Mál nr. 44/2022 Úrskurður 24. maí 2022

Mál nr. 44/2022                    Eiginnafn:     Ísjak (kk.)

Hinn 24. maí 2022 kveður mannanafnanefnd upp svohljóðandi úrskurð í máli nr. 44/2022 en erindið barst nefndinni 5. apríl. 

Til þess að heimilt sé að samþykkja nýtt eiginnafn þurfa öll skilyrði 5. gr. laga, nr. 45/1996, um mannanöfn að vera uppfyllt. Skilyrðin eru:

1. Eiginnafn skal geta tekið íslenska eignarfallsendingu eða hafa unnið sér hefð í íslensku máli.
2. Nafnið má ekki brjóta í bág við íslenskt málkerfi.
3. Það skal ritað í samræmi við almennar ritreglur íslensks máls nema hefð sé fyrir öðrum rithætti þess.
4. Eiginnafn má ekki vera þannig að það geti orðið nafnbera til ama.

Eiginnafnið Ísjak (kk.) uppfyllir skilyrði nr. eitt, þrjú og fjögur hér að framan. Það tekur íslenskri eignarfallsendingu, Ísjaks, er ritað í samræmi við almennar ritreglur íslensks máls og er ekki þannig að það geti orðið nafnbera til ama. Hér reynir aftur á móti á skilyrði númer tvö. Í greinargerð með lögum um mannanöfn, nr. 45/1996, segir að íslenskt málkerfi sé samsafn þeirra reglna sem unnið hafa sér hefð í íslensku máli. Þar segir einnig að skilyrðinu sé einkum ætlað að koma í veg fyrir að rótgrónum nöfnum sé breytt til horfs sem stríðir gegn hefð þeirra.

Ef nafnið er önnur ritun eiginnafnsins Ísak (kk.), sbr. rökstuðning umsækjanda sem segir að nafninu svipi til nafnsins Ísak, er ritháttur þess afbökun rótgróins ritháttar nafnsins.

Einnig mætti líta svo á að nafnið væri samsetning af orðinu ís og stofninum jak af orðinu jaki, sbr. orðið ísjaki. Ein af þeim reglum sem myndast hafa um mannanöfn og er hluti málkerfisins, er að seinni liður samsettra karlmannsnafna sé ekki leiddur af stofnmynd nafnorðs eða að nefnifallsendingu sé sleppt. Á þeirri reglu eru mjög afmarkaðar og hefðaðar undantekningar, sbr. –berg (stytting á –bergur), –vald (Eðvald), –varð (Eðvarð) eða –dal (Reykdal). Engin fordæmi eru hins vegar fyrir seinni liðnum –jak (af jaki) í mannanöfnum og þar að auki kemur stafarunan –ak einungis fyrir í bakstöðu í íslensku í orðinu kajak og nafninu Ísak.

Af framangreindu leiðir að hvort sem litið er svo á að nafnið Ísjak sé ný ritmynd rótgróna nafnsins Ísak eða samsett úr orðinu ís og stofnmyndinni jak samræmist það ekki skilyrði 1. mgr. 5. gr. laga um mannanöfn um að nafn megi ekki brjóta í bág við íslenskt málkerfi. Er því aðeins hægt að samþykkja nafnið að hefð sé fyrir því.

Til stuðnings við mat á hefð í 5. gr. laga um mannanöfn hefur mannanafnanefnd stuðst við vinnulagsreglur sem nefndin setti sér á fundi 22. mars 2022, og byggðar eru á greinargerð með frumvarpi til laga um mannanöfn og eldri vinnulagsreglum. Þær eru svohljóðandi:

1. Nafn telst hafa unnið sér hefð í íslensku máli ef það fullnægir einhverju eftirfarandi skilyrða:

1. Það er nú borið af a.m.k. 15 Íslendingum;
2. Það er nú borið af 10–14 Íslendingum og hinn elsti þeirra hefur náð a.m.k. 30 ára aldri;
3. Það er nú borið af 5–9 Íslendingum og hinn elsti þeirra hefur náð a.m.k. 60 ára aldri;
4. Það er nú borið af 1–4 Íslendingum og kemur þegar fyrir í manntalinu 1920 (eða fyrr);
5. Það er nú ekki borið af neinum Íslendingi en kemur þegar fyrir í manntalinu 1920 (eða fyrr) og hefð þess hefur ekki rofnað. Hefð nafns telst rofin ef það hefur ekki verið borið af Íslendingi undanfarin 70 ár.

2. Með Íslendingum er átt við þá sem öðlast hafa íslenskan ríkisborgararétt án umsóknar og eiga eða hafa átt lögheimili á Íslandi.

3. Nafn getur verið hefðað, þó að það komi ekki fyrir í manntölum, ef það hefur unnið sér menningarhelgi. Nafn telst hafa unnið sér menningarhelgi komi það fyrir í alkunnum ritum, frumsömdum og þýddum, í nafnmynd sem ekki brýtur í bág við íslenskt málkerfi.

4. Þrátt fyrir að ekki sé hefð fyrir tökunafni á grundvelli framanritaðs telst ritháttur þess hefðbundinn sé hann gjaldgengur í veitimáli og nafnið ekki ritháttarafbrigði rótgróins nafns. Þó er áskilið að nöfn skulu rituð með bókstöfum íslenska nútímastafrófsins eða bókstöfunum c, q, w og z. Heimilt er að laga tökunafnið að almennum íslenskum ritreglum.

Tekið skal fram að vinnulagsreglurnar eru mannafnanefnd til stuðnings við mat sitt, en ekki ráðandi um niðurstöðuna bendi önnur atriði engu að síður til þess að ritháttur nafns hafi hefðast. 

Samkvæmt gögnum Þjóðskrár þá ber enginn einstaklingur nafnið Ísjak í þjóðskrá sem uppfyllir skilyrði vinnulagsreglna, sbr. 2. gr. þeirra, og nafnið kemur ekki fyrir í manntölum frá 1703–1920. Telst því ekki hefð fyrir nafninu.

Úrskurðarorð:

Beiðni um eiginnafnið Ísjak (kk.) er hafnað.