Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 249/2020

Miðvikudaginn 21. október 2020

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur og Anna Rut Kristjánsdóttir lögfræðingur.

Með rafrænni kæru, móttekinni 25. maí 2020, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 22. maí 2020 um endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta hennar vegna ársins 2019.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi fékk greiddar tekjutengdar bætur frá Tryggingastofnun ríkisins á árinu 2019. Niðurstaða endurreiknings og uppgjörs tekjutengdra bóta ársins 2019 var sú að kæranda hefðu verið ofgreiddar bætur það ár að fjárhæð 140.039 kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu. Kæranda var tilkynnt um framangreinda ofgreiðslu og innheimtu með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 22. maí 2020.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 25. maí 2020. Með bréfi, dags. 29. maí 2020, óskaði úrskurðarnefnd eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Með bréfi, dags. 7. júlí 2020, barst greinargerð stofnunarinnar og var hún send kæranda til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 14. júlí 2020. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Í kæru er farið fram á að skuld kæranda við Tryggingastofnun verði felld niður.

Ástæða kröfu kæranda sé sú að á árinu 2019 hafi greiðslur hennar frá Stapa lífeyrissjóði verið leiðréttar og að Tryggingastofnun hafi ekki haft rétt á að breyta launum hennar.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins kemur fram að kærður sé endurreikningur tekjutengdra bóta ársins 2019.

Í 16. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, með síðari breytingum, sé kveðið á um tilhögun útreiknings tekjutengdra bóta. Í 2. mgr. ákvæðisins sé vísað til laga nr. 90/2003 um tekjuskatt varðandi hvað skuli teljast til tekna. Til tekna samkvæmt III. kafla laga um almannatryggingar teljist tekjur samkvæmt II. kafla laga um tekjuskatt, að teknu tilliti til ákvæða 28. gr. sömu laga um hvað teljist ekki til tekna og frádráttarliða samkvæmt 1., 3., 4. og 5. tölul. A-liðar 1. mgr. 30. gr. og 31. gr. sömu laga eða undantekninga og takmarkana samkvæmt öðrum sérlögum.

Í a-lið 2. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar sé fjallað um fjármagnstekjur og þá segi: „Ef um hjón er að ræða skiptast tekjur skv. 1. málsl. til helminga milli hjóna við útreikning bótanna. Skiptir ekki máli hvort hjónanna er eigandi þeirra eigna sem mynda tekjurnar eða hvort um séreign eða hjúskapareign er að ræða.“

Í 5. mgr. 18. laga um almannatryggingar sé kveðið á um áhrif tekna á örorkulífeyri samkvæmt 16. gr. laga um almannatryggingar. Í 7. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð komi fram að um endurhæfingarlífeyri gildi ákvæði a-liðar 1. mgr., 4. mgr. og 5. mgr. 18. gr. laga um almannatryggingar.

Tryggingastofnun greiði lífeyri á grundvelli áætlunar um tekjur viðkomandi árs, sbr. 5. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar. Bótaþegi beri ábyrgð á því að slík tekjuáætlun endurspegli árstekjur og beri að breyta áætluninni ef svo sé ekki, sbr. 1. mgr. 39. gr. sömu laga og 3. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags, en þar komi fram að bótaþega sé skylt að veita Tryggingastofnun allar nauðsynlegar upplýsingar til að hægt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og endurskoðun þeirra. Að sama skapi sé bótaþega skylt að tilkynna Tryggingastofnun um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geti haft áhrif á greiðslur.

Í 7. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar komi fram að þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluársins liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum, skuli Tryggingastofnun endurreikna bótafjárhæðir á grundvelli tekna. Einnig sé fjallað um endurreikning í reglugerð nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags. Tryggingastofnun hafi ekki heimild til að líta fram hjá tekjuupplýsingum sem fram komi í skattframtölum.

Komi í ljós við endurreikning bóta að bætur hafi verið ofgreiddar fari um það samkvæmt 55. gr. laganna. Þar komi fram sú skylda Tryggingastofnunar að innheimta ofgreiddar bætur. Sú meginregla sé ítrekuð í 9. gr. reglugerðar nr. 598/2009.

Á árinu 2019 hafi kærandi verið með örorkulífeyri og tengdar greiðslur allt árið. Uppgjör tekjutengdra bóta ársins hafi leitt til 140.039 kr. ofgreiðslu, að teknu tilliti til greiddrar staðgreiðslu. Ástæða þess að endurkrafa hafi myndast sé sú að við samkeyrslu við tekjuupplýsingar af skattframtali 2020 vegna tekjuársins 2019, hafi komið í ljós að tekjur kæranda hafi reynst hærri en tekjuáætlun hafi gert ráð fyrir. Endurreikningur byggist á upplýsingum úr skattframtölum bótaþega.

Kærandi hafi fengið senda tillögu að tekjuáætlun þann 18. janúar 2019. Samkvæmt tillögunni hafi verið gert ráð fyrir að á árinu 2019 væru lífeyrissjóðstekjur kæranda 530.467 kr. og að sameiginlegar tekjur þeirra hjóna væru 5.415 kr. í vexti og verðbætur. Engar athugasemdir hafi borist frá kæranda vegna þessarar tekjuáætlunar og hafi verið greitt samkvæmt henni frá 1. janúar til 30. nóvember 2019.

Við reglubundið eftirlit Tryggingastofnunar þann 14. nóvember 2019 hafi komið í ljós misræmi á milli tekjuáætlunar kæranda og upplýsinga úr staðgreiðsluskrá RSK. Stofnunin hafi því leiðrétt tekjuáætlun kæranda. Í nýrri tekjuætlun hafi verið gert ráð fyrir 745.457 kr. í lífeyrissjóðstekjur og sömu fjármagnstekjum og áður. Kærandi hafi fengið greitt á grundvelli þessarar áætlunar í desember 2019.

Við bótauppgjör ársins 2019 hafi komið í ljós að á árinu hafði kærandi haft 746.659 kr. í lífeyrissjóðstekjur, 144.000 kr. í hagnað af atvinnustarfsemi og að sameiginlegar tekjur þeirra hjóna höfðu verið 23.565 kr. í vexti og verðbætur. Niðurstaða endurreiknings tekjutengdra bóta ársins 2019 hafi verið sú að kærandi hafi verið ofgreidd í bótaflokknum sérstök uppbót til framfærslu, sjá nánari útlistun í meðfylgjandi gögnum.

Tryggingastofnun sé skylt lögum samkvæmt að framkvæma endurreikning ár hvert þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluársins liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum. Tryggingastofnun sé ekki heimilt að horfa fram hjá tekjum sem birtist á framtali bótaþega, eins og ítrekað hafi verið staðfest af úrskurðarnefnd og hafi einnig verið staðfest fyrir dómstólum.

Niðurstaða endurreiknings tekjutengdra bóta ársins 2019 hafi verið sú að kærandi hafði fengið 2.719.090 kr. greitt á árinu en hefði átt að fá greitt 2.497.018 kr. Þessi mismunur hafi leitt til ofgreiðslu að fjárhæð 140.039 kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu.

Að lokum sé rétt að vekja athygli úrskurðarnefndar á því að í þessu máli hafi kærandi fengið meira en 100% greiðslur tekjutryggingar. Misræmi í greiðslu, miðað við 100% rétt, og greiðslurétti á mánuði skýrist með víxlverkun, en í víxlverkun réttinda almannatryggingakerfisins og lífeyrissjóðsgreiðslna felst að við uppgjör og endurreikning á greiðslum örorku- og endurhæfingarlífeyrisþega sé tekið tillit til 16. og 18. bráðabirgðaákvæðis almannatryggingalaga. Þar sé kveðið á um að gerður skuli samanburður á útreikningi lífeyrisþega sem fái greiðslur úr lífeyrissjóðum, annars vegar samkvæmt gildandi reglum ársins og hins vegar samkvæmt þeim reglum sem hafi verið í gildi á árinu 2013.

Þegar slíkur útreikningur hafi í för með sér að tekjutrygging ársins hækki hjá lífeyrisþega sem hafi fengið greidda sérstaka uppbót til framfærslu, leiði það ekki til þess að réttindi viðkomandi hækki þar sem hækkunin feli í sér hækkun á viðmiðunartekjum vegna útreiknings sérstöku uppbótarinnar vegna framfærslu og hún lækki þar með um sömu fjárhæð. Til frekari útlistunar vísar Tryggingastofnun í gögn málsins.

Kærð ákvörðun sé í samræmi við þau lög og þær reglur sem gildi um uppgjör og endurreikning tekjutengdra bóta. Með vísun til framanritaðs telji Tryggingastofnun ekki forsendur til að breyta fyrri ákvörðun sinni.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar endurreikning og uppgjör á tekjutengdum bótum kæranda vegna ársins 2019.

Kærandi fékk greiddar tekjutengdar bætur frá Tryggingastofnun á árinu 2019. Samkvæmt 39. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, með síðari breytingum, er umsækjanda eða greiðsluþega skylt að veita stofnuninni allar nauðsynlegar upplýsingar til að hægt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og annarra greiðslna samkvæmt lögunum og endurskoðun þeirra. Enn fremur er skylt að tilkynna stofnuninni um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geta haft áhrif á bætur eða greiðslur. Af framangreindu verður ráðið að sú skylda hvíli á greiðsluþegum að upplýsa Tryggingastofnun um tekjur á bótagreiðsluári sem kunna að hafa áhrif á bótarétt.

Í 16. gr. laga um almannatryggingar er kveðið á um tekjutengingu lífeyristrygginga og hvernig Tryggingastofnun ríkisins skuli standa að útreikningi bóta. Í 2. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar segir að til tekna samkvæmt III. kafla skuli telja tekjur samkvæmt II. kafla laga nr. 90/2003 um tekjuskatt með tilteknum undantekningum. Á grundvelli 7. mgr. 16. gr. þeirra laga ber Tryggingastofnun ríkisins að endurreikna bótafjárhæðir eftir að endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluárs liggja fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum. Leiði endurreikningur í ljós að bætur hafi verið ofgreiddar ber Tryggingastofnun að innheimta þær samkvæmt 55. gr. laga um almannatryggingar. Sú meginregla er ítrekuð í 9. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags.

Á grundvelli 2. mgr. 9. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð er heimilt að greiða örorkulífeyrisþega sérstaka uppbót á lífeyri vegna framfærslu ef sýnt þykir að hann geti ekki framfleytt sér án hennar. Til þess að eiga rétt á uppbót þurfa heildartekjur að vera undir ákveðinni fjárhæð sem hefur verið hækkuð árlega. Til tekna teljast allar skattskyldar tekjur, sbr. 3. mgr. sömu greinar, þar á meðal lífeyrissjóðstekjur.

Við úrlausn þessa máls hefur úrskurðarnefnd velferðarmála hliðsjón af þeim lagaákvæðum sem tilgreind hafa verið hér að framan.

Samkvæmt gögnum málsins sendi Tryggingastofnun kæranda tekjuáætlun, dags. 18. janúar 2019, vegna ársins 2019 þar sem gert var ráð fyrir 530.467 kr. í lífeyrissjóðstekjur og 5.415 kr. í vexti og verðbætur. Kærandi gerði ekki athugasemdir við þá áætlun og voru bótaréttindi því reiknuð og bætur greiddar út miðað við hana. Í kjölfar samtímaeftirlits Tryggingastofnunar við staðgreiðsluskrá Ríkisskattstjóra í nóvember 2019 kom í ljós að lífeyrissjóðstekjur kæranda reyndust vera hærri en gert hafi verið ráð fyrir í tekjuáætlun í upphafi ársins. Var í kjölfarið útbúin ný tekjuáætlun, dags. 14. nóvember 2019, þar sem gert var ráð fyrir greiðslum frá lífeyrissjóði að fjárhæð 745.457 kr. og sömu fjármagnstekjum og áður. Þá var kærandi einnig upplýst um áætlaða kröfu að fjárhæð 81.217 kr., að teknu tilliti til staðgreiðslu skatta. Kærandi gerði ekki athugasemdir við þá áætlun. Samkvæmt upplýsingum skattyfirvalda vegna tekjuársins 2019 reyndist kærandi hafa fengið 746.659 kr. í lífeyrissjóðstekjur, 144.000 kr. í hagnað af atvinnustarfsemi og 23.565 kr. í fjármagnstekjur. Endurreikningur Tryggingastofnunar á tekjutengdum bótagreiðslum vegna ársins leiddi í ljós að orlofs- og desmberuppbót, auk sérstakrar uppbótar til framfærslu, voru ofgreiddar að fjárhæð 140.039 kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu.

Samkvæmt framangreindu reyndust tekjur kæranda vera hærri á árinu 2019 en gert hafði verið ráð fyrir. Um var að ræða lífeyrissjóðstekjur, hagnað af atvinnustarfsemi og fjármagnstekjur. Kærandi fer fram á að leiðrétting á lífeyrissjóðstekjum hennar sem greiddar voru á árinu 2019 hafi ekki áhrif á endurreikning Tryggingastofnunar ríkisins á tekjutengdum bótaréttindum hennar vegna framangreinds árs. Lífeyristekjur eru tekjustofn sem hefur áhrif á bótarétt samkvæmt lögum um almannatryggingar, sbr. 2. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar og 1. tölul. A-liðar 7. gr. laga um tekjuskatt.

Við úrlausn þessa máls horfir úrskurðarnefnd til þess að umræddar tekjur voru greiddar kæranda á árinu 2019 og tilheyra því ári samkvæmt skattframtali kæranda þó svo að um sé að ræða leiðréttingu. Tryggingastofnun er ekki heimilt að horfa fram hjá tekjum sem birtast á framtali bótaþega, en úrskurðarnefnd vill benda á að mögulegt sé að leita til skattyfirvalda til þess að fá skattframtali breytt, ef forsendur eru til þess. Athygli kæranda er þó vakin á því að það gæti hugsanlega haft áhrif á greiðslur hennar frá Tryggingastofnun vegna eldri ára. Að þessu virtu fellst úrskurðarnefnd ekki á kröfu kæranda um að umræddar lífeyrissjóðstekjur skerði ekki tekjutengd bótaréttindi frá Tryggingastofnun á árinu 2019.

Að öllu framangreindu virtu er það niðurstaða úrskurðarnefndar velferðarmála að staðfesta ákvörðun um endurreikning og uppgjör Tryggingastofnunar ríkisins á tekjutengdum bótum ársins 2019.

Í 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009  um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdar bóta og vistunarframlags segir að þrátt fyrir að endurreikningur samkvæmt III. kafla leiði ljós að bætur hafi verið ofgreiddar sé heimilt að falla frá endurkröfu að fullu eða að hluta ef alveg sérstakar aðstæður séu fyrir hendi. Skal þá einkum litið til fjárhagslegra og félagslegra aðstæðna bótaþega og þess hvort hann var í góðri trú um greiðslurétt sinn. Úrskurðarnefnd velferðarmála bendir kæranda á að hún geti óskað eftir niðurfellingu endurkröfunnar hjá Tryggingastofnun ríkisins telji hún skilyrði reglugerðarákvæðisins uppfyllt í tilviki hennar.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um endurreikning og uppgjör á tekjutengdum bótum A, á árinu 2019, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir