Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 487/2019

Föstudaginn 20. mars 2020

A

gegn

Félagsmálanefnd B

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Kári Gunndórsson lögfræðingur, Björn Jóhannesson lögfræðingur og Guðfinna Eydal sálfræðingur.

Með kæru, dags. 16. nóvember 2019, kærði C lögmaður, f.h. A, til úrskurðarnefndar velferðarmála, úrskurð Félagsmálanefndar B frá 5. nóvember 2019 vegna umgengni við D.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Stúlkan D er rúmlega X ára gömul. Kærandi var svipt forsjá stúlkunnar með dómi Héraðsdóms X sem staðfestur var með dómi Hæstaréttar Íslands í máli nr. 412/2016. Stúlkan lýtur hún forsjá Félagsmálanefndar B og hefur verið í fóstri hjá föðurömmu og sambýlismanni hennar frá því í X, fyrst í tímabundnu fóstri í átta mánuði en eftir það í varanlegu fóstri. Kærandi þessa máls er móðir stúlkunnar.

Í dómi Héraðsdóms Reykjavíkur frá X eru atvik þessa máls rakin. Fram kemur að afskipti félagsmálanefndarinnar hafi hafist í X vegna tilkynningar um vanrækslu varðandi umsjón og eftirlit barnsins. Stúlkan hafi þá verið X mánaða gömul. Frá þeim tíma og til ársins X hafi verið reynt að auka foreldrahæfni kæranda með ýmsum úrræðum. Tvisvar hafi verið unnið forsjárhæfismat vegna kæranda og hafi það verið niðurstaða þeirra mata að forsjárhæfni kæranda væri verulega/alvarlega skert. Að mati héraðsdóms lá fyrir að daglegri umönnun og uppeldi barnsins hafi verið alvarlega ábótavant í höndum kæranda. Stúlkan væri í brýnni þörf fyrir stöðugleika í umhverfi sínu og þyrfti öruggar uppeldisaðstæður og örvun og utanumhald vegna sérþarfa. Að mati dómsins skorti kæranda verulega innsæi við þarfir stúlkunnar og gæti kærandi ekki sinnt þörfum barnsins án eftirlits og stuðnings barnaverndaryfirvalda, en kærandi hafi ítrekað hafnað afskiptum barnaverndar. Taldi dómurinn að það samræmdist hagsmunum barnsins best að kærandi yrði svipt forsjá. Umgengni stúlkunnar við kæranda hefur frá X verið fyrsta helgi hvers mánaðar, frá föstudegi til sunnudags. Faðir hefur einnig haft umgengni við stúlkuna eina helgi í mánuði.

Félagsmálanefnd B úrskurðaði í málinu þann X. Í þeim úrskurði kom fram að kærandi hafi með bréfi X óskað eftir að stúlkan færi aftur í umsjá kæranda á ný, en ef ekki yrði fallist á það, að umgengni stúlkunnar yrði aukin verulega. Félagsmálanefndin hafi hins vegar talið að það væri í samræmi við hagsmuni stúlkunnar að minnka umgengni þannig að henni yrði háttað líkt og lagt hafi verið til í umgengnissamningi sem lagður hafi verið fyrir kæranda X, þ.e. fyrstu helgina í öðrum hvorum mánuði. Úrskurðurinn var kærður til úrskurðarnefndar velferðarmála sem úrskurðaði í málinu X. Í niðurstöðu úrskurðarnefndar velferðarmála kemur fram að vegna ágalla á málsmeðferð væri málinu vísað til barnaverndar  til meðferðar að nýju.

Félagsmálanefnd B úrskurðaði að nýju um umgengni stúlkunnar með úrskurði X. Úrskurðarorð hins kærða úrskurðar er svohljóðandi, auk þess sem þar er bent á kæruheimild til úrskurðarnefndar velferðarmála:

„A, fær umgengni við D, fyrstu helgi annars hvers mánaðar frá 17:00 á föstudegi til kl. 17:00 á sunnudegi. Móðir mun því eiga umgengni við barn eftirtaldar dagsetningar á árinu X:

• X til X
• X til X

  Á árinu X mun umgengin verða með þessum hætti:

• X tilX
• X til X
• X til X
• Xtil X
• X til X
• X til X

og svo framvegis fyrstu helgina annan hvern mánuð þangað til annað verður ákveðið.

A skal sækja D á fósturheimili við upphaf umgengni og skila henni þangað aftur þegar umgengni er lokið. Óboðað eftirlit getur verið á heimili A á meðan umgengni stendur.

A hefur heimild til þess að sækja viðburði í lífi stúlkunnar s.s. árshátíðir í skóla, skólaslit o.fl. í samráði starfsmann barnaverndar.“

II. Sjónarmið kærenda

Kærandi krefst þess að hinum kærða úrskurði verði hrundið og að ákvörðun á umgengni kæranda við dóttur sína verði aukin frá því sem áður var. Umgengni hafi áður verið eina helgi í mánuði, frá föstudegi til sunnudags, en kærandi krefst þess að umgengnin vari lengur í hvert sinn eða að umgengnin fari fram með reglulegra millibili. Einnig krefst kærandi þess að hafa hátíðarumgengni við stúlkuna 26.-30. desember ár hvert.

Til vara krefst kærandi þess að umgengni verði óbreytt. Kærandi gerir ekki athugasemdir við þann hluta í úrskurði félagsmálanefndar er lýtur að umgengni á sérstökum viðburðum í lífi stúlkunnar og óboðuðu eftirliti í umgengni.

Kærandi telji ekki ástæðu til þess að reifa ítarlega málavexti umfram það sem komi fram í hinum kærða úrskurði, að öðru leyti en nauðsynlegt sé til rökstuðnings málsástæðna. Kærandi mótmælir þó staðhæfingum um slæm áhrif umgengninnar á stúlkuna og um óstöðugleika í lífi sínu.

Í stuttu máli varði málið umgengni kæranda við dóttur sína sem sé [X] ára en stúlkan sé í varanlegu fóstri. Umgengni hafi farið fram fyrstu helgi hvers mánaðar, frá föstudegi til sunnudags, frá því að kærandi var svipt forsjá með dómi Héraðsdóms X, dags. X, sem staðfestur var með dómi Hæstaréttar Íslands nr. 412/2016.

Lögmaður kæranda hafi sent beiðni til Barnaverndar B, dags. X, f.h. kæranda um endurskoðun ráðstafana, sbr. 34. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002 (bvl.), ásamt beiðni um aukna umgengni kæranda við dóttur sína. Í kjölfarið bókaði félagsmálanefnd X að þau teldu hagsmuni barnsins ekki standa til þess að fara á ný í umsjá kæranda og fól nefndin félagsráðgjafa barnaverndar að kanna afstöðu allra aðila málsins til aukinnar umgengni og meta hvað þjóni best hagsmunum barnsins í því tilliti. Það hafi verið mat barnaverndar að rétt væri að minnka umgengni kæranda við stúlkuna í eina helgi í öðrum hvorum mánuði, frá föstudegi til sunnudags, og að óboðað eftirlit yrði viðhaft við umgengni ef ástæða væri til, í stað þess að vera eina helgi í hverjum mánuði frá föstudegi til sunnudags. Þar sem samkomulag hafi ekki tekist um umgengni hafi málið verið lagt fyrir félagsmálanefnd Sveitarfélagsins B til úrskurðar. Félagsmálanefndin kvað þann X upp úrskurð þess efnis að umgengni færi fram fyrstu helgi annars hvers mánaðar frá 17 á föstudegi til 17 á sunnudegi. Kærandi kærði úrskurðinn til Úrskurðarnefndar Velferðarmála þann Xen úrskurðarnefndin felldi úr gildi úrskurð félagsmálanefndar þann X á þeim grundvelli að vilji barnsins hefði ekki verið kannaður með fullnægjandi hætti. Barnavernd hlutaðist því til um að láta kanna vilja barnsins og að því loknu var umgengnismálið tekið fyrir á ný hjá félagsmálanefnd sveitarfélagsins B. Tillögur barnaverndar voru þó óbreyttar frá því að málið var áður tekið fyrir og niðurstaða hins kærða úrskurðar að meginstefnu í samræmi við fyrri úrskurð félagsmálanefndar í málinu.

Sem fyrr segir lögðu starfsmenn barnaverndar B til að kærandi hefði umgengni við dóttur sína sem er í varanlegu fóstri annan hvern mánuði og að óboðað eftirlit yrði viðhaft við umgengni sé ástæða til. Kærandi andmælti tillögu barnaverndar en hún telur hana alfarið ganga gegn hagsmunum og vilja dóttur sinnar. Félagsmálanefnd B staðfesti þó tillögur barnaverndar um umgengni. Kærandi krefst þess því nú fyrir úrskurðarnefnd velferðarmála að umgengni verði aukin úr því sem áður var, eða til vara að umgengni haldist óbreytt, eina helgi í mánuði frá föstudegi til sunnudags. Þá krefst kærandi þess að umgengni verði án eftirlits. Einnig gerir kærandi kröfu um árlega hátíðarumgengni í fjóra daga í senn.

Kærandi telur að engin rök séu fyrir því að minnka umgengni úr því sem áður var þar sem ekki hafi orðið breyting á högum hennar eða dóttur hennar til hins verra sem leiði til þess að skert umgengni sé nauðsynleg. Þá telur kærandi að gögn málsins renni ekki styrkum stoðum undir það að nauðsynlegt sé að minnka umgengni. Raunar telji kærandi að í ljósi vilja stúlkunnar og hversu vel umgengni hafi gengið að full ástæða til þess að auka umgengni. Kröfur sínar styður kærandi að meginstefnu við eftirfarandi málsástæður:

Það sem er barni fyrir bestu

Við úrlausn þessa máls verði, líkt og endranær í barnaverndarmálum, að hafa að leiðarljósi það sem sé stúlkunni fyrir bestu en samkvæmt 1. mgr. 3. gr. samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, sbr. lög nr. 19/2013, skal það sem barni er fyrir bestu ávallt hafa forgang þegar félagsmálastofnanir og dómstólar gera ráðstafanir sem varða börn. Einnig skulu hagsmunir barna ávallt hafðir í fyrirrúmi samkvæmt 1. mgr. 4. gr. bvl.

Kærandi telji að ákvörðun um umgengni hafi mjög viðhlutamikil áhrif á framtíðarhagsmuni stúlkunnar. Kærandi telur af þeim ástæðum sem nú verði raktar að hinn kærði úrskurður sé ekki í samræmi við hagsmuni dóttur sinnar og að það sé henni fyrir bestu að hafa ríkari umgengi við sig.

Kærandi telji einnig að við mat á því hvaða umgengni sé best fyrir hagsmuni stúlkunnar verði að líta til líðan og aðstæðna dóttur sinnar á fósturheimilinu. Stúlkan hafi tjáð kæranda frá vanlíðan á fósturheimilinu og jafnframt má sjá líðan stúlkunnar í talsmannsskýrslu hennar, dags. X. Þar lýsi stúlkan því að henni líði ekki nægilega vel á fósturheimilinu. Þar segi stúlkan frá vanlíðan yfir slæmri framkomu sonar fósturforeldra hennar í sinn garð og einnig lýsi hún upplifun sinni á því að hún fái ekki þá huggun og hlýju frá fósturforeldrum sínum sem hún þarf. Að sama skapi lýsi stúlkan því hvernig hún fái hlýju og huggun frá kæranda. Því telji kærandi að það gefi stúlkunni mikið að komast í reglulega umgengni við sig þar sem henni líður vel og þar sem hún upplifi sig örugga og að hún fá þá hlýju og umhyggju sem henni sé nauðsynleg. Þá hafi að mati kæranda reynslan af umgengni í máli þessu sýnt að mikil umgengni stúlkunnar við kæranda stuðli að góðri líðan hennar og sé því henni fyrir bestu.

Þá sé að mati kæranda hvorki í greinargerð barnaverndar né í hinum kærða úrskurði að finna neinn fullnægjandi rökstuðning fyrir því hvers vegna hagsmunir stúlkunnar standi til þess að umgengni sé minnkuð. Í tæp þrjú og hálft ár hafi umgengni farið fram í hverjum mánuði og ávallt gekk umgengni vel. Tillaga barnaverndar um að minnka umgengni hafi því komið kæranda verulega á óvart enda hafði engin breyting orðið á aðstæðum hennar né dóttur hennar til hins verra sem leiddi til þess að slík skerðing væri nauðsynleg. Þá virðist tillagan fyrst og fremst reist á frásögnum frá fósturforeldrum um að hagsmunir stúlkunnar standi til þess að umgengni verði minnkuð vegna þess að umgengnin valdi óstöðugleika í lífi stúlkunnar. Fósturforeldrar geti þó varla talist hlutlausir í máli þessu og ætti því frásögn þeirra að hafa litla þýðingu við úrlausn málsins að því leyti sem hún styðst ekki við önnur gögn. Þá hafi Barnavernd ekki aflað frekari gagna um hinn meinta óstöðugleika í tenglum við umgengni. Hinn kærði úrskurður sé fyrst og fremst reistur á þeim forsendum að það sé mat starfsmanna barnaverndar að hagsmunir stúlkunnar standi til þess að umgengni verði minnkuð. Kærandi telji hinn kærða úrskurð og tillögu barnaverndar illa rökstudda og ekki studda fullnægjandi gögnum.

Vilji barns og tengsl

Það sé grundvallaratriði í barnaverndarmálum að taka beri tillit til vilja barns, eftir því sem unnt er, sbr. 2. mgr. 4. gr., 2. mgr. 46. gr. og 2. mgr. 63. gr. a. bvl. Réttur barns til þess að hafa áhrif í öllum málum er sig varða, sé einnig lögfestur í 12. gr. samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, sbr. lög nr. 19/2013. Það sé ljóst af framkvæmd að vilji barns sé það sjónarmið sem vegur einna þyngst þegar ákvörðun er tekin um atriði er varða barnið, sérstaklega þegar um stálpuð börn er að ræða. Einnig hafi tengsl barns við foreldri almennt umtalsvert vægi við úrlausn barnaverndarmáls. Kærandi telji að þessum sjónarmiðum hafi ekki verið veitt nægt vægi við meðferð málsins hjá félagsmálanefnd.

Frá fæðingu stúlkunnar og þar til stúlkan hafi fyrst verið vistuð utan heimilis var stúlkan [hjá] kæranda. Frá því að stúlkan fór í fóstur hafi jafnframt verið óvenju mikil umgengni hjá þeim mæðgum miðað við það sem tíðkast almennt í varanlegu fóstri. Vegna þessa séu tengsl þeirra á milli bæði djúp og sterk. Í nýju forsjárhæfnismati eftir E, dags. X, sé m.a. vísað til þessara sterku tengsla. Almennt séð sé markmið með umgengni í barnaverndarmálum að barn þekki uppruna sinn. Þetta horfir þó nokkuð öðruvísi við í þessu máli vegna þeirra miklu samskipta sem hafa verið á milli þeirra mæðgna. Markmið með umgengni á milli mæðgnanna sem hér um ræðir sé ekki síst til að viðhalda þeim sterku tengslum sem nú séu til staðar. Kærandi telji nauðsynlegt að þessi tengsl þeirra mæðgna séu höfð að leiðarljósi við úrlausn þessa máls en kærandi telur að það tengslarof sem hljótist af skertri umgengni kunni að vera skaðlegt fyrir stúlkuna til lengri tíma litið.

Kærandi telur að veita verði vilja barnsins, sem sé nú [X] ára, umtalsvert vægi við úrlausn þessa máls, sér í lagi vegna þess hve einbeittur og skýr hann sé. Stúlkan hafi oft tjáð kæranda að hún vilji umgangast hana meira og jafnvel fá að flytja til hennar. Þá sé ljóst af talsmannsskýrslu dags. X að stúlkunni líði vel hjá kæranda , hlakki til að fara til hennar og að hjá kæranda fái hún hlýju og nánd sem henni sé nauðsynleg. Vilji stúlkunnar til umgengni sé enn skýrari í talsmannskýrslu hennar, dags. X. Þar komi fram að stúlkunni finnist hún dvelja of stutt hjá kæranda og að biðin eftir heimsóknum sé löng. Enn fremur segist stúlkan vilja hitta kæranda jafn mikið og hún hitti ömmu sína. Loks sé ljóst af skýrslunni að tillögur barnaverndar og hinn kærði úrskurður ganga í berhögg við vilja stúlkunnar en spurð um afstöðu sína um tillögur barnaverndar segir stúlkan að hún yrði mjög leið ef svo langt yrði á milli heimsókna við kæranda og að henni þætti það leiðinlegt.

Kærandi telji að vegna aldurs stúlkunnar ætti vilji stúlkunnar að hafa mikið vægi við úrlausn þessa máls, ekki síst vegna þess hve einbeittur og skýr hann er og einnig að það verði að hafa það markmið fyrir augum við ákvörðun á umgengni að styrkja og efla tengsl stúlkunnar við kæranda. Þá sé áréttað að fyrri úrskurður félagsmálanefndar hafi verið ógiltur vegna þess að ekki hafi verið kannaður vilji barnsins með fullnægjandi hætti en í því felst að mati kæranda afstaða úrskurðarnefndar um að taka beri tillit til vilja barnsins við úrlausn málsins enda hefði verið bersýnilega óþarft að ómerkja fyrri úrskurð vegna þessa annmarka, ef ljóst hefði verið að vilji barnsins hefði ekkert vægi við úrlausn málsins. Er því þessi úrskurður félagsmálanefndar haldin sambærilegum annmörkum og sá fyrri. Þrátt fyrir að kannaður hafi verið vilji barnsins þá hafi ekki verið tekið nægt tillit til hans við úrlausn málsins og þar með séu réttindi barnsins að engu höfð. Ber því að ómerkja hinn kærða úrskurð. 

Kærandi telji að þar sem sú umgengni sem hún leggur til sé í betra samræmi við vilja stúlkunnar og tengsl þeirra þá sé hún til þess fallin að þjóna hagsmunum hennar betur. Kærandi telji að það sé andstætt hagsmunum barnsins að ganga gegn vilja hennar í máli þessu. Kærandi telji ljóst að við úrlausn málsins hafi félagsmálanefnd Árborgar ekki tekið nægt tillit til vilja stúlkunnar. Þá veki kærandi athygli á því að það sé með öllu óútskýrt í greinargerð barnaverndar og í hinum kærða úrskurði hvers vegna ekki sé tekið tillit til vilja barnsins við ákvörðun á umgengni.

Stöðugleiki

Samkvæmt 2. mgr. 4. gr. bvl. sé það grundvallarmarkmið í öllu barnaverndarstarfi að stuðla að stöðugleika í uppvexti barns. Kærandi telji sérstaklega mikilvægt að stuðla að sem mestum stöðugleika í lífi stúlkunnar, ekki síst vegna þeirra erfiðleika og sérþarfa sem barnið hefur glímt við.  Í samantekt barnaverndar B sé vísað til þess að stúlkan hafi þörf fyrir góða rútínu og að hún upplifi öryggi þegar hlutirnir séu í föstum skorðum.

Kærandi hafni öllum staðhæfingum um að óstöðugleiki sé á lífi hennar í dag. Í hinum kærða úrskurði sé því til stuðnings vísað til gagna frá Landspítala og lögreglu um atvik sem áttu sér stað fyrir mörgum mánuðum síðan þar sem kærandi varð fyrir ofbeldi af hendi fyrrum sambýlismanns síns. Kærandi hafni því að slík atvik leiði til þess að rétt sé að minnka umgengni eða að óstöðugleiki sé á lífi hennar í dag. Um sé að ræða aðstæður þar sem hún var fórnalamb aðstæðna og að mati kæranda ætti hegðun fyrrum sambýlismanns hennar ekki að hafa áhrif á ákvörðun á umgengni hennar við stúlkuna í dag. Einnig vekji kærandi athygli á því að um afmörkuð tilfelli hafi verið að ræða sem áttu sér stað fyrir mörgum mánuðum síðan og því sé ekki um að ræða viðvarandi ástand eða ástand sem sé enn til staðar í dag enda sé kærandi ekki lengur í sambandi með manninum. Þá má leiða af fyrri talsmannskýrslu að stúlkan hafi ekki haft slæma upplifun af fyrrum sambýlismani kæranda svo það sé ljóst að atvikin hafa ekki haft áhrif á dóttur kæranda og að hún hefur ekki orðið vitni af slíkum atvikum.

Kærandi hafni einnig staðhæfingum í hinum kærða úrskurði um að hún hafi ítrekað vakið vonir og væntingar hjá stúlkunni um að hún ætti að flytja aftur til sín og að skortur sé á reglum í umgengni og utanumhaldi við heimanám. Raunin sé sú að stúlkan hefur ítrekað tjáð kæranda að fyrra bragði að hún vilji flytja aftur til kæranda. Kærandi hafni því einnig að aukin umgengni sé til þess fallin að valda raski á lífi stúlkunnar. Kærandi telji að gögn málsins renni ekki styrkum stoðum undir þær staðhæfingar að umgengnin eins og hún sé í dag valdi raski á lífi stúlkunnar. Staðhæfingar um meintann óstöðugleika séu því einungis studdar frásögunum fósturforeldra sem varla geta talist hlutlausir í máli þessu. Barnavernd hlutaðist ekki til um að afla frekari gagna um þetta, svo sem frá skóla stúlkunnar eða annars staðar frá. Það sé því ekki hægt að byggja á því við úrlausn málsins að umgengnin eins og hún sé í dag valdi óstöðugleika í lífi stelpunnar án frekari gagna til stuðnings hinna meintu áhrifa umgengninnar á stúlkuna að þessu leiti.

Kærandi telji að af stöðugleikasjónarmiðum leiði að betra sé fyrir stúlkuna að hafa reglulegri umgengni við sig því á þann hátt verður umgengnin reglubundin þáttur í daglegu lífi stúlkunnar. Til þess að stuðla að stöðugleika í lífi stúlkunnar telji kærandi að tíðari umgengni þjóni hagsmunum hennar betur. Kærandi telji að fátíðari umgengni valdi frekrar spennu í tengslum við umgengni og sé því til þess fallin að valda tilfinningalegu raski á lífi hennar. Þá telji kærandi að það hafi slæm áhrif á hegðun og líðan stúlkunnar að hafa svo litla umgengni við sig þegar vilji hennar stendur til þess að umgengni sé aukin. Kærandi telji því samræmast mun betur hagsmunum stúlkunnar að umgengni verði reglubundinn þáttur í lífi hennar og telur hún aukna umgengni til þess fallna að stuðla að stöðugleika í lífi stúlkunnar, bæði í ytri aðstæðum sem og tilfinningalega.

Meðalhóf

Loks telji kærandi úrskurð félagsmálanefndar brjóta í bága við meðalhófsreglu barnaverndarlaga, sbr. 7. mgr. 4. gr. bvl., og til hliðsjónar 12. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993, en af ákvæðunum leiðir að tillagan verður að vera til þess fallin að ná því markmiði sem að er stefnt, vægasta úrræði beitt og úrræðinu auk þess beitt í hófi.

Kærandi telji fyrst og fremst þann hluta úrskurðarins er lítur að því að hátíðarumgengni vari aðeins í tvo daga og er lítur að óboðuðu eftirliti í umgengni, íþyngjandi og brjóta gegn meðalhófssjónarmiðum. Að mati kærandi sé óboðað eftirlit með öllu ónauðsynlegt. Kærandi hafi frá því að hún var svipt forsjá yfir dóttur sinni fengið stúlkuna til sín yfir helgi einu sinni í mánuði. Hefur umgengin gengið vel fyrir sig, engin vandamál hafa komið upp í tengslum við umgengni og stúlkunni líður vel í umsjá kæranda. Að mati kæranda megi því af reynslu af umgengni sl. ár leiða að eftirlit með umgengni sé í dag óþarfi og því gangi úrskurðurinn að þessu leyti lengra en nauðsyn stendur til.

Um hátíðarumgengni

Samkvæmt upplýsingum frá lögmanni barnaverndar í símtali við lögmann kæranda þann X hafi fósturaðilar tekið vel í tillögu kæranda að árlegri umgengni um jól/áramót þegar hún hafi verið borin undir þau munnlega. Að sama skapi virtust starfsmenn barnaverndar ekki vera mótfallir tillögunum. Rætt hafi verið um að umgengnin yrði 26.-30. desember ár hvert. Það hafi því komið kæranda verulega á óvart þegar einungis var kveðið á um hátíðarumgengni frá X árið X, án þess að það væri rökstutt hví nauðsynlegt væri að víkja frá samkomulagi aðila um þennan þátt. Kærandi telji hinn kærða úrskurð að þessu leyti brjóta gegn meðalhófssjónarmiðum þar sem hann gengur lengra en nauðsynlegt sé, auk þess sem verulega skorti á rökstuðning vegna þessa þáttar. Þá telji kærandi hann andstæðan vilja barnsins og hagsmunum þess. Gerð sé athugasemd við það að ekki hafi verið könnuð afstaða barnsins til hátíðarumgengni.

Í athugasemdum kæranda, dags. X, við greinargerð Félagsmálanefnd B kemur fram að forsaga málsins sé sú að úrskurðarnefnd velferðarmála hafi fellt úr gildi fyrri úrskurð þar sem umgengni barns við kæranda hafi verið minnkuð um 50%. Ástæða þess hafi verið að afla þurfti gagna um afstöðu barnsins til þess hvað henni þætti um að draga ætti mikið úr umgengni við kæranda.

Úr því að úrskurðurinn hafi verið felldur vegna skorts á tilteknum upplýsingum,  blasi við, með vísan til rannsóknarreglu stjórnsýsluréttar, sbr. t.d. 41. gr. bvl. og 10. gr. stjórnsýslulaga, að viðkomandi upplýsingar eiga með réttu að hafa þýðingu fyrir úrlausn málsins. Þ.e. niðurstaða málsins ætti t.d. að vera ólík eftir því hvort barnið kalli á minni umgengni eða ekki.

Í þeim upplýsingum sem aflað hafi verið um afstöðu barnsins komi mjög skýrt fram að það vilji alls ekki minni umgengni.

Það hafi því verið ólögmætt af hálfu kærðu að sniðganga gögn um viljaafstöðu barnsins og  úrskurða aftur að minnka umgengni. Sætir þessi afgreiðsla kærðu nokkurri furðu svo vægt sé til orða tekið.

III.  Sjónarmið Félagsmálanefnd Árborgar

Í greinargerð Félagsmálanefndar B til úrskurðarnefndarinnar, dags. X, kemur fram að ekki sé tilefni til að fallast á kröfur kæranda, enda sé það í samræmi við hagsmuni barnsins að hinn kærði úrskurður standi óraskaður með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar. Umgengni stúlkunnar við kæranda hafi verið ákveðin fyrstu helgi, annars hvors mánaðar frá kl. 17:00 á föstudegi til kl. 17:00 á sunnudegi, ásamt umgengni frá X.

Málavextir séu í stuttu máli þeir að kærandi hafi verið svipt forsjá stúlkunnar með dómi Héraðsdóms X í máli nr. E-43/2016 sem staðfestur hafi verið með dómi Hæstaréttar Íslands í máli nr. 412/2016. Barnið hafi verið samfellt vistað í fóstri  á vegum félagsmálanefndar frá því í X hjá föðurömmu og sambýlismanni hennar.

Málið hófst með því að þann X hafi lögmaður kæranda óskað eftir því að fósturráðstöfun stúlkunnar yrði endurskoðuð þannig að stúlkan færi í umsjá kæranda á ný en ef ekki yrði fallist á það þá væri óskað eftir því að umgengni yrði aukin verulega. 

Félagsmálanefnd úrskurðaði um umgengni þann X og breyttist umgengni við kæranda úr umgengni frá föstudegi til sunnudags fyrstu helgina í hverjum mánuði yfir í umgengni fyrstu helgina annan hvern mánuð. Fyrra fyrirkomulag umgengni hafði gilt frá úrskurði nefndarinnar þess efnis í X.  Úrskurður félagsmálanefndar frá X hafi verið kærður til úrskurðarnefndar velferðarmála sem felldi hann úr gildi með úrskurði sínum þann X á þeim grunni að ekki hefði verið aflað með fullnægjandi hætti afstöðu stúlkunnar til breyttrar umgengni, og vísaði málinu til félagsmálanefndar til meðferðar að nýju. Félagsmálanefnd hafi nú tekið málið á ný til meðferðar er varðar umgengni kæranda.

Frá því að kærandi hafi verið svipt forsjá stúlkunnar og fram að úrskurði nefndarinnar X hafi hún verið í mjög ríflegri umgengni við stúlkuna miðað við aðstæður eða eina helgi í hverjum mánuði. Það sama eigi við um föður stúlkunnar sem hafi jafnframt verið í umgengni við hana eina helgi í hverjum mánuði. Barnið hafi því verið í umgengni við annað foreldri, aðra hvora helgi. Almennt hefur verið talið að hæfileg umgengni barna við forsjársvipt foreldri sé tvisvar til fjórum sinnum á ári.

Þegar krafa kæranda um aukna umgengni hafi komið fram komu fósturforeldrar í viðtal hjá starfsmanni barnaverndar. Í viðtalinu hafi komið fram að þau teldu umgengni við foreldra of mikla með tilliti til hagsmuna barnsins. Þau hafi upplýst að barnið hefði mikla þörf fyrir að hafa daglegt líf í föstum skorðum og rútínu en að þeirra mati hafði svo mikil umgengni ekki góð áhrif á líðan barnsins. Þau töldu barnið vera aðlagast aðstæðum á fósturheimilinu á ný eftir umgengnishelgi við foreldri þegar að næstu umgengnishelgi kæmi. Þá hafi kærandi ítrekað vakið vonir hjá barninu um að það færi alfarið í umsjá hennar á ný, án þess að geta staðið við það, sem hafi mjög neikvæð áhrif á líðan barnsins. Barnið hafi einnig lýst skorti á reglum á heimili móður þar sem hún búi við frjálsræði og því hafi skapast togstreita á milli barnsins og fósturforeldra eftir umgengnishelgar þar sem barnið fari í umgengni við kæranda.

Það sé mat félagsmálanefndar að almennt megi telja að það fyrirkomulag, sem hafi verið á umgengni barnsins við foreldra, hafi ekki verið í samræmi við hagsmuni barnsins, enda þurfa börn að búa við stöðugleika í sínu daglega lífi en umgengni skal, sbr. 74. gr. bvl., vera í samræmi við hag barnsins og þarfir þess. Umgengni sú sem ákveðin hafi verið með úrskurði félagsmálanefndar sé rífleg ef litið sé til þess sem almennt sé talið hæfileg umgengni barns við forsjársvipt foreldri, enda líti félagsmálanefnd þá til þeirra sérstöku aðstæðna sem liggja fyrir í máli þessu, til að mynda tengsla barnsins við foreldra sína.

Stúlkunni hafi verið skipaður talsmaður vegna meðferðar málsins fyrir úrskurðinn sem var kveðinn upp þann X. Við vinnslu málsins hafi talsmanninum verið falið að ræða við og kanna líðan barns hjá fósturforeldrum sínum, líðan barns á heimili móður og einnig á heimili föður. Í málinu liggi fyrir skýrsla talsmanns frá X vegna viðtals talsmanns við stúlkuna þann X. Lýsti hún þar vanlíðan vegna X, sem búi á heimili fósturforeldra, en jafnframt lýsir hún því að hún geri ýmislegt skemmtilegt heima hjá fósturforeldrum sínum, hún eigi vini sem hún leiki við, fari í búðina og æfi X. Henni líði „gaman“ hjá kæranda þegar hún dvelji þar, hún fái að gera það sem hana langi svo mikið að gera, þær geri margt saman en skemmtilegast sé að fara til F frænku sinnar.

Barnavernd B hafi talið í ljósi framangreinds hagsmuni stúlkunnar felast í því að umgengni yrði minnkuð frá því sem verið hefði. Nýr umgengnissamningur hafi verið lagður fyrir kæranda þann X. Í samningnum hafi verið gert ráð fyrir að umgengni við kæranda yrði minnkuð í fyrstu helgina í öðrum hverjum mánuði. Var þá gert ráð fyrir að umgengni stúlkunnar við annað foreldri yrði einu sinni í mánuði, annan hvern mánuð við kæranda og annan hvern mánuð við föður. Kærandi hafnaði umgengnissamningi þessum og náðist ekki samkomulag við hana um umgengni. 

Félagsmálanefnd B hafi tók tekið málið til úrskurðar í samræmi við 74. gr. bvl. er varðaði umgengni kæranda við stúlkunnar þann X, en móður hafði þá verið veittur andmælaréttur vegna fyrirliggjandi umgengnistillögu og var fyrirhuguðum breytingum á umgengni mótmælt af hennar hálfu. Nefndin úrskurðaði að umgengnin yrði minnkuð í fyrstu helgi annars hvers mánaðar frá kl. 17:00 á föstudegi til kl. 17:00 á sunnudegi, og óboðað eftirlit gæti verið á heimili kæranda á meðan á umgengni stæði. Jafnframt hafi verið kveðið á um í úrskurðinum að kærandi hefði heimild til að sækja viðburði í lífi stúlkunnar, svo sem árshátíðir í skóla, skólaslit o.fl. í samráði við starfsmann barnaverndar.

Úrskurðurinn var kærður til úrskurðarnefndar velferðarmála sem felldi úrskurð félagsmálanefndar úr gildi með úrskurði sínum þann X á þeim grunni að ekki hefði verið aflað með fullnægjandi hætti afstöðu stúlkunnar til breyttrar umgengni, og vísaði málinu til félagsmálanefndar til meðferðar að nýju.

Starfsmaður barnaverndar hafi rætt að nýju við fósturforeldra vegna meðferðar málsins eftir að úrskurður úrskurðarnefndar velferðarmála var upp kveðinn. Kváðu þeir meiri stöðugleika hjá stúlkunni eftir að umgengni hafi verið minnkuð, þeir finni jákvæðar breytingar á stúlkunni og telja hana í betra jafnvægi í daglegu lífi. Upplýstu þeir m.a. um að kærandi væri enn að ræða við barnið um að hún myndi búa hjá henni í framtíðinni og væri að byggja upp vonir og væntingar hjá barninu sem hún ráði ekki við. Stúlkan hafi viljað gera öllum til geðs og sé mikið að þóknast kæranda, hún spyrji aldrei um kæranda á milli þess að hún hitti hana og biðji aldrei um að fara til hennar þó að það sé ekki langt á milli heimila. Fósturforeldrar telja nægilegt að kærandi njóti umgengni við stúlkuna annan hvern mánuð.

Kærandi hafi gert þá kröfu fyrir dómi í lok árs X að henni yrði falin forsjá stúlkunnar á ný. Vegna meðferðar þess máls fyrir dómi hafi E, sálfræðingur, verið dómkvödd til vinnslu forsjárhæfnismats á kæranda. Niðurstöður forsjárhæfnismats, dags. X, hafi verið á þann veg að líðan, þroska og líkamlegri heilsu stúlkunnar væri stefnt í voða fengi kærandi forsjá stúlkunnar á ný. Í matsgerðinni sé því lýst að uppeldisaðstæður hennar hjá fósturforeldrum séu góðar, hún búi á heimili þar sem ríki líf og fjör og þar sé hlúð vel að henni og hagsmuna hennar gætt í hvívetna. Í matsgerðinni komi fram að afstaða barnsins til búsetu og umgengni við kæranda séu þær að hún vilji vera í tíu daga hjá kæranda, tíu daga hjá pabba sínum og fimm daga hjá ömmu sinni og afa, en matsmaður veltir því fyrir sér hvort í þessum efnum ráði för aldur stúlkunnar en á þessum aldri vilji börn umfram allt halda forráðamönnum sínum ánægðum og ganga langt í að þóknast fullorðna fólkinu í lífi þeirra. Í matsgerðinni komi einnig fram að forsjárhæfni kæranda sé alvarlega skert og að óstöðugleiki ríki á heimili kæranda. Eftir að forsjárhæfnismat lá fyrir hafi kærandi fallið frá kröfum sínum fyrir héraðsdómi um að henni yrði falin forsjá stúlkunnar á ný.

Stúlkunni hafi aftur verið skipaður talsmaður vegna málsins sem var falið að ræða við stúlkuna vegna málsins um hvernig henni líði í umgengni við kæranda og mat hennar á minnkaðri umgengni við kæranda, úr því að vera eina helgi í mánuði í það að vera eina helgi annan hvern mánuð. Skýrsla talsmanns, dags. X, lá fyrir vegna viðtals talsmanns við stúlkuna þann X. Aðspurð þótti stúlkunni hún fá litla umgengni við kæranda hennar miðað við gildandi fyrirkomulag og upplýsti að sér þætti það leiðinlegt ef það væru 60 dagar á milli heimsókna og hún yrði mjög leið ef umgengnin breyttist á þann veg en mamma hennar yrði mest leið. Stúlkan sagðist vilja fá að hitta mömmu sína, pabba sinn og ömmu sína öll jafn mikið. Stúlkan sagðist alltaf vera glöð þegar hún vissi að hún væri að fara til  mömmu og í umgengninni þætti henni gaman að spila við mömmu, og þær færu m.a. í göngutúr, bíó og hún gisti hjá frænku sinni.

Barnavernd B telji hagsmuni stúlkunnar felast í því að umgengni verði minnkuð frá því sem verið hefur. Í nýrri tillögu að umgengnissamningi, dags. X, hafi verið gert ráð fyrir að umgengni við kæranda yrði minnkuð í fyrstu helgina í öðrum hverjum mánuði. Er þá gert ráð fyrir að umgengni stúlkunnar við annað foreldri verði einu sinni í mánuði, annan hvern mánuð við kæranda og annan hvern mánuð við föður. Kærandi hefur ekki viljað ræða við barnavernd um umgengnissamning þennan og hafi neitað að hitta ráðgjafa barnaverndar í því tilliti. Umrædd tillaga að umgengnissamningi hafi þó verið send lögmanni hennar þann X, en það hafi ekki orðið til þess að samkomulag næðist við kæranda um umgengni. Félagsmálanefnd B hafi því tekið málið til úrskurðar í samræmi við 74. gr. barnaverndarlaga.

IV.  Sjónarmið fósturforeldra barnanna

Úrskurðarnefndin óskaði afstöðu fósturforeldra til umgengni kæranda við stúlkunnar. Í tölvupósti þeirra til nefndarinnar, dags. X, kemur fram að þau vilji halda umgengni eins og hún hafi verið undanfarna tvo mánuði, þ.e. að stúlkan dvelji hjá móður sinni eina helgi á tveggja mánaða fresti. Að þeirra mati virðist fyrirkomulagið vera hæfilegt fyrir stúlkuna. Eftir að fyrirkomulagið á umgengni var með þessum hætti hafi verið mun meira jafnvægi hjá stúlkunni og í hennar daglega lífi. Þá sé hún glaðari eftir breytingu á umgengni.

V. Sjónarmið barnsins

Í málinu liggur fyrir skýrsla talsmanns, dags. X, þar sem aflað var upplýsinga um líðan stúlkunnar í umgengni við kæranda og afstöðu stúlkunnar til minni umgengni við kæranda, frá því að vera eina helgi í mánuði í það að vera eina helgi annan hvern mánuð. Aðspurð um hversu oft hún færi til mömmu sinnar útskýrði hún að þegar hún væri búin að vera hjá ömmu 30 daga þá færi hún til mömmu sinnar í bara þrjá daga sem væri mjög stutt og langur tími að bíða þangað til að hún færi til hennar aftur. Aðspurð um hvað henni fyndist um að hafa ennþá fleiri daga á milli þess sem hún færi til mömmu sinnar, þ.e. 60 dagar á milli heimsókna, sagði stúlkan að sér þætti það leiðinlegt ef það væru svo langur tími á milli heimsókna. Þá kvaðst stúlkan verða mjög leið ef það væri svo langt á milli heimsókna. Einnig væri hún viss um að mamma hennar yrði mjög leið. Stúlkan kvaðst vilja hitta mömmu sína, pabba sinn og ömmu öll jafn mikið.

Aðspurð um líðan hennar í umgengni hjá mömmu sinni sagði stúlkan að henni liði vel bara vel, hún væri alltaf glöð þegar hún vissi að hún væri að fara til mömmu sinnar.

VI. Niðurstaða

Stúlkan D er fædd X og er því rúmlega X ára gömul. Hún er í varanlegu fóstri hjá fósturforeldrunum.

Kærandi var svipt forsjá stúlkunnar með dómi Héraðsdóms X frá X sem staðfestur var með dómi Hæstaréttar Íslands. Samkvæmt gögnum málsins óskaði kærandi með bréfi X eftir því að stúlkan færi aftur í hennar umsjá en til vara að umgengni yrði aukin verulega. Félagsmálanefnd B hafi hins vegar talið það vera í samræmi við hagsmuni stúlkunnar að minnka umgengni við kæranda. Með hinum kærða úrskurði frá 5. nóvember 2019 hafi verið ákveðið að umgengni stúlkunnar við kæranda yrði fyrstu helgi annars hvors mánaðar í stað fyrstu helgi hvers mánaðar. Þá var ákveðið óboðað eftirlit á meðan umgengni stendur.

Í hinum kærða úrskurði kemur fram að nýr umgengnissamningur hafi verið lagður fyrir kæranda þar sem gert hafi ráð verið fyrir að umgengni við móður yrði minnkuð. Kærandi hafi hafnað þeim samningi og samkomulag hafi ekki náðst um umgengni. Félagsmálanefnd B hafi því tekið málið til úrskurðar í samræmi við 74. gr. bvl.

Samkvæmt 1. mgr. 74. gr. bvl. á barn í fóstri rétt á umgengni við kynforeldra og aðra sem eru því nákomnir. Kynforeldrar eiga með sama hætti rétt á umgengni við barn sitt samkvæmt 2. mgr. sömu lagagreinar, nema umgengni sé bersýnilega andstæð hagsmunum og þörfum barnsins og ósamrýmanleg þeim markmiðum sem stefnt er að með ráðstöfun þess í fóstur. Við mat á þessu skal meðal annars taka tillit til þess hversu lengi fóstri er ætlað að vara. Samkvæmt 3. mgr. lagagreinarinnar skal taka afstöðu til umgengni barns við foreldra og aðra nákomna og skal taka mið af því hvað þjóni hagsmunum barnsins best. Samkvæmt 4. mgr. sömu lagagreinar hefur barnaverndarnefnd úrskurðarvald um ágreiningsefni er varða umgengni barns við foreldra og aðra nákomna, hvort sem það varðar rétt til umgengni, umfang umgengnisréttarins eða framkvæmd hennar.

Í athugasemdum við 74. gr. í frumvarpi því sem varð að núgildandi bvl. er bent á að við ákvörðun um umgengni verði barnaverndarnefnd sem endranær að meta hagsmuni og þarfir barns og gæta þess að umgengni sé í samræmi við markmiðin með fóstri. Þannig verði almennt að gera ráð fyrir ríkari umgengni ef fóstri er ætlað að vara í skamman tíma og áætlað að barn snúi aftur til foreldra sinna.

Samkvæmt því sem þarna kemur fram skal barn í fóstri, kynforeldrar þess og aðrir nákomnir eiga rétt á umgengni, nema umgengni sé bersýnilega andstæð hagsmunum og þörfum barnsins og ósamrýmanleg þeim markmiðum sem stefnt er að með ráðstöfun þess í fóstur. Þegar barnaverndarnefnd telur að umgengni barns við foreldra þess sé andstæð hag þess og þörfum þurfa að vera til staðar sérstök atvik sem valda því.

Það er meginregla í barnaverndarstarfi að beita skuli þeim ráðstöfunum sem ætla má að séu barni fyrir bestu og skulu hagsmunir barna ávallt hafðir í fyrirrúmi í starfsemi barnaverndaryfirvalda, sbr. 1. mgr. 4. gr. bvl. Samkvæmt 2. mgr. 46. gr. bvl. skal gefa barni kost á að tjá sig um mál sem það varðar í samræmi við aldur þess og þroska og skal taka réttmætt tillit til skoðana þess við úrlausn málsins. Ákvæðið er nánari útfærsla á meginreglu barnaverndarstarfs þess efnis að barnaverndaryfirvöld skuli í störfum sínum taka tillit til sjónarmiða og óska barna eftir því sem aldur þeirra og þroski gefur tilefni til, sbr. 2. mgr. 4. gr. bvl. Samkvæmt framangreindu ber barnaverndaryfirvöldum að leita eftir sjónarmiðum barnsins við meðferð máls og taka réttmætt tillit til skoðana þess við úrlausn málsins. Afstöðu barnsins til breyttrar umgengni var aflað með skýrslu talsmanns stúlkunnar, dags. X.

Stúlkunni var skipaður talsmaður í því skyni að afla upplýsinga um afstöðu hennar til minni umgengni, sbr. 3. mgr. 46. gr. bvl., en samkvæmt 31. gr. reglugerðar nr. 56/2004 um málsmeðferð fyrir barnaverndarnefnd er hlutverk talsmanns að ræða við barnið og koma á framfæri sjónarmiðum þess. Í skýrslu talsmanns, dags. X, kemur meðal annars fram að stúlkan vilji ekki draga úr umgengni við kæranda. 

Samkvæmt því sem fram kemur í framangreindum lagaákvæðum ber að leysa úr kröfum kæranda með tilliti til þess hvað þjónar hagsmunum barns best með tilliti til stöðu þeirra, en samkvæmt dómi Héraðsdóms X frá X hefur kærandi verið svipt forsjá stúlkunnar. Í máli stúlkunnar er því ljóst að ekki er stefnt að því að hún fari aftur í umsjá kæranda. Umgengni kæranda við stúlkuna þarf að vera við hæfi miðað við aðstæður og samrýmanleg þeim markmiðum sem stefnt var að með ráðstöfun hennar í fóstur. Í því tilliti ber sérstaklega að horfa til þess að tryggja þarf að friður, ró, stöðugleiki og öryggi ríki í lífi stúlkunnar í fóstri hjá fósturforeldrunum þar sem markmiðið er að tryggja henni uppeldi og umönnun innan fjölskyldu svo sem best hentar þörfum þess, sbr. 3. mgr. 65. gr. bvl. Verði það ekki gert ber að líta svo á að þess hafi ekki verið nægilega gætt að umgengnin þjóni hagsmunum stúlkunnar best, sbr. 3. mgr. 74. gr. bvl.

Að mati úrskurðarnefndar velferðarmála verður að haga umgengni stúlkunnar við kæranda þannig að hún fái sem mestan frið til að aðlagast fósturfjölskyldu sinni. Markmiðið með því er að tryggja hagsmuni stúlkunnar, öryggi hennar og þroskamöguleika. Einnig ber að líta til þess að með umgengni kæranda við stúlkuna er ekki verið að reyna að styrkja tengsl hennar við kæranda frekar, heldur viðhalda þeim tengslum sem þegar eru fyrir hendi, ekki síst í þeim tilgangi að barnið þekki uppruna sinn. Ber að haga ákvörðun um umgengni með tilliti til þessara sjónarmiða.

Það eru lögvarðir hagsmunir stúlkunnar að hún búi við stöðugleika, frið og ró í fóstrinu, fái svigrúm til að tengjast fósturfjölskyldunni áfram og að umgengni valdi sem minnstri truflun. Stúlkunni líði vel hjá fósturfjölskyldunni og ekkert bendir til að hún hafi þörf fyrir breytingar. Að mati nefndarinnar hefur stúlkan ekki enn nægjanlegan þroska til að hafa yfirsýn yfir heildaraðstæður sínar og meta hvað er henni fyrir bestu. Það er því mat úrskurðarnefndinnar að hagsmunir stúlkunnar séu best tryggðir með því að staðfesta hinn kærða úrskurð þrátt fyrir að stúlkan lýsi því yfir að hún sé leið yfir að of langt líði milli heimsókna til móður.

Með vísan til alls framangreinds er það niðurstaða úrskurðarnefndarinnar að umgengni við kæranda hafi verið ákveðin í samræmi við þau sjónarmið sem leggja beri til grundvallar samkvæmt 2., 3. og 4. mgr. 74. gr. bvl. þegar umgengni barna í fóstri við foreldra og nákomna er ákveðin. Í því felst að úrskurðarnefndin telur ekki rök fyrir því að meðalhófsreglan hafi verið brotin.

Með vísan til alls þess, sem að framan greinir, ber því að staðfesta hinn kærða úrskurð Félagsmálanefndar B.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Úrskurður Félagsmálanefndar B frá 5. nóvember 2019 um umgengni D við A, er staðfestur.

Kári Gunndórsson

               Björn Jóhannesson                                                   Guðfinna Eydal