Mál 393/2016

Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 393/2016

Mánudaginn 13. febrúar 2017

A

gegn

Barnaverndarnefnd Reykjavíkur

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Lára Sverrisdóttir lögfræðingur, Guðfinna Eydal sálfræðingur og Sigríður Ingvarsdóttir lögfræðingur.

Með bréfi 11. október 2016 kærði B hdl., f.h. A, til úrskurðarnefndar velferðarmála úrskurð Barnaverndar-nefndar Reykjavíkur 14. september 2016 vegna umgengni kæranda við syni sína, C, og D. Gerð er krafa um að úrskurðurinn verði felldur úr gildi.

I. Málsatvik og málsmeðferð

Drengirnir C og D eru fæddir X og X og lúta forsjá Barnaverndarnefndar Reykjavíkur. Kærandi, sem er móðir drengjanna, var svipt forsjá þeirra og X systkina þeirra með dómi Héraðsdóms Reykjavíkur X 2016 sem staðfestur var í Hæstarétti X 2016. Kærandi er nú búsett í E. Faðir drengjanna er F.

Samkvæmt gögnum málsins hafa barnaverndaryfirvöld haft afskipti af högum drengjanna frá fæðingu. Drengirnir voru fyrst vistaðir utan heimilis X í kjölfar neyðarráðstöfunar samkvæmt 31. gr. bvl. Þeir voru í tímabundnu fóstri frá því í X fram í X en í varanlegu fóstri hjá sömu fósturforeldrum frá þeim tíma.

Með dómi Hæstaréttar X 2016 var staðfestur dómur Héraðsdóms Reykjavíkur frá X 2016 um að kærandi skyldi svipt forsjá X barna sinna, þeirra á meðal C og D. Í dómi Héraðsdóms Reykjavíkur er greint frá því að fram komi í niðurstöðum og ályktunum dómkvaddra matsmanna að kærandi hafi átt við geðræn vandamál að stríða frá árinu X. Í dóminum kemur jafnframt fram að barnaverndaryfirvöld hafi samkvæmt gögnum málsins haft málefni barna kæranda til meðferðar allt frá árinu X. Á þeim tíma hafi borist fjöldi tilkynninga um gróft ofbeldi á heimili kæranda sem meðal annars hafi beinst að börnunum. Kæranda hafi verið veittur margvíslegur stuðningur og hjálp af hálfu barnaverndarnefndar í þeim tilgangi að vinna bug á skaðlegum aðstæðum barnanna í hennar umsjá en án árangurs. Var það niðurstaða dómsins að almenn úrræði til stuðnings kæranda hefðu verið fullreynd. Í dóminum kemur einnig fram með afdráttarlausum hætti að forsjárhæfni kæranda var talin verulega skert og hún því ófær um að sinna umönnun og uppeldi barna sinna. Taldi dómurinn fullvíst að andlegri og líkamlegri heilsu barnanna og þroska þeirra væri hætta búin færi kærandi áfram með forsjá þeirra. Hafi þá einnig verið litið til persónuleikavanda kæranda sem teldist verulegur og langvarandi að mati geðlækna og sálfræðinga.

Með dómi Héraðsdóms Reykjavíkur X 2016 var kærandi dæmd til 18 mánaða fangelsisvistar og til að greiða börnum sínum miskabætur. Talið var sannað að kærandi hefði sýnt börnum sínum vanvirðandi háttsemi. Kærandi var sakfelld fyrir að hafa haft í hótunum við börnin og kallað þau öllum illum nöfnum. Vísað er til þess að börnin hafi átt erfitt uppdráttar og búið við mikla vanlíðan. Þau hafi öll að einhverju marki sýnt af sér óeðlilega hegðun. Að því er varðar drengina tvo var kærandi sakfelld fyrir að hafa tekið þá upp og hrist þá og hent þeim í rúm eða sófa þegar hún var að svæfa þá.

Frá því að drengirnir fóru í fóstur hefur umgengni kæranda við þá verið undir eftirliti í húsnæði á vegum Barnaverndar Reykjavíkur. Á tímabilinu maí til október 2015 var umgengni á hálfs mánaðar fresti í tvær klukkustundir í senn. Í kjölfar þess að fósturforeldrar drengjanna og starfsfólk á leikskóla greindu starfsmönnum Barnaverndar Reykjavíkur frá því að umgengni við kæranda hefði slæm áhrif á hegðun þeirra og líðan var dregið úr umgengni. Með úrskurði Barnaverndarnefndar Reykjavíkur 24. nóvember 2015 var ákveðið að drengirnir hefðu umgengni við kæranda í tvær klukkustundir á sex vikna fresti undir eftirliti í húsnæði á vegum barnaverndar.

Þar sem ekki náðist samkomulag á milli kæranda og Barnaverndar Reykjavíkur um umgengni eftir að kærandi var með dómi svipt forsjá drengjanna og þeir komnir í varanlegt fóstur var úrskurðað um umgengni á grundvelli 4. mgr. 74. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002 (bvl.). Umgengni kæranda við drengina var með úrskurði Barnaverndarnefndar Reykjavíkur 14. september 2016 ákveðin einu sinni á ári í tvær klukkustundir í senn undir eftirliti í húsnæði á vegum Barnaverndar Reykjavíkur. Úrskurðarorð hins kærða úrskurðar er svohljóðandi, auk þess sem þar er bent á kæruheimild til úrskurðarnefndar velferðarmála:

„Barnaverndarnefnd Reykjavíkur ákveður að C, og D, hafi umgengni við móður sína, A, einu sinni á ári í tvær klukkustundir í senn. Umgengni fari fram undir eftirliti í húsnæði á vegum Barnaverndar Reykjavíkur.“

II. Sjónarmið kæranda og kröfur

Kærandi krefst þess að úrskurður Barnaverndarnefndar Reykjavíkur frá 14. september 2016 verði felldur úr gildi. Því til stuðnings vísar kærandi til meginreglna barnaverndarlaga, meginreglna stjórnsýsluréttar, aðallega 12. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Þá er vísað til 70. gr., sbr. 74. gr. bvl., svo og 7. mgr. 4. gr. laganna. Einnig er vísað til meginreglna barnaréttar, meðal annars 2. mgr. 1. gr. barnalaga nr. 76/2013 sem og 3. gr. laga um samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins nr. 19/2013. Loks er vísað til 1. mgr. 71. gr. stjórnarskrárinnar, sbr. 8. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög 62/1994.

Af hálfu kæranda er vísað til þess að 24. nóvember 2015 hafi Barnaverndarnefnd Reykjavíkur úrskurðað um umgengni kæranda við drengina. Niðurstaðan hafi verið sú að umgengni skyldi vera í tvær klukkustundir í senn á tveggja vikna fresti undir eftirliti í húsnæði á vegum barnaverndar. Þann 14. september 2016 hafi Barnaverndarnefnd Reykjavíkur úrskurðað aftur um umgengni kæranda við drengina. Úrskurðurinn hafi verið þess efnis að kærandi skyldi hafa umgengni við drengina einu sinni á ári í tvær klukkustundir í senn undir eftirliti í húsnæði á vegum Barnaverndar Reykjavíkur. Úrskurðarorðin hafi verið í samræmi við tillögu starfsmanna barnaverndar en rökin fyrir svo takmarkaðri umgengni hafi verið þau að sú umgengni sem átt hafi sér stað hafi haft í för með sér of mikið álag fyrir drengina og haft neikvæð áhrif á líf þeirra. Hafi þar verið vísað til umsagnar fósturforeldra og forsjárhæfnismats þar sem fram komi að drengirnir væru ekki tengdir kæranda. Þó svo að einhver tengsl væru til staðar væri almennt ekki markmiðið með varanlegu fóstri að viðhalda tengslum. Í tillögu barnaverndar sé ekki að finna nokkuð sem bendi til þess að umgengni sé andstæð hagsmunum drengjanna. Sú breyting á hegðun sem þeir hafi sýnt í aðdraganda umgengni geti að mati kæranda ekki að öllu leyti verið túlkuð sem vanlíðan sem stríði gegn hagsmunum þeirra án nánari rannsóknar, en samkvæmt 10. gr. stjórnsýslulaga skuli stjórnvald upplýsa mál nægjanlega vel áður en ákvörðun sé tekin. Af reglunni leiði að stjórnvöldum sé skylt að rannsaka atvik hvers máls fyrir sig og leggja þar sjálfstætt mat á sönnunaratriði. Með því að rannsaka málið ekki ítarlega, svo að hafið sé yfir skynsamlegan vafa að regluleg umgengni við kæranda sé svo andstæð hagsmunum drengjanna að hún sé aðeins einu sinni á ári, sé barnavernd að mati kæranda að brjóta gegn rannsóknarreglu stjórnsýsluréttar.

Stjórnvöldum beri ávallt að líta til meðalhófsreglunnar þegar þau standi frammi fyrir því að taka íþyngjandi ákvörðun. Telur kærandi að hinn kærði úrskurður sé í andstöðu við þá reglu en samkvæmt 7. mgr. 4. gr. bvl. beri barnavernd að beita vægustu ráðstöfunum sem mögulegt sé til að ná þeim markmiðum sem að sé stefnt. Meðalhófsreglan sé einnig lögfest í 12. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Álítur kærandi að umgengni kynforeldris við barn sitt einu sinni á ári hljóti að teljast svo takmörkuð að úrskurðurinn brjóti í bága við meðalhófsreglu.

Samkvæmt 9. gr. laga um samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins nr. 19/2013 skulu aðildarríki virða rétt barns, sem skilið hefur verið frá foreldrum, til að halda persónulegum tengslum og beinu sambandi við foreldra með reglubundnum hætti, sé það ekki andstætt hagsmunum þess. Kveðið sé á um réttindi barns í fóstri á umgengni við foreldra eða aðra nákomna í 70. gr. bvl. Sýna þurfi fram á að umgengni kynforeldris við barn sé bersýnilega andstæð þörfum barnsins ef neita á um umgengnisrétt eða takmarka hann verulega, sbr. 2. mgr. 74. gr. bvl.

Réttur foreldra til að umgangast börn sín, þrátt fyrir að vera ekki með forsjá þeirra, sé tryggður í 8. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu sem hafi verið lögfestur hér á landi með lögum nr. 62/1994. Ákvæðið fjalli um friðhelgi einkalífs og sé sambærilegt við 1. mgr. 71. gr. Stjórnarskrár lýðveldisins Íslands. Feli það meðal annars í sér friðhelgi fjölskyldulífs en talið sé að fjölskyldulíf hefjist við fæðingu barns, sbr. dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í málinu Keegan gegn Írlandi (16969/90), og haldist óháð forsjá. Hafi meðal annars verið talið felast í friðhelgi einkalífs að þekkja uppruna sinn, sbr. dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í málinu Odievre gegn Frakklandi (42326/98).

Samkvæmt dómum Mannréttindadómstóls Evrópu geti það talist brot á 8. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu að koma í veg fyrir umgengni og meina þannig foreldrum og börnum að rækta fjölskyldutengsl og þekkja uppruna sinn. Í dómi Mannréttindadómstóls Evrópu í málinu T gegn Tékklandi (19315/11) hafi verið talið brot á 8. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu þegar ríki hafi komið í veg fyrir að barn sem væri í fóstri fengi að hitta föður sinn og þar með viðhalda fjölskyldutengslum þeirra. Sömu niðurstöðu sé að finna í dómi Mannréttindadómstóls Evrópu í málinu Bondavalli gegn Ítalíu (35532/12). Þrátt fyrir að atvik hafi verið þannig í þeim dómum Mannréttindadómstólsins, sem hér hafi verið vísað til, að umgengni hafi verið bönnuð verði að telja að svo takmörkuð umgengni sem hinn kærði úrskurður feli í sér hafi svipuð áhrif á börn og móður og væri umgengnin engin.

Umboðsmaður barna hafi gagnrýnt það hversu takmörkuð umgengni fósturbarna við kynforeldra hafi alla tíð verið hér á landi, þ.e. einu sinni til tvisvar á ári í eina til tvær klukkustundir í senn. Hafi hann meðal annars bent á að slík tilhögun fari í bága við 3. mgr. 37. gr. Barnasáttmálans. Umboðsmaðurinn telji að þrátt fyrir að barn hafi búið við slæmar aðstæður hjá kynforeldrum og þeir taldir vanhæfir sem uppalendur sé almennt byggt á því að það þjóni hagsmunum barns að umgangast kynforeldra sína og þá jafnvel í þeim tilvikum sem þeir hafa verið sviptir forsjá. Mikilvægt sé fyrir börn að halda tengslum við kynforeldra sína, ekki einungis með tilliti til tilfinningalegra tengsla þeirra á milli heldur einnig svo að barn fái tilfinningu fyrir samfellu í lífi sínu. Það geti haft gríðarleg og óafturkræf áhrif á barn að taka það úr umsjá móður og veita því svo takmarkaða umgengni við hana sem hinn kærði úrskurður feli í sér. Barn geti upplifað mikla sorg og geti umgengni barns við kynforeldri dregið úr þeim sorgarviðbrögðum.

Samkvæmt greinargerð starfsmanna barnaverndar hafi umgengni farið fram 7. júlí 2016. Fram komi að drengirnir hafi verið kátir og í góðu jafnvægi, bæði þegar þeir komu og þegar þeir fóru. Engar athugasemdir hafi verið gerðar en að venju hafi umgengnin verið undir eftirliti í húsnæði á vegum Barnaverndar Reykjavíkur. Því sé ekkert sem gefi til kynna að umgengni sé svo andstæð hagsmunum drengjanna að það réttlæti svo takmarkaða umgengni.

Með vísan til þess sem komið hafi fram hér að framan sé þess krafist að úrskurðarnefnd velferðarmála felli úr gildi hinn kærða úrskurð Barnaverndarnefndar Reykjavíkur.

III. Afstaða Barnaverndarnefndar Reykjavíkur

Í greinargerð Barnaverndarnefndar Reykjavíkur til úrskurðarnefndarinnar 3. nóvember 2016 er vísað til þess að markmiðið með varanlegu fóstri sé að barn aðlagist og tilheyri fósturfjölskyldu eins og um eigið barn fjölskyldunnar væri að ræða. Umgengni við kynforeldra taki mið af þessu, sbr. 65. og 74. gr. bvl. og reglugerð um fóstur nr. 804/2004. Barn eigi rétt á umgengni við kynforeldra og aðra sem séu því nákomnir samkvæmt 74. gr. bvl. Samkvæmt sömu lagagrein eigi kynforeldrar rétt á umgengni við barn í fóstri, nema umgengni sé bersýnilega andstæð hagsmunum og þörfum barnsins og ósamrýmanleg þeim markmiðum sem stefnt sé að með fóstrinu. Taka skuli mið af því hvað þjóni hagsmunum barnsins best og hve lengi fóstri sé ætlað að vara.

Drengirnir hafi ekki verið í umsjá kæranda frá því í X er þeir, ásamt systkinum sínum, hafi verið teknir úr umsjá hennar vegna óviðunandi uppeldisaðstæðna. Þá hafi C verið tæplega X ára og D X. Þeir séu nú vistaðir í varanlegu fóstri og markmiðið að svo verði til 18 ára aldurs þeirra. Drengirnir séu í mikilli þörf fyrir stöðugleika og öryggi í umhverfi sínu eftir áfallasama frumbernsku. Fyrir liggi mat sérfróðra matsmanna á því að tengsl drengjanna við kæranda séu ekki mikil. Beri frásagnir um líðan drengjanna í tengslum við umgengni með sér að umgengni hafi neikvæð áhrif á líðan þeirra. Meta verði umgengni með hliðsjón af hagsmunum drengjanna og sé það hlutverk barnaverndarnefndar að beita þeim úrræðum sem best séu til þess fallin hverju sinni að tryggja hagsmuni þeirra og velferð. Af gögnum málsins megi ljóst vera að umgengni drengjanna við kæranda hafi ekki verið þeim til hagsbóta eða til þess fallin að stuðla að góðri líðan þeirra. Þvert á móti virðist umgengnin valda þeim vanlíðan. Það sé því mat Barnaverndarnefndar Reykjavíkur að það séu ótvíræðir hagsmunir drengjanna að umgengni þeirra við kæranda verði í algjöru lágmarki og að með þeim hætti séu hagsmunir þeirra best hafðir að leiðarljósi. Rýmri umgengni en úrskurðað hafi verið um geti raskað ró drengjanna og stefnt í hættu þeim stöðugleika sem reynt hafi verið að tryggja þeim á fósturheimilinu.

Einnig beri að hafa í huga að frá því að úrskurður Barnaverndarnefndar Reykjavíkur lá fyrir 14. september 2016 hafi Héraðsdómur Reykjavíkur dæmt kæranda í 18 mánaða fangelsi vegna andlegs og líkamlegs ofbeldis í garð barna sinna. Styðji niðurstaða dómsins framangreint mat nefndarinnar og verði að telja ljóst að gífurlega mikilvægt sé að umgengni barnanna við kæranda verið bæði takmörkuð og undir eftirliti svo að hægt sé að tryggja hagsmuni þeirra, velferð og öryggi.

Fram hafi komið hjá fósturforeldrum að fóstrið hafi gengið mjög vel. Drengirnir séu oftast glaðir og kátir og virðist líða vel. Haustið 2015 hafi C undirgengist endurmat hjá Þroska- og hegðunarstöð og hafi hann samkvæmt matinu tekið miklum framförum frá fyrra mati. C sæki talþjálfun en einnig hafi verið óskað eftir talþjálfun fyrir D. Leikskólaganga drengjanna hafi gengið vel.

Í ljósi þessa, allra gagna málsins og með hagsmuni drengjanna að leiðarljósi gerir Barnaverndarnefnd Reykjavíkur þá kröfu að hinn kærði úrskurður verði staðfestur.

IV. Afstaða fósturforeldra

Í bréfi fósturforeldra 2. júní 2016 kemur fram að á þeim tíma sem drengirnir hafi verið hjá þeim í fóstri, frá byrjun X, hafi þau orðið margs áskynja um þroska drengjanna, hegðun og tengsl við kynforeldra. Þau telja að ekki sé leggjandi á ung börn sem komi úr slíkum aðstæðum að þurfa að hitta kæranda í umgengni nema einu sinni á ári undir eftirliti.

Eftir samtöl við sálfræðinga, talmeinafræðing og fagfólk í þroska og hegðun hafi komið í ljós að örvun á þroska drengjanna hafi verið vanrækt. Þroska þeirra í máli og ýmsu atferli sé mikið ábótavant. Minnkandi umgengni við kæranda frá nóvember 2015 hafi hjálpað þeim mikið.

Að mati fósturforeldra sé ótækt að drengirnir, sem þolendur ofbeldis, þurfi að hitta gerandann, þ.e. kæranda, oftar en einu sinni á ári þurfi þeir að hitta hana á annað borð. Umgengni við kæranda hafi haft mikil og slæm áhrif á drengina eftir á. Þetta eigi við í flestum daglegum athöfnum svo sem leik, svefni og sjálfstrausti. Afturför hafi orðið í þessum þáttum og mikil vinna hafi verið að byggja þá upp aftur. Þessar aðstæður séu skaðvaldur í uppeldi drengjanna á meðan þeir fóta sig á nýjum stað, öðlast sjálfsöryggi og þroska til að takast á við aðstæður sínar. Þeir þurfi frið til að losna undan áreiti og þeim streituvöldum sem kærandi og hennar gjörðir hafi haft og muni hafa á þá.

Á fundi Barnaverndarnefndar Reykjavíkur 13. september 2016 kom fram hjá fósturforeldrum að þau vildu ekki að meiri umgengni yrði lögð á drengina eins og ástatt væri og miðað við hvar þeir væru staddir í þroskaferli. Augljóst væri að umgengni væri drengjunum mikill streituvaldur. Þeir þyrftu frið til að vaxa og dafna miðað við hvað þeir hefðu átt erfitt í mörgu tilliti. Þeir væru á eftir í málþroska, félagsþroska og félagsfærni. Sjálfstraust þeirra hefði aukist mikið frá því að umgengni var minnkuð.

V. Afstaða löglærðs talsmanns C og D

Í greinargerð Barnaverndarnefndar Reykjavíkur til úrskurðarnefndarinnar 3. nóvember 2016 kemur fram að löglærður talsmaður drengjanna hafi komið á fund nefndarinnar 13. september 2016. Talsmaður hafi greint frá því að margsinnis hefði verið fjallað um umgengni fyrir dómstólum og viðurkennt að umgengni í varanlegu fóstri gæti verið verulega takmörkuð. Ekki væru brotin mannréttindi með takmarkaðri umgengni. Það væri þekkt sjónarmið að líta ætti til markmiðs fósturs, áhrifa umgengni á barn auk tengsla við þann aðila sem sæktist eftir umgengni. Drengirnir væru nú í varanlegu fóstri, en móðir þeirra hefði verið svipt forsjá. Í forsjárhæfnimati dómkvaddra matsmanna í forsjársviptingarmáli kæmi fram að drengirnir væru ekki tengdir móður sinni. Hagsmunir þeirra væru að hafa umgengni ekki mikla.

VI. Niðurstaða

C er X ára og D er X ára. Þeir voru í umsjá móður sinnar til X er þeir voru X ára og X, en hafa frá þeim degi dvalið utan heimilis og hjá fósturforeldrum sínum frá X. Samkvæmt gögnum málsins hafa barnaverndaryfirvöld haft afskipti af högum drengjanna frá fæðingu.

Með dómi Hæstaréttar X 2016 var sem fyrr segir staðfestur dómur Héraðsdóms Reykjavíkur frá X 2016 um að kærandi skyldi svipt forsjá X barna sinna, þeirra á meðal C og D. Í dómi Héraðsdóms Reykjavíkur er greint frá því að barnaverndaryfirvöld hafi haft málefni barna kæranda til meðferðar allt frá árinu X. Borist hafi fjöldi tilkynninga um gróft ofbeldi á heimili kæranda sem meðal annars hafi beinst að börnunum. Kæranda hafi verið veittur margvíslegur stuðningur og hjálp af hálfu barnaverndarnefndar í þeim tilgangi að vinna bug á skaðlegum aðstæðum barnanna í hennar umsjá en án árangurs. Var það niðurstaða dómsins að almenn úrræði til stuðnings kæranda hefðu verið fullreynd. Í dóminum kemur einnig fram með afdráttarlausum hætti að forsjárhæfni kæranda sé verulega skert og að andlegri og líkamlegri heilsu barnanna og þroska þeirra væri hætta búin fari kærandi áfram með forsjá þeirra.

Með dómi Héraðsdóms Reykjavíkur X 2016 var kærandi dæmd til 18 mánaða fangelsisvistar og til að greiða börnum sínum miskabætur vegna háttsemi hennar í garð þeirra frá árinu X.

Frá því að drengirnir fóru í fóstur hefur umgengni þeirra við kæranda verið undir eftirliti í húsnæði á vegum Barnaverndar Reykjavíkur. Með hinum kærða úrskurði frá 14. september 2016 var umgengnin ákveðin einu sinni á ári í tvær klukkustundir í senn, undir eftirliti í húsnæði á vegum Barnaverndar Reykjavíkur.

Kærandi gerir ekki umgengniskröfu fyrir úrskurðarnefnd velferðarmála, en krefst þess að hinn kærði úrskurður Barnaverndarnefndar Reykjavíkur frá 14. september 2016 verði felldur úr gildi. Þessa kröfu styður kærandi þeim rökum að brotnar hafi verið rannsóknarregla og meðalhófsregla við úrlausn málsins hjá barnaverndarnefnd.

Telur kærandi að með því að rannsaka málið ekki ítarlega, svo hafið sé yfir skynsamlegan vafa að regluleg umgengni við kæranda sé svo andstæð hagsmunum drengjanna að hún sé aðeins einu sinni á ári, sé barnavernd að brjóta gegn rannsóknarreglu stjórnsýsluréttar. Það er einnig mat kæranda að hinn kærði úrskurður Barnaverndarnefndar Reykjavíkur sé í andstöðu við þá reglu að beita skuli vægustu ráðstöfunum sem mögulegt er til að ná þeim markmiðum sem stefnt sé að. Jafnframt byggir kærandi á því að með hinum kærða úrskurði hafi verið brotinn réttur á kæranda samkvæmt Mannréttindasáttmála Evrópu og sömuleiðis á drengjunum samkvæmt samningi Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins sem tryggi þeim rétt til friðhelgi fjölskyldulífs. Ólögmætt sé að takmarka verulega, líkt og gert hafi verið með hinum kærða úrskurði, umgengni kæranda við drengina nema sýnt hafi verið fram á að umgengni sé bersýnilega andstæð hagsmunum þeirra.

Kærandi byggir enn fremur á því að mikilvægt sé fyrir börn að halda tengslum við kynforeldra sína, ekki einungis með tilliti til tilfinningalegra tengsla þeirra á milli heldur einnig svo að barn fái tilfinningu fyrir samfellu í lífi sínu. Það geti haft gríðarleg og óafturkræf áhrif á barn að taka það úr umsjá móður og veita því svo takmarkaða umgengni við hana sem hinn kærði úrskurður feli í sér. Barn geti upplifað mikla sorg og geti umgengni barns við kynforeldri dregið úr þeim sorgarviðbrögðum.

Samkvæmt 1. mgr. 74. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002 á barn í fóstri rétt á umgengni við kynforeldra og aðra sem eru því nákomnir. Kynforeldrar eiga með sama hætti rétt á umgengni við barn sitt samkvæmt 2. mgr. sömu lagagreinar, nema umgengni sé bersýnilega andstæð hagsmunum og þörfum barnsins og ósamrýmanleg þeim markmiðum sem stefnt er að með ráðstöfun þess í fóstur. Við mat á þessu skal meðal annars taka tillit til þess hversu lengi fóstri er ætlað að vara. Samkvæmt 3. mgr. lagagreinarinnar skal taka afstöðu til umgengni barns, sem ráðstafað er í fóstur, við foreldra og aðra nákomna og skal taka mið af því hvað þjóni hagsmunum barnsins best. Samkvæmt 4. mgr. sömu lagagreinar hefur barnaverndarnefnd úrskurðarvald um ágreiningsefni er varða umgengni barns við foreldra og aðra nákomna, hvort sem það varðar rétt til umgengni, umfang umgengnisréttarins eða framkvæmd.

Samkvæmt því sem fram kemur í framangreindum lagaákvæðum ber að leysa úr málinu með tilliti til þess hvað þjónar hagsmunum drengjanna best. Umgengni kæranda við drengina þarf að vera við hæfi miðað við aðstæður og samrýmanleg þeim markmiðum sem stefnt var að með ráðstöfun þeirra í varanlegt fóstur, en markmið fósturs er að jafnaði að barn aðlagist og tilheyri fósturfjölskyldu. Í því tilliti ber sérstaklega að horfa til þess að tryggja þarf að friður, ró og stöðugleiki ríki í lífi drengjanna í hinu varanlega fóstri. Verði það ekki gert ber að líta svo á að þess hafi ekki verið nægilega gætt að umgengnin þjóni hagsmunum drengjanna best, sbr. 3. mgr. 74. gr. bvl.

Fósturforeldrar lýsa afstöðu sinni til umgengni í bréfi 2. júní 2016 og á fundi Barnaverndarnefndar Reykjavíkur 13. september 2016. Þau segja að umgengni sé drengjunum mikill streituvaldur. Þeir þyrftu frið til að vaxa og dafna miðað við hvað þeir hefðu átt erfitt í mörgu tilliti. Þeir væru á eftir í málþroska, félagsþroska og félagsfærni. Sjálfstraust þeirra hefði aukist mikið frá því að umgengni var minnkuð. Þau telja að ekki sé leggjandi á ung börn, sem komi úr slíkum aðstæðum, að þurfa að hitta kæranda í umgengni nema einu sinni á ári undir eftirliti.

Samkvæmt 2. mgr. 46. gr. bvl. skal gefa barni kost á að tjá sig um mál er það varðar í samræmi við aldur og þroska og taka réttmætt tillit til skoðana þess við úrlausn máls. Í máli löglærðs talsmanns drengjanna á fundi Barnaverndarnefndar Reykjavíkur 13. september 2016 kom fram að í forsjárhæfnimati dómkvaddra matsmanna í forsjársviptingarmáli kæmi fram að drengirnir væru ekki tengdir móður sinni. Hagsmunir þeirra væru að hafa umgengni ekki mikla.

Að mati úrskurðarnefndarinnar ber að hafa í huga að upplýsingar frá fósturforeldrum bera með sér að umgengni við kæranda hafi slæm áhrif á drengina og valdi þeim streitu. Drengirnir hafa búið við vanrækslu og ofbeldi af hálfu móður sinnar mest alla ævi svo sem rakið er í dómum Héraðsdóms Reykjavíkur, annars vegar varðandi forsjársviptingu kæranda og hins vegar þá refsingu sem henni hefur verið gert að sæta vegna ofbeldis í garð barna sinna.

Fram kemur í hinum kærða úrskurði Barnaverndarnefndar Reykjavíkur að umgengni drengjanna við kæranda hafi ekki verið þeim til hagsbóta eða til þess fallin að stuðla að góðri líðan þeirra. Þvert á móti virðist umgengnin valda þeim vanlíðan. Rýmri umgengni en úrskurðuð hafi verið geti raskað ró drengjanna og stefnt í hættu þeim stöðugleika sem reynt hafi verið að tryggja þeim á fósturheimilinu.

Úrskurðarnefndin fellst á þetta mat barnaverndarnefndarinnar og telur í ljósi ofangreindra atriða að nauðsyn beri til að umgengni kæranda við drengina sé í algjöru lágmarki. Með því verði hagsmunir og þarfir drengjanna best virtir. Að mati úrskurðarnefndarinnar er framangreind niðurstaða í fullu samræmi við ákvæði 9. gr. samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, sbr. lög nr. 19/2013. Er í því sambandi jafnframt litið til þess að telja verður að þeir dómar Mannréttindadómstóls Evrópu sem kærandi vísar til hafi ekki fordæmisgildi í málinu.

Hér þarf enn fremur að hafa í huga að með umgengni kæranda við drengina er ekki verið að reyna að styrkja eða viðhalda tengslum þeirra við kæranda heldur miðar umgengnin einungis að því að drengirnir þekki uppruna sinn. Kærandi byggir á því að „barn geti upplifað mikla sorg og geti umgengni barns við kynforeldri dregið úr þeim sorgarviðbrögðum“. Þetta útskýrir kærandi ekki frekar. Ekkert í gögnum málsins bendir til þess að drengirnir hafi upplifað sorg við það að að hafa verið teknir úr umsjá kæranda heldur þvert á móti hefur þeim liðið betur en fyrr og farið mikið fram. Eins og rakið hefur verið hefur umgengni við kæranda valdið drengjunum vanlíðan, enda hefur verið dregið úr henni til að tryggja hagsmuni þeirra sem best.

Kærandi telur að Barnaverndarnefnd Reykjavíkur hafi brotið gegn rannsóknarreglu 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993, en samkvæmt lagagreininni skal stjórnvald upplýsa mál nægjanlega vel áður en ákvörðun er tekin. Að mati kæranda hefur málið ekki verið rannsakað nægilega þannig að hafið sé yfir skynsamlegan vafa að regluleg umgengni við hana sé svo andstæð hagsmunum drengjanna að hún fari aðeins fram einu sinni á ári. Án nánari rannsóknar geti sú breyting á hegðun, sem drengirnir hafi sýnt í aðdraganda umgengni, ekki að öllu leyti verið túlkuð sem vanlíðan sem stríði gegn hagsmunum þeirra.

Frá því að drengirnir voru teknir úr umsjá kæranda í X og fram til X var umgengni hálfsmánaðarlega í tvær klukkustundir í senn undir eftirliti. Með úrskurði Barnaverndarnefndar Reykjavíkur 24. nóvember 2015 var umgengni minnkuð í tvær klukkustundir í senn á sex vikna fresti undir eftirliti þar sem hún var talin hafa í för með sér mikið álag fyrir drengina og hefði of neikvæð áhrif á líf þeirra. Til dæmis margfaldaðist neikvæð hegðun þeirra fyrir umgengni en ástandið lagaðist að umgengni lokinni. Sú umgengni sem verið hafði fram að því var talin leiða til þess að ekki væri hægt að tryggja stöðugleika og þroskavænleg skilyrði drengjanna sem liði vel á fósturheimilinu og hefðu sýnt miklar framfarir frá því að þeir komu þangað. Með hinum kærða úrskurði var umgengni takmörkuð enn frekar af ástæðum sem þegar hafa komið fram. Voru úrskurðir barnaverndarnefndar meðal annars byggðir á upplýsingum frá leikskóla, fósturforeldrum og starfsmönnum barnaverndar.

Í málinu liggur fyrir ítarleg matsgerð dómkvaddra matsmanna, þeirra G sálfræðings og H geðlæknis frá 3. mars 2016, en matsins var aflað vegna forsjársviptingarmáls á hendur kæranda. Í matsgerðinni segir meðal annars um C og D: „Eftir að C fór úr umsjá móður sinnar var hann að mati leikskóla rólegri og yfirvegaðri og virtist líða betur en áður. Einnig tóku starfsmenn eftir að skrámur og marblettir hurfu af honum. [...] Í upplýsingum frá leikskóla sem bræðurnir byrjuðu á í X kemur fram að samskipti C við önnur börn hafi verið mjög takmörkuð í fyrstu en miklar framfarir hafi orðið [...] C hefur sýnt mjög erfiða hegðun á leikskóla og mikla vanlíðan tengda umgengni við A.“ Matsmenn voru viðstaddir umgengni kæranda við börn sín og um það segir í matsgerð um C og D: „Hvorugur þeirra virtist spenntur að hitta móður þeirra. A reyndi oft að taka þá í fang sér og kyssa þá og faðma en báðir sneru þeir sér úr faðmi hennar. C var sýnu ákveðnari í því að taka ekki á móti athygli móður sinnar og þurrkaði meðal annars af sér kossa hennar, afþakkaði ákveðið aðstoð hennar, sleit sig úr hendi þegar A leiddi hann og neitaði að kveðja hana. D virtist þola það betur þegar móðir hans sýndi honum ástúð þó svo að hann færðist undan kossum hennar og leitaði ekki til hennar að fyrra bragði.“

Af framangreindu má sjá að málið hefur verið rannsakað eftir því sem því hefur undið fram og niðurstaða barnaverndarnefndar hverju sinni hefur mótast af fyrirliggjandi upplýsingum um líðan drengjanna. Er því ekki unnt að fallast á það með kæranda að rannsóknarregla 10. gr. stjórnsýslulaga hafi verið brotin.

Þá telur kærandi að brotið hafi verið gegn meðalhófsreglu 12. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og meðalhófsreglu 7. mgr. 4. gr. bvl. með því að takmarka umgengni hennar á þann hátt sem gert var með hinum kærða úrskurði, en samkvæmt reglunni eigi að beita vægustu úrræðum sem möguleg eru til að ná þeim markmiðum sem að er stefnt. Eins og rakið hefur verið hlaut kærandi dóm fyrir að beita X börn sín, þeirra á meðal drengina sem um ræðir í máli þessu, vanvirðandi háttsemi. Vísað er til þess að börnin hafi átt erfitt uppdráttar og búið við mikla vanlíðan. Þau hafi öll að einhverju marki sýnt af sér óeðlilega hegðun. Kærandi hefur verið svipt forsjá barna sinna. Eins og hér hefur verið rakið er rúm umgengni við kæranda ekki talin drengjunum til hagsbóta. Með tilliti til þessa verður að telja að meðalhófsreglunnar hafi verið gætt við úrlausn málsins hjá Barnaverndarnefnd Reykjavíkur.

Með vísan til þess er að framan greinir svo og 2. og 3. mgr. 74. gr. barnaverndarlaga þykir umgengni kæranda við drenginn hæfilega ákveðin með hinum kærða úrskurði. Samkvæmt því ber að staðfesta úrskurðinn.

Úrskurðarorð

Úrskurður Barnaverndarnefndar Reykjavíkur frá 14. september 2016 varðandi umgengni A við syni hennar, C og D, er staðfestur.

Lára Sverrisdóttir

Guðfinna Eydal

Sigríður Ingvarsdóttir