrigðiskerfi. Fram kemur í skýrslunni að á árinu 2019 hafi 25% af greiðslum til heilbrigðiskerfisins komið úr vösum notenda þess. Árið 2001 voru lögfest lög nr. 10.216 um geðheilbrigði. Í grein José Miguel Caldas de Almeida frá október 2019 kemur fram að upphaflegt markmið með lögunum hafi verið að skipta út kerfi sem fólst í innlögnum á geðspítölum yfir í nýtt kerfi sem grundvallist á samfélagsþjónustu og verndun mannréttinda einstaklinga með geðraskanir. Eftir því sem hafi liðið á reynslu laganna hafi þau verið látin ná til annarra markmiða, svo sem eins og forvarnir gegn geðröskunum, geðheilbrigðisþjónustu fyrir börn og unglinga og aðferðir til að takast á við áfengisneyslu og annars konar vímuefnafíkn. Samkvæmt upplýsingum frá Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni fyrir árið 2020 sé geðheilbrigðisþjónusta að mestu tryggð með sjúkratryggingakerfi landsins og meirihluti fólks sem eigi við andleg vandamál að stríða þurfi ekki að greiða fyrir slíka þjónustu.

Ákvæði 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Í 1. mgr. 37. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga, sem byggir á A-lið 1. gr. flóttamannasamningsins, segir:

Flóttamaður samkvæmt lögum þessum telst vera útlendingur sem er utan heimalands síns af ástæðuríkum ótta við að vera ofsóttur vegna kynþáttar, trúarbragða, þjóðernis, aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi eða vegna stjórnmálaskoðana og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta færa sér í nyt vernd þess lands; eða sá sem er ríkisfangslaus og er utan þess lands þar sem hann áður hafði reglulegt aðsetur vegna slíkra atburða og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta hverfa aftur þangað, sbr. A-lið 1. gr. alþjóðasamnings um réttarstöðu flóttamanna frá 28. júlí 1951 og bókun við samninginn frá 31. janúar 1967, sbr. einnig 38. gr. laga þessara.

Í 38. gr. útlendingalaga eru sett fram viðmið um það hvað felist í hugtakinu ofsóknir skv. 1. mgr. 37. gr., á hvaða grundvelli ofsóknir geta byggst og hvaða aðilar geta verið valdir að þeim. Í 1. mgr. ákvæðisins segir:

Ofsóknir skv. 1. mgr. 37. gr. eru þær athafnir sem í eðli sínu eða vegna þess að þær eru endurteknar fela í sér alvarleg brot á grundvallarmannréttindum, einkum ófrávíkjanlegum grundvallarmannréttindum á borð við réttinn til lífs og bann við pyndingum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu, bann við þrældómi og þrælkun og bann við refsingum án laga. Sama á við um samsafn athafna, þ.m.t. ólögmæta mismunun, sem hafa eða geta haft sömu eða sambærileg áhrif á einstakling.

Í 2. mgr. 38. gr. laga um útlendinga er fjallað um í hverju ofsóknir geta falist. Þá eru þær ástæður sem ofsóknir þurfa að tengjast skilgreindar nánar í 3. mgr. 38. gr. laganna.

Í 4. mgr. 38. gr. kemur fram að þeir aðilar sem geta verið valdir að ofsóknum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð séu:

a. ríkið,

b. hópar eða samtök sem stjórna ríkinu eða verulegum hluta landsvæðis þess,

c. aðrir aðilar, sem ekki fara með ríkisvald, ef sýnt er fram á að ríkið eða hópar eða samtök skv. b-lið, þ.m.t. alþjóðastofnanir, geti ekki eða vilji ekki veita vernd gegn ofsóknum eða meðferð sem fellur undir 2. mgr. 37. gr., m.a. með því að ákæra og refsa fyrir athafnir sem fela í sér ofsóknir.

Orðasambandið „ástæðuríkur ótti við að vera ofsóttur“ í 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga inniheldur huglæga og hlutlæga þætti og þarf að taka tillit til hvors tveggja þegar mat er lagt á umsókn um alþjóðlega vernd. Mat á því hvort ótti umsækjanda sé ástæðuríkur getur verið byggt á persónulegri reynslu umsækjanda sem og á upplýsingum um ofsóknir sem aðrir í umhverfi hans eða þeir sem tilheyra sama hópi hafa orðið fyrir. Umsækjandi sem hefur sýnt fram á að hann hafi þegar orðið fyrir ofsóknum í heimaríki, sbr. 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga, eða beinum og marktækum hótunum um slíkar ofsóknir, yrði almennt talinn hafa sýnt fram á ástæðuríkan ótta við slíkar ofsóknir snúi hann aftur til heimaríkis nema talið verði að miklar líkur séu á því að slíkar ofsóknir yrðu ekki endurteknar, t.d. þar sem aðstæður í heimaríki hans hafi breyst. Þótt umsækjandi um alþjóðlega vernd skuli njóta vafa upp að ákveðnu marki, verður umsækjandinn með rökstuddum hætti að leiða líkur að því að hans bíði ofsóknir í heimaríki. Frásögn umsækjanda og önnur gögn um einstaklingsbundnar aðstæður hans verða því almennt að fá stuðning í hlutlægum og áreiðanlegum upplýsingum um heimaríki umsækjanda, stjórnvöld, stjórnarfar og löggjöf þess. Þá er litið til sambærilegra upplýsinga um ástand, aðstöðu og verndarþörf þess hóps sem umsækjandi tilheyrir eða er talinn tilheyra.

Kærunefnd hefur við mat sitt á umsókn kærenda haft til hliðsjónar handbók Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna um málsmeðferð og viðmið við mat á umsókn um alþjóðlega vernd (Handbook and Guidelines on Procedures and Criteria for Determining Refugee Status, Genf 2019). Þá hefur aðferðarfræði trúverðugleikamats kærunefndar tekið mið af skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna og Flóttamannasjóðs Evrópusambandsins um trúverðugleikamat, eftir því sem við á (Beyond Proof: Credibility Assessment in EU Asylum Systems, Brussel 2013).

Í greinargerð kæranda er krafa hennar um alþjóðlega vernd byggð á því að hún hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir í heimaríki vegna aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi, vegna stjórnmálaskoðana og vegna samsafns athafna. Kærandi telur að hún hafi leitt líkur að því að henni stafi sérstök hætta af hálfu manns sem þegar hafi orðið uppvís að því að myrða móður hennar auk þess sem hann hafi framið fjölda annarra alvarlegra glæpa. Þá byggir kærandi aðalkröfu sína á því að hún hafi verið virk í því að tjá skoðanir sínar á stjórnvöldum í Brasilíu á samfélagsmiðlum.

Mat á trúverðugleika frásagnar kæranda er byggt á endurritum af viðtölum hennar hjá Útlendingastofnun, öðrum gögnum málsins og upplýsingum um heimaríki kæranda.

Í gögnum málsins liggur fyrir afrit af umsókn um alþjóðlega vernd kæranda sem lögð var fram hjá Lögreglustjóranum á Suðurnesjum 16. október 2021. Í umsókninni kemur fram að kærandi kveðst sækja um alþjóðlega vernd vegna þess að í Brasilíu hafi hún hvorki átt húsnæði né verið í starfi. Kærandi hefði starfað í ferðamannaiðnaði í Síle en þurft að snúa til baka til Brasilíu þegar störfum á því sviði hafi fækkaði í kjölfar Covid-19 faraldursins.

Í viðtali kæranda hjá Útlendingastofnun 11. nóvember 2021 var hún spurð að því hvaða atburðir í lífi hennar hafi verið þess valdandi að hún hafi flúið heimaríki sitt. Kærandi vísaði til þess að það væri vegna samsafns atburða. Í fyrsta lagi hafi það verið vegna þess að sambýlismaður móður hennar, A, hafi myrt móður hennar en ekki farið í fangelsi vegna þess. Hafi þessi maður jafnframt lagt hendur á kæranda. Kærandi óttist hefndaraðgerðir þessa manns. Þá hafi föðurafi hennar misnotað hana um skeið þegar hún hafi verið fimm ára og hafi búið hjá honum vegna þess að foreldrar hennar hafi verið í fangelsi. Í öðru lagi hafi kærandi orðið fyrir árás af hálfu samstarfsmanns í skóla þar sem hún hafi unnið. Í þriðja lagi hafi hún eitt sinn séð í sjónvarpinu fréttir þar sem sýnd var mynd af manni sem hafi stolið bifreið. Þessi maður hafi verið maðurinn sem myrti móður hennar og sá kærandi þá að hann gengi laus. Kærandi hafi í kjölfarið farið til Síle. Í fjórða lagi bar kærandi fyrir sig að stjórnvöld í heimaríki væru slæm og að þau sæju ekkert að því að konum væri nauðgað. Kærandi var í viðtalinu spurð að því hvort hún hefði leitað til lögreglunnar vegna framangreindra tilvika. Kærandi kvaðst ekki hafa leitað til lögreglu þar sem hún hafi ekki viljað missa starfið sitt.

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að kærandi hafi ekki lagt fram gögn sem styðji við frásögn um ofbeldi í æsku eða á fullorðinsárum. Stofnunin hafi þó ekki útilokað að slíkir atburðir hafi átt sér stað og að kærandi kunni að hafa verið þolandi kynferðisofbeldis og ofbeldis af hálfu stjúpföður síns. Það var mat Útlendingastofnunar að kærandi hefði með framlagningu dagblaðagreinar rennt stoðum undir frásögn sína þess efnis að móðir hennar hefði verið myrt. Þá var það mat Útlendingastofnunar að kærandi hefði með framlagningu gagna af samskiptamiðlum sínum sýnt fram á það að hún hefði sterkar skoðanir á stjórnvöldum í heimaríki sínu. Það var hins vegar mat stofnunarinnar að kærandi hefði ekki sýnt fram á að hún væri á einhvern hátt útsettari fyrir áreiti vegna stjórnmálaskoðana en aðrir ríkisborgarar í heimaríki í sambærilegri stöðu.

Kærandi kveðst vera andvíg stjórnvöldum í heimaríki og hafi í fjölmörg skipti gagnrýnt þau á samfélagsmiðlum. Kærandi hefur lagt fram skjáskot af færslum á Facebook, Twitter og Instagram reikningum sínum og er ljóst af þeim færslum að kærandi hefur verið virk í að tjá skoðanir sínar á stjórnvöldum á þessum vettvangi. Kærandi hefur ekki lagt fram gögn sem sýna fram á að hún hafi orðið fyrir áreiti stjórnvalda vegna skoðana sinna sem hún hafi tjáð á samskiptamiðlum sínum eða hún eigi á hættu slíkt áreiti eða ofsóknir af þeim sökum. Líkt og að framan er rakið um aðstæður í Brasilíu er tjáningarfrelsi borgaranna verndað í stjórnarskrá landsins og er það almennt virt af stjórnvöldum. Þeir sem hafa átt mest á hættu ritskoðun og þvinganir vegna skoðana sinna eru blaðamenn og miðlar sem hafa með skrifum sínum gagnrýnt fráfarandi forseta landsins, Jose Bolsonaro. Ekki verður séð af gögnum málsins að kærandi sé í annarri eða verri stöðu en aðrir almennir borgarar sem gagnrýna aðgerðir stjórnvalda í Brasilíu. Með vísan til framangreinds er það mat kærunefndar að kærandi hafi ekki sýnt fram á að hún hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir í heimaríki á grundvelli stjórnmálaskoðana sinna.

Þá hefur kærandi ekki borið fyrir sig að hafa sætt ofsóknum eða að hún óttist ofsóknir af hálfu brasilískra yfirvalda af öðrum ástæðum sem hafa eða gætu náð því alvarleikastigi sem 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga mælir fyrir um. Þá benda önnur gögn málsins ekki til þess að slíkar ofsóknir hafi átt sér stað eða að kærandi eigi þær á hættu.

Til stuðnings málatilbúnaði sínum um ótta við A, hefur kærandi lagt fram fjölda gagna frá heimaríki, einkum er um að ræða réttarskjöl er lúta að móður kæranda en jafnframt gögn sem varða sakarferil A. Við fyrstu yfirferð á framlögðum gögnum var óljóst hvaða þýðingu þau hefðu fyrir málatilbúnað kæranda og sendi kærunefnd því fyrirspurn á talsmann kæranda í tölvubréfi, dags. 21. nóvember 2022, og óskaði eftir frekari skýringum á gögnunum og hvaða þýðingu þau hefðu fyrir hennar mál. Í svörum frá kæranda 23. nóvember 2022 kvaðst kærandi með framlagningu þessara gagna vilja sýna fram á að A hefði verið sekur um morðið á móður hennar og að um væri að ræða mjög hættulegan mann sem hefði persónulega tengingu við kæranda.

Í fyrirspurn kærunefndar vísaði kærunefnd til þess að morðið á móður kæranda hefði átt sér stað árið 2003/2004 en kærandi hefði hins vegar ekki yfirgefið heimaríki fyrr en árið 2018. Með vísan til þess var kærandi spurð að því hvers vegna hún teldi að A væri ennþá á eftir henni öllum þessum árum eftir morðið á móður hennar og ef satt væri að hann hefði ekki setið inni í fangelsi vegna morðsins hvers vegna hann hefði ekki leitað kæranda uppi fyrr. Í svörum vísaði kærandi meðal annars til þess að hún hefði orðið vitni af framangreindu ofbeldi A og öðrum glæpum sem hann væri sekur um. Kærandi kvað það ekki vera á hennar valdi að svara því hvers vegna A hafi ekki leitað að henni fyrr.

Í gögnum sem kærandi lagði fram er meðal annars að finna ljósmynd af dómskjali þar sem fram kemur að tilgreindur maður hafi verið sakfelldur fyrir morðið á nafngreindri konu. Lagt var til grundvallar við úrlausn málsins að umrædd kona hafi verið móðir kæranda. Að framangreindu virtu er það mat kærunefndar að ekki sé ástæða til að draga í efa framburð kæranda þess efnis að A hafi myrt móður hennar. Hins vegar er það mat kærunefndar að hvorki gögn málsins né framburður kæranda, þar á meðal svör hennar til kærunefndar, renni stoðum undir málatilbúnað kæranda þess efnis að hún sé í sérstakri hættu í heimaríki af hálfu umrædds manns. Þá verður jafnframt lagt til grundvallar að kærandi geti líkt og aðrir ríkisborgarar Brasilíu, sem telja að á réttindum sínum hafi verið brotið, leitað aðstoðar og verndar þar í landi og fengið lausn mála sinna. Séu þessi úrræði almennt raunhæf og árangursrík. Að mati kærunefndar hefur ekki verið sýnt fram á að aðstæður kæranda séu með þeim hætti að stjórnvöld í heimaríki hennar skorti vilja eða getu til að veita henni viðeigandi vernd gegn athöfnum sem feli í sér hótanir, áreiti eða ofbeldi, meðal annars með því að ákæra eða refsa fyrir þær athafnir. Kærandi hefur því raunhæfan möguleika á að leita sér ásjár stjórnvalda í heimaríki, ef hún telur sig þurfa á aðstoð þeirra að halda.

Þá hefur kærandi borið fyrir sig að hún hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir í heimaríki vegna þess að hún sé kona og sé ekki örugg í landinu vegna þess. Í ljósi skýrslna um stöðu kvenna og stúlkna í heimaríki kæranda og leiðbeiningar Flóttamannastofnunar nr. 1, um kynbundnar ástæður ofsókna, er ljóst að konur í Brasilíu geti talist sérstakur þjóðfélagshópur. Það eitt að teljast til sérstaks þjóðfélagshóps leiðir þó ekki sjálfkrafa til þess að einstaklingur teljist eiga rétt á alþjóðlegri vernd heldur verður að skoða hvert mál fyrir sig og meta aðstæður og stöðu einstaklingsins í heimaríki. Þrátt fyrir að framangreind gögn um aðstæður kvenna í Brasilíu gefi til kynna að staða þeirra geti verið erfið vegna kynbundins ofbeldis þar í landi þá er það mat kærunefndar með vísan til framangreindra heimilda og umfjöllunar um aðstæður í Brasilíu að þær aðstæður nái ekki því marki að teljast ofsóknir í skilningi 1. mgr. 37. gr., sbr. 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga. Hefur við það mat m.a. verið horft til þess að í landinu eru til staðar úrræði í réttar- og félagslega kerfinu fyrir konur sem verði fyrir kynferðisofbeldi, öðru ofbeldi eða mismunun. Þá vinni stjórnvöld að því að bæta stöðu kvenna með ýmsum aðgerðum s.s. lagasetningu og gerð aðgerðaráætlana sem ætlað er að vekja athygli á vandanum og hvetja þolendur til að leita sér aðstoðar og aðra til að tilkynna um ofbeldi sem þeir verði vitni að. Þá telur kærunefnd jafnframt að samlegðaráhrif þeirra atriða sem kærandi hefur vísað til sem hugsanlegar ástæður ofsókna séu ekki þess eðlis eða nái því marki að hún teljist eiga á hættu ofsóknir í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga.

Með vísan til framangreinds er það niðurstaða kærunefndar að kærandi hafi ekki með rökstuddum hætti leitt líkur að því að hún hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga, sbr. 1. mgr. 38. gr. laganna.

Telur kærunefnd því ljóst að kærandi uppfylli ekki skilyrði 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamaður hér á landi.

Ákvæði 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga er útlendingur einnig flóttamaður ef, verði hann sendur aftur til heimaríkis síns, raunhæf ástæða er til að ætla að hann eigi á hættu að sæta dauðarefsingu, pyndingum eða annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu eða hann verði fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki er greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka. Sama gildir um ríkisfangslausan einstakling.

Við mat á hvort aðstæður kæranda séu slíkar að þær eigi undir 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga ber að líta til 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. jafnframt 1. mgr. 68. gr. stjórnarskrárinnar. Mannréttindadómstóll Evrópu hefur fjallað um það mat sem þarf að fara fram þegar metið er hvort kærandi sé í raunverulegri hættu á að verða fyrir meðferð sem falli undir 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu sem bannar pyndingar og ómannlega eða vanvirðandi meðferð eða refsingu. Hefur dómstóllinn sagt að 3. gr. sáttmálans geti átt við þegar hættan stafar frá einstaklingum eða hópi fólks sem ekki séu fulltrúar stjórnvalda. Kærandi verður þó að geta sýnt fram á að gildar ástæður séu til að ætla að um raunverulega hættu sé að ræða og að stjórnvöld í ríkinu séu ekki í stakk búin til að veita viðeigandi vernd. Ekki er nóg að aðeins sé um að ræða möguleika á illri meðferð og verður frásögn kæranda að fá stuðning í öðrum gögnum (sjá t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli NA gegn Bretlandi (mál nr. 25904/07) frá 7. júlí 2008 og H.L.R. gegn Frakklandi (mál nr. 24573/94) frá 29. apríl 1997).

Í ljósi þess sem að framan er rakið og þeirra gagna sem liggja fyrir um heimaríki kæranda telur kærunefndin að aðstæður kæranda þar séu ekki þannig að þær falli undir ákvæði 2. mgr. 37. gr. laganna. Telur kærunefndin því ljóst að kærandi uppfylli heldur ekki skilyrði 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamaður hér á landi.

Alþjóðleg vernd á grundvelli 40. gr. laga um útlendinga

Þar sem kærunefnd hefur komist að þeirri niðurstöðu að kærandi uppfylli ekki skilyrði 1. eða 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga á hún ekki rétt á alþjóðlegri vernd hér á landi, sbr. 40. gr. laga um útlendinga.

Dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða skv. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga er heimilt að veita útlendingi sem staddur er hér á landi dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, þrátt fyrir að skilyrði 37. gr. séu ekki uppfyllt, ef útlendingur getur sýnt fram á ríka þörf fyrir vernd, t.d. af heilbrigðisástæðum eða vegna erfiðra félagslegra aðstæðna viðkomandi eða erfiðra almennra aðstæðna í heimaríki eða í landi sem honum yrði vísað til. Kærunefnd telur, með vísan til orðalags ákvæðisins um „ríka þörf fyrir vernd“ auk lögskýringargagna sem fylgdu greininni, að dvalarleyfi á grundvelli 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga verði ekki veitt nema aðstæður, bæði almennar og sérstakar m.t.t. heilsufars og félagslegra þátta, auk atvika sem þar er vísað til, nái ákveðnu alvarleikastigi þegar málið er virt í heild.

Kærandi byggir á því að hún hafi ríka þörf fyrir vernd vegna félagslegra aðstæðna í heimaríki. Viðvarandi mannréttindabrot eigi sér stað í Brasilíu og yfirvöld veiti þegnum sínum ekki nægilega vernd gegn ofbeldisbrotum og glæpum.

Í athugasemdum við frumvarp til laga um útlendinga kemur fram að ákvæði 1. mgr. 74. gr. vísi til alvarlegra aðstæðna í heimaríki og væri þar oft um að ræða viðvarandi mannréttindabrot í ríkinu og þá aðstöðu að yfirvöld veiti ekki þegnum sínum vernd gegn ofbeldisbrotum eða glæpum. Í athugasemdunum kemur jafnframt fram að erfiðar almennar aðstæður geti tekið til óvenjulegra aðstæðna á borð við náttúruhamfarir eða langvarandi stríðsástand í heimaríki. Með vísan til framangreindrar umfjöllunar um aðstæður í Brasilíu telur kærunefnd að borgurum Brasilíu standi almennt til boða skilvirk vernd yfirvalda.

Kærandi byggir á því að erfiðar félagslegar aðstæður bíði hennar í heimaríki þar sem hún glími við andleg veikindi. Kærandi eigi ekki neinn stuðning vísan hjá vinum eða fjölskyldu í heimaríki. Í athugasemdum við frumvarp til laga um útlendinga kemur fram að með ríkri þörf á vernd af heilbrigðisástæðum sé m.a. miðað við að um skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm sé að ræða og meðferð við honum væri aðgengileg hér á landi en ekki í heimaríki viðkomandi. Í þessu sambandi kemur jafnframt fram að meðferð teljist ekki óaðgengileg þótt greiða þurfi fyrir hana heldur er hér átt við þau tilvik þar sem meðferð sé til í heimaríkinu en viðkomandi eigi ekki rétt á henni. Þá kunna að falla undir 1. mgr. 74. gr. mjög alvarlegir sjúkdómar sem ekki teljast lífshættulegir, svo sem ef sýnt þykir að þeir muni valda alvarlegu óbætanlegu heilsutjóni eða óbærilegum þjáningum. Ef um langvarandi sjúkdóm sé að ræða væru ríkari verndarsjónarmið fyrir hendi ef sjúkdómur væri á lokastigi. Jafnframt væri rétt að líta til þess hvort meðferð hafi hafist hér á landi og ekki væri læknisfræðilega forsvaranlegt að rjúfa meðferð, sem og til atriða sem varði félagslegar aðstæður útlendings og horfur hans. Í gögnum málsins liggja fyrir nótur frá bráðaþjónustu geðsviðs Landspítalans, dagsettar frá 1. nóvember til 21. desember 2021. Í nótu bráðaþjónustunnar dags. 1. nóvember 2021 kemur meðal annars fram að kærandi sé kvíðin, þjáist af þráhyggjuhugsunum og glími við svefnvandamál. Kærandi hafi verið með sjálfsvígshugsanir til lengri tíma en minna á Íslandi. Kærandi var ekki metin í sjálfsvígshættu í viðtalinu en metin í krónískri hættu vegna áhættuþátta. Í nótu félagsráðgjafa hjá bráðaþjónustunni frá 21. desember 2021 kemur meðal annars fram að kærandi sé uppgefin á því að bíða eftir leyfi til að vera á Íslandi og glími við svefnvandamál. Fram kemur jafnframt að kærandi hafi greint frá því að vera með sjálfsvígshugsanir en hafi ekki viljað ræða það frekar. Þá kemur fram að kærandi sé með vanvirkan skjaldkirtil og taki lyf við því. Í svörum kæranda til kærunefndar 23. nóvember 2022 greindi kærandi frá því að hún hefði verið í meðferð hjá sálfræðingi í heimaríki árin 2013, 2014 og 2015. Þá kom fram í viðtölum hennar hjá Útlendingastofnun, dags. 22. október 2021 og 11. nóvember 2021, að hún hefði verið greind í Síle með þráhyggjuáráttu og áfallastreituröskun og taki geðlyf vegna kvíða.

Samkvæmt framangreindum gögnum um aðstæður í Brasilíu, og samkvæmt framburði kæranda, hafa ríkisborgarar Brasilíu aðgengi að heilbrigðisþjónustu, þar á meðal geðheilbrigðisþjónustu. Samkvæmt gögnum málsins er kærandi ekki í meðferð hér á landi sem læknisfræðilega óforsvaranlegt er að rjúfa. Með vísan til þess sem fram hefur komið í gögnum málsins og framangreindum gögnum um heilbrigðiskerfið í Brasilíu og á grundvelli heildstæðs mats á aðstæðum kæranda telur kærunefnd að kærandi geti fengið aðstoð í heimaríki sem og aðgang að meðferðum og lyfjum sem hún þurfi á að halda vegna heilsufarsvandamála sinna, leiti hún eftir því.

Þá er í athugasemdum með frumvarpi til laga um útlendinga fjallað um erfiðar félagslegar aðstæður. Þar kemur fram að átt sé við að útlendingur hafi þörf á vernd vegna félagslegra aðstæðna í heimaríki og eru þar nefnd sem dæmi aðstæður kvenna sem hafa sætt kynferðislegu ofbeldi, sem leitt getur til erfiðrar stöðu þeirra í heimaríki, eða aðstæður kvenna sem ekki fella sig við kynhlutverk sem er hefðbundið í heimaríki þeirra og eiga á hættu útskúfun eða ofbeldi við endurkomu. Verndarþörf þjóðfélagshópa að öðru leyti myndi fara eftir aðstæðum í hverju máli. Kærandi er tæplega 33 ára gömul og kvaðst hafa starfað sem enskukennari í heimaríki. Af gögnum málsins verður ekki annað séð en að hún sé almennt líkamlega hraust og vinnufær. Þá kvaðst kærandi eiga fjölskyldumeðlimi í heimaríki, föður og systkini. Er það mat kærunefndar að með vísan til starfs kæranda í heimaríki muni hún geta aflað tekna og séð sér farborða verði henni gert að snúa aftur til heimaríkis. Kærunefnd telur að félagslegar aðstæður kæranda við endurkomu séu ekki slíkar að þær geti talist erfiðar í skilningi 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Með vísan til fyrri umfjöllunar er það mat kærunefndar að kærandi hafi ekki sýnt fram á ríka þörf á vernd á grundvelli félagslegra aðstæðna.

Þegar upplýsingar um heimaríki kæranda og gögn málsins eru virt í heild er það niðurstaða kærunefndar að kærandi hafi ekki sýnt fram á aðstæður sem ná því alvarleikastigi að hún teljist hafa ríka þörf á vernd líkt og kveðið er á um í 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Því er fallist á það með Útlendingastofnun að aðstæður kæranda í heimaríki séu ekki með þeim hætti að veita beri kæranda dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Bann við endursendingu samkvæmt 42. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga er ekki heimilt að senda útlending eða ríkisfangslausan einstakling til svæðis þar sem hann hefur ástæðu til að óttast ofsóknir, sbr. 37. og 38. gr., eða vegna svipaðra aðstæðna og greinir í flóttamannahugtakinu er í yfirvofandi hættu á að láta lífið eða verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð. Samkvæmt 2. mgr. sömu greinar er einnig óheimilt að senda útlending til svæðis þar sem ekki er tryggt að hann verði ekki sendur áfram til slíks svæðis sem greinir í 1. mgr.

Með vísan til umfjöllunar að framan um heimaríki kæranda telur kærunefnd að þær aðstæður sem ákvæðið tekur til ekki eiga við í máli kæranda. Kærunefnd telur því að ákvæði 42. gr. laga um útlendinga standi ekki í vegi fyrir endursendingu kæranda þangað.

Athugasemdir kæranda við málsmeðferð Útlendingastofnunar

Í greinargerð kæranda eru gerðar athugasemdir við að Útlendingastofnun hafi metið það svo að kærandi hafi ekki sýnt fram á að A hafi myrt móður kæranda.

Samkvæmt 10. gr. stjórnsýslulaga skal stjórnvald sjá til þess að mál sé nægilega upplýst áður en ákvörðun er tekin í því og afla í því skyni nauðsynlegra upplýsinga.

Líkt og að framan er rakið er það mat kærunefndar að ekki sé tilefni til að draga í efa að A hafi myrt móður kæranda. Kærunefnd hefur að öðru leyti farið yfir málsmeðferð Útlendingastofnunar og gögn málsins og komist að sömu niðurstöðu og stofnunin. Að framangreindu virtu er mat kærunefndar að málsmeðferð Útlendingastofnunar í máli kæranda hafi verið í samræmi við 10. gr. stjórnsýslulaga.

Frávísun og frestur til að yfirgefa landið

Kærandi kom hingað til lands 22. júní 2021 og sótti um alþjóðlega vernd 16. október 2021. Eins og að framan greinir hefur umsókn hennar um vernd og dvalarleyfi hér á landi verið synjað og hefur hún því ekki tilskilin leyfi til dvalar enda verður að líta á umsókn hennar um alþjóðlega vernd sem áform um að dveljast í landinu meira en 90 daga, sbr. til hliðsjónar 3. mgr. 43. gr. reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017. Verður kæranda því vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga, sbr. 2. og 5. mgr. 106. laganna, enda hafði hún verið hér á landi í innan við níu mánuði þegar málsmeðferð umsóknar hennar hófst hjá Útlendingastofnun.

Að mati kærunefndar og með vísan til 2. mgr. 104. gr. laga um útlendinga teljast 15 dagar hæfilegur frestur til að yfirgefa landið.

Samantekt

Með vísan til alls þess sem að framan er rakið og forsendna hinnar kærðu ákvörðunar þykir rétt að staðfesta ákvörðun Útlendingastofnunar.

Athygli kæranda er vakin á því að samkvæmt 6. mgr. 104. gr. laga um útlendinga frestar málshöfðun fyrir dómstólum til ógildingar á endanlegri ákvörðun um að útlendingur skuli yfirgefa landið ekki framkvæmd hennar. Að kröfu útlendings getur kærunefnd útlendingamála þó ákveðið að fresta réttaráhrifum endanlegrar ákvörðunar sé talin ástæða til þess. Krafa þess efnis skal gerð ekki síðar en sjö dögum eftir birtingu endanlegrar ákvörðunar. Skal frestun bundin því skilyrði að útlendingur beri málið undir dómstóla innan fimm daga frá birtingu ákvörðunar um frestun réttaráhrifa úrskurðar og óski eftir að það hljóti flýtimeðferð. Nú er beiðni um flýtimeðferð synjað og skal þá mál höfðað innan sjö daga frá þeirri synjun. Þó getur kærunefnd útlendingamála tekið ákvörðun um að fresta framkvæmd ákvörðunarinnar ef sýnt er fram á að verulega breyttar aðstæður hafi skapast frá því að endanleg ákvörðun var tekin.

Úrskurðarorð:

Ákvörðun Útlendingastofnunar er staðfest. Lagt er fyrir kæranda að hverfa af landi brott. Kæranda er veittur 15 daga frestur til að yfirgefa landið sjálfviljugur.

The decision of the Directorate of Immigration is affirmed. The appellant is requested to leave the country. The appellant has 15 days to leave the country voluntarily.

Tómas Hrafn Sveinsson

Sindri M. Stephensen Þorbjörg I. Jónsdóttir