Mál nr. 23/2014

Á fundi úrskurðarnefndar fæðingar- og foreldraorlofsmála þann 29. janúar 2015 var tekið fyrir mál nr. 23/2014:

Kæra A

á ákvörðun

Vinnumálastofnunar-Fæðingarorlofssjóðs

og kveðinn upp svohljóðandi

Ú R S K U R Ð U R:

A hefur með kæru, dags. 5. nóvember 2014, skotið til úrskurðarnefndar fæðingar- og foreldraorlofsmála ákvörðun Vinnumálastofnunar-Fæðingarorlofssjóðs (hér eftir Fæðingarorlofssjóður), dags. 11. ágúst 2014, um að skerða greiðslur í fæðingarorlofi hennar um sem nemur tveimur vikum þar sem hún hafði ekki verið skráð í fæðingarorlof í að minnsta kosti fyrstu tvær vikurnar eftir fæðingu barnsins.

I. Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi eignaðist barn þann Y. febrúar 2014. Með umsókn sem barst Fæðingarorlofssjóði þann 30. júlí 2014 sótti kærandi um greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði í sex mánuði frá 1. júlí 2014. Með vísan til þess að móður beri að vera í fæðingarorlofi að minnsta kosti fyrstu tvær vikurnar eftir fæðingu barns var kæranda tilkynnt með bréfi, dags. 11. ágúst 2014, að fæðingarorlof hennar myndi styttast um 15 daga.

Kærandi lagði fram kæru hjá úrskurðarnefnd fæðingar- og foreldrarorlofsmála 5. nóvember 2014. Með bréfi, dags. 7. nóvember 2014, óskaði úrskurðarnefnd fæðingar- og foreldraorlofsmála eftir greinargerð Fæðingarorlofssjóðs ásamt gögnum málsins. Greinargerð Fæðingarorlofssjóðs barst með bréfi, dags. 11. nóvember 2014. Með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 12. nóvember 2014, var greinargerð Fæðingarorlofssjóðs send kæranda til kynningar. Athugasemdir bárust frá kæranda með bréfi, dags. 25. nóvember 2015, og voru þær sendar Fæðingarorlofssjóði til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 28. nóvember 2014. Viðbótargreinargerð barst frá Fæðingarorlofssjóði með bréfi, dags. 2. desember 2014, og var hún send kæranda til kynningar með bréfi úrskurðarnefnar, dags. 4. desember 2014. Frekari athugasemdir bárust ekki.

II. Sjónarmið kæranda

Kærandi kveðst ekki hafa verið í vinnu fyrstu tvær vikurnar eftir að hún hafi eignast barn sitt. Hún hafi verið í rúma viku á spítala eftir fæðinguna vegna veikinda barnsins en hann hafi verið í hitakassa. Hún hafi tilkynnt og sótt um orlofið of seint en hún hafi haft samband við Fæðingarorlofssjóð og fullvissað sig um að það hefði engin áhrif á þá fjárhæð sem hún fengi greidda. Kærandi kveðst hafa verið að glíma við mikið álag og veikindi á þessum tíma, þ.e. um tveimur mánuðum fyrir fæðingu barnsins, og því hafi hún ekki haft tök á því að senda inn umsókn fyrr.

Kærandi kveðst hafa látið af störfum nokkuð fyrir fæðingu barnsins vegna veikinda. Hún hafi hins vegar greitt sér laun úr eigin fyrirtæki á þessum tíma, en gert það upp með vinnuframlagi síðar. Kærandi kveðst einnig hafa sent Fæðingarorlofssjóði vottorð um lengingu á fæðingarorlofi vegna veikinda fyrir barnsburð en ekki fengið neitt svar vegna þessa.

III. Sjónarmið Fæðingarorlofssjóðs

Í greinargerð Fæðingarorlofssjóðs kemur fram að í 1. mgr. 15. gr. laga nr. 95/2000, um fæðingar- og foreldraorlof (ffl.), sé kveðið á um að foreldri, sbr. 1. mgr. 1. gr., skuli sækja um greiðslur í fæðingarorlofi til Fæðingarorlofssjóðs sex vikum fyrir áætlaðan fæðingardag barns. Með umsókn sem hafi borist Fæðingarorlofssjóði þann 30. júlí 2014 hafi kærandi sótt um greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði í sex mánuði vegna fæðingar barns hennar þann Y. febrúar 2014. Auk umsóknar kæranda hafi borist tilkynning um tilhögun fæðingarorlofs þann sama dag þar sem fram komi að kærandi óski eftir því að hefja töku fæðingarorlofs frá 1. júlí 2014, vottorð vegna væntanlegrar barnsfæðingar, launaseðlar og læknisvottorð til atvinnurekanda vegna fjarvista. Enn fremur hafi legið fyrir upplýsingar úr skrám ríkisskattstjóra, Þjóðskrá Íslands og samskiptasaga kæranda við Fæðingarorlofssjóð.

Í framhaldinu hafi kæranda verið sent bréf, dags. 11. ágúst 2014, þar sem fram komi að þar sem barn hennar hafi fæðst þann Y. febrúar og hún ætli að hefja töku fæðingarorlofs frá 1. júlí muni fæðingarorlof hennar styttast um tvær vikur, sbr. 3. mgr. 8. gr. ffl. Þann sama dag hafi kæranda verið send greiðsluáætlun, dags. 11. ágúst 2014. Í kjölfarið hafi borist tölvupóstur frá kæranda, dags. 11. ágúst 2014, sem hafi verið svarað degi síðar. Í svarinu komi meðal annars fram að Fæðingarorlofssjóður greiði fyrir undanfarandi mánuð og því sé ekki unnt að greiða kæranda fyrir þessar tvær vikur frá fæðingardegi barnsins.

Ágreiningur þessa máls snúi að því hvort heimilt sé að greiða fæðingarorlof lengra aftur í tímann en einn mánuð frá því að umsókn hafi borist og að fæðingarorlof kæranda hafi verið stytt um tvær vikur af þeim völdum. Barn kæranda hafi fæðst Y. febrúar 2014 en umsókn kæranda, skv. 1. mgr. 15. gr. ffl., hafi ekki borist fyrr en 30. júlí 2014. Í 9. mgr. 13. gr. ffl. komi fram að greiðslur í fæðingarorlofi skuli inntar af hendi eftir á, fyrir undanfarandi mánuð eða hluta úr mánuði, fyrsta virkan dag hvers mánaðar. Í úrskurðum úrskurðarnefndar fæðingar- og foreldraorlofsmála í málum nr. 89/2012 og 51/2013 hafi reynt á sömu álitaefni og í þessu máli. Í úrskurðinum komi meðal annars fram að í lögskýringargögnum með 9. mgr. 13. gr. ffl. sé ekki að finna frekari skýringar á ákvæðinu eða tilgangi þess, en ákvæðið sé í samræmi við þá meginreglu laganna, sem fram komi í 1. mgr. 15. gr. þeirra, að sækja skuli um greiðslu í fæðingarorlofi fyrir fæðingu barnsins. Þrátt fyrir að ekki sé í lögunum mælt skýrt fyrir um hvernig með skuli fara þegar ekki sé sótt um fæðingarorlof fyrr en eftir fæðingu barnsins, þyki málefnaleg sjónarmið styðja þá túlkun á 9. mgr. 13. gr. ffl. að einungis sé unnt að afgreiða fæðingarorlof fyrir undanfarandi mánuð. Önnur túlkun myndi leiða til þess að Fæðingarorlofssjóði yrði gert að reikna fæðingarorlof langt aftur í tímann, sem óhjákvæmilega geri sjóðnum óhægt um vik að staðreyna meðal annars hvort foreldri hafi raunverulega lagt niður störf og hvaða laun hafi raunverulega verið greidd. Nefndin hafi þannig staðfest í málunum að sjóðurinn hafi ekki getað afgreitt greiðslur meira en einn mánuð aftur í tímann frá því að umsókn barst.

Í 2. mgr. 10. gr. ffl. komi fram að með samkomulagi við vinnuveitanda sé starfsmanni heimilt að haga fæðingarorlofi á þann veg að það skiptist niður á fleiri tímabil og/eða það verði tekið samhliða minnkuðu starfshlutfalli, sbr. þó 3. mgr. 8. gr. ffl. Í 2. mgr. 10. gr. ffl. felist því almenn heimild foreldra til að haga töku fæðingarorlofs vegna fæðingar barns á hvern þann hátt sem henti best, þó þannig að töku fæðingarorlofs verði lokið fyrir tiltekinn aldur barns, sbr. 2. mgr. 8. gr. ffl.

Í 3. mgr. 8. gr. ffl. sé síðan skýrt kveðið á um að móðir skuli vera í fæðingarorlofi að minnsta kosti fyrstu tvær vikurnar eftir fæðingu barns. Í athugasemdum með ákvæðinu komi fram að í 3. mgr. sé kveðið á um skyldu kvenna sem hafi nýlega alið barn til að vera í fæðingarorlofi að minnsta kosti fyrstu tvær vikurnar eftir fæðingu þess. Skuli orlofið eigi hefjast síðar en við fæðingu barns. Ákvæðið byggi á 2. mgr. 8. gr. tilskipunar ráðs Evrópusambandsins um lögleiðingu ráðstafana til að auka öryggi og heilbrigði á vinnustöðum fyrir starfsmenn sem eru þungaðir, hafa nýlega alið börn eða hafa börn á brjósti, nr. 92/85/EBE. Þetta sé þáttur í ráðstöfunum til verndar öryggi og heilbrigði starfsmanna en talið sé að konur sem nýlega hafa alið börn þurfi að njóta hvíldar eftir fæðingu barns til að jafna sig líkamlega áður en störf séu hafin að nýju. Þessar tvær vikur séu hluti af þeim tíma sem konan eigi rétt á í fæðingarorlofi. Í samræmi við framangreint hafi kærandi því ekki tekið fæðingarorlof sitt í samræmi við ófrávíkjanlegt skilyrði 3. mgr. 8. gr. ffl., sbr. einnig athugasemdir með þeirri grein, um að móðir skuli vera í fæðingarorlofi að minnsta kosti fyrstu tvær vikurnar eftir fæðingu barns og þessar tvær vikur séu hluti af þeim tíma sem konan eigi rétt á í fæðingarorlofi. Þannig verði ekki litið framhjá því að rétturinn til greiðslna vegna þessara tveggja vikna sé að öðru leyti háður öðrum ákvæðum ffl., svo sem 1. mgr. 15. gr. og 9. mgr. 13. gr. ffl., sbr. einnig úrskurði úrskurðarnefndar fæðingar- og foreldraorlofsmála í málum nr. 89/2012 og 51/2013.

Í kæru kæranda komi fram að hún telji sig hafa haft samband við sjóðinn og fullvissað sig um að það hefði engin áhrif á þá fjárhæð sem hún fengi greidda þó hún hefði sótt of seint um. Í samskiptasögu kæranda við Fæðingarorlofssjóðs, sem hefjist þegar umsókn hennar hafi verið móttekin þann 30. júlí 2014, sé ekki að sjá að henni hafi verið veittar þær upplýsingar sem hún haldi fram í kæru.

Í kæru sinni tilgreini kærandi einnig að hún hafi sent læknisvottorð til sjóðsins um lengingu á fæðingarorlofi vegna veikinda á meðgöngu en því hafi ekki verið svarað. Svo virðist vera sem láðst hafi verið að senda kæranda formlegt svar við vottorðinu við afgreiðslu umsóknarinnar. Kærandi uppfylli ekki skilyrði 4. mgr. 17. gr. ffl., sbr. 6. mgr. 17. gr. ffl., um að hafa lagt niður launuð störf meira en mánuði fyrir áætlaðan fæðingardag barns. Áætlaður fæðingardagur barns kæranda hafi verið 21. febrúar 2014 og samkvæmt staðgreiðsluskrá ríkisskattstjóra og launaseðli fyrir janúar 2014 hafi kærandi haldið fullum launum í þeim mánuði og því minna en mánuður fram að áætluðum fæðingardegi barnsins. Með vísan til framangreinds telji Fæðingarorlofssjóður að ekki sé heimilt að greiða kæranda lengra aftur í tímann en einn mánuð frá því að umsókn hennar hafi borist sjóðnum og að fæðingarorlof hennar hafi réttilega verið stytt um tvær vikur.

IV. Niðurstaða

Kærð er ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs um að stytta fæðingarorlof kæranda um tvær vikur á þeirri forsendu að hún hafi ekki tekið fæðingarorlof fyrstu tvær vikurnar eftir fæðingu barnsins líkt og gert er að skilyrði í 3. mgr. 8. gr. ffl.

Samkvæmt 1. mgr. 15. gr. ffl. skal foreldri sækja um greiðslu í fæðingarorlofi til Vinnumálastofnunar sex vikum fyrir áætlaðan fæðingardag barns. Í athugasemdum með frumvarpi til ákvæðisins segir að það verði að teljast hæfilegur tími til að reikna út þær fjárhæðir sem foreldri á rétt á úr sjóðnum meðan á fæðingarorlofi stendur. Ekki er í lögunum mælt fyrir um áhrif þess að sótt er um fæðingarorlof eftir umræddan tíma en af ákvæði 1. mgr. 15. gr. leiðir þó að Fæðingarorlofssjóður getur ekki afgreitt greiðslur vegna fæðingarorlofs fyrr en umsókn um greiðslur í fæðingarorlofi hafa borist honum. Í máli þessu er ekkert fram komið um að kærandi hafi verið ófær um að sækja tímanlega um fæðingarorlof.

Í 9. mgr. 13. gr. ffl. segir síðan að greiðslur í fæðingarorlofi skuli inntar af hendi eftir á, fyrir undanfarandi mánuð eða hluta úr mánuði, fyrsta virkan dag hvers mánaðar. Fæðingarorlofssjóður byggir hina kærðu ákvörðun meðal annars á því að vegna 9. mgr. 13. gr. ffl. sé ekki unnt að afgreiða fæðingarorlof lengra en einn mánuð aftur í tímann. Í lögskýringargögnum með 9. mgr. 13. gr. ffl. er ekki að finna neinar frekari skýringar á ákvæðinu eða tilgangi þess, en ákvæðið er í samræmi við þá meginreglu laganna, sem fram kemur í 1. mgr. 15. gr. laganna, að sækja skuli um greiðslu í fæðingarorlofi fyrir fæðingu barnsins. Þrátt fyrir að ekki sé í lögunum mælt skýrt fyrir um hvernig með skuli fara þegar ekki er sótt um fæðingarorlof fyrr en eftir fæðingu barnsins, þykja málefnaleg sjónarmið styðja þá túlkun Fæðingarorlofssjóðs á 9. mgr. 13. gr. laganna, sem byggt er á í hinni kærðu ákvörðun, að einungis sé unnt að afgreiða fæðingarorlof fyrir undanfarandi mánuð. Önnur túlkun myndi leiða til þess að Fæðingarorlofssjóði yrði gert að reikna fæðingarorlof langt aftur í tímann, sem óhjákvæmilega gerir sjóðnum óhægt um vik að staðreyna meðal annars hvort foreldri hafi raunverulega lagt niður störf og hvaða laun voru raunverulega greidd. Þá fæst ekki betur séð en að 1. mgr. 15. gr. yrði í raun marklaus með öllu, yrði gagnstæð niðurstaða ofan á. Nefndin staðfestir því þá niðurstöðu hinnar kærðu ákvörðunar að þegar umsókn kæranda um fæðingarorlof loks barst þann 30. júlí 2014 hafi sjóðurinn ekki getað afgreitt greiðslur til hennar meira en einn mánuð aftur í tímann. Það skal áréttað í þessu samhengi að í þessu felst ekki sú niðurstaða að kærandi hafi ekki verið í fæðingarorlofi fyrstu tvær vikurnar eftir að barn hennar fæddist.

Í 2. mgr. 10. gr. ffl. segir að með samkomulagi við vinnuveitanda sé starfsmanni heimilt að haga fæðingarorlofi á þann veg að það skiptist niður á fleiri tímabil og/eða það verði tekið samhliða minnkuðu starfshlutfalli, sbr. þó 3. mgr. 8. gr. Í 2. mgr. 10. gr. ffl. felst því almenn heimild foreldra til að haga töku fæðingarorlofs vegna fæðingar barna sinna á hvern þann hátt sem þeim hentar best, þó þannig að töku fæðingarorlofs verði lokið fyrir tiltekinn aldur barnsins, sbr. 2. mgr. 8. gr. ffl. Í 2. mgr. 10. gr. er þó vísað til 3. mgr. 8. gr., en í henni segir að móðir skuli vera í fæðingarorlofi að minnsta kosti fyrstu tvær vikurnar eftir fæðingu barns. Í athugasemdum við frumvarp til ffl. segir að ákvæði þetta byggist á 2. mgr. 8. gr. tilskipunar ráðs Evrópusambandsins um lögleiðingu ráðstafana til að auka öryggi og heilbrigði á vinnustöðum fyrir starfsmenn sem eru þungaðir, hafa nýlega alið börn eða hafa börn á brjósti, nr. 92/85/EB. Þetta sé þáttur í ráðstöfunum til verndar öryggi og heilbrigði starfsmanna en talið er að konur sem nýlega hafi alið börn þurfi að njóta hvíldar eftir fæðingu barns til að jafna sig líkamlega áður en störf eru hafin að nýju. Þá er tekið fram í athugasemdunum að þær tvær vikur sem ákvæðið fjallar um séu hluti af þeim tíma sem konan eigi rétt á í fæðingarorlofi.

Með hliðsjón af framangreindu er það mat nefndarinnar að réttur foreldra til að ákveða tilhögun fæðingarorlofs takmarkist meðal annars af ákvæði 3. mgr. 8. gr. um að mæðrum sé skylt að vera í fæðingarorlofi að minnsta kosti fyrstu tvær vikurnar eftir fæðingu barns. Þá verður að líta til þeirra ummæla í greinargerð að umræddar tvær vikur séu hluti af þeim tíma sem konan eigi rétt á í fæðingarorlofi sem svo að markmið löggjafans hafi verið að skylt yrði fyrir mæður að vera í fæðingarorlofi fyrstu tvær vikurnar eftir fæðingu barns þannig að sá tími teljist hluti þess tímabils sem móðir eigi rétt á skv. 1. mgr. 8. gr. ffl. Auk þess verður ekki litið framhjá því að réttur til greiðslu frá Fæðingarorlofssjóði vegna þessara tveggja vikna, sem móður er skylt að taka í beinu framhaldi af fæðingu, er að öðru leyti háður öðrum ákvæðum ffl., svo sem 1. mgr. 15. gr. og 9. mgr. 13. gr. laganna. Þessi niðurstaða um takmörkun á rétti til að ákveða tilhögun fæðingarorlofs skiptir höfuðmáli í ljósi þeirrar meginreglu 10. mgr. 13. gr. laganna að réttur foreldris til greiðslna í fæðingarorlofi er bundinn því að foreldri uppfylli skilyrði um rétt til fæðingarorlofs skv. 8. gr. Að öllu samanlögðu er niðurstaðan sú að kærandi sótti um greiðslu í fæðingarorlofi löngu eftir að frestur til að sækja um greiðslur vegna tveggja fyrstu viknanna var liðinn. Ekki er heimilt að greiða út fulla greiðslu vegna síðara orlofs, þar sem réttur til þess skertist við lögbundna orlofstöku á þessum fyrstu tveimur vikum.

Kærandi byggir á því að hún hafi fengið rangar upplýsingar frá Fæðingarorlofssjóði um áhrif þess að skila umsókn of seint. Samkvæmt 7. gr. Stjórnsýslulaga, nr. 37/1993, er stjórnvaldi skylt að leiðbeina og aðstoða þá sem til þess leita um þau málefni sem eru á starfssviði þess. Veita ber aðila leiðbeiningar sem honum eru nauðsynlegar svo hann geti gætt hagsmuna sinna á sem bestan hátt. Í samskiptasögu kæranda við Fæðingarorlofssjóð, sem lögð hefur verið fram í málinu, er ekki að finna neinar upplýsingar um að kærandi hafi fengið rangar upplýsingar um áhrif þess að skila umsókn of seint eða hvernig greiðslum yrði háttað vegna þessa. Í framlögðum tölvupóstsamskiptum kæranda við sjóðinn kemur hins vegar fram að hún var ekki upplýst um að fæðingarorlof hennar yrði stytt um tvær vikur með vísan til 3. mgr. 8. gr. ffl. Í máli þessu hafði það hins vegar ekki áhrif þar sem kærandi hafði fyrst samband við Fæðingarorlofssjóð þann 8. júlí 2014 vegna umsóknar sinnar um fæðingarorlof. Það er því mat úrskurðarnefndarinnar að framangreindur annmarki hafi ekki haft áhrif á meðferð málsins.

Með vísan til alls framangreinds er hin kærða ákvörðun staðfest.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs, dags. 11. ágúst 2014, um að skerða greiðslur í fæðingarorlofi A sem nemur tveimur vikum, er staðfest.

Haukur Guðmundsson formaður

Heiða Gestsdóttir

Gunnlaugur Sigurjónsson