13. apríl 2022

Nr. 164/2022 Úrskurður

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Hinn 13. apríl 2022 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 164/2022

í stjórnsýslumálum nr. KNU22030024 og KNU22030025

Kæra [...] og

[...] á ákvörðunum

Útlendingastofnunar

I. Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Hinn 14. mars 2022 kærðu [...], fd. [...], ríkisborgari Venesúela (hér eftir M) og [...], fd. [...], ríkisborgari Venesúela (hér eftir K) ákvarðanir Útlendingastofnunar, dags. 18. febrúar 2022, um að taka ekki til efnismeðferðar umsóknir þeirra um alþjóðlega vernd á Íslandi og vísa þeim frá landinu.

Kærendur krefjast þess að hinar kærðu ákvarðanir verði felldar úr gildi og að Útlendingastofnun verði gert að taka umsóknir þeirra um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar með vísan til ákvæða 1., 2., og 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016.

Fyrrgreindar ákvarðanir eru kærðar á grundvelli 7. gr. laga um útlendinga og bárust kærurnar fyrir lok kærufrests.

II. Málsmeðferð

Kærendur lögðu fram umsóknir um alþjóðlega vernd á Íslandi hinn 30. nóvember 2021. Í svari frá argentínskum yfirvöldum kom fram að K hafi verið veitt ótímabundið dvalarleyfi þar í landi hinn 1. apríl 2020 og M hinn 28. janúar 2021. Með umsókn framvísaði M argentínsku dvalarleyfisskírteini með gildistíma til 25. janúar 2036 en þar kemur fram að M sé handhafi ótímabundins dvalarleyfis. Við meðferð málsins hjá kærunefnd lagði K fram afrit af argentínsku dvalarleyfisskírteini með gildistíma til 7. ágúst 2035 þar sem fram kemur að K sé handhafi ótímabundins dvalarleyfis. Kærendur komu til viðtals hjá Útlendingastofnun, m.a. hinn 12. janúar 2022, ásamt löglærðum talsmanni sínum. Útlendingastofnun ákvað hinn 18. febrúar 2022 að taka ekki umsóknir kærenda um alþjóðlega vernd hér á landi til efnismeðferðar og að þeim skyldi vísað frá landinu. Ákvarðanirnar voru birtar fyrir kærendum hinn 1. mars 2022 og kærðu þau ákvarðanirnar hinn 14. mars 2022 til kærunefndar útlendingamála. Greinargerð kærenda barst kærunefnd hinn 31. mars 2022 ásamt fylgigögnum.

III. Ákvarðanir Útlendingastofnunar

Í ákvörðunum Útlendingastofnunar kom fram að kærendur hefðu gilt dvalarleyfi í Argentínu. Umsóknir þeirra um alþjóðlega vernd yrðu því ekki teknar til efnismeðferðar, sbr. a-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga, enda fæli flutningur kærenda til Argentínu ekki í sér brot gegn 42. gr. laga um útlendinga, sbr. jafnframt 3. mgr. 36. gr. laganna. Þá taldi Útlendingastofnun að kærendur hefðu ekki slík tengsl við Ísland að nærtækast væri að þau fengju hér vernd eða að sérstakar ástæður mæltu annars með því að taka bæri umsóknir kærenda til efnismeðferðar, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Kærendum var vísað frá landinu, sbr. c-lið 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga, og skyldu þau flutt til Argentínu.

IV. Málsástæður og rök kærenda

Í greinargerð kærenda eru gerðar athugasemdir við trúverðugleikamat hinna kærðu ákvarðana. Kærendur gera m.a. athugasemd við umfjöllun Útlendingastofnunar um þá alþjóðsamninga sem Argentína hafi fullgilt en þrátt fyrir að ríkið hafi fullgilt ýmsa alþjóðasamninga staðfesti heimildir að innflytjendur verði fyrir miklum fordómum og andúð vegna uppruna síns. Kærendur vísa til þess að þar sem þau hafi þegar haft búsetu í landinu hafi þau ekki uppfyllt skilyrði argentínskra laga til að óska eftir aðstoð sem flóttamenn. Þá fjalla kærendur um hættu þeirra á að verða fyrir glæpum í Argentínu og telja að röksemdarfærsla Útlendingastofnunar hvað það varði eigi ekki við í málinu. Þá gera kærendur athugasemd við umfjöllun stofnunarinnar á möguleika þeirra á ríkisborgararétti og vísa til tiltekinna skilyrða í argentínskum lögum sem þau telji að erfitt sé að uppfylla. Jafnframt fjalla kærendur um mismunun á atvinnumarkaðnum í Argentínu en þrátt fyrir löggjöf sem banni nauðungarvinnu sé slíkt algengt, sérstaklega hjá innflytjendum.

Kærendur vísa til þess að lítil reynsla sé bæði á framkvæmd af beitingu 2. málsl. a-liðar 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga sem og að synja umsækjendum um efnismeðferð á Íslandi með vísan til dvalar í ríkjum utan Schengen svæðisins. Verði því að gera meiri kröfur við rannsókn á hvort heimilt sé að beita a-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga þegar móttökuríki sé ekki eitt af Schengen ríkjunum auk þess sem Argentína sé ekki á lista Útlendingastofnunar yfir örugg ríki. Óheimilt sé að beita a-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga nema í þeim tilvikum þar sem umsækjandi hafi óskað eftir því að fá viðurkennda stöðu sem flóttamaður í móttökuríkinu. Kærendur vísa til þess að orðalag a-liðar 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga feli í sér að umsækjandinn verði að hafa óskað eftir að fá viðurkennda stöðu sem flóttamaður og því heimili orðalag ákvæðisins ekki að synjað sé um efnismeðferð einungis með vísan til þess að umsækjandi hafi getað óskað eftir því að fá viðurkennda stöðu sem flóttamaður. Kærendur vísa til þess að a-liður 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga sé undantekning frá þeirri meginreglu að taka beri umsóknir um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar og því beri að túlka ákvæðið þröngt. Þá sé synjun á efnismeðferð íþyngjandi og því ætti ekki að túlka ákvæðið víðara umsækjanda í óhag. Jafnframt vísa kærendur til athugasemda í frumvarpi sem varð að lögum um útlendinga er varða beitingu ákvæðisins.

Í greinargerð er fjallað um hugtakið fyrsta griðland og 35. gr. tilskipunar Evrópusambandsins nr. 2013/32/EU. Kærendur telja að Útlendingastofnun geti ekki einskorðað mat sitt við það hvort skilyrði 1. mgr., 2. mgr. og 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga séu uppfyllt. Rétt sé að taka fullt tillit til sjónarmiða Flóttamannastofnunar, sbr. 2. mgr. 23. gr. laga um útlendinga. Kærendur telja að ganga þurfi úr skugga um hvort móttökuríkið muni taka á móti umsækjanda en í Argentínu sé nú þegar mikill fjöldi flóttamanna sem geti verið til þess fallið að skerða getu ríkisins til að veita virka vernd. Þá vísa kærendur til þess að ekki sé nóg að ganga úr skugga um hvort þau njóti verndar samkvæmt meginreglunni um bann við endursendingum (non-refoulement) enda felist í því lakari réttindi en flóttamönnum eigi að vera tryggð.

Þá vísa kærendur til þess að þó að komið hafi fram í svari frá argentínsku lögreglunni að þau væru með ótímabundið dvalarleyfi þar í landi þá hafi ekki komið fram frekari upplýsingar. Dvalarleyfi kærenda gæti verið fallið niður þar sem þau hafi verið utan Argentínu í einhvern tíma og því sé ekki hægt að leggja til grundvallar að kærendur hafi gilt dvalarleyfi í Argentínu. Þá verði að horfa til þess hvaða réttindi felist í í dvalarleyfinu og hvort það geti talist fela í sér virka vernd. Þá verði að kanna hvort raunhæft sé að kærendur geti hlotið ríkisborgararétt í Argentínu til þess að um sé að ræða varanlega lausn.

Þá vísa kærendur til þess að eitt af grundvallarskilyrðum þess að unnt sé að beita a-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga er að umsækjandi þurfi ekki að óttast ofsóknir í þriðja ríki, þ.e. í hinu fyrsta griðlandi. Kærendur telja að frásagnir þeirra í viðtölum hjá Útlendingastofnun sem og landaupplýsinga beri með sér að innflytjendur í Argentínu, þ. á m. venesúelskir ríkisborgarar þurfi að þola takmarkanir á réttindum sínum þar í landi. Þá séu innflytjendur oft í nauðungarvinnu og verði fyrir fordómum á grundvelli uppruna síns. Kærendur hafi ástæðu til að óttast ofsóknir í skilningi 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga þegar litið sé til samansafns ástæðna. Að öllu framangreindu virtu sé ljóst að skilyrði fyrir beitingu a-liðar 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga séu ekki uppfyllt í tilviki kærenda og því beri að taka umsóknir þeirra um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar.

Kærendur fjalla um 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga og 32. gr. a reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017, með síðari breytingum. Kærendur vísa til þess að þau hafi orðið fyrir fordómum og útlendingaandúð í Argentínu vegna uppruna síns. Þá vísa þau til umfjöllunar fjölmiðla og umræðna á samfélagsmiðlum þar sem fram komi andúð í garð innflytjenda af venesúelskum uppruna. Jafnframt hafi verið gerðar breytingar á útlendingalögum í Argentínu árið 2017 þar sem réttindi innflytjenda hafi verið þrengd auk þess sem heimildir til brottvísunar og uppsagnir á dvalarleyfum hafi verið rýmkaðar. Kærendur vísa til þess að flóttamenn og aðrir innflytjendur frá Venesúela verði fyrir mismunun í Argentínu og að staða kærenda þar í landi megi teljast verulega síðri en staða almennings í landinu. Þá sé K þolandi kynferðislegs áreitis en þolendur kynferðisofbeldis teljist til einstaklinga í sérstaklega viðkvæmri stöðu, sbr. 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga. Því beri að taka umsóknir þeirra til efnismeðferðar á grundvelli sérstakra ástæðna.

Kærendur telja að með vísan til heimilda um stöðu venesúelskra innflytjenda í Argentínu sé ekki tryggt að þau verði ekki send til heimaríkis. Kærendur telja að ekki liggi fyrir nægar upplýsingar um dvalarleyfi þeirra í Argentínu sem geri stöðu þeirra þar óljósa. Kærendur vísa til þess að ríkistjórnir Argentínu og Venesúela eigi með sér náið stjórnmálalegt samband og að yfirvöld í Argentínu hafi sýnt núverandi ríkisstjórn í Venesúela stuðning og umberi þau mannréttindabrot sem framin séu í heimaríki þeirra. Því sé ekki hægt að tryggja að kærendur muni ekki verða send aftur til heimaríkis og því sé endursending þeirra í andstöðu við 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

V. Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Aðstæður kærenda

Samkvæmt gögnum málsins eru kærendur par á [...]. Við meðferð málsins hafa kærendur greint frá því að hafa lagt á flótta frá heimaríki sínu til Argentínu m.a. vegna óöruggs ástands þar í landi og slæms heilbrigðiskerfis. Þá hafi K greint frá því að hafa orðið fyrir kynferðisofbeldi í heimaríki. Kærendur hafi dvalið í Argentínu frá árinu 2017 en þau eru handhafar ótímabundinna dvalarleyfa þar í landi. M kvaðst hafa starfað í eldhúsi í Argentínu og K hafa starfað á veitingastað. Kærendur hafi m.a. yfirgefið Argentínu þar sem þau hafi upplifað mismunun vegna þjóðernis síns og K orðið fyrir kynferðislegri áreitni. Kærendur lögðu fram umsóknir um alþjóðlega vernd hér á landi hinn 30. nóvember 2021. Framlögð heilsufarsgögn og frásagnir kærenda bera með sér að þau séu almennt við góða heilsu en K glími þó við astma og noti innúðalyf vegna þess.

Aðstæður í Argentínu

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður í Argentínu, m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum og gögnum:

2020 Country Reports on Human Rights Practices: Argentina (United States Department of State, 30. mars 2021);
Amnesty International Report 2021/22: The State of the World‘s Human Rights (Amnesty International, 29. mars 2022);
Argentina Country Security report (OSAC, 31. ágúst 2021);
Argentina legalizes same-sex marriage (Amnesty International, 15. júlí 2010);
Cartagena Declaration on Refugees (UNHCR, ódagsett);
Fact Sheet: Argentina (UNHCR, júní 2020);
Freedom in the World 2021 – Argentina (Freedom House, 3. mars 2021);
Freedom in the World 2022 – Argentina (Freedom House, 24. febrúar 2022);
Guidelines on International Protection No. 12: Claims for refugee status related to situations of armed conflict and violence undir Article 1A(2) of the 1951 Convention and/or 1967 Protocol relation to the Status of Refugees and the regional refugee definitions (UNHCR, 2. desember 2016);
Health in the Americas+. Summary: Regional Outlook and Country Profiles (Pan American Health Organization, uppfært 12. desember 2017);
International Migration Outlook 2021 (OECD, 28. október 2021);
Stjórnarskrá Argentínu (http://www.biblioteca.jus.gov.ar/Argentina-Constitution.pdf, sótt 13. apríl 2022);
Summary Conclusions on the interpretation of the extended refugee definition in the 1984 Cartagena Declaration (UNHCR, 7. júlí 2021);
Upplýsingar af vefsíðu Angloinfo Argentina (https://www.angloinfo.com/argentina, sótt 13. apríl 2022);
Upplýsingar af vefsíðu INADI (https://www.argentina.gob.ar/inadi, sótt 13. apríl 2022);
Upplýsingar af vefsíðu innanríkisráðuneytis Argentínu (https://www.argentina.gob.ar/interior/migraciones/residencias, sótt 13. apríl 2022);
Upplýsingar af vefsíðu Migration Policy Institute (https://www.migrationpolicy.org/article/south-american-migration-crisis-venezuelan-outflows-test-neighbors-hospitality, sótt 13. apríl 2022);
Upplýsingar af vefsíðu Pan American Health Organization (https://www3.paho.org/salud-en-las-americas-2017/?p=2706, sótt 13. apríl 2022);
Upplýsingasíða Johns Hopkins háskólans (https://coronavirus.jhu.edu/map.html, sótt 14. apríl 2022);
Upplýsingasíða Sóttvarnarstofnunar Evrópu (https://www.ecdc.europa.eu/en/cases-2019-ncov-eueea, sótt 13. apríl 2022);
World Report 2021 Argentina (Human Rights Watch, 13. janúar 2021) og
World Report 2022 Argentina (Human Rights Watch, 10. janúar 2022).

Á framangreindum vefsíðum Angloinfo og innanríkisráðuneytis Argentínu kemur fram að einstaklingar geti verið handhafar tímabundins eða ótímabundins dvalarleyfis í Argentínu. Varanleg dvalarleyfi veiti einstaklingum rétt til að dvelja og starfa í Argentínu um óákveðinn tíma. Einstaklingar geti sótt um varanleg dvalarleyfi séu þeir skyldir argentínskum ríkisborgara eða eftir að haft fasta tímabundna búsetu í landinu um ákveðinn tíma. Til að fá útgefið ótímabundið dvalarleyfi þurfi m.a. að leggja fram sakavottorð auk fæðingar- og hjúskaparvottorðs. Þá sé hægt að sækja um tímabundið dvalarleyfi í allt að eitt ár í senn sem megi endurnýja að þeim tíma liðnum. Jafnframt gildi sérstakar reglur fyrir ríkisborgara Brasilíu, Bólivíu, Ekvador, Paragvæ, Perú, Úrúgvæ og Venesúela, en ríkisborgarar þessara landa geti sótt um tímabundið dvalarleyfi til tveggja ára. Þá kemur fram á vefsíðu Migration Policy Institute að löggjöf í Argentína og Úrúgvæ sé hliðhollari ríkisborgurum Venesúela en löggjöf annarra ríkja í Suður-Ameríku. Hafi argentínsk yfirvöld veitt ríkisborgurum Venesúela ótakmarkaðar vegabréfsáritanir sem geri þeim kleift að búa og starfa í landinu í tvö ár en að þeim tíma liðnum sé hægt að sækja um endurnýjun. Þá hafi Argentína framlengt tímafresti til að leggja fram nauðsynleg skjöl fyrir umsækjendur frá Venesúela þar sem reynst hafi erfitt að fá útgefin opinber skjöl frá Venesúela. Jafnframt kveða argentínsk lög á um að hægt sé að sækja um ríkisborgararétt eftir tveggja ára búsetu í landinu. Í skýrslu Human Rights Watch fyrir árið 2020 kemur fram að fjöldi Venesúelabúa sem flytji löglega til Argentínu hafi aukist jafnt og þétt síðan árið 2014 en stjórnvöld í Argentínu hafi gripið til ýmissa aðgerða til að greiða fyrir löglegri dvöl þeirra í landinu.

Samkvæmt framangreindri skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins frá árinu 2021 kemur fram að kveðið sé á um veitingu alþjóðlegrar verndar eða stöðu flóttamanns í lögum Argentínu auk þess sem Argentína sé aðili að flóttamannasamningi Sameinuðu þjóðanna. Samkvæmt skýrslunni sé til staðar kerfi fyrir umsækjendur um alþjóðlega vernd til að fá viðurkennda stöðu sem flóttamaður og þá tryggi lög landsins að þeir sem hljóta alþjóðlega vernd þar í landi njóti verndar þarlendra yfirvalda. Þá hafi félagsmálaráðherra Argentínu, fulltrúi Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna og forseti Flóttamannanefndarinnar skrifað undir samkomulag um að bæta félagslega og efnahagslega aðlögun flótta- og farandfólks í Argentínu. Stofnaður hafi verið vinnuhópur á vegum Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna og sveitarfélaga til að afhenda matvæli og hreinlætisvörur fyrir flóttafólk sem dvelji í höfuðborg landsins. Þá kemur fram í framangreindri samantekt og leiðbeiningum UN High Commissioner for Refugees (UNHCR) að Argentína sé aðili að Cartagena yfirlýsingunni sem sé samkomulag milli ríkja í Suður-Ameríku sem varði málefni flóttamanna. Orðalag yfirlýsingarinnar bendi til þess að skilgreining hennar á flóttamannahugtakinu sé rýmri en t.a.m. í flóttamannasamningi Sameinuðu þjóðanna og geti þannig tekið til einstaklinga sem séu í þörf fyrir alþjóðlega vernd en falli ef til vill ekki undir skilgreiningu flóttamannasamningsins á hugtakinu. Sú skilgreining á hugtakinu flóttamaður sem fyrirfinnst í Cartagena yfirlýsingunni hafi verið innleidd í löggjöf ýmissa ríkja Suður-Ameríku, þ. á m. Argentínu. Þá árétti yfirlýsingin m.a. grundvallarregluna um bann við endursendingum og rétt einstaklinga til alþjóðlegrar verndar.

Stjórnarskrá Argentínu mælir fyrir um að öllum skuli tryggður réttur til heilbrigðisþjónustu jafnvel þó ekki sé um að ræða ríkisborgara landsins. Á vefsíðu Pan American Health Organization kemur fram að heilbrigðiskerfi landsins skiptist í þrjá hluta, þ.e. í fyrsta lagi ríkisrekinn hluta sem samanstandi af sjúkrahúsum og heilsugæslustöðvum sem veiti öllum sem þurfi á að halda ókeypis þjónustu og þá sérstaklega þeim sem séu tekjulágir eða ekki tryggðir í gegnum almannatryggingakerfið. Í öðru lagi sé heilbrigðisþjónusta veitt í gegnum skyldubundna almannatryggingakerfið víðsvegar um landið. Í þriðja lagi séu til staðar einkareknar heilbrigðisstofnanir sem veiti þjónustu til fyrirfram tryggðra aðila. Biðlistar eftir þjónustu á sjúkrahúsum séu oft langir og því hafi einstaklingar þurft að sækja sér heilbrigðisþjónustu hjá einkageiranum.

Samkvæmt framangreindri skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins frá árinu 2021 kveða argentínsk lög á um bann við hvers kyns nauðungarvinnu og hafa stjórnvöld almennt verið skilvirk í að framfylgja lögunum. Refsingar við slíkum brotum í argentínskum lögum séu hliðstæðar refsingum við öðrum alvarlegum glæpum, s.s. mannránum. Þrátt fyrir það tíðkist nauðungarvinna í Argentínu. Vinnumálastofnun Argentínu fari þó reglulega í eftirlitsferðir víðsvegar um landið og stjórnvöld hafi sett af stað átak í að draga gerendur til saka. Þá starfi embætti sérstaks saksóknara fyrir mansal og misnotkun í Argentínu sem rannsaki slíka glæpi. Jafnframt kveða argentínsk lög á um bann við mismunun á atvinnumarkaði á grundvelli kynþáttar, trúarbragða, þjóðernis, félagslegrar stöðu og stjórnmálaskoðana. Almennt hafi þessum lögum verið framfylgt af stjórnvöldum. Þá hafi viðurlögum verið komið á með lögum til að framfylgja þessum réttindum. Algengustu tilvikin um mismunun á atvinnumarkaði hafi verið á grundvelli fötlunar, kyns og aldurs auk þess sem HIV jákvæðir einstaklingar hafi greint frá mismunun.

Í Argentínu er starfrækt stofnun sem heyrir undir dóms- og mannréttindaráðuneytið og vinnur gegn mismunun, útlendingahatri og kynþáttafordómum (s. Instituto Nacional contra la Discriminación, la Xenofobia y el Racismo, INADI). Helstu markmið stofnunarinnar séu að tryggja framkvæmd og markmið laga um mismunun auk þess sem stofnunin taki á móti kvörtunum vegna mismununar, útlendingahaturs og kynþáttafordóma. Þá útbúi stofnunin skýrslur og tillögur að úrbótum í málaflokknum. Jafnframt geti einstaklingar fengið ókeypis ráðgjöf hjá stofnuninni auk þess sem stofnunin veiti ríkissaksóknurum og dómstólum ráðgjöf hvað varðar málaflokkinn. Þá standi þolendum mismununar, útlendingahaturs og kynþáttafordóma til boða að fá ráðgjöf og leggja fram kvartanir í gegnum síma alla daga vikunnar.

Í áðurnefndri skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins kemur fram að alríkis-, héraðs- og sveitarstjórnarlögregla beri ábyrgð á löggæslu í Argentínu. Alríkislögreglan heyri undir ráðuneyti öryggismála en héraðs- og sveitarstjórnarlögregla heyri undir ráðuneyti eða skrifstofu innan hverrar lögsögu. Í skýrslu OSAC kemur fram að spilling sé landlægt vandamál í Argentínu, en spilling finnist víðsvegar innan stjórnsýslunnar. Þá sé skortur á að lögum um spillingu sé framfylgt og refsingar við brotum gegn spillingu því sjaldgæfar. Jafnframt má ráða af skýrslunni að í Argentínu sé til staðar virkt löggæslukerfi og lögreglan bregðist almennt við lögbrotum.

Ákvæði 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga

Í 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga er mælt fyrir um að umsókn um alþjóðlega vernd skuli tekin til efnismeðferðar nema undantekningar sem greindar eru í a-, b- og c-lið ákvæðisins eigi við. Samkvæmt a-lið 1. mgr. 36. gr. er stjórnvöldum heimilt að synja því að taka umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar hafi umsækjandi komið til landsins að eigin frumkvæði eftir að hafa hlotið virka alþjóðlega vernd eða annars konar vernd í öðru ríki eða ef hann, eftir að hafa dvalist í ríki þar sem hann þurfti ekki að sæta ofsóknum, gat óskað eftir því að fá viðurkennda stöðu sem flóttamaður og, ef hann var talinn flóttamaður, fengið vernd í samræmi við alþjóðasamning um stöðu flóttamanna. Við túlkun lagaákvæðisins ber að líta til þess að heimild a-liðar 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga er undantekning frá meginreglunni um að allar umsóknir skuli teknar til efnismeðferðar sem beri að túlka þröngt.

Í athugasemdum við 36. gr. í frumvarpi því sem varð að lögum um útlendinga segir að í a-lið 1. mgr. 36. gr. laganna sé um að ræða regluna um fyrsta griðland (e. country of first asylum). Vísað er til athugasemda í frumvarpi því sem varð að þágildandi lögum um útlendinga nr. 96/2002 þar sem kveðið sé á um að með ákvæðinu sé miðað við að umsókn um alþjóðlega vernd skuli afgreidd í fyrsta ríki sem umsækjandi kemur til og veitt getur honum vernd. Í því frumvarpi segir enn fremur í athugasemdum við c-lið 1. mgr. 46. gr. laganna, sem er, að því leyti sem máli skiptir sambærilegur a-lið 1. mgr. 36. gr. núgildandi laga um útlendinga, að í umræddu ákvæði sé kveðið á um regluna um fyrsta griðland. Samkvæmt þeirri reglu skuli umsókn um alþjóðlega vernd afgreidd í fyrsta ríki sem flóttamaður kemur til og veitt getur honum vernd. Reglunni sé ætlað að varna því að flóttamenn verði sendir frá einu ríki til annars án þess að mál þeirra fái viðeigandi meðferð. Miðað sé við að útlendingur hafi átt færi á að koma umsókn um alþjóðlega vernd á framfæri við stjórnvöld í ríkinu og að í því sambandi sé nægjanlegt að hlutaðeigandi hafi átt þar mjög stutta dvöl, til dæmis farið um vegabréfaeftirlit á flugvelli. Í athugasemdum er vísað til þess að þessari reglu sé beitt með einum eða öðrum hætti í flestum löndum og komi m.a. fram í Schengen- og Dyflinnarsamningnum. Þá kemur fram í athugasemdum að forsenda þess að reglu þessari sé beitt sé að hlutaðeigandi ríki samþykki að taka við útlendingum.

Samkvæmt 3. mgr. 23. gr. laga um útlendinga skulu íslensk stjórnvöld við framkvæmd ákvæða III. og IV. kafla laganna eiga í samvinnu við Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna, sbr. 35. gr. alþjóðasamnings um stöðu flóttamanna, um túlkun samningsins og laga um útlendinga. Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna hefur sett fram tiltekin viðmið er varðar beitingu reglunnar um fyrsta griðland. Að mati stofnunarinnar verður að líta til þess hvort grundvallarmannréttindi umsækjanda verði virt í þriðja ríki í samræmi við alþjóðlegar skuldbindingar og hvort að raunhæf vernd sé veitt gegn því að einstaklingum sé brottvísað þangað sem lífi þeirra eða frelsi kunni að vera stefnt í hættu (non-refoulement) eða þar sem hætta er á ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð. Þá sé rétt að líta til aðstæðna í viðtökuríki, s.s. með hliðsjón af einstaklingsbundinni stöðu viðkomandi og möguleika hans á að sjá sér farborða. Þá er beiting reglunnar háð því skilyrði að þriðja ríki taki við umsækjanda.

Kærunefnd áréttar að við mat á því hvort umsækjandi um alþjóðlega vernd geti snúið aftur til viðtökuríkis geti annað hvort legið til grundvallar samskipti við viðkomandi ríki eða staðfesting á því að viðkomandi einstaklingur hafi gilda heimild til dvalar í því ríki. Samkvæmt fyrirliggjandi gögnum málsins hafa kærendur dvalið í Argentínu undanfarin ár og eru með gild dvalarleyfi þar í landi. Þá verður ekki annað ráðið af framangreindri umfjöllun, um aðstæður í Argentínu, en að kærendur hafi átt þess kost að óska eftir alþjóðlegri vernd í viðtökuríki og að þau hafi möguleika á því við endurkomu þangað. Að mati kærunefndar liggur fyrir fullnægjandi sönnun þess að kærendur hafi heimild til dvalar í viðtökuríki og engar lögformlega hindranir séu á því að kærendur geti snúið sjálfviljug aftur þangað. Ennfremur hafi þau heimild til atvinnu og verði því að telja að þau hafi möguleika á að sjá sér farborða með löglegum hætti og geti leitað aðstoðar yfirvalda verði brotið á rétti þeirra. Þá er ljóst samkvæmt gögnum málsins og framangreindri umfjöllun um aðstæður í viðtökuríki að kærendur hafi ekki ástæðu til að óttast ofsóknir í Argentínu, sbr. 37. og 38. gr. laga um útlendinga, eða vegna svipaðra aðstæðna og greinir í flóttamannahugtakinu að þau séu í yfirvofandi hættu á að láta lífið eða verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð. Kærunefnd hefur við framangreint mat m.a. litið til þess að stjórnvöld í Argentínu eru aðilar að Cartagena yfirlýsingunni þar sem veitt er vernd gegn endursendingum einstaklinga til ríkis þar sem þeir eiga á hættu að verða fyrir ofsóknum og lífi þeirra og frelsi ógnað (non-refoulement). Þá eru stjórnvöld í Argentínu aðilar að mannréttindasáttmála Ameríku þar sem m.a. er mælt fyrir um bann við pyndingum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð. Falla því aðstæður kærenda í viðtökuríki undir skilyrði a-liðar 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga og verður umsókn þeirra um alþjóðlega vernd hér á landi því ekki tekin til efnismeðferðar.

Ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga

Í 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga kemur fram að ef svo standi á sem greini í 1. mgr. skuli þó taka umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar ef útlendingurinn hefur slík sérstök tengsl við landið að nærtækast sé að hann fái hér vernd eða ef sérstakar ástæður mæli annars með því. Í 32. gr. a og 32. gr. b reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017, sbr. 4. mgr. 36. gr. laganna, koma fram viðmið varðandi mat á því hvort taka skuli umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar vegna sérstakra tengsla eða ef sérstakar ástæður mæla með því. Þá segir í 2. mgr. 36. gr. laganna að ef meira en 12 mánuðir hafa liðið frá því að umsókn um alþjóðlega vernd barst fyrst íslenskum stjórnvöldum og tafir á afgreiðslu hennar eru ekki á ábyrgð umsækjanda sjálfs skuli taka hana til efnismeðferðar. Ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga verður því aðeins beitt ef stjórnvöld telja, á grundvelli hlutlægra og trúverðugra upplýsinga sem eru nægilega nákvæmar og uppfærðar eftir því sem við á, að skilyrði þess séu uppfyllt. Ákvæði 2. mgr. 36. gr. er til viðbótar þeirri vernd sem 3. mgr. 36. gr. veitir umsækjendum um alþjóðlega vernd.

Á grundvelli 4. mgr. 36. gr. laga um útlendinga setti ráðherra reglugerð nr. 276/2018 um breytingu á reglugerð um útlendinga nr. 540/2017, en með henni bættust tvær greinar, 32. gr. a og 32. gr. b, við reglugerðina. Í 32. gr. a reglugerðarinnar kemur fram að með sérstökum ástæðum samkvæmt 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga sé átt við einstaklingsbundnar ástæður er varða umsækjanda sjálfan. Þá eru í ákvæðinu jafnframt talin upp viðmið í dæmaskyni sem leggja skuli til grundvallar við mat á því hvort sérstakar ástæður séu fyrir hendi en þau viðmið varða aðallega alvarlega mismunun eða alvarleg veikindi. Þar sem tilvikin eru talin upp í dæmaskyni geta aðrar aðstæður, sambærilegar í eðli sínu og af svipuðu alvarleikastigi, haft vægi við ákvörðun um hvort sérstakar ástæður séu til að taka mál umsækjanda til efnismeðferðar hér á landi, svo framarlega sem slíkar aðstæður séu ekki sérstaklega undanskildar eins og efnahagslegar ástæður, sbr. 3. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar.

Samkvæmt 2. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar skal líta til þess hvort umsækjandi muni eiga erfitt uppdráttar í viðtökuríki vegna alvarlegrar mismununar, svo sem ef ríkið útilokar viðkomandi frá menntun, nauðsynlegri heilbrigðisþjónustu, nauðsynlegri þjónustu vegna fötlunar, eða atvinnuþátttöku á grundvelli kynhneigðar, kynþáttar eða kyns eða ef umsækjandi getur vænst þess að staða hans, í ljósi framangreindra ástæðna, verði verulega síðri en staða almennings í viðtökuríki. Kærunefnd telur að orðalagið „muni eiga“ feli ekki í sér kröfu um afdráttarlausa sönnun þess að umsækjandi verði fyrir alvarlegri mismunun sem leiði til þess að hann muni eiga erfitt uppdráttar. Orðalagið gerir þó kröfu um að tilteknar líkur verði að vera á alvarlegri mismunun, þ.e. að sýna verður fram á að umsækjandi sé í raunverulegri hættu á að verða fyrir mismunun af þeim toga, með þeim afleiðingum, og af því alvarleikastigi sem ákvæðið lýsir en að ekki sé nægilegt að aðeins sé um að ræða möguleika á slíkri mismunun. Af því leiðir að þó svo að dæmi séu um að einstaklingar í sambærilegri stöðu og umsækjandi í viðtökuríki hafi orðið fyrir alvarlegri mismunun af þeim toga sem 32. gr. a reglugerðar um útlendinga mælir fyrir um telst umsækjandi ekki sjálfkrafa eiga slíkt á hættu heldur þarf að sýna fram á að verulegar ástæður séu til að ætla að umsækjandi, eða einstaklingur í sambærilegri stöðu og umsækjandi, verði fyrir slíkri meðferð.

Þá skal líta til þess hvort umsækjandi glími við mikil og alvarleg veikindi, s.s. skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm og meðferð við honum er aðgengileg hér á landi en ekki í viðtökuríki. Í reglugerðinni kemur fram að meðferð teljist, að öllu jöfnu, ekki óaðgengileg þótt greiða þurfi fyrir hana heldur sé átt við þau tilvik þar sem meðferð er til í viðtökuríkinu en umsækjanda muni ekki standa hún til boða. Við mat á því hvort umsækjandi glími við mikil og alvarleg veikindi lítur kærunefnd m.a. til heilsufarsgagna málsins og hlutlægra og trúverðugra gagna um hvort sú heilbrigðisþjónusta sem hann þarfnast sé honum aðgengileg í viðtökuríki.

Samkvæmt 3. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar hefur heilsufar umsækjanda takmarkað vægi umfram það sem leiðir af 2. mgr. 32. gr. a, nema það teljist til ástæðna sem séu svo einstaklingsbundnar og sérstakar að ekki verði fram hjá þeim litið. Þá tekur 3. mgr. 32. gr. a af tvímæli um það að efnahagslegar ástæður geta ekki talist til sérstakra ástæðna í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Slíkar aðstæður gætu þó fallið undir 3. mgr. 36. gr. nái þær því alvarleikastigi sem við á, sbr. umfjöllun hér í framhaldinu.

Samkvæmt gögnum málsins eru kærendur par á [...]. Í viðtali hjá Útlendingastofnun greindi M frá því að vera við góða heilsu. Í viðtali hjá Útlendingastofnun greindi K frá því að vera með astma og að hún noti innúðalyf. Í komunótu frá Göngudeild sóttvarna, dags. 20. janúar 2022, kemur fram að K sé almennt hraust. K hafi sögu um astma og […]. Þá hafi K greint frá því að líða illa andlega vegna atburða í heimaríki og hún eigi erfitt með svefn. Pantaður hafi verið tími fyrir K hjá lækni vegna andlegrar líðan.

Kærunefnd tekur fram að kærendum var leiðbeint í viðtali hjá Útlendingastofnun, hinn 12. janúar 2022, um mikilvægi öflunar gagna um heilsufar, sem kærendur teldu hafa þýðingu fyrir mál sitt, og um að afla skriflegra upplýsinga og leggja fram við meðferð máls þeirra hjá Útlendingastofnun. Þá var kærendum jafnframt leiðbeint með tölvubréfi kærunefndar hinn 14. mars 2022, um framlagningu frekari gagna í málinu. Frekari heilsufarsgögn bárust með greinargerð kærenda hinn 31. mars 2022. Með vísan til fyrrgreindrar málsmeðferðar og þeirra gagna sem liggja fyrir í málinu telur kærunefnd að mál kærenda séu nægjanlega upplýst hvað varðar heilsufar kærenda og aðra þætti varðandi einstaklingsbundnar aðstæður þeirra. Þá er ekkert sem bendir til þess að frekari gögn um heilsufar kærenda geti haft áhrif á niðurstöðu málsins.

Kærunefnd telur að gögn málsins beri ekki með sér að heilsufar kærenda sé með þeim hætti að þau teljist glíma við mikil og alvarleg veikindi, s.s. skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm og meðferð við honum sé aðgengileg hér á landi en ekki í viðtökuríki, svo sem áskilið er í 2. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar. Í því sambandi er sérstaklega vísað til þess að meðferð telst að jafnaði ekki óaðgengileg þótt greiða þurfi fyrir hana, sbr. 2. mgr. 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Að mati kærunefndar er heilsufar kærenda ekki þess eðlis að ástæða sé til að víkja frá þessari meginreglu. Af þeim gögnum sem kærunefnd hefur kynnt sér um aðstæður í Argentínu verður ráðið að kærendur hafi aðgang að heilbrigðisþjónustu þar í landi. Telur kærunefnd því að aðstæður kærenda tengdar heilsufari séu ekki þess eðlis að þær teljist til sérstakra ástæðna í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga eða samkvæmt þeim viðmiðum sem talin eru upp í dæmaskyni í 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Þá telur nefndin að heilbrigðisaðstæður kærenda geti ekki talist til ástæðna sem séu svo einstaklingsbundnar og sérstakar að ekki verið fram hjá þeim litið, sbr. 3. mgr. sömu greinar.

Kærendur hafa borið fyrir sig að hafa orðið og eiga á hættu að verða fyrir fordómum og mismunun í Argentínu vegna þjóðernis. Af framangreindum gögnum má ráða að mismunun og ofbeldi á grundvelli þjóðernis sé vandamál í Argentínu. Kærunefnd telur ljóst af framangreindum gögnum að kærendur geti leitað ásjár yfirvalda í Argentínu verði þau fyrir mismunun á grundvelli þjóðernis þar í landi. Má jafnframt ráða af fyrirliggjandi gögnum að óttist kærendur um öryggi sitt geti þau leitað til lögregluyfirvalda eða annarra þar til bærra stjórnvalda sökum þess. Telur kærunefnd að gögn málsins beri ekki með sér að kærendur muni eiga erfitt uppdráttar í viðtökuríki vegna alvarlegrar mismununar, s.s. ef ríkið útilokar viðkomandi frá menntun, nauðsynlegri heilbrigðisþjónustu, nauðsynlegri þjónustu vegna fötlunar eða atvinnuþátttöku á grundvelli kynhneigðar, kynþáttar eða kyns eða hann vænst þess að staða hans, í ljósi sömu ástæðna, verði verulega síðri en staða almennings í viðtökuríki, sbr. viðmið í 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Kærendur hafa ekki sýnt fram á að aðrar aðstæður þeirra í viðtökuríki séu slíkar að önnur viðmið tengd alvarlegri mismunun, sambærileg þeim sem 32. gr. a reglugerðarinnar lýsir, leiði til þess að taka beri umsóknir þeirra til efnismeðferðar hér á landi.

Við mat á því hvort sérstakar ástæður mæli með því að umsóknir kærenda hljóti efnismeðferð hér á landi hefur kærunefnd litið til þeirra aðstæðna sem hafa verið og eru uppi vegna Covid-19 faraldursins. Með vísan til framangreinds, þ.m.t. þeirra skýrslna og gagna sem kærunefnd hefur kynnt sér, telur nefndin ljóst að verulega hafi dregið úr þeirri óvissu sem til staðar var í upphafi Covid-19 faraldursins og að ekkert bendi til þess að aðstæður í Argentínu vegna faraldursins séu þannig að það geti leitt til þess að taka eigi mál kærenda til efnismeðferðar hér á landi. Samkvæmt gögnum málsins hafa kærendur verið bólusett gegn Covid-19 auk þess sem að þær upplýsingar sem kærunefnd hefur kynnt sér bera með sér að bólusetning sé vel á veg komin í viðtökuríkinu.

Þá lítur kærunefnd einnig til þess að samkvæmt 2. mgr. 103. gr. laga um útlendinga er Útlendingastofnun heimilt að fresta flutningi á umsækjanda ef það telst nauðsynlegt vegna sérstakra aðstæðna hans eða ómögulegt er að framkvæma ákvörðun að svo stöddu.

Er það mat kærunefndar að aðgerðir stjórnvalda í Argentínu vegna Covid-19 faraldursins og mögulegar takmarkanir á endursendingum til Argentínu geti ekki eins og hér stendur á, leitt til þess að sérstakar ástæður mæli með því að umsóknir kærenda verði teknar til efnismeðferðar hér á landi, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Að teknu tilliti til einstaklingsbundinna aðstæðna kærenda og á grundvelli heildarmats á áhrifum Covid-19 faraldursins á aðstæður þeirra er það mat kærunefndar að ekki séu fyrir hendi sérstakar ástæður sem mæla með því að mál þeirra verði tekin til efnismeðferðar hér á landi, sbr. 2 mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Kærendur kváðust í viðtali hjá Útlendingastofnun hinn 12. janúar 2022 ekki hafa sérstök tengsl við Ísland. Þar að auki er ekkert í gögnum málsins sem bendir til þess að kærendur hafi slík tengsl við landið að beita beri ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Þá telur kærunefnd ljóst að síðari málsliður 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga eigi ekki við í máli kærenda þar sem ekki eru liðnir 12 mánuðir frá því að þau sóttu um alþjóðlega vernd hér á landi, en þau lögðu fram umsóknir sínar hinn 30. nóvember 2021.

Ákvæði 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga

Í 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga kemur fram að ef beiting 1. mgr. myndi leiða til þess að brotið væri gegn 42. gr., t.d. vegna aðstæðna í því ríki sem senda á umsækjanda til, skuli taka umsókn til efnismeðferðar. Í 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga er kveðið á um að ekki sé heimilt að senda útlending eða ríkisfangslausan útlending til svæðis þar sem hann hefur ástæðu til að óttast ofsóknir, sbr. 37. og 38. gr., eða vegna svipaðra aðstæðna og greinir í flóttamannahugtakinu er í yfirvofandi hættu á að láta lífið eða verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð. Þá segir í 2. mgr. ákvæðisins að 1. mgr. eigi einnig við um sendingu útlendings til svæðis þar sem ekki er tryggt að hann verði ekki sendur áfram til slíks svæðis sem greinir í 1. mgr. Við túlkun á inntaki 42. gr. laga um útlendinga telur kærunefnd jafnframt að líta verði til þess að ákvörðun um brottvísun eða frávísun sem setur einstakling í raunverulega hættu á að verða fyrir pyndingum, ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu er í andstöðu við 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994, sbr. jafnframt 68. gr. stjórnarskrárinnar.

Við túlkun 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga lítur kærunefnd til dómaframkvæmdar Mannréttindadómstóls Evrópu varðandi túlkun hans á 3. gr. sáttmálans.

Í dómaframkvæmd Mannréttindadómstóls Evrópu er vísað til þeirrar meginreglu að með fyrirvara um alþjóðlegar skuldbindingar hafi ríki rétt til að stjórna hverjir ferðist yfir landamæri þeirra, hverjir dvelji á landsvæði þeirra og hvort útlendingi skuli vísað úr landi, sbr. m.a. dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli F.G. gegn Svíþjóð (nr. 43611/11) frá 23. mars 2016, 111. mgr., ákvörðun Samsam Mohammed Hussein o.fl. gegn Hollandi og Ítalíu (nr. 27725/10) frá 2. apríl 2013, 65. mgr., og dóm Üner gegn Hollandi (nr. 46410/99) frá 18. október 2006, 54. mgr. Dómstóllinn hefur engu að síður talið að flutningur einstaklings til annars ríkis geti leitt til brots á 3. gr. mannréttindasáttmálans ef viðkomandi einstaklingur geti á viðhlítandi hátt sýnt fram á að veruleg ástæða sé til að ætla, verði hann fluttur úr landi, að hann sé í raunverulegri hættu á að sæta meðferð sem sé andstæð 3. gr. sáttmálans, sbr. m.a. F.G. gegn Svíþjóð, 111. - 113. mgr. Í dómaframkvæmd dómstólsins er jafnframt byggt á því að annmarkar á meðferð viðtökuríkis á umsækjanda og aðbúnaði hans þurfi að ná tilteknu lágmarks alvarleikastigi (e. „must attain a minimum level of severity“ sbr. m.a. dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi (nr. 30696/09) frá 21. janúar 2011, 219. mgr.) til að ákvörðun um brottvísun eða frávísun hans verði talin brot á 3. gr. mannréttindasáttmálans. Horfa verði til allra aðstæðna í fyrirliggjandi máli, svo sem lengdar og eðlis meðferðar, andlegra og líkamlegra áhrifa hennar auk stöðu einstaklings hverju sinni, svo sem kyns, aldurs og heilsufars, sbr. M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 219. mgr.

Mannréttindadómstóll Evrópu hefur talið ómannlega meðferð vera m.a. þá sem beitt er að yfirlögðu ráði, í margar klukkustundir í senn og veldur annað hvort líkamlegu tjóni eða alvarlegum andlegum eða líkamlegum þjáningum, sbr. t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Kudła gegn Póllandi (nr. 30210/96) frá 26. október 2000, 92. mgr. og M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 220. mgr. Þá hefur dómstóllinn talið meðferð vera vanvirðandi í skilningi 3. gr. mannréttindasáttmálans þegar meðferðin niðurlægir eða lítillækkar einstakling, sýnir skort á virðingu fyrir eða gerir lítið úr mannlegri reisn hans, eða skapar ótta, angist eða vanmátt, sem er til þess fallinn að brjóta niður líkamlegt eða andlegt mótstöðuafl viðkomandi, sbr. t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Pretty gegn Bretlandi (nr. 2346/02) frá 29. apríl 2002, 52. mgr. og M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 220. mgr. Dómurinn hefur talið að þó að líta verði til þess hvort meðferðin sé veitt af ásetningi sé það ekki að öllu leyti útilokað að hún teljist brot á 3. gr. þó svo hafi ekki verið, sbr. dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Peers gegn Grikklandi (nr. 28524/95) frá 19. apríl 2001, 74. mgr.

Í ákvörðun Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Samsam Mohammed Hussein o.fl. gegn Hollandi og Ítalíu (nr. 27725/10) frá 2. apríl 2013, 70. mgr., kemur m.a. fram að það eitt að efnahagsstaða einstaklings versni við frávísun eða brottvísun frá aðildarríki nái ekki því alvarleikastigi að teljast vanvirðandi meðferð og brot á 3. gr. mannréttindasáttmálans. Þá verði greinin ekki túlkuð þannig að í henni felist skylda aðildarríkja til að sjá einstaklingum sem njóti alþjóðlegrar verndar fyrir húsnæði eða fjárhagsaðstoð sem geri þeim kleift að viðhalda ákveðnum lífskjörum. Dómstóllinn áréttaði jafnframt að einstaklingur sem standi til að vísa brott geti ekki gert kröfu um áframhaldandi dvöl í ríki í því skyni að njóta þar heilbrigðis- eða félagsþjónustu. Veruleg skerðing lífsgæða sé ekki nægjanleg til að teljast brot á 3. gr. mannréttindasáttmálans nema sérstaklega sannfærandi mannúðarástæður mæli gegn endursendingu, sbr. 71. mgr. ákvörðunarinnar. Málið varðaði flutning einstæðrar móður með tvö ung börn sem voru með viðbótarvernd til Ítalíu og komst dómstóllinn einróma að þeirri niðurstöðu að málsástæður hennar um að flutningur til Ítalíu væri brot á 3., 8. og 13. gr. mannréttindasáttmálans væru bersýnilega tilhæfulausar og að mál hennar væri af þeim sökum ekki tækt til meðferðar. Um inntak „sérstaklega sannfærandi mannúðarástæðna“ vísast til dóms Mannréttindadómstóls Evrópu í máli N. gegn Bretlandi (nr. 26565/05), frá 27. maí 2008, 42. mgr., og Sufi og Elmi gegn Bretlandi (nr. 8319/07 og 11449/07) frá 28. nóvember 2011, 281.-292. mgr., en dómarnir setja háan þröskuld fyrir því að meðferð eða aðstæður teljist brot á 3. gr. mannréttindasáttmálans.

Til að endursending geti talist brot á 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu þarf að sýna fram á, með vísan til hlutlægra og trúverðugra upplýsinga sem eru nægilega nákvæmar og uppfærðar, að umsækjandi sé í raunverulegri hættu á að sæta meðferð sem sé ósamrýmanleg ákvæðinu, sbr. fyrri umfjöllun. Ekki er nægilegt að aðeins sé um að ræða möguleika á slíkri meðferð, sbr. Vilvarajah o.fl. gegn Bretlandi (mál nr. 13163/87; 13164/87; 13165/87; 13447/87; 13448/87) frá 30. október 1991, 111. mgr., N. gegn Finnlandi (mál nr. 38885/02) frá 26. júlí 2005, 167. mgr., og NA gegn Bretlandi (mál nr. 25904/07) frá 7. júlí 2008, 109.-110. mgr.

Kærendur hafa borið fyrir sig að hafa orðið fyrir mismunun vegna þjóðernis í viðtökuríki og að þau hafi fullt tilefni til að óttast ofsóknir vegna samansafns ástæðna þar í landi. Líkt og að framan greinir gefa þau gögn sem kærunefnd hefur kynnt sér til kynna að einstaklingar geti orðið fyrir mismunun á grundvelli þjóðernis í viðtökuríki. Þrátt fyrir það bendir heildarmat á gögnum málsins ekki til þess að slík mismunun nái því marki að teljast ofsóknir í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga, sbr. 1. mgr. 38. gr. sömu laga. Þá er það mat kærunefndar að einstaklingsbundnar aðstæður kærenda séu ekki slíkar að vegna stöðu þeirra í viðtökuríki verði endursending þeirra þangað talin ómannúðleg eða vanvirðandi meðferð.

Með vísan til framangreindra viðmiða, umfjöllunar um aðstæður í viðtökuríki og einstaklingsbundinna aðstæðna kærenda er það niðurstaða kærunefndar að ekki hafi verið sýnt fram á að kærendur eigi á hættu meðferð sem gangi gegn 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Einkum með vísan í framangreindrar umfjöllunar um alþjóðlegar skuldbindingar Argentínu á sviði mannréttindamála og flóttamannaréttar. Synjun á efnismeðferð umsókna kærenda um alþjóðlega vernd hér á landi og flutningur þeirra til viðtökuríkis leiðir því ekki til brots gegn 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga, sbr. jafnframt 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu.

Samkvæmt framansögðu verða mál kærenda ekki tekin til efnismeðferðar á grundvelli 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Athugasemdir kærenda við ákvarðanir Útlendingastofnunar

Svo sem fram hefur komið gera kærendur ýmsar athugasemdir við ákvarðanir Útlendingastofnunar, þ. á m. við aðstæður þeirra í Argentínu.

Vegna umfjöllunar kærenda um mat Útlendingastofnunar á sérstaklega viðkvæmri stöðu K, sbr. 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga, sbr. 25. gr. sömu laga, vill kærunefnd árétta að ákvörðun um hvort umsækjandi sé einstaklingur í sérstaklega viðkvæmri stöðu í skilningi 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga lýtur að því hvort þörf sé á sérstökum stuðningi við umsækjanda í gegnum umsóknarferlið og á meðan á dvöl hans stendur hér á landi. Í 1. mgr. 25. gr. laga um útlendinga kemur m.a. fram að við meðferð umsóknar um alþjóðlega vernd skuli Útlendingastofnun tryggja, eins fljótt og kostur er, að fram fari, með aðstoð viðeigandi sérfræðinga, einstaklingsbundin greining á því hvort umsækjandi teljist vera í sérstaklega viðkvæmri stöðu, sbr. 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga. Sé hann í slíkri stöðu skal stofnunin meta hvort hann hafi einhverjar sérþarfir, t.d. þörf á tiltekinni heilbrigðisþjónustu. Þá er tekið fram í 2. mgr. sama ákvæðis að ákvæði IV., V. og VII. kafla stjórnsýslulaga um andmælarétt, um birtingu ákvörðunar, rökstuðning o.fl. og um stjórnsýslukæru og viðeigandi ákvæði I. og IX. kafla laga um útlendinga gilda ekki um ákvörðun um sérstaklega viðkvæma stöðu samkvæmt 1. mgr. Skilgreining á stöðu samkvæmt 1. mgr. hefur ekki önnur réttaráhrif en þau sem sérstaklega er getið í lögum eða reglugerð. Kærunefnd telur því ljóst að mat samkvæmt 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga sem fram fer hjá Útlendingastofnun, sé ekki kæranlegt til kærunefndar og hafi ekki önnur réttaráhrif en sérstaklega er getið um í lögum eða reglugerð. Kærunefnd leggur þannig áherslu á að ákvörðun um hvort umsækjandi sé í sérstaklega viðkvæmri stöðu er annað en mat á einstaklingsbundnum aðstæðum umsækjanda þó svo að þessi hugtök skarist nokkuð. Að því er varðar mat Útlendingastofnunar á einstaklingsbundnum aðstæðum K tekur kærunefnd fram að kærendum var leiðbeint um framlagningu heilsufarsgagna við málsmeðferð hjá Útlendingastofnun, en í viðtali þeirra var þeim leiðbeint um mikilvægi öflunar gagna um heilsufar, sem þau teldu hafa þýðingu fyrir mál sitt, og um að afla skriflegra upplýsinga og leggja fram við meðferð máls þeirra hjá Útlendingastofnun. Er það mat kærunefndar að mál kærenda hafi verið nægjanlega upplýst er varðar heilsufar þeirra og aðra þætti varðandi einstaklingsbundnar aðstæður þeirra. Þegar litið er til þeirra viðmiða sem 32. gr. a reglugerðar um útlendinga setur fram er ljóst að þau gögn sem liggja fyrir í málinu benda ekki til þess að frekari gagnaöflun geti haft áhrif á niðurstöðu málsins. Kærunefnd telur ekki ástæðu til að gera athugasemdir við mat Útlendingastofnunar á þeim einstaklingsbundnu aðstæðum K sem horfa beri til við mat á því hvort rétt sé að taka umsóknir kærenda til efnismeðferðar hér á landi.

Kærunefnd hefur farið yfir hinar kærðu ákvarðanir og telur að öðru leyti ekki tilefni til þess að gera athugasemdir við þær.

Frávísun

Kærendur komu hingað til lands hinn 30. nóvember 2021 og sóttu um alþjóðlega vernd sama dag. Eins og að framan greinir hefur umsóknum þeirra um alþjóðlega vernd verið synjað um efnismeðferð og hafa þau því ekki tilskilin leyfi til dvalar. Verður kærendum því vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga, sbr. 2. og 5. mgr. 106. gr. laganna, enda höfðu þau verið hér á landi í innan við níu mánuði þegar málsmeðferð umsókna þeirra hófst hjá Útlendingastofnun.

Samantekt

Með vísan til alls þess sem að framan er rakið þykir rétt að staðfesta ákvarðanir Útlendingastofnunar.

Athygli kærenda er vakin á því að samkvæmt 6. mgr. 104. gr. laga um útlendinga frestar málshöfðun fyrir dómstólum til ógildingar á endanlegri ákvörðun um að útlendingur skuli yfirgefa landið ekki framkvæmd hennar. Að kröfu útlendings getur kærunefnd útlendingamála þó ákveðið að fresta réttaráhrifum endanlegrar ákvörðunar sé talin ástæða til þess. Krafa þess efnis skal gerð ekki síðar en sjö dögum frá birtingu endanlegrar ákvörðunar. Skal frestun bundin því skilyrði að útlendingur beri málið undir dómstóla innan fimm daga frá birtingu ákvörðunar um frestun réttaráhrifa úrskurðar og óski eftir að það hljóti flýtimeðferð. Nú er beiðni um flýtimeðferð synjað og skal þá mál höfðað innan sjö daga frá þeirri synjun. Þó getur kærunefnd útlendingamála tekið ákvörðun um að fresta framkvæmd á grundvelli lokamálsliðar 6. mgr. 104. gr. laga um útlendinga ef sýnt er fram á að verulega breyttar aðstæður hafi skapast frá því að endanleg ákvörðun var tekin.

Athygli kærenda er einnig vakin á því að Útlendingastofnun getur frestað framkvæmd ákvörðunar með vísan til 2. mgr. 103. gr. laga um útlendinga vegna sérstakra aðstæðna útlendings eða vegna þess að ómögulegt sé að framkvæma ákvörðun að svo stöddu.

Úrskurðarorð:

Ákvarðanir Útlendingastofnunar eru staðfestar.

The decisions of the Directorate of Immigration are affirmed.

Þorsteinn Gunnarsson

Bjarnveig Eiríksdóttir Sandra Hlíf Ocares