Nr. 138/2023 Úrskurður

 KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Hinn 16. mars 2023 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 138/2023

í stjórnsýslumáli nr. KNU22120043

Kæra [...]

á ákvörðun

Útlendingastofnunar

I.       Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Hinn 12. desember 2022 kærði einstaklingur er kveðst heita [...], vera fæddur [...] og vera ríkisborgari Sómalíu (hér eftir kærandi), ákvörðun Útlendingastofnunar, dags. 28. nóvember 2022, um að synja honum um alþjóðlega vernd á Íslandi ásamt því að synja honum um dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga. 

Kærandi krefst þess að ákvörðun Útlendingastofnunar verði felld úr gildi þar sem hún sé efnislega röng og byggi á ómálefnalegum grunni, sbr. 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993, 42. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016 og 2. mgr. 37. gr. sömu laga. Kærandi krefst þess aðallega að honum verði veitt alþjóðleg vernd á grundvelli 1. mgr. 40. gr. laga um útlendinga, sbr. 1. mgr. 37. gr. sömu laga eða viðbótarvernd á grundvelli 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Til vara krefst kærandi þess að honum verði veitt dvalarleyfi af mannúðarástæðum, sbr. 74. gr. laga um útlendinga. 

Fyrrgreind ákvörðun er kærð á grundvelli 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.

II.        Málsmeðferð

Kærandi lagði fram umsókn um alþjóðlega vernd á Íslandi 9. september 2022. Kærandi kom í viðtal hjá Útlendingastofnun 17. október 2022 ásamt talsmanni sínum. Með ákvörðun, dags. 28. nóvember 2022, synjaði Útlendingastofnun kæranda um alþjóðlega vernd ásamt því að synja honum um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða. Var sú ákvörðun kærð til kærunefndar útlendingamála hinn 12. desember 2022. Kærunefnd barst greinargerð kæranda 27. desember 2022. Þá bárust frekari gögn frá kæranda 27. febrúar 2023 og 8. og 15. mars 2023.

III.      Ákvörðun Útlendingastofnunar

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að kærandi byggi umsókn sína um alþjóðlega vernd á því að hann sé í hættu í heimaríki sínu vegna ofsókna af hálfu hryðjuverkahópsins Al-Shabaab.

Niðurstaða ákvörðunar Útlendingastofnunar í máli kæranda var sú að kærandi væri ekki flóttamaður og honum skyldi synjað um alþjóðlega vernd á Íslandi samkvæmt ákvæðum 37. og 40. gr. laga um útlendinga. Kæranda var jafnframt synjað um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða samkvæmt 74. gr. laga um útlendinga. Þá taldi stofnunin að ákvæði 42. gr. laga um útlendinga stæði endursendingu til heimaríkis ekki í vegi.

Kæranda var vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga. Útlendingastofnun tilkynnti kæranda jafnframt að kæra frestaði réttaráhrifum ákvörðunarinnar, sbr. 1. mgr. 35. gr. laga um útlendinga.

IV.      Málsástæður og rök kæranda

Í greinargerð kæranda kemur fram að hann sé fæddur og uppalinn í [...] í Sómalíu og hafi búið þar allt sitt líf þar til honum hafi tekist að flýja land. Ástæðu flótta hans frá heimaríki megi rekja til þess ófremdarástands sem þar hafi ríkt um margra ára skeið. Skæruliðasamtökin Al-Shabaab hafi sífellt sótt í sig veðrið og ráði þar ríkjum á mörgum svæðum. Kærandi og fjölskylda hans hafi orðið fyrir árásum af þeirra hálfu allt frá árinu 2018. Í júlí 2018 hafi faðir hans og bróðir verið skotnir til bana skammt frá kæranda og hann hafi komið að þeim stuttu síðar. Honum hafi með naumindum tekist að komast undan en árásarmennirnir hafi einnig reynt að ná honum. Eftir þetta hafi hann þurft að fara huldu höfði um margra ára skeið og hafi notið aðstoðar vinar föður síns. Honum hafi orðið ljóst með tímanum að eina leiðin fyrir hann til að lifa sínu lífi væri að koma sér úr landi. Það væri einungis tímaspursmál hvenær skæruliðar myndu taka hann af lífi. Eftir að hafa selt land í apríl 2022 hafi hann fjármagnað ferðina úr landi. Hann hafi skilið eftir pening fyrir fjölskyldu sína sem hann hafi ekki getað tekið með, konu og fjögur börn. Hann hafi flúið til Tyrklands, þaðan til Grikklands, svo Hollands og Íslands. Í Grikklandi hafi hann verið handtekinn og rekinn úr landi.

Kærandi hafi flúið heimaríki sitt þar sem hann hafi ástæðuríkan ótta við að verða ofsóttur og beittur ofbeldi. Hann hafi ítrekað verið beittur ofbeldi og enginn stuðningur sé veittur af hálfu yfirvalda. Samkvæmt upplýsingum í skýrslu Human Rights Watch frá árinu 2021 hafi ástandið í landinu síst skánað. Verði kæranda gert að snúa aftur til Sómalíu þá bíði hans pyndingar og dauði. Þá sé kærandi í sérstaklega viðkvæmri stöðu en hann tilheyri minnihlutahópi í heimaríki sínu og verði fyrir fordómum og aðkasti vegna þess. Þá glími hann við sykursýki og sé með of háan blóðþrýsting.

Á grundvelli framangreinds gerir kærandi kröfu um að ákvörðun Útlendingastofnunar verði felld úr gildi og umsókn hans um alþjóðlega vernd hér á landi verði samþykkt. Það sé óheimilt að senda hann aftur til svæðis þar sem hann hafi ástæðu til að óttast ofsóknir, sbr. 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga. Kærandi hafi allt frá árinu 2018 orðið fyrir beinum ofsóknum og árásum af hálfu glæpasamtakanna Al-Shabaab sem ráði ríkjum á hans heimasvæði og stjórnvöld hafi enga stjórn á. Helstu rök Útlendingastofnunar fyrir því að synja honum um vernd séu þau að svo langur tími hafi liðið frá því hann hafi orðið fyrir árásinni þar til honum hafi tekist að flýja. Kærandi telur að það séu ekki haldbær rök og sýni ekki fram á að kærandi hafi getað lifað góðu lífi þessi fjögur ár. Hann hafi verið í felum og á stöðugum flótta. Af ýmsum ástæðum, m.a. vegna lokunar samgangna vegna Covid-19 faraldursins, hafi hann ekki getað flúið fyrr og hafi því þurft að fara huldu höfði allt þar til honum hafi auðnast að flýja land.

Útlendingastofnun hafi ekki gætt að rannsóknarreglu stjórnsýslulaga, sbr. 10. gr. stjórnsýslulaga. Málið hafi ekki verið nægilega upplýst áður en ákvörðun hafi verið tekin. Engin rannsókn hafi farið fram á högum kæranda sjálfs, s.s. um heilbrigðisástand, en fram hafi komið í viðtali hjá Útlendingastofnun að hann hafi átt við veikindi að stríða. Hann hafi ekki fengið læknisskoðun hér á landi eða þá skoðun sem þörf sé á.

Í viðbótarrökstuðningi frá kæranda kemur fram að móðir hans sé af Jareer ættbálknum sem verði fyrir mismunun í Sómalíu. Fjölskylda þeirra hafi orðið fyrir sérstakri mismunun þar sem hjónaband milli Marehan og Jareer sé ekki viðurkennt.

V.        Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Lagagrundvöllur

Í máli þessu koma einkum til skoðunar ákvæði laga um útlendinga nr. 80/2016, reglugerð nr. 540/2017 um útlendinga, ákvæði stjórnsýslulaga nr. 37/1993, stjórnarskrá lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 og mannréttindasáttmáli Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Jafnframt ber að líta til ákvæða alþjóðasamnings um stöðu flóttamanna frá 1951, ásamt viðauka við samninginn frá 1967, og annarra alþjóðlegra skuldbindinga Íslands á sviði mannréttinda eftir því sem tilefni er til.

Auðkenni

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að kærandi hafi engin gögn lagt fram sem væru til þess fallin að sanna á honum deili. Þar sem kærandi hefði ekki sannað hver hann væri með fullnægjandi hætti leysti Útlendingastofnun úr auðkenni hans á grundvelli trúverðugleikamats. Að mati stofnunarinnar var ekkert við úrlausn málsins sem benti til annars en að kærandi væri ríkisborgari Sómalíu og ætti uppruna sinn að rekja til bæjarins [...] í Mið-Shabelle. Að mati kærunefndar er ekki ástæða til að hnekkja því mati Útlendingastofnunar og er því lagt til grundvallar við úrlausn málsins að kærandi sé ríkisborgari Sómalíu og komi frá bænum [...] í Mið-Shabelle.

Landaupplýsingar

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður í Sómalíu m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum:

• 2021 Report on International Religious Freedom: Somalia (US Department of State, 2. júní 2022);

• ●2021 Country Reports on Human Rights Practices – Somalia (US Department of State, 12. apríl 2022);
• ●Amnesty International Report 2021/22 (Amnesty International, 29. mars 2022);
• ●BTI 2022 Country Report – Somalia (Bertelsmann Stiftung, 23. febrúar 2022);
• ●Benadir Regional Report 2020, Somali Health and Demographic Survey (SHDS) (Somalia National Bureau of Statistics, júlí 2021);
• ●Challenges Facing the Health System in Somalia and Implications for Achieving the SDGs (European Journal of Public Health, 30. september 2020);
• ●Clans in Somalia (Austrian Centre for Country of Origin and Asylum Research and Documentation (ACCORD), desember 2009);
• ●Country Background Note – Somalia (UK Home Office, desember 2020);
• ●Country Guidance: Somalia (EUAA, júní 2022);
• ●Country of Origin Information – Somalia: Health System (Danish Immigration Service, nóvember 2020);
• ●Country Policy and Information Note – Somalia: Al-Shabaab (UK Home Office, nóvember 2020);
• ●Country Policy and Information Note – Somalia: Majority clans and minority groups in south and central Somalia (UK Home Office, júní 2017);
• ●Country Policy and Information Note: Security and humanitarian situation in Mogadishu, Somalia (UK Home Office, maí 2022);
• ●Country Reports on Terrorism 2020 – Somalia (US Department of State, 16. desember 2021);
• ●EASO COI Report: Somalia Actors (EUAA, 1. júlí 2021);
• ●EASO Country of Origin Information Report: Somalia – Targeted profiles (EUAA, 19. september 2021);
• ●Freedom in the World 2022 – Somalia (Freedom House, 24. febrúar 2022);
• ●Health Emergency Programme Update – Somalia (World Health Organization, janúar 2022);
• ●International Protection Considerations with Regard to People Fleeing Somalia (UNHCR, september 2022);
• ●Key socio-economic indicators (EUAA, september 2021);
• ●Overview of Gender-Based Violence in Somalia – Advocacy Brief, 2021 (UNFPA Somalia, 5. mars 2021);
• ●Protection of Civilians: Building the Foundation for Peace, Security and Human Rights in Somalia (OHCHR, UNSOM, 10. desember 2017);
• ●Reply by the United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) in response to request for guidance on the application of the internal flight or relocation alternative, particularly in respect of Mogadishu, Somalia (UNHCR, 25. september 2013);
• ●Situation in Somalia: Report of the Secretary-General (UN Security Council, 17. febrúar 2021);
• ●Situation in Somalia: Report of the Secretary-General (UN Security Council, 19. maí 2021);
• ●Situation in Somalia: Report of the Secretary-General (UN Security Council, 8. febrúar 2022);
• ●Somalia: Al-Shabaab and local employees of AMISOM, the UN and other international organisations (Landinfo, 2. júní 2015);
• ●Somalia. Al-Shabaab areas in Southern Somalia (Landinfo, 21. maí 2019);
• ●Somalia: Basisinfo (Landinfo, 22. mars 2021);
• ●Somalia country profile (BBC, 20. desember 2022);
• ●Somalia: Det generelle voldsbildet og al-Shabaabs aktivitet i ulike deler av landet (Landinfo, 3. júní 2021);
• ●Somalia: Health system (The Danish Immigration Service, nóvember 2020);
• ●Somalia: Klan, familie, migrasjon og bistand ved (re)etablering (Landinfo, 24. júní 2020);
• ●Somalia – Security situation (EUAA, september 2021);
• ●Somalia – Security situastion (EUAA, 23. febrúar 2023);
• ●Somalia: UN expert warns health care standards “dangerously low“ (UNHRC, 5. apríl 2022);
• ●South and Central Somalia – Security Situation, Al-Shabaab Presence, and Target Groups (Danish Refugee Council, mars 2017);
• ●South and Central Somalia – Security situation, forced recruitment, and conditions for returnees (The Danish Immigration Service, júlí 2020);
• ●The World Factbook – Somalia (Central Intelligence Agency, síðast uppfært 24. janúar 2023);
• ●UNHCR Eligibility Guidelines for Assessing the International Protection Needs of Asylum -Seekers from Somalia (UNHCR, 5. maí 2010);
• ●UNHCR Position on Returns to Southern and Central Somalia (Update I) (UNHCR, maí 2016);
• ●Vefsíða Dbpedia – About Marehan (http://dbpedia.org/page/Marehan);
• ●Vefsíða Minority Rights Group – Somalia (https://minorityrights.org/country/somalia/, síðast uppfært í maí 2018);
• ●Voices Somalia – A Qualitative Assessment (UNFPA, september 2021);
• ●World Report 2023 – Somalia: Events of 2022 (Human Rights Watch, 12. janúar 2023).

Sómalía er sambandslýðveldi með rúmlega 12 milljónir íbúa. Ríkið lýsti yfir sjálfstæði frá Bretum og Ítölum þann 1. júlí 1960. Þann 20. september 1960 gerðist Sómalía aðili að Sameinuðu þjóðunum. Ríkið fullgilti alþjóðasamning um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi sem og alþjóðasamning um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi árið 1990. Ríkið fullgilti alþjóðasamning um afnám alls kynþáttamisréttis árið 1975 og samning Sameinuðu þjóðanna gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu árið 1990. Sómalía fullgilti samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins árið 2015 og samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks árið 2019.

Í skýrslu EUAA frá árinu 2016 kemur fram að árið 1991 hafi brotist út borgarastyrjöld í Sómalíu eftir að vopnaðir andspyrnuhópar hafi steypt þáverandi forseta landsins, Siad Barre, og ríkisstjórn hans af stóli. Næstu ár hafi einkennst af miklum átökum og lögleysu í landinu án þess að starfhæf ríkisstjórn væri við völd. Í ágúst 2012 hafi fyrsta varanlega alríkisstjórnin verið mynduð frá því borgarastyrjöldin hafi hafist. Frá árinu 2009 hafi átök verið bundin við mið- og suðurhluta Sómalíu á milli ríkisstjórnar landsins og bandamanna þeirra annars vegar og íslamskra öfgahópa hins vegar, einkum Al-Shabaab, sem hafi náð stjórn á nokkrum svæðum í landinu. Beri Al-Shabaab m.a. ábyrgð á fjölda hryðjuverkaárása síðustu ár í Sómalíu sem hafi kostað hundruð óbreyttra borgara lífið. Samkvæmt skýrslu öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna frá því í maí 2020 sé almennt öryggisástand í Sómalíu sveiflukennt. Megi rekja það til aukningar hryðjuverkaárása í landinu, fjölgunar glæpa og vopnaðra átaka sem hafi verið viðvarandi frá því í janúar 2020. Al-Shabaab hafi aukið árásir sínar í Mógadisjú og í Boosasoo í Bari héraði í Puntlandi. Í forsetakosningum sem haldnar voru í maí 2022 var Hassan Sheik Mohamud kosinn forseti landsins af báðum deildum þingsins.

Fram kemur í skýrslu EUAA frá júní 2022 að Al-Shabaab séu sómölsk herská samtök íslamskra súnní-salafi jihadista sem hafi orðið til upp úr síðustu aldamótum. Sameiginleg hugmyndafræði samtakanna sé að berjast á móti ríkisstjórn landsins sem sé studd af vestrænum öflum. Hafi samtökin áður fyrr farið með yfirráð yfir Mógadisjú en hafi með hervaldi verið þröngvað í burtu frá helstu þéttbýliskjörnum borgarinnar. Samtökin stjórni í reynd svæðum við Juba og Shabelle-dali, svæðum í kringum Harardhere, El Dher og El Buur í mið-Sómalíu og stórum hluta af landsvæðum annars staðar í landinu. Til að fjármagna samtökin haldi þau úti skattheimtu við eftirlitsstöðvar, kúgi fé af fyrirtækjum, leggi á innflutningsskatt í helstu höfnum og á fasteignafélög. Þá skattleggi samtökin einnig búfé, landbúnaðarafurðir og áveitu, auk þess að innheimta svonefnt zakat sem sé árleg trúarleg skylda til að greiða tiltekið hlutfall af auði einstaklings til fátækra. Þá skattleggi Al-Shabaab embættismenn sem láti samtökunum eftir hluta af launum sínum til að verða ekki skotmark þeirra.

Í skýrslu Landinfo frá árinu 2019 kemur fram að Al-Shabaab hafi tekið yfir stjórn stærsta hluta Suður-Sómalíu árin 2008 til 2010. Á árunum 2011 til 2015 hafi friðargæsla Afríkuþjóða í Sómalíu (The African Union Mission in Somalia (AMISOM)) og fleiri samtök stjórnvalda tekist að ná stjórn á Mógadisjú og í kjölfarið öðrum bæjum Suður-Sómalíu. Þrátt fyrir það hafi Al-Shabaab náð yfirráðum yfir nokkrum bæjum í suðurhluta landsins að nýju á árunum 2016 og 2017 og hafi einnig viss áhrif á þeim svæðum þar sem samtökin hafi ekki varanlega viðveru. Sterkir ættbálkar hafi ákveðið svigrúm til að semja við samtökin en flestir hræðist hefndaraðgerðir þeirra. Al-Shabaab hafi umfangsmikið net uppljóstrara og bandamanna sem fari tiltölulega frjálslega milli landsvæða og séu hópar samtakanna sérstaklega virkir á svæðum þar sem ríkisstjórnin og stuðningsmenn hennar haldi sig. Í skýrslu dönsku flóttamannanefndarinnar frá árinu 2017 kemur fram að ýmsar ástæður geti legið að baki ofsóknum Al-Shabaab. Megi þar m.a. nefna alvarlegar refsiaðgerðir gegn óbreyttum borgurum sem ekki fari eftir reglum og hugmyndafræði samtakanna. Þvinguð nýliðaskráning sé hins vegar óalgeng og eigi sér ekki stað á þeim svæðum sem séu ekki undir fullri stjórn Al-Shabaab. Geti samtökin þó hugsanlega hvatt til þess að einstaklingar gangi til liðs við þau og beitt hópþrýstingi með það að markmiði að þvinga aðila til liðs við sig. Þá hafi Al-Shabaab í einhverjum tilvikum krafist þess að ákveðinn fjöldi ungmenna gangi til liðs við samtökin til að verja tiltekin svæði. Neiti einstaklingur þeirri kröfu hafi samtökin í einhverjum tilvikum krafist einhvers konar bóta og þá hafi komið upp tilvik þar sem einstaklingur hafi þurft að flýja til að tryggja öryggi sitt. Í skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna frá september 2022, sem fjallar um mat á umsóknum einstaklinga um alþjóðlega vernd frá Sómalíu, kemur fram að þeir sem tilheyri áhættuhópi vegna ofsókna af hálfu Al-Shabaab séu m.a. einstaklingar sem tengist eða taldir séu tengjast sómölskum yfirvöldum á einhvern hátt, einstaklingar sem taldir séu brjóta gegn sharía lögum eða tilskipunum sem Al-Shabaab hafi sett fram, þ. á m. þeir sem hafi yfirgefið Al-Shabaab, fjölmiðlamenn, einkum þeir sem gagnrýni Al-Shabaab, baráttufólk fyrir mannréttindum og einstaklingar sem Al-Shabaab hafi kúgað fé út úr.   

Í skýrslu EUAA frá 2021 kemur fram að friðargæsla Afríkuþjóða í Sómalíu (AMISOM) sé friðargæslusveit í Sómalíu, studd m.a. af Sameinuðu þjóðunum, sem samanstandi af nærri 20.000 hersveitum. Markmið AMISOM sé m.a. að draga úr hættunni sem stafi af Al-Shabaab og öðrum vopnuðum hópum og koma á stöðugleika og öryggi í landinu undir stjórn sómölsku ríkisstjórnarinnar. AMISOM hafi tekist að ná yfirráðum úr höndum Al-Shabaab á nokkrum svæðum, þ. á m. Mógadisjú. Árangur AMISOM sé þó ekki tryggur þar sem hann sé háður hernaðarstuðningi alþjóðasamfélagsins. Í skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá 2020 er m.a. vísað í skýrslu danskra útlendingayfirvalda frá 2017 þar sem fram komi að flestar heimildir bendi til þess að helstu skotmörk Al-Shabaab séu embættismenn, háttsettir stjórnmálamenn, leiðtogar ættbálka sem styðji sómölsku ríkisstjórnina, AMISOM og stjórnarher landsins. Samkvæmt heimildum Sameinuðu þjóðanna geti þó einstaklingar sem starfi við þrif og önnur lágt sett störf hjá sómölskum stjórnvöldum eða AMISOM jafnframt verið skotmörk Al-Shabaab. Starfsfólk Sameinuðu þjóðanna og alþjóðlegra samtaka geti einnig verið skotmörk, óháð stöðu þeirra innan stofnananna. Í skýrslunni kemur fram að starfsmenn frjálsra félagasamtaka séu ekki sjálfkrafa skotmörk Al-Shabaab heldur fari það eftir ýmsu, t.a.m. hve mikil gagnrýni samtakanna sé á Al-Shabaab. Frjáls félagasamtök með tengsl við Bandaríkin séu hins vegar almennt skotmörk Al-Shabaab. Í skýrslu breska innanríkisráðuneytisins kemur einnig fram að Al-Shabaab hafi ráðið ríkjum í Mið-Shabelle, þ. á m. í höfuðborginni Jowhar, þar til í febrúar árið 2013 þegar AMISOM hafi náð yfirráðum á svæðinu. Síðan þá hafi svæðinu verið stjórnað af sómölskum yfirvöldum. 

Samkvæmt skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá árinu 2020 er árangursrík vernd stjórnvalda á yfirráðasvæðum Al-Shabaab ekki tiltæk. Ríkisstjórn landsins hafi leitast við að bæta öryggisþjónustu sína með aðstoð AMISOM. Í höfuðborg Sómalíu, Mógadisjú, og á öðrum þéttbýlisstöðum þar sem ríkisstjórnin sé við völd séu öryggissveitir veikburða sökum skorts á fjármagni, fullnægjandi búnaði og skorts á þjálfun starfsmanna. Í skýrslu Landinfo frá árinu 2018 kemur fram að sómalska lögreglan (e. Somali Police Force) sé virk og sýnileg í höfuðborginni Mógadisjú. Megináhersla lögreglunnar sé að vernda stofnanir ríkisins gegn árásum Al-Shabaab. Aftur á móti ber heimildum saman um að lögreglan hafi takmarkaða getu til að vernda einstaklinga gegn ofbeldi, þ.m.t. að rannsaka, ákæra og refsa fyrir ofbeldisbrot. Þá kemur fram að spilling sé útbreidd meðal lögreglu og hjá dómstólum. Í skýrslu danskra innflytjendayfirvalda frá 2020 kemur fram að öryggisástand í Sómalíu sé sveiflukennt og Al-Shabaab fremji flest brot gegn óbreyttum borgurum í Suður- og Mið-Sómalíu. Í skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins frá 2022 hafi Al-Shabaab borið ábyrgð á um 60% dauðsfalla almennra borgara á tæplega 9 mánaða tímabili árin 2020 og 2021.

Í skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá því í janúar 2019 kemur fram að ættbálkakerfið sé mikilvægur hluti af auðkenni íbúa Sómalíu og að kerfið hafi áhrif á alla þætti samfélagsins. Ættbálkakerfið sé stigskipt en neðst í stigskiptingunni séu fátækir ættbálkar og minnihlutahópar sem tilheyri ekki ættbálkasamfélaginu. Í skýrslunni kemur fram að í Sómalíu séu fjórir stærstu ættbálkarnir Darood, Hawiye, Isaaq og Dir. Darood ættbálkurinn sé stærstur en hann skiptist í þrjá hópa, Ogaden, Marehan og Harti. Marehan ættbálkurinn sé að mestu staðsettur í suður- og mið-Sómalíu. Í skýrslunni kemur fram að ólíklegt sé að einstaklingar sem tilheyri meirihlutaættbálki í landinu eða undirættbálki geti sýnt fram á ástæðuríkan ótta við ofsóknir við endurkomu til Sómalíu á þeim grundvelli einum að tilheyra þeim hópi. Samkvæmt skýrslunni eru eftirfarandi ættbálkar almennt taldir til minnihlutahópa í Sómalíu; Bantu/Yibron og Rerhamar, Bajuni, Eeyle, Jaaji/Reer, Maanyo, Barawani, Galgala, Tumaal, Yibir/Yibron og Midgan/Gaboye. Það að tilheyra ættbálki sem sé í minnihluta leiði þó ekki sjálfkrafa til þess að einstaklingur sé í hættu á að verða fyrir ofsóknum. Samkvæmt vefsíðu Dbpedia tilheyrir Jareer ættbálkurinn Bantu en ættbálkurinn sé aðallega staðsettur í Suður-Sómalíu nálægt ánum Jubba og Shabelle en má einnig finna í þéttbýli um allt land. Ættbálkurinn hafi verið jaðarsettur allt frá stofnun Sómalíu.

Í framangreindum gögnum kemur fram að heilbrigðiskerfi Sómalíu sé í grunninn einkavætt og þó svo að það hafi tekið framförum á undanförnum árum séu töluverðar áskoranir um landið allt, sérstaklega í dreifbýli þar sem aðgengi sé slæmt og skortur sé á heilbrigðisvörum. Ekkert miðlægt heilbrigðiskerfi sé í Sómalíu og sérhæfðar læknismeðferðir takmarkaðar. Þá sé aðgengi að lyfjum takmarkað og engin umsjón eða eftirlit með gæðum og öryggi þeirra. Í skýrslu danskra innflytjendayfirvalda frá 2020 kemur fram að í Mógadisjú hafi almennir borgarar aðgengi að heilbrigðisþjónustu og sé ekki mismunað á grundvelli þjóðernis eða ættbálks. Í borginni sé aðgengi að sérhæfðri heilbrigðisþjónustu og apótekum.

Ákvæði 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Í 1. mgr. 37. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga, sem byggir á A-lið 1. gr. flóttamannasamningsins, segir:

Flóttamaður samkvæmt lögum þessum telst vera útlendingur sem er utan heimalands síns af ástæðuríkum ótta við að vera ofsóttur vegna kynþáttar, trúarbragða, þjóðernis, aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi eða vegna stjórnmálaskoðana og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta færa sér í nyt vernd þess lands; eða sá sem er ríkisfangslaus og er utan þess lands þar sem hann áður hafði reglulegt aðsetur vegna slíkra atburða og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta hverfa aftur þangað, sbr. A-lið 1. gr. alþjóðasamnings um réttarstöðu flóttamanna frá 28. júlí 1951 og bókun við samninginn frá 31. janúar 1967, sbr. einnig 38. gr. laga þessara.

Í 38. gr. laga um útlendinga eru sett fram viðmið um það hvað felist í hugtakinu ofsóknir samkvæmt 1. mgr. 37. gr., á hvaða grundvelli ofsóknir geta byggst og hvaða aðilar geta verið valdir að þeim. Í 1. mgr. ákvæðisins segir:

Ofsóknir samkvæmt 1. mgr. 37. gr. eru þær athafnir sem í eðli sínu eða vegna þess að þær eru endurteknar fela í sér alvarleg brot á grundvallarmannréttindum, einkum ófrávíkjanlegum grundvallarmannréttindum á borð við réttinn til lífs og bann við pyndingum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu, bann við þrældómi og þrælkun og bann við refsingum án laga. Sama á við um samsafn athafna, þ.m.t. ólögmæta mismunun, sem hafa eða geta haft sömu eða sambærileg áhrif á einstakling.

Í 2. mgr. 38. gr. laga um útlendinga er fjallað um í hverju ofsóknir geta falist. Þá eru þær ástæður sem ofsóknir þurfa að tengjast skilgreindar nánar í 3. mgr. 38. gr. laganna.

Í 4. mgr. 38. gr. laga um útlendinga kemur fram að þeir aðilar sem geta verið valdir að ofsóknum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð séu:

a. ríkið,

b. hópar eða samtök sem stjórna ríkinu eða verulegum hluta landsvæðis þess,

c. aðrir aðilar, sem ekki fara með ríkisvald, ef sýnt er fram á að ríkið eða hópar eða samtök samkvæmt b-lið, þ.m.t. alþjóðastofnanir, geti ekki eða vilji ekki veita vernd gegn ofsóknum eða meðferð sem fellur undir 2. mgr. 37. gr., m.a. með því að ákæra og refsa fyrir athafnir sem fela í sér ofsóknir.

Orðasambandið „ástæðuríkur ótti við að vera ofsóttur“ í 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga inniheldur huglæga og hlutlæga þætti og þarf að taka tillit til hvors tveggja þegar mat er lagt á umsókn um alþjóðlega vernd. Mat á því hvort ótti umsækjanda sé ástæðuríkur getur verið byggt á persónulegri reynslu umsækjanda sem og á upplýsingum um ofsóknir sem aðrir í umhverfi hans eða þeir sem tilheyra sama hópi hafa orðið fyrir. Umsækjandi sem hefur sýnt fram á að hann hafi þegar orðið fyrir ofsóknum í heimaríki, sbr. 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga, eða beinum og marktækum hótunum um slíkar ofsóknir, yrði almennt talinn hafa sýnt fram á ástæðuríkan ótta við slíkar ofsóknir snúi hann aftur til heimaríkis nema talið verði að miklar líkur séu á því að slíkar ofsóknir yrðu ekki endurteknar, t.d. þar sem aðstæður í heimaríki hans hafi breyst. Þótt umsækjandi um alþjóðlega vernd skuli njóta vafa upp að ákveðnu marki, verður umsækjandinn með rökstuddum hætti að leiða líkur að því að hans bíði ofsóknir í heimaríki. Frásögn umsækjanda og önnur gögn um einstaklingsbundnar aðstæður hans verða því almennt að fá stuðning í hlutlægum og áreiðanlegum upplýsingum um heimaríki umsækjanda, stjórnvöld, stjórnarfar og löggjöf þess. Þá er litið til sambærilegra upplýsinga um ástand, aðstöðu og verndarþörf þess hóps sem umsækjandi tilheyrir eða er talinn tilheyra.

Kærunefnd hefur við mat sitt á umsókn kæranda haft til hliðsjónar handbók Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna um málsmeðferð og viðmið við mat á umsókn um alþjóðlega vernd (Handbook and Guidelines on Procedures and Criteria for Determining Refugee Status, Genf 2019). Þá hefur aðferðarfræði trúverðugleikamats kærunefndar tekið mið af skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna og Flóttamannasjóðs Evrópusambandsins um trúverðugleikamat, eftir því sem við á (Beyond Proof: Credibility Assessment in EU Asylum Systems, Brussel 2013).

Kærandi byggir umsókn sína um alþjóðlega vernd á því að hann hafi ástæðuríkan ótta við að vera ofsóttur í heimaríki af hálfu Al-Shabaab hryðjuverkasamtakanna. Þá tilheyri hann minnihlutaættbálki á því svæði sem hann komi frá.

Mat á trúverðugleika frásagnar kæranda er byggt á endurriti af viðtali við hann hjá Útlendingastofnun, öðrum gögnum málsins og upplýsingum um heimaríki kæranda.

Í ákvörðun Útlendingastofnunar var það lagt til grundvallar að kærandi væri sómalskur ríkisborgari og kæmi frá [...] í Sómalíu. Þá útilokaði stofnunin það ekki að kærandi kunni að tilheyra Marehan ættbálknum en frásögn hans hafi þó hvorki sýnt fram á að hann hefði upplifað eða ætti í sérstakri hættu á að verða fyrir mismunun eða áreiti á grundvelli aðildar sinnar að ættbálknum sem næði því alvarleikastigi að teljast til ofsókna í skilningi laga um útlendinga. Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að frásögn kæranda hafi verið ágætlega skýr og greinargóð. Kærunefnd telur ekki ástæðu til annars en að leggja framangreint mat Útlendingastofnunar til grundvallar. Verður því lagt til grundvallar í málinu að kærandi komi frá [...] í Sómalíu og tilheyri Marehan ættbálknum.

Í viðtali hjá Útlendingastofnun greindi kærandi frá því að í júlí 2018 hafi menn sem tilheyrðu Al-Shabaab drepið föður hans og bróður og einn mannanna hafi slegið kæranda í andlitið með byssu. Kærandi greindi frá því að Al-Shabaab hafi oft hótað föður hans og haldið því fram að hann væri njósnari sómalskra yfirvalda en faðir hans hafi áður verið háttsettur aðili sómalska stjórnarhersins. Þá hafi Al-Shabaab einnig hótað kæranda en þeir hafi verið hræddir um að kærandi gæti borið kennsl á þá eftir atvikið árið 2018. Kærandi greindi frá því að Al-Shabaab réði ríkjum í [...] en nánar aðspurður kvað hann þó sómölsk yfirvöld ráða þar ríkjum á daginn en Al-Shabaab yfir nóttina. Kærandi greindi frá því að hafa verið í felum á nóttunni en á daginn hafi hann getað farið þangað sem hann þurfti. Hann hafi farið einu sinni til tvisvar í viku á sveitabæ fjölskyldu sinnar en aðra daga hafi hann verið hjá vinum. Á þeim fjórum árum sem kærandi hafi búið á svæðinu síðan atvikið átti sér stað árið 2018 hafi hann farið huldu höfði og hafi ekki rekist á meðlimi Al-Shabaab. Hann hafi þó talið nauðsynlegt að flýja heimaríki sitt þegar hann hafi haft tök á því í júní 2022 vegna ótta við meðlimi samtakanna.   

Af framangreindum heimildum verður ráðið að Al-Shabaab beini spjótum sínum fyrst og fremst að háttsettum aðilum svo sem stjórnmálamönnum, ættbálkaleiðtogum, starfsmönnum AMISOM, starfsmönnum alþjóðlegra samtaka, liðhlaupum Al-Shabaab, fjölmiðlamönnum sem hafi gagnrýnt samtökin og fyrirtækjaeigendum sem neiti að greiða verndartolla til samtakanna. Ólíklegt sé að almennir borgarar sem tengist hvorki yfirvöldum né alþjóðasamtökum stafi sérstök hætta af Al-Shabaab. Líkt og áður hefur komið fram greindi kærandi frá því að faðir hans hafi starfað fyrir sómalska herinn á árum áður. Í skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna frá því í september 2022 kemur fram að einstaklingar sem áður hafi starfað fyrir sómalska ríkið hafi verið beittir ofbeldi og jafnvel verið teknir af lífi. Ekkert kemur þó fram um að einstaklingar með tengsl við fyrrum starfsmenn ríkisins séu sérstök skotmörk Al-Shabaab og þá hefur kærandi engin gögn lagt fram sem styðja framangreinda frásögn hans eða sýna fram á að hann hafi orðið fyrir ofsóknum af hálfu Al-Shabaab eða eigi það á hættu. Þrátt fyrir það er ekki hægt að útiloka að kærandi hafi orðið fyrir einhverju áreiti af hálfu aðila með möguleg tengsl við Al-Shabaab samtökin. Er það þó mat kærunefndar að kærandi hafi ekki, með vísan til framangreindra landaupplýsinga og gagna málsins, leitt líkur að því að hann sé það þekktur meðal Al-Shabaab að hann muni verða sérstakt skotmark Al-Shabaab snúi hann til baka til heimaríkis. Þá vísar kærunefnd sérstaklega til þess að kærandi bjó í heimabæ sínum í fjögur ár eftir umrætt atvik árið 2018 án þess að verða fyrir aðkasti meðlima Al-Shabaab. Þá benda gögn um heimaríki kæranda ekki til þess að almennir borgarar eigi almennt á hættu áreiti eða ofsóknir af hálfu Al-Shabaab á því svæði þar sem kærandi var búsettur. Að framangreindu virtu verður ekki lagt til grundvallar að kærandi eigi á hættu að sæta ofsóknum af hálfu meðlima Al-Shabaab vegna tengsla hans við föður sinn.

Kærandi byggir einnig á því að hann tilheyri minnihlutaættbálki í heimabæ sínum og hafi orðið fyrir aðkasti af þeim sökum. Hann hafi unnið fyrir bændur á svæðinu sem ýmist hafi borgað honum fyrir vinnuna eða ekki. Þá hafi þeir beitt hann einhvers konar ofbeldi. Kærandi greindi frá því að tilheyra Marehan ættbálknum sem sé undirættbálkur Darood. Í skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá því í janúar 2019 kemur fram að í Sómalíu séu fjórir stærstu ættbálkarnir Darood, Hawiye, Isaaq og Dir. Darood ættbálkurinn sé stærstur en hann skiptist í þrjá hópa, Ogaden, Marehan og Harti. Samkvæmt framangreindri skýrslu er Marehan ættbálkurinn að mestu staðsettur í Suður- og Mið-Sómalíu. Í skýrslunni kemur fram að ólíklegt sé að einstaklingar sem tilheyri meirihlutaættbálki í landinu eða undirættbálki geti sýnt fram á ástæðuríkan ótta við ofsóknir við endurkomu til Sómalíu á þeim grundvelli einum að tilheyra þeim hópi. Þá hefur kærandi greint frá því að móðir hans tilheyri Jareer ættbálknum. Samkvæmt fyrrnefndri skýrslu kemur fram að Jareer tilheyri ættbálknum Bantu. Þrátt fyrir að vera minnihlutaættbálkur hafi ættbálkurinn styrkst og sé fær um að verja sig sjálfur. Þá kemur fram að það að tilheyra ættbálki sem sé í minnihluta leiði ekki sjálfkrafa til þess að einstaklingur sé í hættu á að verða fyrir ofsóknum. Kærunefnd útilokar ekki að kærandi hafi orðið fyrir einhvers konar misrétti af hálfu vinnuveitenda sinna í heimaríki en hefur að öðru leyti ekki líst atvikum sem benda til þess að hann hafi sætt meðferð sem nái því marki að teljast ofsóknir í skilningi 1. mgr. 37. gr., sbr. b-lið 2. mgr. 38. gr. laga um útlendinga. Þá er það mat kærunefndar að gögn um heimaríki benda ekki til þess að kærandi hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir á þessum grundvelli. Þá er ekkert í gögnum málsins sem bendir til þess að kærandi hafi ástæðuríkan ótta við að sæta ofsóknum af öðrum ástæðum er tilgreindar eru í 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga.

Með vísan til framangreinds er það niðurstaða kærunefndar að kærandi hafi ekki með rökstuddum hætti leitt líkur að því að hann hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga, sbr. 1. mgr. 38. gr. laganna.

Telur kærunefnd því ljóst að kærandi uppfylli ekki skilyrði 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamaður hér á landi.

Ákvæði 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga er útlendingur einnig flóttamaður ef, verði hann sendur aftur til heimaríkis síns, raunhæf ástæða er til að ætla að hann eigi á hættu að sæta dauðarefsingu, pyndingum eða annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu eða hann verði fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki er greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka. Sama gildir um ríkisfangslausan einstakling.

Við mat á því hvort aðstæður kæranda séu slíkar að þær eigi undir 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga ber að líta til 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Mannréttindasáttmáli Evrópu hefur fjallað um það mat sem þarf að fara fram þegar metið er hvort kærandi sé í raunverulegri hættu á að verða fyrir meðferð sem falli undir 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu sem bannar pyndingar og ómannúðlega eða vanvirðandi meðferð eða refsingu. Hefur dómstóllinn sagt að 3. gr. sáttmálans geti átt við þegar hættan stafar frá einstaklingum eða hópi fólks sem ekki séu fulltrúar stjórnvalda. Kærandi verður þó að geta sýnt fram á að gildar ástæður séu til að ætla að um raunverulega hættu sé að ræða og að stjórnvöld í ríkinu séu ekki í stakk búin til að veita viðeigandi vernd. Ekki er nóg að aðeins sé um að ræða möguleika á illri meðferð og verður frásögn kæranda að fá stuðning í öðrum gögnum (sjá t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli NA gegn Bretlandi (mál nr. 25904/07) frá 7. júlí 2008 og H.L.R gegn Frakklandi (mál nr. 24573/94) frá 29. apríl 1997).

Kærunefnd hefur þegar komist að þeirri niðurstöðu að ekki verði lögð til grundvallar sú frásögn kæranda að hann sé í hættu í heimaríki vegna aðildar að minnihlutaættbálki eða að hann sé sérstakt skotmark Al-Shabaab vegna tengsla föður hans við fyrri stjórnvöld í Sómalíu. Við meðferð málsins hefur verið lagt til grundvallar að kærandi komi frá [...] í Mið-Shabelle. Mið-Shabelle tilheyrir Hirshabelle fylki í Mið-Sómalíu en fylkið skiptist í annars vegar Mið-Shabelle og hins vegar Hiran. Samkvæmt skýrslu EUAA frá júní 2022 ber að meta ástandið í Mið-Shabelle með hliðsjón af nágrannasvæðunum Benadir/Mogadishu, Lower-Shabelle og Hiraan.

Samkvæmt skýrslum sem kærunefnd hefur kynnt sér er almennt öryggisástand á svæðinu ekki gott. Samkvæmt skýrslu EUAA frá 23. febrúar 2023 hefur Mið-Shabelle verið einn af helstu vígstöðum Al-Shabaab síðustu árin. Í skýrslunni kemur fram að Al-Shabaab stjórni stórum hluta Hirshabelle fylkis, aðallega dreifbýlli svæðum og stjórni umferð um helstu vegi svæðisins sem hafi gert það að verkum að vegirnir séu í raun ófærir þeim sem ekki styðji Al-Shabaab. Í skýrslunni kemur fram að sómalskar hersveitir og Al-Shabaab hafi síðustu mánuði barist um yfirráð yfir landssvæðum Hirshabelle fylkis. Virðast átök á svæðinu hafa aukist jafnt og þétt og náð hámarki í nóvember 2022. Í skýrslu EUAA frá júní 2022 kemur fram að samkvæmt upplýsingum um aðstæður í Mið-Shabelle sé hættan á að verða fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum töluverð, t.a.m. kemur fram í skýrslu Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar frá janúar 2022 að [...]sökum vopnaðra átaka og í skýrslu EUAA frá febrúar 2023 kemur fram að um 37.743 einstaklingar hafi verið fluttir frá Mið-Shabelle umdæmi vegna fyrrnefndra átaka. Samkvæmt upplýsingum úr skýrslu EUAA frá febrúar 2023 voru 237 öryggisatvik tilkynnt á Mið-Shabelle svæðinu á tímabilinu júlí 2021 til nóvember 2022, m.a. bardagar, sprengingar og annars konar ofbeldi gegn óbreyttum borgurum, sem hafi leitt til dauða um þúsund óbreyttra borgara. Þá kemur fram að flest öryggisatvik (e. Security incedence) hafi átt sér stað í höfuðborg umdæmisins Jowhar. Árásirnar hafi stafað frá Al-Shabaab, sómölskum öryggissveitum og öðrum vígamönnum. 

Í skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna frá því í september 2022 kemur fram að þeir einstaklingar sem komi frá svæðum sem séu undir stjórn Al-Shabaab eða svæðum þar sem mikil átök ríkja á milli Al-Shabaab og sómalskra öryggissveita séu í hvað mestri hættu á að lenda í aðstæðum sem falli undir 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga.

Með vísan til framangreindra landaupplýsinga um ástandið í Mið-Shabelle og þess sem rakið er að framan er það mat kærunefndar að óvarlegt sé annað en að telja að raunhæf ástæða sé til að ætla að kærandi eigi á hættu að verða fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum á fyrrgreindu landsvæði í Sómalíu þar sem ekki er greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka.

Í ljósi þess sem að framan er rakið og þeirra gagna sem liggja fyrir um heimaríki kæranda telur kærunefnd að aðstæður hans þar falli undir ákvæði 2. mgr. 37. gr. laganna. Telur kærunefnd því að kærandi uppfylli skilyrði 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamaður hér á landi.

Mat á möguleika á flutningi innanlands

Í 4. mgr. 37. gr. laga um útlendinga segir að ef útlendingur getur fengið raunverulega vernd í öðrum landshluta heimalands síns en hann flúði frá, viðkomandi getur ferðast þangað á öruggan og löglegan hátt og hægt er með sanngirni að ætlast til þess af viðkomandi að hann setjist að á því svæði getur verið að 1. og 2. mgr. eigi ekki við í þeim tilvikum og að hann teljist ekki flóttamaður. Niðurstaða um hvort útlendingur geti fengið raunverulega vernd í öðrum hluta heimalands skuli byggð á einstaklingsbundnu mati á persónulegum aðstæðum útlendingsins og þeim aðstæðum sem séu í því landi. Við mat á því hvort hægt sé með sanngirni að ætlast til þess að útlendingur setjist að á því svæði sem talið er öruggt samkvæmt ákvæði þessu skuli tekið tillit til ýmissa þátta, svo sem aldurs, kyns, heilsu, fjölskylduaðstæðna, trúar, menningar sem og möguleika viðkomandi útlendings á atvinnu eða menntun. Við mat samkvæmt ákvæðinu skuli m.a. höfð hliðsjón af leiðbeiningum flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna (Guidelines on International Protection: „Internal Flight or Relocation Alternative“ within the Context og Article 1A(2) of the 1951 Convention and/or 1967 Protocol relating to the Status of Refugees, frá 23. júlí 2003).

Í leiðbeiningunum, sem varða möguleika á flutningi innanlands þegar einstaklingur hefur flúið heimaríki af ástæðuríkum ótta við ofsóknir, er lagt til grundvallar að mat á því hvort möguleiki sé á að einstaklingur geti flust búferlum til annars svæðis í heimaríki sé tvíþætt. Annars vegar verði að kanna hvort flutningur innanlands sé raunhæft úrræði. Að því er mál kæranda varðar kemur í þessu sambandi einkum til athugunar hvort það svæði sem lagt er til að hann flytjist til sé aðgengilegt á öruggan og löglegan hátt og hvort flutningur hans þangað skapi hættu á að kærandi verði fyrir ofsóknum eða alvarlegum skaða. Hins vegar beri að kanna hvort viðkomandi geti, með hliðsjón af aðstæðum í heimaríki hans, lifað tiltölulega eðlilegu lífi án þess að standa frammi fyrir óþarfa erfiðleikum. Við þann þátt matsins verður m.a. að horfa til persónulegra aðstæðna viðkomandi, t.a.m. félags- og efnahagslegra aðstæðna á því svæði sem lagt er til. Í leiðbeiningunum segir m.a. um síðastnefnt atriði að það sé ósanngjarnt að ætlast til þess að lífsviðurværi einstaklings verði lægra en það sem talist geti viðunandi eða að viðkomandi búi við eymd.

Líkt og fram hefur komið kveðst kærandi fæddur og uppalinn í [...] í Mið-Shabelle í Sómalíu. Kærunefnd hefur lagt til grundvallar að aðstæður kæranda á því svæði falli undir 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna hefur hvatt ríki til að endursenda ekki einstaklinga til Mið-Sómalíu eða suðurhluta landsins, einkum vegna hernaðaraðgerða af hálfu vopnaðra hópa sem þar hafi átt sér stað lengi, sbr. skýrsla stofnunarinnar frá 2016, UNHCR Position on Returns to Southern and Central Somalia (Update I). Í leiðbeiningum stofnunarinnar um mat á innri flutningi í Sómalíu frá 2022 er fjallað um mögulegan innri flutning til ákveðinna svæða í Sómalíu, s.s. Mógadisjú, Puntlands og Sómalílands. Flutningur þangað sé þó afar erfiður og almennt sé ekki sanngjarnt að ætlast til þess að einstaklingur setjist að annars staðar í Sómalíu nema ljóst sé að hann muni njóta stuðnings fjölskyldu sinnar eða ættbálkar. Þá séu aðstæður í flóttamannabúðum á svæðinu afar slæmar og hefur Mannréttindadómstóll Evrópu m.a. komist að því að þær nái því marki að teljast ómannúðlegar í skilningi 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. dómur dómstólsins í máli Sufi og Elmi gegn Bretlandi nr. 8319/07 og 11449/07 frá 28. nóvember 2011. Þá hefur Flóttamannastofnun lagst gegn því að slíkar búðir teljist viðunandi aðstæður til innri flutnings. Í viðtali hjá Útlendingastofnun greindi kærandi frá því að tilheyra Marehan ættbálknum en samkvæmt upplýsingum á vefsíðu Dbpedia er ættbálkurinn aðallega staðsettur í Jubaland í Suður-Sómalíu og Galgaduud og Mudug í Mið-Sómalíu. Í viðbótarupplýsingum sem bárust kærunefnd 8. mars 2023 greindi kærandi frá því að móðir hans tilheyrði ættbálki Jareer. Samkvæmt framangreindri vefsíðu er ættbálkurinn aðallega staðsettur í Suður-Sómalíu. Líkt og fjallað er um í framangreindri skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna hafa ríki m.a. verið hvött til að endursenda einstaklinga ekki til Mið- og Suður-Sómalíu vegna öryggisástands á svæðinu og telur kærunefnd því ekki raunhæft að kærandi snúi þangað. Kærandi greindi einnig frá því að kona hans og börn búi nú í [...] en af landakorti má sjá að bærinn [...] er staðsettur í Mið-Shabelle rétt við heimabæ kæranda [...].

Ekkert í gögnum málsins eða frásögn kæranda bendir til þess að hann hafi fjölskyldutengsl við aðra staði en Mið-Shabelle. Er það því mat kærunefndar að kærandi njóti ekki stuðnings fjölskyldu sinnar á öðrum stöðum í heimaríki sínu og ekki sé hægt að ganga út frá því að aðstæður hans á öðrum stöðum í Sómalíu yrðu ásættanlegar meðal annars í ljósi heilsufars kæranda.

Með vísan til framangreinds er það mat kærunefndar að ekki sé hægt með sanngirni að ætlast til þess að kærandi setjist að annars staðar í Sómalíu, sbr. 4. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Samkvæmt framansögðu er það mat kærunefndar að skilyrði 4. mgr. 37. gr. laga um útlendinga um flutning innanlands séu ekki uppfyllt og telst kærandi því flóttamaður.

Alþjóðleg vernd á grundvelli 40. gr. laga um útlendinga

Þar sem kærunefnd hefur komist að þeirri niðurstöðu að kærandi eigi ekki möguleika á flutningi innanlands telst hann flóttamaður skv. 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga og á rétt á alþjóðlegri vernd hér á landi skv. 40. gr. laganna, enda er hann staddur hér á landi. Þá bendir ekkert til þess að hann falli undir útilokunarástæður 2. mgr. 40. gr. sömu laga. 

Samantekt

Að öllu framangreindu virtu er það mat kærunefndar að rétt sé að fella úr gildi ákvörðun Útlendingastofnunar og veita kæranda alþjóðlega vernd á Íslandi á grundvelli 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga.

Í ljósi þess að kærunefnd útlendingamála hefur fallist á aðalkröfu kæranda, verður varakrafa kæranda ekki tekin til umfjöllunar í máli þessu.

Úrskurðarorð:

Ákvörðun Útlendingastofnunar er felld úr gildi. Kærandi telst flóttamaður skv. 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga og er veitt alþjóðleg vernd með vísan til 1. mgr. 40. gr. sömu laga. Lagt er fyrir Útlendingastofnun að veita kæranda dvalarleyfi á grundvelli 73. gr. laga um útlendinga.

The decision of the Directorate of Immigration is vacated. The appellant is a refugee according to Article 37, paragraph 2, of the Act on Foreigners, and is granted international protection according to Article 40, paragraph 1, of the same law. The Directorate is instructed to issue to the appellant a residence permit on the basis of Article 73 of the Act on Foreigners.

Tómas Hrafn Sveinsson

Sindri M. Stephensen                                                                   Þorbjörg I. Jónsdóttir