Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 179/2019

Þriðjudaginn 3. september 2019

A

gegn

Vinnumálastofnun

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Kári Gunndórsson lögfræðingur, Arnar Kristinsson lögfræðingur og Agnar Bragi Bragason lögfræðingur.

Með kæru, dags. 13. maí 2019, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 7. maí 2019, um að fella niður bótarétt hans í tvo mánuði og innheimta ofgreiddar bætur.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi sótti um greiðslur atvinnuleysisbóta hjá Vinnumálastofnun þann 17. apríl 2018 og var umsóknin samþykkt. Með bréfi Vinnumálastofnunar, dags. 25. september 2018, var kæranda tilkynnt að stofnunin hefði undir höndum upplýsingar um að hann hefði starfað við rekstur á B samhliða greiðslum atvinnuleysisbóta og án þess að tilkynna það til stofnunarinnar. Kærandi var upplýstur um að brot gegn tilkynningarskyldu samkvæmt 3. mgr. 9. gr. og 35. gr. a laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar gætu valdið viðurlögum samkvæmt 59. eða 60. gr. laganna. Þá var kæranda veittur kostur að skila skýringum innan sjö daga frá dagsetningu bréfsins. Skýringar bárust frá kæranda 27. september 2018 og í kjölfarið óskaði Vinnumálastofnun eftir frekari upplýsingum frá honum, sbr. bréf stofnunarinnar 21. nóvember 2018. Svar barst frá kæranda þann 3. desember 2018.

Með ákvörðun, dags. 7. maí 2019, var kæranda tilkynnt að bótaréttur hans væri felldur niður í tvo mánuði frá og með 11. apríl 2019 á grundvelli 1. mgr. 59. gr. laga nr. 54/2006 sökum þess að hann lét hjá líða að veita nauðsynlegar upplýsingar samkvæmt 14. gr. laganna. Kærandi var einnig krafinn um endurgreiðslu ofgreiddra atvinnuleysisbóta samkvæmt 2. mgr. 39. gr. laga nr. 54/2006 að fjárhæð 586.607 kr. að meðtöldu 15% álagi vegna tímabilsins 9. júní 2018 til 31. ágúst 2018.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 13. maí 2019. Með bréfi, dags. 15. maí 2019, óskaði  úrskurðarnefndin eftir afriti af hinni kærðu ákvörðun sem barst úrskurðarnefndinni 4. júní 2019. Með bréfi, dags. 6. júní 2019, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Vinnumálastofnunar ásamt gögnum máls. Greinargerð Vinnumálastofnunar barst 21. júní 2019 og með bréfi, dags. 24. júní 2019, var greinargerð Vinnumálastofnunar send kæranda til kynningar. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Kærandi krefst þess að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi.

Í kæru kemur fram að öll gögn máls liggi fyrir. Bókari kæranda, sem sjái um málin fyrir B hafi sett kæranda á launaskrá en hann sé ekki að vinna þar. Kærandi sé að vinna hjá C og bókarinn hafi leiðrétt þetta strax. Kærandi hafi tilkynnt þetta til Vinnumálastofnunar um leið og hann hafi fengið vinnu.

III.  Sjónarmið Vinnumálastofnunar

Í greinargerð Vinnumálastofnunar kemur fram að lög nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar gildi um atvinnuleysistryggingar launamanna eða sjálfstætt starfandi einstaklinga á innlendum vinnumarkaði þegar þeir verði atvinnulausir. Tilgangur laga um atvinnuleysistryggingar sé að tryggja þeim, sem tryggðir séu og misst hafi fyrra starf sitt, tímabundna fjárhagsaðstoð í þrengingum sínum. Með lögunum sé verið að tryggja stöðu og öryggi fólks í atvinnuleysi. Því sé gert ráð fyrir að hinir tryggðu séu í virkri atvinnuleit þann tíma. Atvinnuleysistryggingar veiti hinum tryggðu fjárhagslegt úrræði í tímabundnu atvinnuleysi sínu. Í 13. gr. laganna séu talin upp almenn skilyrði fyrir atvinnuleysistryggingum launamanna.

Mál þetta varði viðurlagaákvörðun og endurgreiðslukröfu á hendur kæranda vegna ótilkynntrar vinnu. Fyrir liggi að kærandi hafi hafið rekstur á eigin fyrirtæki á sama tíma og hann hafi þegið greiðslur atvinnuleysisbóta, án þess að tilkynna það til Vinnumálastofnunar. Kærandi hafi verið krafinn um endurgreiðslu atvinnuleysisbóta fyrir tímabilið 9. júní 2018 til 31. ágúst 2018. Það hafi verið mat Vinnumálastofnunar að kærandi hafi ekki átt rétt á atvinnuleysisbótum á fyrrnefndu tímabili, enda hafi fyrirtæki í hans eigu verið að hefja starfsemi á þeim tíma.

Á atvinnuleitendum hvíli rík skylda til að tilkynna um breytingar á högum sínum til stofnunarinnar og tryggja þannig að stofnunin hafi réttar upplýsingar sem geti varðað bótarétt viðkomandi. Í 10. gr. laga um atvinnuleysistryggingar komi fram að sá sem telst tryggður samkvæmt lögunum skuli tilkynna til Vinnumálastofnunar án ástæðulausrar tafar þegar hann hætti virkri atvinnuleit. Þá leggi ákvæði 35. gr. a. laga um atvinnuleysistryggingar skyldu á þá sem tryggðir séu samkvæmt lögunum að tilkynna með að minnsta kosti eins dags fyrirvara um tilfallandi vinnu á þeim tíma er sá tryggði hafi fengið greiddar atvinnuleysisbætur, sæti biðtíma eða viðurlögum samkvæmt lögunum. Það falli saman við það skilyrði 13. gr. laganna að launamaður teljist aðeins tryggður í skilningi laganna að hann sé í virkri atvinnuleit. Skilyrði þess hvað felist í virkri atvinnuleit sé nánar útlistað í 14. gr. laganna. Af þessu megi ráða að aðili sem starfi á vinnumarkaði geti hvorki talist vera án atvinnu né í virkri atvinnuleit í skilningi laga um atvinnuleysistryggingar, hvort sem hann þiggi laun fyrir eður ei.

Í máli þessu liggi fyrir upplýsingar um rekstur B og aðkomu kæranda að rekstri fyrirtækisins. Sjálfur hafi kærandi hafnað því að starfa hjá fyrirtækinu, bæði fyrir úrskurðarnefnd og í skýringum sínum til Vinnumálastofnunar. Upphaf máls megi rekja til þess að ábending hafi borist frá vettvangseftirliti Ríkisskattstjóra en þegar komið hafi verið á B hafi kærandi verið þar við störf. Í ábendingu komi fram að kærandi hafi tjáð eftirlitsmönnum að rekstur hafi verið nýhafinn og að hann hafi tilkynnt um starf sitt til Vinnumálastofnunar. Þær skýringar sem kærandi hafi fært fram séu í engu samræmi við upplýsingar frá Ríkisskattstjóra, enda hafi kærandi aldrei tilkynnt um vinnu sína og neiti því að hafa starfað hjá fyrirtækinu. Meðal fyrirliggjandi gagna megi einnig finna skráningu á hlutafélagaþátttöku kæranda og hluthafaskráningu á B. Samkvæmt þeim gögnum sé kærandi skráður 100% eigandi að félaginu sem hann hafi stofnað í apríl 2018, auk þess sem hann sé stjórnarmaður, framkvæmdastjóri og prókúruhafi fyrirtækisins. Í gögnum máls sé einnig að finna skjáskot af facebook síðu félagsins þar sem starfsemi fyrirtækisins sé auglýst. Þá megi sjá að símanúmer kæranda sé gefið upp sem tengiliður fyrirtækisins og bókunarnúmer hótelsins.

Eðli máls samkvæmt eigi einstaklingur ekki rétt á atvinnuleysisbótum á meðan hann sé í vinnu, enda gildi lögin um atvinnuleysistryggingar einstaklinga þegar þeir verða atvinnulausir. Af fyrirliggjandi gögnum sé ljóst að kærandi hafi hafið rekstur B og komið fram fyrir hönd þess á þeim tíma er hann hafi þegið greiðslur atvinnuleysisbóta. Engin tilkynning hafi borist frá kæranda um tilfallandi vinnu né aðrar tilkynningar um að hann hefði hætt atvinnuleit eða hafið rekstur á eigin fyrirtæki. Kærandi hafi verið afskráður sem umsækjandi um atvinnuleysisbætur í desember 2018 vegna þess að hann hafi ekki staðfest atvinnuleit líkt og skylt sé.

Kærandi hafi ítrekað haldið því fram að hann hafi ekki starfað hjá fyrirtækinu og að hann hafi ekki þegið laun frá fyrirtækinu. Stofnunin telji það einu gilda hvort einstaklingur þiggi laun eður ei þegar metið sé hvort einstaklingur teljist vera í virkri atvinnuleit. Þá sé það afstaða Vinnumálastofnunar að skýringar kæranda séu í engu samræmi við framlögð gögn. Vinnumálastofnun telji ljóst að kærandi hafi hvorki uppfyllt skilyrði 1. mgr. 13. gr. laganna um virka atvinnuleit né hafi hann fullnægt tilkynningarskyldu sinni um breytingu á sínum högum er hann hóf rekstur á eigin fyrirtæki.

Á þeim, sem fái greiðslur atvinnuleysistrygginga frá Vinnumálastofnun, hvíli rík skylda til að sjá til þess að stofnunin hafi réttar upplýsingar um hagi viðkomandi. Í lögum um atvinnuleysistryggingar sé að finna ákvæði þar sem þessi skylda sé ítrekuð. Þannig segi í 3. mgr. 9. gr. laganna að sá sem teljist tryggður á grundvelli laganna skuli upplýsa Vinnumálastofnun um allar breytingar sem kunni að verða á högum hans á þeim tíma er hann fær greiddar atvinnuleysistryggingar eða annað það sem kunni að hafa áhrif á rétt hans samkvæmt lögum þessum, svo sem um tekjur sem hann fái fyrir tilfallandi vinnu og hversu lengi vinnan standi yfir eða ef atvinnuleit sé hætt. Það sé afstaða Vinnumálastofnunar að kærandi hafi ekki sinnt fortakslausri upplýsingaskyldu sinni gagnvart stofnuninni og hafi það leitt til ofgreiðslu atvinnuleysisbóta til hans á fyrrnefndu tímabili. Ljóst sé af gögnum máls að B hafi verið stofnað í apríl 2018. Þá hafi undirbúningur og vinna við rekstur á fyrirtækinu að minnsta kosti verið hafinn í júní 2018 og hafi B hafið að [...] í júlí 2018. Það hafi verið unnt að [] frá og með 1. ágúst 2018. Í samræmi við framlögð gögn telji Vinnumálastofnun að kærandi eigi ekki rétt á atvinnuleysisbótum frá og með júní 2018 og að honum beri að sæta viðurlögum á grundvelli 1. mgr. 59. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Í ákvæðinu segi að sá, sem láti hjá líða að veita nauðsynlegar upplýsingar samkvæmt 14. gr. eða um annað það sem kunni að hafa áhrif á rétt hans samkvæmt lögunum, skuli ekki eiga rétt á greiðslu atvinnuleysisbóta fyrr en að tveimur mánuðum liðnum sem ella hefðu verið greiddar bætur fyrir.

Endurgreiðsluskylda hvíli á þeim sem fái greiddar atvinnuleysisbætur án þess að eiga rétt til þeirra og án tillits til þess hver ástæðan fyrir ofgreiðslu kunni að vera. Ástæða ofgreiðslu hafi með öðrum orðum ekki áhrif á skyldu viðkomandi til að endurgreiða þá fjárhæð sem hafi verið ofgreidd . Í 2. mgr. 59. gr. laga um atvinnuleysistryggingar komi enn fremur fram að leiði brot á 1. mgr. 59. gr. til að atvinnuleitandi hafi fengið ofgreiddar atvinnuleysisbætur skuli hann endurgreiða þær, sbr. 2. mgr. 39. gr. laganna

Það sé niðurstaða Vinnumálastofnunar að kærandi hafi fengið ofgreiddar atvinnuleysisbætur að fjárhæð 587.607 krónur með 15% álagi.

Með vísan til ofangreindra sjónarmiða sé það afstaða Vinnumálastofnunar að kæranda beri að sæta viðurlögum á grundvelli 59. gr. laga um atvinnuleysistryggingar og að honum sé skylt að endurgreiða stofnuninni ofgreiddar atvinnuleysisbætur í samræmi við 39. gr. laganna.

IV.  Niðurstaða

Ágreiningur máls þessa lýtur að ákvörðun Vinnumálastofnunar frá 7. maí 2019 um að fella niður bótarétt kæranda í tvo mánuði á grundvelli 1. mgr. 59. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar og innheimta ofgreiddar bætur samkvæmt 2. mgr. 39. gr. laganna vegna tímabilsins 9. júní 2018 til 31. ágúst 2018.

Ákvæði 1. mgr. 59. gr. laga nr. 54/2006 er svohljóðandi:

„Sá sem lætur hjá líða að veita nauðsynlegar upplýsingar skv. 14. gr. eða um annað það sem kann að hafa áhrif á rétt hans samkvæmt lögum þessum skal ekki eiga rétt á greiðslu atvinnuleysisbóta skv. VII. kafla fyrr en að tveimur mánuðum liðnum, sem ella hefðu verið greiddar bætur fyrir, frá þeim degi er viðurlagaákvörðun Vinnumálastofnunar er tilkynnt aðila, sbr. þó 4. mgr. Hið sama á við þegar hinn tryggði hefur … látið hjá líða að tilkynna Vinnumálastofnun um þær breytingar sem kunna að verða á högum hans á því tímabili sem hann fær greiddar atvinnuleysisbætur eða sætir biðtíma eða viðurlögum samkvæmt lögum þessum eða annað það sem kann að hafa áhrif á rétt hans samkvæmt lögum þessum, sbr. 3. mgr. 9. gr. og 2. mgr. 14. gr. Skal honum jafnframt verða gert að endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur skv. 39. gr.“

Ákvæðið ber meðal annars að túlka með hliðsjón af ákvæði 3. mgr. 9. gr. laga nr. 54/2006, en samkvæmt því skal sá sem telst tryggður á grundvelli laganna upplýsa Vinnumálastofnun um allar breytingar sem kunna að verða á högum hans á þeim tíma er hann fær greiddar atvinnuleysisbætur eða sætir biðtíma eða viðurlögum samkvæmt lögum þessum eða annað það sem kann að hafa áhrif á rétt hans samkvæmt lögum þessum, svo sem um námsþátttöku, tekjur sem hann fær fyrir tilfallandi vinnu og hversu lengi vinnan stendur yfir. Í 2. mgr. 14. gr. laganna kemur einnig fram að hinn tryggði skuli tilkynna Vinnumálastofnun um þær breytingar sem kunna að verða á vinnufærni hans eða aðstæðum að öðru leyti samkvæmt 1. mgr., án ástæðulausrar tafar. Þá er kveðið á um tilkynningarskyldu til Vinnumálastofnunar um tilfallandi vinnu hins tryggða í 35. gr. a laga nr. 54/2006, en ákvæðið er svohljóðandi:

„Þeim sem telst tryggður samkvæmt lögum þessum ber að tilkynna til Vinnumálastofnunar með að minnsta kosti eins dags fyrirvara um tilfallandi vinnu sem hann tekur á þeim tíma er hann fær greiddar atvinnuleysisbætur skv. 32. eða 33. gr. eða sætir biðtíma eða viðurlögum samkvæmt lögum þessum. Heimilt er þó að tilkynna samdægurs um tilfallandi vinnu enda sé um að ræða tilvik sem er þess eðlis að mati Vinnumálastofnunar að ekki var unnt að tilkynna um hina tilfallandi vinnu fyrr. Í tilkynningunni skulu meðal annars koma fram upplýsingar um hver vinnan er, um vinnustöðina og um lengd þess tíma sem hinni tilfallandi vinnu er ætlað að vara.“

Samkvæmt gögnum málsins liggur fyrir staðfesting þess efnis að kærandi var staddur á B þegar vinnueftirlit Ríkisskattstjóra kom á staðinn. Þá liggur fyrir að kærandi er eigandi fyrirtækisins sem var stofnað 30. apríl 2018, en þá hafði hann þegar sótt um atvinnuleysisbætur og tilgreint í umsókn að hann gæti hafið störf frá og með 20. apríl 2018.

Í ljósi upplýsingaskyldu 3. mgr. 9. gr. og 2. mgr. 14. gr. laga nr. 54/2006 verður fallist á það með Vinnumálastofnun að kærandi hafi brotið gegn skyldum sínum er hann tilkynnti ekki stofnuninni um stofnun fyrirtækisins. Að því virtu bar Vinnumálastofnun að láta kæranda sæta viðurlögum samkvæmt 1. mgr. 59. gr. laganna. Ákvörðun Vinnumálastofnunar um að fella niður bótarétt kæranda í tvo mánuði er staðfest.  

Mál þetta lýtur einnig að þeirri ákvörðun Vinnumálastofnunar að innheimta ofgreiddar bætur vegna tímabilsins 9. júní 2018 til 31. ágúst 2018, að fjárhæð 587.607 kr. að meðtöldu 15% álagi.

Í 2. mgr. 39. gr. laga nr. 54/2006 kemur fram að hafi hinn tryggði fengið hærri atvinnuleysisbætur samkvæmt 32. eða 33. gr. laganna en hann átti rétt á samkvæmt álagningu skattyfirvalda eða af öðrum ástæðum, beri honum að endurgreiða þá fjárhæð sem ofgreidd var að viðbættu 15% álagi. Hið sama gildi um atvinnuleysisbætur sem hinn tryggði hafi fengið greiddar fyrir tímabil er hann uppfyllti ekki skilyrði laganna. Í sömu málsgrein segir einnig að fella skuli niður álagið samkvæmt málsgreininni færi hinn tryggði rök fyrir því að honum verði ekki kennt um þá annmarka er leitt hafi til ákvörðunar Vinnumálastofnunar.

Samkvæmt framangreindu er ljóst að endurkröfuheimild Vinnumálastofnunar er meðal annars bundin við það að einstaklingur hafi fengið greiddar atvinnuleysisbætur fyrir tímabil er hann uppfyllti ekki skilyrði laganna. Af hálfu Vinnumálastofnunar hefur komið fram að kærandi hafi ekki átt rétt á atvinnuleysisbótum á fyrrgreindu tímabili, enda hafi fyrirtæki í hans eigu verið að hefja starfsemi á þeim tíma. Kærandi hafi komið fram fyrir hönd fyrirtækisins en undirbúningur og rekstur þess hafi að minnsta kosti verið hafinn í júní 2018 og B hafi [...] í júlí 2018.

Við mat á því hvort heimilt sé að krefja um endurgreiðslu ofgreiddra atvinnuleysisbóta samkvæmt 2. mgr. 39. gr. laga nr. 54/2006 kemur til skoðunar hvort kærandi hafi sannarlega ekki uppfyllt skilyrði laganna, enda um íþyngjandi ákvörðun að ræða. Að mati úrskurðarnefndarinnar verður því að gera þær kröfur að fyrirliggjandi gögn bendi eindregið til þess að rétt sé að beita því úrræði. Þar sem atvinnuleysisbætur eru greiddar eftir á fyrir undanfarandi mánuð eða hluta úr mánuði, sbr. 35. gr. laga nr. 54/2006, þarf Vinnumálastofnun að taka afstöðu til þess fyrir hvern mánuð eða hluta úr mánuði um sig hvort og þá að hvaða marki atvinnuleysisbætur fyrir tiltekið tímabil hafa verið ofgreiddar í skilningi 2. mgr. 39. laganna. Að mati úrskurðarnefndarinnar hefur Vinnumálastofnun ekki lagt fram fullnægjandi gögn sem staðfesta að kærandi hafi verið í starfi allt það tímabil sem endurgreiðslukrafan lýtur að.

Samkvæmt 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 hvílir sú skylda á stjórnvaldi að sjá til þess að eigin frumkvæði að mál sé nægjanlega upplýst áður en ákvörðun er tekin í því. Markmið rannsóknarreglunnar er að tryggja að stjórnvaldsákvarðanir verði bæði löglegar og réttar. Með vísan til þess sem að framan er rakið er það mat úrskurðarnefndarinnar að Vinnumálastofnun hafi ekki upplýst mál kæranda nægjanlega, sbr. 10. gr. stjórnsýslulaga, áður en ákvörðun um innheimtu ofgreiddra bóta var tekin.

Ákvörðun Vinnumálastofnunar um endurgreiðslu ofgreiddra atvinnuleysisbóta, auk 15% álags, er því felld úr gildi og lagt fyrir Vinnumálastofnun að taka þann þátt málsins til nýrrar meðferðar. Að öðru leyti er hin kærða ákvörðun staðfest.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 7. maí 2019, um að fella niður bótarétt A, í tvo mánuði er staðfest. Ákvörðun um endurgreiðslu   ofgreiddra atvinnuleysisbóta, auk 15% álags, er felld úr gildi og vísað til nýrrar afgreiðslu Vinnumálastofnunar.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Kári Gunndórsson