27. september 2018

Nr. 385/2018 - Úrskurður

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Þann 27. september 2018 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 385/2018

í stjórnsýslumáli nr. KNU18060036

Kæra [...]

á ákvörðun

Útlendingastofnunar

I. Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Þann 20. júní 2018 kærði [...], fd. [...], ríkisborgari [...] (hér eftir nefndur kærandi) ákvörðun Útlendingastofnunar, dags. 23. maí 2018, um að taka ekki til efnismeðferðar umsókn hans um alþjóðlega vernd á Íslandi og vísa honum frá landinu.

Kærandi gerir kröfu um að hin kærða ákvörðun Útlendingastofnunar verði felld úr gildi og að umsókn hans um alþjóðlega vernd verði tekin til efnislegrar meðferðar hér á landi með vísan til 2. mgr. 36. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga og 42. gr., sbr. 3. mgr. 36. gr. sömu laga.

Fyrrgreind ákvörðun er kærð á grundvelli 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.

II. Málsmeðferð

Kærandi lagði fram umsókn um alþjóðlega vernd á Íslandi þann 15. janúar 2018. Kærandi mætti til viðtals hjá Útlendingastofnun m.a. þann 22. febrúar 2018 ásamt löglærðum talsmanni sínum. Útlendingastofnun ákvað þann 23. maí 2018 að taka ekki umsókn kæranda um alþjóðlega vernd hér á landi til efnismeðferðar og að hann skyldi endursendur til Ítalíu. Ákvörðunin var birt fyrir kæranda þann 5. júní 2018 og kærði kærandi ákvörðunina þann 20. júní 2018 til kærunefndar útlendingamála. Greinargerð kæranda barst kærunefnd 29. júní 2018 ásamt fylgigögnum.

III. Ákvörðun Útlendingastofnunar

Í ákvörðun sinni komst Útlendingastofnun að þeirri niðurstöðu að taka umsókn kæranda um alþjóðlega vernd ekki til efnislegrar meðferðar með vísan til a-liðar 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Í málinu lægi fyrir að kæranda hefði verið veitt alþjóðleg vernd á Ítalíu og dvalarleyfi með gildistíma til 30. mars 2022.

Í ákvörðun Útlendingastofnunar var komist að þeirri niðurstöðu að 42. gr. laga um útlendinga, sbr. 3. mgr. 36. gr. sömu laga og 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, kæmi ekki í veg fyrir að kærandi yrði sendur aftur til Ítalíu. Útlendingastofnun mat aðstæður kæranda slíkar að hann væri ekki í sérstaklega viðkvæmri stöðu skv. 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga. Það var einnig mat stofnunarinnar að 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga ætti ekki við í máli kæranda. Var umsókn kæranda um alþjóðlega vernd því synjað um efnismeðferð, sbr. a-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Með hinni kærðu ákvörðun var kæranda vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga.

IV. Málsástæður og rök kæranda

Í greinargerð kæranda kemur fram að hann hafi þegar hlotið vernd á Ítalíu og verið veitt dvalarleyfi þar. Kærandi hafi í viðtali hjá Útlendingastofnun mótmælt endursendingu til Ítalíu þar sem hann hafi verið heimilislaus, ekki haft aðgang að menntun og almenn lífskjör þar séu slæm. Þá hafi hann ekki fundið neina atvinnu þar sem mikið atvinnuleysi sé á Ítalíu. Hafi hann því séð sig tilneyddan til þess að betla. Þá kvað kærandi sig vera með mar og [...] á [...] og að læknir hér á landi hafi talið að hann þyrfti að fara í aðgerð vegna þessa, en það sé ekki hægt þar sem kærandi hafi ekki verið með tilskilin gögn eða peninga. Loks hafi kærandi verið spurður út í dvöl hans í [...] og í [...]. Kærandi kvað að fangavistin í [...] hafi verið ágæt en í [...] hafi hann verið eins og þræll og hann hafi verið pyndaður. Honum hafi verið haldið föngnum á afskekktum stað, honum hafi verið hótað og hann beittur ofbeldi. Þá hafi bátur hans sokkið á leiðinni frá [...] til Evrópu og um 400 manns hafi látið lífið.

Í greinargerð kæranda er gerð grein fyrir ýmsum atriðum er varða aðstæður og réttindi einstaklinga með viðurkennda stöðu á Ítalíu og í því sambandi vísar kærandi til fjölda skýrslna alþjóðlegra stofnana og frjálsra félagasamtaka. Þar komi m.a. fram að ítalska hæliskerfið hafi verið undir miklu álagi síðustu ár og samkvæmt nýjustu ársskýrslu Human Rights Watch fari álagið ekki minnkandi. Einstaklingar sem hlotið hafi viðurkennda stöðu flóttamanns eða viðbótarvernd sé veitt dvalarleyfi til fimm ára í senn en framkvæmd úthlutunar dvalarleyfa hafi verið erfið þar sem gert sé ráð fyrir að viðtakandi geti gefið upp skráð heimilisfang. Stór hluti þeirra sem hlotið hafi vernd á Ítalíu hafi þó ekki fast heimilisfang. Handhafar viðbótarverndar geti sótt um ítalskan ríkisborgararétt eftir tíu ára löglega dvöl, en búseta viðkomandi í landinu þurfi að vera samfelld. Þetta skilyrði hafi reynst handhöfum viðbótarverndar sérstaklega erfitt þar sem ítölsk lög geri ekki ráð fyrir að þeim sé útvegað húsnæði eftir að þeir hljóti vernd í landinu. Samkvæmt nýjustu ársskýrslu Asylum Information Database hafi fjöldi umsækjenda um alþjóðlega vernd og viðurkenndir flóttamenn ekki aðgengi að þjónustu á vegum ítalskra yfirvalda. Þessir einstaklingar hópist gjarnan saman í óformlegum flóttamannabúðum og verði lestarstöðvar og yfirgefnar byggingar oft heimili þeirra. Einstaklingar sem hlotið hafi alþjóðlega vernd á Ítalíu eigi rétt á sömu heilbrigðisþjónustu og ítalskir ríkisborgarar. Húsnæðisvandamál hafi þó komið í veg fyrir að margir geti nýtt sér heilbrigðisþjónustu þar sem endurnýjun heilbrigðisþjónustukorts sé háð því að viðkomandi hafi fengið endurnýjað sérstakt búsetuleyfi, en til að fá endurnýjun þurfi viðkomandi að sýna fram á skráð heimilisfang.

Auk framangreinds hafi miklum áhyggjum verið lýst vegna vaxandi kynþáttahaturs og mismununar á grundvelli kynþáttar á Ítalíu. Í nýlegum kosningum hafi málefni flóttafólks og umsækjenda um alþjóðlega vernd verið efst á baugi. Af niðurstöðum kosninganna sé ljóst að málflutningur gegn flóttafólki og umsækjendum um alþjóðlega vernd hafi hlotið brautargengi meðal ítölsku þjóðarinnar og allar líkur séu á að sú stjórn sem taka muni við keflinu muni ganga harkalega fram í þeim málaflokki með ófyrirsjáanlegum afleiðingum fyrir þennan viðkvæma hóp. Þá vísar kærandi til greinargerðar innanríkisráðuneytisins frá desember 2015 um endursendingar umsækjenda um alþjóðlega vernd til Ítalíu.

Kærandi byggir á því að sérstakar ástæður mæli með því að mál hans skuli tekið til efnismeðferðar, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Kærandi bendir m.a. á að í greinargerð með frumvarpi til laga nr. 81/2017 komi fram að ávallt skuli taka til efnislegrar meðferðar umsókn um alþjóðlega vernd ef umsækjandi er í sérstaklega viðkvæmri stöðu, sbr. 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga. Kærandi vísar þá til nýlegra úrskurða kærunefndar máli sínu til stuðnings. Kærandi bendir jafnframt á að reglugerð nr. 276/2018 um breytingu á reglugerð um útlendinga nr. 540/2017 mæli einungis fyrir um mat sem rúmist innan c-liðar 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga og eigi því ekki við um mat á sérstökum ástæðum í máli kæranda. Þá myndi beiting reglugerðarinnar brjóta í bága við grundvallarsjónarmið íslensks réttar um bann við afturvirkni íþyngjandi laga og reglna, en reglugerðin hafði ekki tekið gildi þegar kærandi lagði fram umsókn sína um alþjóðlega vernd hér á landi.

Kærandi telur það engum vafa undirorpið að hann sé í sérstaklega viðkvæmri stöðu í skilningi 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga, þó svo að Útlendingastofnun hafi ekki fallist á það í hinni kærðu ákvörðun. Undir rekstri málsins hafi Útlendingastofnun ekki hlutast til um að fram færi sérfræðimat á andlegu ástandi kæranda í samræmi við skyldur stofnunarinnar, sbr. 1. mgr. 25. gr. laga um útlendinga. Fái kærandi ekki séð hvernig stofnunin hafi getað metið ástand hans út frá fyrirliggjandi gögnum. Einnig telji kærandi nauðsynlegt að fá mat sérfræðings á stöðu líkamlegrar heilsu sinnar vegna [...]. Kærandi telji að ef ofangreindar upplýsingar um veikindi hans hefðu legið fyrir, hefði Útlendingastofnun komist að annarri niðurstöðu.

Af hálfu kæranda er einnig byggt á því að ekki megi senda kæranda aftur til Ítalíu vegna non-refoulement reglu þjóðaréttar, sbr. 3. mgr. 36. gr., sbr. 42. gr. laga um útlendinga. Í greinargerð kæranda sé vísað til áreiðanlegra heimilda um aðstæður umsækjenda um alþjóðlega vernd og flóttamanna á Ítalíu. Með vísan til þeirra verði að telja að aðstæður þessara hópa séu svo slæmar að þær jafnist á við ómannúðlega og vanvirðandi meðferð í skilningi 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Í því sambandi vísi kærandi jafnframt til 1. mgr. 68. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands, 7. gr. alþjóðasamnings um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi og 33. gr. flóttamannasamnings Sameinuðu þjóðanna.

V. Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Lagagrundvöllur

Í 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga er mælt fyrir um að umsókn um alþjóðlega vernd skuli tekin til efnismeðferðar nema undantekningar sem greindar eru í a-, b- og c-liðum ákvæðisins eigi við. Samkvæmt a-lið 1. mgr. 36. gr. er stjórnvöldum heimilt að synja því að taka umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar hafi umsækjandi komið til landsins að eigin frumkvæði eftir að hafa hlotið virka alþjóðlega vernd eða annars konar vernd í öðru ríki eða ef hann, eftir að hafa dvalist í ríki þar sem hann þurfti ekki að sæta ofsóknum, gat óskað eftir því að fá viðurkennda stöðu sem flóttamaður og, ef hann var talinn flóttamaður, fengið vernd í samræmi við alþjóðasamning um stöðu flóttamanna. Samkvæmt fyrirliggjandi gögnum málsins hefur kæranda verið veitt viðbótarvernd á Ítalíu sem að mati kærunefndar felur í sér virka alþjóðlega vernd í skilningi a-liðar 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Skilyrði ákvæðisins eru því uppfyllt.

Í 2. mgr. 36. gr. kemur fram að ef svo standi á sem greini í 1. mgr. skuli þó taka umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar ef útlendingurinn hefur slík sérstök tengsl við landið að nærtækast sé að hann fái hér vernd eða ef sérstakar ástæður mæli annars með því. Ef meira en 12 mánuðir hafa liðið frá því að umsókn um alþjóðlega vernd barst fyrst íslenskum stjórnvöldum og tafir á afgreiðslu hennar eru ekki á ábyrgð umsækjanda sjálfs skal taka hana til efnismeðferðar.

Í 32. gr. a-b reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017 koma fram viðmið varðandi mat á því hvort taka skuli umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar vegna sérstakra tengsla eða ef sérstakar ástæður mæla með því, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Í 32. gr. a kemur m.a. fram að með sérstökum ástæðum sé átt við einstaklingsbundnar ástæður er varða umsækjanda sjálfan, aðrar en þær sem myndu að jafnaði rúmast innan 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Þá er m.a. nefnt í dæmaskyni ef umsækjandi mun eiga erfitt uppdráttar í viðtökuríki vegna alvarlegrar mismununar, ef umsækjandi af sömu ástæðu getur vænst þess að staða hans verði verulega síðri en staða almennings í viðtökuríki og ef umsækjandi glímir við mikil og alvarleg veikindi sem meðferð við er aðgengileg hér á landi en ekki í viðtökuríki.

Þá er í 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga tekið fram að ef beiting 1. mgr. myndi leiða til þess að brotið væri gegn 42. gr., t.d. vegna aðstæðna í því landi sem senda á umsækjanda til, skuli taka umsókn til efnismeðferðar. Í 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga er kveðið á um að ekki sé heimilt að senda útlending eða ríkisfangslausan útlending til svæðis þar sem hann hefur ástæðu til að óttast ofsóknir, sbr. 37. og 38. gr., eða vegna svipaðra aðstæðna og greinir í flóttamannahugtakinu er í yfirvofandi hættu á að láta lífið eða verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð. Þá segir í 2. mgr. ákvæðisins að 1. mgr. eigi einnig við um sendingu útlendings til svæðis þar sem ekki er tryggt að hann verði ekki sendur áfram til slíks svæðis sem greinir í 1. mgr.

Við mat á því hvort senda eigi einstakling sem nýtur alþjóðlegrar verndar aftur til ríkisins sem hefur veitt honum slíka vernd, ber stjórnvöldum að leggja sjálfstætt mat á hvort aðstæður í viðtökuríki brjóti í bága við 42. gr. laga um útlendinga, sbr. jafnframt 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, þar sem kveðið er á um að enginn maður skuli sæta pyndingum eða ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu. Verður kærunefnd því að leggja mat á hvort aðstæður í viðtökuríki brjóti í bága við ákvæði 3. gr. mannréttindasáttmálans. Í dómaframkvæmd Mannréttindadómstóls Evrópu hefur verið lagt til grundvallar að sú meðferð, sem einstaklingur eigi von á, verði að ná tilteknu lágmarks alvarleikastigi til þess að falla undir 3. gr. sáttmálans. Við það mat verði að horfa til allra aðstæðna í fyrirliggjandi máli, svo sem lengdar og eðlis meðferðar, andlegra og líkamlegra áhrifa hennar. Þá þarf að líta til stöðu einstaklings hverju sinni, svo sem kyns, aldurs og heilsufars viðkomandi. Meta verði fyrirsjáanlegar afleiðingar af því að vísa einstaklingi til móttökuríkis í ljósi almennra aðstæðna í ríkinu og persónulegra aðstæðna viðkomandi einstaklings.

Greining á hvort kærandi sé í sérstaklega viðkvæmri stöðu

Samkvæmt gögnum málsins þá er kærandi giftur karlmaður á fertugsaldri. Í viðtölum við kæranda hjá Útlendingastofnun, kom m.a. fram að kærandi hafi verið pyndaður líkamlega á meðan hann hafi verið í haldi vopnaðra manna í [...]. Í lok viðtals hjá Útlendingastofnun þann 22. febrúar 2018 var kvarðapróf (e. refugee health screener) lagt fyrir kæranda og gefur niðurstaða þess til kynna að kærandi glími við tilfinningaleg bágindi (e. emotional distress). Í gögnum um heilsufar kæranda, þ. á m. komunótum frá Göngudeild sóttvarna frá 24. janúar til 19. júní 2018, sem hann hefur lagt fram við meðferð málsins, kemur fram að kærandi hafi hitt sálfræðing í tvígang, dags. 4. apríl og 13. júní 2018, og þar er kærandi jafnframt [...]. Þá kemur m.a. fram í gögnunum að kærandi beri ör á [...] og sé með [...] yfir örinu en að mat lækna sé að ekki sé nauðsynlegt að svo stöddu til að hefja læknismeðferð vegna þess.

Þrátt fyrir að framburður kæranda beri með sér að hann glími við andlega erfiðleika og hafi sætt ofbeldi er það mat kærunefndar að gögn málsins, þ. á m. framlagðar komunótur, beri ekki með sér að heilsufar kæranda sé svo alvarlegt að hann teljist í sérstaklega viðkvæmri stöðu, sbr. 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga.

Aðstæður og málsmeðferð á Ítalíu

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður og málsmeðferð á Ítalíu, m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum og gögnum:

Amnesty International Report 2017/18 – Italy (Amnesty International, 22. febrúar 2018),
Annual Report on the Situation of Asylum in the European Union 2017 (European Asylum Support Office, 18. júní 2018),
Asylum Information Database. Country Report – Italy (European Council on Refugees and Exiles, 21. mars 2018),
Concluding observations of the Committee on the Elimination of Racial Discrimination (UN Committee on the Elimination of Racial Discrimination, 17. febrúar 2017),
ECRI Report on Italy (European Commission against Racism and Intolerance, 7. júní 2016),
Freedom in the World 2018 – Italy (Freedom House, 5. apríl 2018),
Information note, Dublin transfers post-Tarakhel: Update on European case law and practice (Elena, European legal network on asylum, október 2015),
Italy 2017 Human Rights Report (United States Department of State, 20. apríl 2018),
Reception conditions in Italy. Report of the current situation of asylum seekers and beneficiaries of protection, in particular Dublin returnees (Swiss Refugee Council, ágúst 2016),
Submission by the United Nations High Commissioner for Refugees. For the Office of the High Commissioner for Human Rights’ Compilation Report – Universal Periodic Review: Italy (UNHCR, mars 2014),
UNHCR Recommendations on Important Aspects of Refugee Protection in Italy (UNHCR, júlí 2013),
Upplýsingar af vefsíðu OSCE Office for Democratic Institutions and Human Rights (http://hatecrime.osce.org/italy),
Upplýsingar af vefsíðu ítalska flóttamannaráðsins (Consiglio Italiano per I Rifugiati – http://www.cir-onlus.org/en/),
Upplýsingar af vefsíðu samtakanna Baobab Experience (https://baobabexperience.org/) og
World Report 2018 – European Union (Human Rights Watch, 18. janúar 2018).

Samkvæmt ofangreindum gögnum eru dvalarleyfi einstaklinga með réttarstöðu flóttamanns og einstaklinga með viðbótarvernd gefin út til fimm ára en að þeim tíma liðnum geta handhafar sótt um ótímabundið dvalarleyfi á Ítalíu. Einstaklingar með réttarstöðu flóttamanns geta öðlast ríkisborgararétt að fimm árum liðnum en einstaklingar með viðbótarvernd að tíu árum liðnum. Bæði einstaklingar með réttarstöðu flóttamanns og viðbótarvernd geta sótt um fjölskyldusameiningu, að ákveðnum skilyrðum uppfylltum. Einstaklingar með réttarstöðu flóttamanns fá flóttamannavegabréf (í. documenti di viaggio) með fimm ára gildistíma en handhafar viðbótarverndar geta fengið svonefnt ferðaleyfi (í. titolo di viaggio). Af framangreindum gögnum verður þó ekki séð að á Ítalíu sé munur á réttindum einstaklinga með réttarstöðu flóttamanns og handhafa viðbótarverndar hvað snertir aðgang að húsnæði, heilbrigðisþjónustu og atvinnuleyfi.

Af framangreindum gögnum má sjá að ítölsk stjórnvöld hafa verið gagnrýnd vegna aðbúnaðar flóttamanna og umsækjenda um alþjóðlega vernd þar í landi. Þar er m.a. greint frá vanköntum á aðlögun einstaklinga með alþjóðlega vernd að ítölsku samfélagi. Í framangreindum gögnum kemur einnig fram að einstaklingar sem hlotið hafa alþjóðlega vernd á Ítalíu eiga ekki rétt á þeim stuðningi sem umsækjendum um alþjóðlega vernd sé veittur enda sé gert ráð fyrir því að einstaklingar sjái fyrir sér sjálfir eftir að hafa verið veitt alþjóðleg vernd. Þegar einstaklingi með alþjóðlega vernd sé vísað aftur til Ítalíu eigi hann rétt á því að gista í svokölluðum SPRAR móttökumiðstöðvum, að því gefnu að viðkomandi hafi ekki fullnýtt heimild til dvalar þar og að laust pláss sé til staðar. Þó kemur fram að takmarkað framboð sé af gistirýmum í SPRAR móttökumiðstöðvum. Einnig bjóði sveitarfélög, frjáls félagasamtök og trúfélög í Róm og Mílanó upp á einhverja gistiaðstöðu en gistirými séu hins vegar af skornum skammti og því séu margir einstaklingar sem njóti verndar heimilislausir eða búi í yfirgefnum byggingum. Þá kemur fram í framangreindum skýrslum að einstaklingar sem njóta alþjóðlegrar verndar og hafa dvalarleyfi á Ítalíu hafa sama rétt til atvinnuþátttöku og ítalskir ríkisborgarar. Hins vegar sé atvinnuleysi mikið þar í landi og eigi útlendingar oft í erfiðleikum með að finna vinnu, sérstaklega ef þeir tala ekki tungumálið eða menntun þeirra eða reynsla fæst ekki metin. Þar að auki er möguleiki þeirra á því að fá félagslega aðstoð takmarkaður enda byggir kerfið að miklu leyti á því að einstaklingar eigi þar fjölskyldu sem veitt geti þeim stuðning.

Í framangreindum gögnum kemur fram að einstaklingar sem hlotið hafa alþjóðlega vernd eiga sama rétt og ítalskir ríkisborgarar til lögboðinnar heilbrigðisþjónustu en þeir þurfa að skrá sig inn í heilbrigðiskerfið. Í ofangreindri skýrslu Asylum Information Database um Ítalíu kemur fram að skráningin gildi jafn lengi og dvalarleyfi einstaklinga. Sjúklingar þurfa almennt að greiða hluta þess kostnaðar sem fellur til vegna heilbrigðisþjónustu sem þeir nýta sér en frá því eru þó undantekningar, t.d. í þeim tilvikum þegar sjúklingar hafa ekki efni á því. Einstaklingar sem dvelja í SPRAR móttökumiðstöðvunum eru undanþegnir slíkri greiðsluþátttöku. Til að fá aðgang að heilbrigðisþjónustu umfram grunnþjónustu þurfa einstaklingar að vera með skráð lögheimili. Þegar einstaklingar hafa skráð lögheimili sitt eiga þeir rétt á að fá sjúkrakort frá sveitarfélögum, en sjúkrakort veitir einstaklingum til dæmis aðgang að heimilislæknum og öðrum sérfræðilæknum sem annars falla ekki undir grunnheilbrigðisþjónustu. Eðli máls samkvæmt getur lögheimilisskráning reynst vandamál, t.d. fyrir einstaklinga sem eru heimilislausir. Þó bera framangreindar skýrslur með sér að frjáls félagasamtök hafi aðstoðað einstaklinga við slíka skráningu.

Af framangreindum skýrslum verður ráðið að fordómar í garð fólks af erlendum uppruna sé vandamál á Ítalíu en ítölsk yfirvöld hafi gripið til aðgerða til að sporna við kynþáttafordómum og mismunun á grundvelli kynþáttar, m.a. með lagasetningu. Í kjölfar athugasemda alþjóðlegra eftirlitsnefnda, stofnana og frjálsra félagasamtaka hafa ítölsk stjórnvöld tekið mikilvæg skref í þá átt að vinna gegn kynþáttafordómum, mismunun á grundvelli kynþáttar og hatursglæpum, þ. á m. með aðgerðaráætlun gegn kynþáttahyggju (e. National Action Plan against Racism, Xenophobia and Intolerance). Þá hefur rannsóknum og ákærum fjölgað í málum er varða mismunun, hatursorðræðu og hatursglæpi á grundvelli kynþáttar og þjóðernis.

Samkvæmt dómaframkvæmd Mannréttindadómstóls Evrópu er bann við meðferð sem fer gegn 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu fortakslaust en meðferð verður þó að fullnægja lágmarkskröfu um alvarleika til að teljast brot gegn 3. gr. sáttmálans. Mannréttindadómstóll Evrópu hefur lagt til grundvallar að þó svo að efnahagsstaða einstaklings versni við frávísun eða brottvísun frá aðildarríki sáttmálans sé slíkt eitt og sér ekki fullnægjandi til að uppfylla grundvallarkröfu um þann alvarleika sem 3. gr. sáttmálans geri kröfu um, þ.e. þar sem ekki sé um að ræða sérstaklega sannfærandi mannúðaraðstæður sem mæli gegn flutningi einstaklings, sbr. ákvörðun í máli Samsam Mohammed Hussein o.fl. gegn Hollandi og Ítalíu (mál nr. 27725/10) frá 2. apríl 2013. Af dómaframkvæmd Mannréttindadómstóls Evrópu er ljóst að aðstæður einstaklings með alþjóðlega vernd á Ítalíu, að því leyti sem þær lúta að skorti á húsnæði og fjárhagslegum stuðningi frá ítölskum yfirvöldum, verða ekki í sjálfu sér taldar til ómannlegrar og vanvirðandi meðferðar í skilningi 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu.

Að öllu framangreindu virtu er það mat kærunefndar, þegar horft er til aðstæðna einstaklinga með alþjóðlega vernd á Ítalíu og aðstæðna kæranda í heild sinni, að kærandi eigi ekki í yfirvofandi hættu á að sæta ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð á Ítalíu í skilningi 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga og 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu verði hann sendur þangað. Það er því niðurstaða kærunefndar að endursending kæranda til Ítalíu feli ekki í sér brot á 1. eða 2. mgr. 42. gr. laga um útlendinga, sbr. 3. mgr. 36. gr. sömu laga, eða 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu.

Einstaklingsbundnar aðstæður kæranda

Áður hefur verið gerð grein fyrir aðstæðum kæranda á Ítalíu. Kemur framangreind frásögn kæranda að mestu leyti heim og saman við heimildir um aðstæður einstaklinga með alþjóðlega vernd á Ítalíu sem kærunefnd hefur kynnt sér, þ.e. hvað varðar erfitt aðgengi að vinnumarkaðnum, félagslegu húsnæði og framfærslu frá yfirvöldum.

Að mati kærunefndar bera gögn málsins ekki með sér að kærandi muni eiga erfitt uppdráttar í viðtökuríki vegna alvarlegrar mismununar eða að kærandi geti af sömu ástæðu vænst þess að staða hans verði verulegra síðri en staða almennings í viðtökuríki, sbr. viðmið í 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Af framangreindum gögnum um aðstæður á Ítalíu verður jafnframt ráðið að þótt fordómar og mismunun á grundvelli kynþáttar séu til staðar á Ítalíu hafi ítölsk stjórnvöld yfir að ráða fullnægjandi úrræðum til að bregðast við þeim.

Þá telur kærunefnd að gögn málsins bendi ekki til þess að kærandi glími við mikil og alvarleg veikindi sem meðferð er aðgengileg við hér á landi en ekki í viðtökuríki, sbr. viðmið í 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Þá er það mat nefndarinnar að ekki sé fyrir hendi ástæða í máli kæranda er varðar heilsufar hans sem sé svo einstaklingsbundin og sérstök að ekki verði framhjá henni litið, sbr. 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Af framangreindum gögnum sem kærunefnd hefur kynnt sér um aðstæður og aðbúnað einstaklinga með alþjóðlega vernd á Ítalíu má ráða að þeir eigi rétt á heilbrigðisþjónustu, að því gefnu að þeir skrái sig inn í heilbrigðiskerfið. Þó svo að mikið álag sé á innviðum þjónustu fyrir einstaklinga með alþjóðlega vernd á Ítalíu telur kærunefnd ekki forsendur til annars, í ljósi þeirra upplýsinga sem liggja fyrir um aðstæður í landinu, en að leggja til grundvallar við úrlausn málsins að kærandi geti leitað sér fullnægjandi og aðgengilegrar heilbrigðisþjónustu þar í landi. Þá geti kærandi óskað eftir fjölskyldusameiningu þar í landi.

Kærunefnd hefur farið yfir gögn málsins, svo og skýrslur og aðrar upplýsingar um aðstæður á Ítalíu. Að teknu tilliti til einstaklingsbundinna aðstæðna kæranda er það mat kærunefndar að ekki séu fyrir hendi sérstakar ástæður sem mæli með því að mál hans verði tekið til efnismeðferðar hér á landi, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Kærandi kvaðst í viðtali hjá Útlendingastofnun þann 22. febrúar 2018 ekki hafa sérstök tengsl við Ísland. Þar að auki er ekkert í gögnum málsins sem bendir til þess að kærandi hafi slík tengsl við landið að beita beri ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Þá telur kærunefnd ljóst að síðari málsliður 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga eigi ekki við í máli kæranda þar sem ekki eru liðnir 12 mánuðir frá því að kærandi sótti um alþjóðlega vernd hér á landi, en hann lagði fram umsókn sína þann 15. janúar 2018.

Í greinargerð kæranda kemur fram gagnrýni á vinnubrögð Útlendingastofnunar, þ. á m. varðandi öflun á heilsufarsgögnum. Telur kærandi m.a. að stofnunin hafi ekki hlutast til um að fram færi sérfræðimat á andlegu ástandi kæranda í samræmi við skyldur stofnunarinnar, sbr. 1. mgr. 25. gr. laga um útlendinga. Ljóst er af gögnum máls að kæranda var leiðbeint í viðtali hjá Útlendingastofnun þann 22. febrúar 2018 að öll læknisfræðileg gögn gætu haft þýðingu við ákvörðun í máli hans. Þá var honum leiðbeint um að ef hann leitaði til læknis eða sálfræðings vegna kvilla sem hann teldi hafa þýðingu í málinu, að fá skriflegar upplýsingar um heilsufar sitt og leggja þær fram hjá Útlendingastofnun. Frestur til að leggja fram slík gögn væri tvær vikur frá viðtali. Kvarðapróf var þá lagt fyrir kæranda og ítrekað fyrir honum að fulltrúi stofnunarinnar myndi sjá til þess að hann fengi þá aðstoð viðeigandi sérfræðinga sem hann þyrfti á að halda. Í kjölfarið lagði kærandi fram komunótur frá Göngudeild sóttvarna dags. 24. janúar til 8. mars 2018 til Útlendingastofnunar. Samkvæmt gögnum máls óskaði fulltrúi Útlendingastofnunar, í tölvupósti til talsmanns kæranda dags. 26. mars 2018, eftir upplýsingum um sálfræðitíma kæranda. Engin svör bárust Útlendingastofnun og engin frekari gögn um heilsufar voru lögð fram af hálfu kæranda til stofnunarinnar. Það er þá jafnframt ljóst af þeim gögnum sem liggja fyrir hjá kærunefnd, þ.e. uppfærðum komunótum frá Göngudeild sóttvarna, að kærandi hafi m.a. farið í tíma hjá sálfræðingi þann 4. apríl 2018, en ákvörðun Útlendingastofnunar var tekin þann 23. maí 2018. Að mati kærunefndar voru leiðbeiningar til kæranda í samræmi við leiðbeiningarskyldu stjórnsýslulaga, sbr. 7. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og ekki tilefni til að gera athugasemd við rannsókn málsins hjá Útlendingastofnun.

Greinargerð innanríkisráðuneytisins um endursendingar til Ítalíu

Í ljósi þess að kærandi nýtur viðbótarverndar á Ítalíu er ekki tilefni til að taka afstöðu til athugasemda kæranda er varða greinargerð innanríkisráðuneytisins um endursendingar hælisleitenda til Ítalíu, frá desember 2015, að öðru leyti en því að líkt og titill greinargerðarinnar ber með sér að hún á við um umsækjendur um alþjóðlega vernd en ekki einstaklinga sem þegar njóta alþjóðlegrar verndar á Ítalíu.

Gildistaka breytinga á reglugerð um útlendinga nr. 540/2017

Með reglugerð nr. 276/2018, sem tók gildi 14. mars sl. voru gerðar breytingar á reglugerð um útlendinga nr. 540/2017. Að mati kærunefndar fól gildistaka reglugerðarinnar ekki í sér íþyngjandi breytingar á réttarstöðu kæranda. Koma því sjónarmið um afturvirkni laga, að því marki sem þau kynnu að vera sambærileg varðandi setningu stjórnvaldsfyrirmæla, ekki til skoðunar í þessu máli.

Þá verður ekki litið svo á að setning reglugerðarinnar gangi gegn almennri túlkun og skýringu á lögum um útlendinga að því er varðar aukna áherslu á mikilvægi samvinnu aðildarríkja Dyflinnarsamstarfsins. Í því sambandi bendir kærunefnd á að í athugasemdum sem fylgdu 36. gr. frumvarps þess er varð að lögum um útlendinga nr. 80/2016 er sérstaklega vísað til þess að efni greinarinnar „grundvall[ist] á alþjóðasamstarfi, sem Ísland tekur þátt í um meðferð umsókna um alþjóðlega vernd einkum og sér í lagi þátttöku í Schengen-samstarfinu og í samstarfi ríkja á grundvelli Dyflinnarsamningsins.“ Þá er í íslenskum rétti í gildi sú almenna regla að eftir því sem unnt er beri að skýra íslensk lög til samræmis við þá alþjóðasamninga sem Ísland er aðili. Því er það afstaða nefndarinnar að áhersla á samvinnu aðildarríkja Dyflinnarsamstarfsins, sbr. jafnframt 1. mgr. 32. gr. reglugerðar um útlendinga, sé málefnalegt sjónarmið við mat á því hvort sérstakar ástæður eru fyrir hendi í máli, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Frávísun

Samkvæmt gögnum málsins kom kærandi hingað til lands þann 15. janúar 2018 og sótti um alþjóðlega vernd þann sama dag. Eins og að framan greinir hefur umsókn hans um alþjóðlega vernd verið synjað um efnismeðferð og hefur hann því ekki tilskilin leyfi til dvalar enda verður að líta á umsókn hans um alþjóðlega vernd sem áform um að dveljast í landinu meira en 90 daga, sbr. til hliðsjónar 3. mgr. 42. gr. reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017. Verður kæranda því vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga, sbr. 2. og 5. mgr. 106. laganna, enda hafði hann verið hér á landi í innan við níu mánuði þegar málsmeðferð umsóknar hans hófst hjá Útlendingastofnun.

Samantekt

Með vísan til alls þess sem að framan er rakið þykir rétt að staðfesta ákvörðun Útlendingastofnunar.

Athygli kæranda er vakin á því að skv. 6. mgr. 104. gr. laga um útlendinga frestar málshöfðun fyrir dómstólum til ógildingar á endanlegri ákvörðun um að útlendingur skuli yfirgefa landið ekki framkvæmd hennar. Að kröfu útlendings getur kærunefnd útlendingamála þó ákveðið að fresta réttaráhrifum endanlegrar ákvörðunar sé talin ástæða til þess. Krafa þess efnis skal gerð ekki síðar en sjö dögum frá birtingu endanlegrar ákvörðunar. Skal frestun bundin því skilyrði að útlendingur beri málið undir dómstóla innan fimm daga frá birtingu ákvörðunar um frestun réttaráhrifa úrskurðar og óski eftir að það hljóti flýtimeðferð. Nú er beiðni um flýtimeðferð synjað og skal þá mál höfðað innan sjö daga frá þeirri synjun. Þó getur kærunefnd útlendingamála tekið ákvörðun um að fresta framkvæmd ef sýnt er fram á að verulega breyttar aðstæður hafi skapast frá því að endanleg ákvörðun var tekin.

Úrskurðarorð

Ákvörðun Útlendingastofnunar er staðfest.

The decision of the Directorate of Immigration is affirmed.

Anna Tryggvadóttir

Árni Helgason Erna Kristín Blöndal