Mál nr. 117/2019 Úrskurður 14. janúar 2020

Mál nr. 117/2019                   Eiginnafn:      Bened (kvk.)

                                                Millinafn:       Bened

Hinn 14. janúar 2020 kveður mannanafnanefnd upp svohljóðandi úrskurð í máli 117/2019 en erindið barst nefndinni 26. nóvember. Málið var fyrst tekið fyrir á fundi 11. desember 2019 en afgreiðslu þess frestað.

Í þessu máli er óskað eftir úrskurði um eiginnafnið Bened (kvk.) og millinafnið Bened.

Til þess að heimilt sé að samþykkja nýtt eiginnafn þurfa öll skilyrði 5. gr. laga, nr. 45/1996, um mannanöfn að vera uppfyllt. Skilyrðin eru:

1. Eiginnafn skal geta tekið íslenska eignarfallsendingu eða hafa unnið sér hefð í íslensku máli.
2. Nafnið má ekki brjóta í bága við íslenskt málkerfi.
3. Það skal ritað í samræmi við almennar ritreglur íslensks máls nema hefð sé fyrir öðrum rithætti þess.
4. Eiginnafn má ekki vera þannig að það geti orðið nafnbera til ama.

Í máli þessu reynir á skilyrði nr. þrjú hér að ofan. Ritháttur nafnsins Bened (kvk.) getur ekki talist í samræmi við almennar ritreglur íslensks máls þar sem í íslensku er ekki ritað d í enda orðs á eftir sérhljóði. Því er aðeins hægt að fallast á nafnið ef það telst hafa unnið sér hefð í íslensku. Hugtakið hefð í mannanafnalögum varðar einkum erlend nöfn frá síðari öldum sem ekki hafa aðlagast ritreglum íslensks máls. Þau eru stundum nefnd ung tökunöfn og koma fyrst fram í íslensku máli árið 1703 þegar manntal á Íslandi var tekið fyrsta sinni. Túlkun mannanafnanefndar á hugtakinu hefð í 5. og 6. gr. laga nr. 45/1996 styðst við eftirfarandi vinnulagsreglur sem nefndin setti sér á fundi 19. janúar 2015 og eru byggðar á greinargerð með frumvarpi að mannanafnalögum og eldri vinnulagsreglum:

1. Ungt tökunafn telst hafa unnið sér hefð í íslensku máli ef það fullnægir einhverju eftirfarandi skilyrða:

1. Það er nú borið af a.m.k. 15 Íslendingum;
2. Það er nú borið af 10–14 Íslendingum og hinn elsti þeirra hefur náð a.m.k. 30 ára aldri;
3. Það er nú borið af 5–9 Íslendingum og hinn elsti þeirra hefur náð a.m.k. 60 ára aldri;
4. Það er nú borið af 1–4 Íslendingum og kemur þegar fyrir í manntalinu 1910 eða 1920;
5. Það er ekki borið af neinum Íslendingi nú en kemur a.m.k. fyrir í tveimur manntölum frá 1703–1920.

2. Með Íslendingum er átt við þá sem öðlast hafa íslenskan ríkisborgararétt án umsóknar og eiga eða hafa átt lögheimili á Íslandi.

3. Tökunafn getur verið hefðað, þó að það komi ekki fyrir í manntölum, ef það hefur unnið sér menningarhelgi. Nafn telst hafa unnið sér menningarhelgi komi það fyrir í alkunnum ritum, frumsömdum og þýddum, í nafnmynd sem ekki brýtur í bág við íslenskt málkerfi.

Samkvæmt gögnum Þjóðskrár Íslands ber enginn, sem uppfyllir skilyrði ofangreindra vinnulagsreglna, nafnið Bened. Nafnið kemur ekki fyrir í manntölum frá 1703–1920. Þess vegna er ekki unnt að líta svo á að nafnið Bened (kvk.) hafi unnið sér hefð í íslensku máli.

Í þessu máli er einnig sótt um millinafnið Bened. Til þess að heimilt sé að samþykkja nýtt millinafn þurfa öll skilyrði 6. gr. laga, nr. 45/1996, um mannanöfn, að vera uppfyllt. Í 2. mgr. 6. gr. eru tilgreind eftirfarandi skilyrði:

• Millinafn skal dregið af íslenskum orðstofnum eða hafa unnið sér hefð í íslensku máli en má þó ekki hafa nefnifallsendingu.
• Nöfn sem aðeins hafa unnið sér hefð sem annaðhvort eiginnöfn karla eða eiginnöfn kvenna eru ekki heimil sem millinöfn.

   

  Í 4. og 5. mgr. 6. gr. eru að auki tilgreind eftirfarandi skilyrði:

   

  • Millinafn skal ritað í samræmi við almennar ritreglur íslensks máls nema hefð sé fyrir öðrum rithætti þess.

• Millinafn má ekki vera þannig að það geti orðið nafnbera til ama.

Auk þess má nafnið ekki vera ættarnafn í skilningi 7. gr. mannanafnalaga.

Millinafnið Bened telst ekki dregið af íslenskum orðstofni og það er ekki ritað í samræmi við almennar ritreglur íslensks máls líkt og fram kom að framan. Millinafnið Bened uppfyllir þess vegna ekki skilyrði laga um millinöfn.

Í lögum um mannanöfn er ákvæði, 3. mgr. 6. gr., sem hljóðar svo:

Millinafn, sem víkur frá ákvæðum 2. mgr., er heimilt þegar svo stendur á að eitthvert alsystkini þess sem á að bera nafnið, foreldri, afi eða amma ber eða hefur borið nafnið sem eiginnafn eða millinafn.

Samkvæmt bókstaflegri túlkun ákvæðisins er ekki unnt á grundvelli þess að heimila nafn sem brýtur í bág við 4. mgr. 6. gr. laganna, þótt svo standi á að „eitthvert alsystkini þess sem á að bera nafnið, foreldri, afi eða amma [beri] eða [hafi] borið nafnið sem eiginnafn eða millinafn.“ Þessi bókstaflega túlkun stangast aftur á móti á við greinargerð með lögunum og telur mannanafnanefnd rétt að skýra ákvæði 3. mgr. 6. gr. laganna þannig að á grundvelli þess megi einnig heimila millinöfn sem víkja frá ákvæði 4. mgr. 6. gr.

Samkvæmt orðanna hljóðan telur ákvæði 3. mgr. 6. gr. upp með tæmandi hætti hvaða nöfn koma til greina á þessum lagagrundvelli, þ.e. nöfn sem eitthvert alsystkini, foreldri, afi eða amma þess sem á að bera nafnið ber eða hefur borið. Þrátt fyrir ótvíræðan skýrleika lagaákvæðisins þarf túlkun mannanafnanefndar á efnislegu inntaki þess að taka mið af fyrirliggjandi dómafordæmum um beitingu einstakra ákvæða mannanafnalaga, þ.m.t. með tilliti til þess hvort einstök ákvæði laganna samrýmast grundvallarreglum um friðhelgi einkalífs, sbr. 1. mgr. 71. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands, nr. 33/1944, eins og því ákvæði var breytt með 9. gr. stjórnarskipunarlaga, nr. 97/1995, sem og 8. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög, nr. 62/1994, um mannréttindasáttmála Evrópu.

Við úrlausn þessa máls þarf því óhjákvæmilega að líta til óáfrýjaðs dóms Héraðsdóms Reykjavíkur 24. apríl 2015 í máli nr. E-3607/2014 (millinafnið Gests) en þar var talið að eins og atvikum máls væri háttað, ætti að horfa framhjá texta 3. mgr. 6. gr. mannanafnalaga þar eð ákvæðið bryti í bág við áðurnefnd ákvæði um friðhelgi einkalífs í stjórnarskrá og mannréttindasáttmála Evrópu.

Af þessu leiðir að mannanafnanefnd þarf í sínum störfum að beita sömu túlkunarreglum og dómstólar gera en líta verður svo á að þegar íslenska ríkið áfrýir ekki niðurstöðum héraðsdóms í málum af þessu tagi, þá sé beiting lagareglna í óáfrýjuðum héraðsdómum sú sem nefndinni ber að fara eftir.

Þegar litið er til fyrirliggjandi gagna málsins er ljóst að umsóknin uppfyllir ekki þau skilyrði sem löggjafinn hefur mælt fyrir um í 3. mgr. 6. gr. mannanafnalaga. Hins vegar verður að líta til þess að í þessu máli liggja ríkar tilfinningalegar ástæður að baki nafnvali þar sem nafnið sem um ræðir er dregið af nafni ömmu nafnbera, Benedikta, og að umsækjandi hefur borið nafnið óopinberlega frá því að hún man eftir sér. Af þessum ástæðum er talið réttlætanlegt að úrskurðarbeiðandi fái að taka upp nafnið Bened sem millinafn, sbr. 3. mgr. 6. gr. mannanafnalaga, eins og ber að túlka ákvæðið í ljósi grundvallarreglna um friðhelgi einkalífs.

Úrskurðarorð:

Beiðni um eiginnafnið Bened (kvk.) er hafnað.

Á grundvelli 3. mgr. 6. gr. laga, nr. 45/1996, um mannanöfn er fallist á beiðni XXX að taka upp millinafnið Bened. Nafnið skal hins vegar ekki fært á mannanafnaskrá.