Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 561/2022

Miðvikudaginn 15. mars 2023

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur og Unnþór Jónsson lögfræðingur.

Með rafrænni kæru, móttekinni 1. desember 2022, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála synjun Tryggingastofnunar ríkisins frá 8. nóvember 2022 á umsókn kæranda um endurhæfingarlífeyri.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi sótti um endurhæfingarlífeyri með rafrænni umsókn 21. september 2022. Með ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 8. nóvember 2022, var umsókn kæranda synjað á þeirri forsendu að kærandi uppfyllti ekki skilyrði 3. mgr. 7. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð, sbr. a-lið 1. mgr., 4. mgr. og 5. mgr. 18. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar um rétt til lífeyris á grundvelli búsetu hér á landi.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 1. desember 2022. Með bréfi, dags. 2. desember 2022, óskaði úrskurðarnefnd eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Með bréfi, dags. 21. desember 2022, barst greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins og var hún kynnt kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 22. desember 2022. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Úrskurðarnefndin leggur þann skilning í kæru að kærandi óski eftir því að umsókn hennar um greiðslur endurhæfingarlífeyris verði samþykkt.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar kemur fram að kærð sé synjun Tryggingastofnunar ríkisins á umsókn kæranda um endurhæfingarlífeyri, dags. 8. nóvember 2022.

Kæranda hafi verið synjað um endurhæfingarlífeyri hjá Tryggingastofnun þar sem kærandi uppfylli ekki skilyrði laga um búsetu hérlendis undanfarin þrjú ár þar sem samkvæmt læknisvottorði og öðrum gögnum málsins hafi kærandi ekki verið búsett á Íslandi síðustu ár. Kærandi hafi flutt til Noregs árið 2014 og aftur til Íslands í nóvember 2021. Þá hafi starfsorka hennar verið skert við komuna til Íslands samkvæmt gögnum málsins.

Um endurhæfingarlífeyri sé fjallað í 7. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð, sbr. 11. gr. laga nr. 120/2009 um breytingu á þeim lögum. Ákvæðið sé svohljóðandi:

„Heimilt er að greiða endurhæfingarlífeyri í allt að 18 mánuði þegar ekki verður séð hver starfshæfni einstaklings sem er á aldrinum 18-67 ára verður til frambúðar eftir sjúkdóma eða slys. Greiðslur skulu inntar af hendi á grundvelli endurhæfingaráætlunar.  Skilyrði fyrir greiðslum er að umsækjandi taki þátt í endurhæfingu með starfshæfni að markmiði sem telst fullnægjandi að mati framkvæmdaraðila og eigi hvorki rétt til launa í veikindaleyfi né greiðslna frá sjúkrasjóðum eða teljist tryggður samkvæmt lögum um atvinnuleysistryggingar.

Heimilt er að framlengja greiðslutímabil skv. 1. mgr. um allt að 18 mánuði ef sérstakar ástæður eru fyrir hendi.

Um endurhæfingarlífeyri gilda ákvæði a-liðar 1. mgr. 4. mgr. og 5. mgr. 18. gr. laga um almannatryggingar nr. 100/2007. Um aðrar tengdar bætur fer eftir sömu reglum og gilda um örorkulífeyri, sbr. þó 1. mgr. 10. gr. þessara laga.  Sjúkrahúsvist í endurhæfingarskyni skemur en eitt ár samfellt hefur ekki áhrif á bótagreiðslur.“

Samkvæmt 3. mgr. 7. gr. laga um félagslega aðstoð gilda ákvæði a-liðar 1. mgr., 4. mgr. og 5.  mgr. 18. gr. laga um almannatryggingar um endurhæfingarlífeyri. Í 4. og 5. mgr. sé fjallað um upphæð og skerðingu lífeyrisins en í a-lið 1. mgr. sé tekið sérstaklega fram að rétt til lífeyris eigi þeir sem hafi verið búsettir á Íslandi í að minnsta kosti þrjú síðustu árin áður en umsókn sé lögð fram eða í sex mánuði ef starfsorka hafi verið óskert er þeir hafi tekið hér búsetu.

Tryggingastofnun ríkisins hafi eftirlit með því að endurhæfingaráætlun sé framfylgt og að skilyrði fyrir greiðslum séu að öðru leyti uppfyllt, til dæmis að lögð sé fram endurhæfingaráætlun, lagðir fram endurhæfingarþættir og að umsækjandi taki þátt í endurhæfingunni með fullnægjandi hætti. Í áðurnefndri 7. gr. sé skýrt kveðið á um að skilyrði greiðslna sé endurhæfing með starfshæfni að markmiði, enda ekki álitið að sjúkdómsmeðferð eða óvinnufærni sem slík veiti rétt til greiðslu endurhæfingarlífeyris.

Um nánari skilyrði og framkvæmd endurhæfingarlífeyris hjá Tryggingastofnun sé fjallað í reglugerð nr. 661/2020 um framkvæmd endurhæfingarlífeyris samkvæmt lögum um félagslega aðstoð. Í 4. gr. reglugerðarinnar sé fjallað um upphaf, tímalengd og skilyrði greiðslna og í 5. gr. um sjálfa endurhæfingaráætlunina og þá sé tiltekið í 6. gr. hverjir geti verið umsjónaraðilar endurhæfingaráætlunar.

Í 37. gr. laga um almannatryggingar sé meðal annars kveðið á um að Tryggingastofnun skuli kynna sér aðstæður umsækjenda og greiðsluþega og gera þeim grein fyrir rétti þeirra samkvæmt lögum þessum og öðrum lögum er stofnunin starfi eftir, reglugerðum settum á grundvelli laganna og starfsreglum stofnunarinnar. Við meðferð máls skuli staða og réttindi umsækjanda eða greiðsluþega skoðuð heildstætt. Stofnunin skuli leiðbeina umsækjanda um réttarstöðu hans, þau gögn sem þurfi að fylgja umsókn og um framhald málsins og hafi því öllu verið sinnt í þessu máli.

Endurhæfingarlífeyrir sé eingöngu greiddur einstaklingum með lögheimili hér á landi síðustu þrjú árin í skilningi laga um lögheimili. Upplýsingar um lögheimilisskráningu sæki Tryggingastofnun til Þjóðskrár Íslands. Samkvæmt upplýsingum þaðan hafi kærandi verið með lögheimili í Noregi frá 28. apríl 2014 til 22. nóvember 2021.

Við mat á umsókn um endurhæfingarlífeyri þann 8. nóvember 2022 hafi legið fyrir læknisvottorð B heimilislæknis, dags. 13. október 2022, umsókn kæranda um endurhæfingarlífeyri, dags. 21. september 2022, og endurhæfingaráætlun félagsráðgjafa, dags. 29. september 2022.

Fram komi í læknisvottorði, dags 13. október 2022, að kærandi hafi verið með fíknivanda í lengri tíma, sérstaklega varðandi örvandi lyf. Kærandi hafi fyrst farið í meðferð árið 2018. Þá hafi kærandi búið í Noregi og hafi verið óvinnufær síðan. Hún sé nú edrú frá því í byrjun mars 2022. Einnig hafi kærandi hafið meðferð í D og byrjað þar þann 12. ágúst 2022. Nú noti kærandi engin lyf að staðaldri.

Í læknisvottorðinu komi fram að kærandi hafi verið óvinnufær og starfshæfni skert við flutning til landsins, eða nánar tiltekið frá árinu 2018 þegar fyrst hafi verið hafin vímuefnameðferð í Noregi. Af því leiðir að kærandi eigi ekki rétt á greiðslum endurhæfingarlífeyris fyrr en þremur árum eftir að búseta hafi hafist að nýju á Íslandi, að öðrum skilyrðum uppfylltum. Umsókn kæranda hafi því verið synjað þann 8. nóvember 2022 þar sem það lagaskilyrði hafi ekki verið uppfyllt. 

Samkvæmt meðal annars upplýsingum úr Þjóðskrá og læknisvottorði hafi kærandi flutt til Íslands þann 22. nóvember 2021. Við flutninginn hafi kærandi verið með skerta starfsgetu og þar af leiðandi einnig óvinnufær við komuna til landsins. Á þeim forsendum hafi kæranda verið synjað um greiðslur hjá Tryggingastofnun ríkisins vegna endurhæfingarlífeyris þann 8. nóvember 2022 þar sem kærandi hafi ekki uppfyllt það skilyrði laga að hafa verið búsett á Íslandi í að minnsta kosti þrjú ár áður en umsókn um endurhæfingarlífeyri hafi verið lögð fram. Ekki hafi verið að öðru leyti tekin afstaða til innihalds endurhæfingaráætlunar kæranda.

Tryggingastofnun sé bundin af þeim upplýsingum sem komi fram í Þjóðskrá um búsetu og lögheimili kæranda. Stofnunin vilji þó taka fram að ef breyting verði á endurhæfingu kæranda eða aðstæðum hennar sé hægt að leggja inn nýja umsókn og endurhæfingaráætlun, auk gagna frá fagaðilum sem staðfesti virka þátttöku í endurhæfingu.

Tryggingastofnun telji ljóst að synjun stofnunarinnar á endurhæfingarlífeyri til kæranda þar sem ekki séu uppfyllt skilyrði laga um þriggja ára búsetu, hafi að fullu og öllu verið í samræmi við lög um almannatryggingar, lög um félagslega aðstoð og úrskurði úrskurðarnefndar velferðarmála. Í því samhengi megi meðal annars benda á mál úrskurðarnefndar velferðarmála nr. 68/2019 og 115/2020, ásamt eldri málum nr. 354/2015, 124/2010, 407/2012 og 282/2014. Í þessum málum hafi atvik verið nokkuð sambærileg hvað varðar erlendan vinkil málsins en þar hafi málalokin verið staðfest hjá úrskurðarnefndinni. Tryggingastofnun telji því ekki ástæðu til þess að breyta ákvörðun sinni og fari fram á að niðurstaða stofnunarinnar verði staðfest.

IV.  Niðurstaða

Kærð er ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 8. nóvember 2022, um að synja kæranda um endurhæfingarlífeyri. Ágreiningur málsins snýst um það hvort Tryggingastofnun hafi verið heimilt að synja kæranda um greiðslu endurhæfingarlífeyris vegna búsetu hennar í Noregi.

Í 7. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð er kveðið á um endurhæfingarlífeyri en þar segir í 3. mgr. að um endurhæfingarlífeyri gildi ákvæði a-liðar 1. mgr., 4. mgr. og 5. mgr. 18. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar. Í 1. mgr. nefndrar 18. gr. segir að rétt til örorkulífeyris eigi þeir sem hafi verið búsettir á Íslandi, sbr. I. kafla, séu á aldrinum 18 til 67 ára og hafi verið búsettir á Íslandi að minnsta kosti þrjú síðustu árin áður en umsókn sé lögð fram eða í sex mánuði ef starfsorka var óskert þegar þeir tóku hér búsetu.

Kærandi sótti um endurhæfingarlífeyri frá Tryggingastofnun ríkisins með umsókn 21. september 2022. Umsókn kæranda var synjað á þeirri forsendu að ekki væru uppfyllt skilyrði 3. mgr. 7. gr. laga um félagslega aðstoð, sbr. a-lið 1. mgr. 18. gr. laga um almannatryggingar um búsetu hér á landi. Ljóst er að framangreint búsetuskilyrði a-liðar 1. mgr. 18. gr. laga um almannatryggingar gildir einnig um endurhæfingarlífeyri þar sem vísað er beint til ákvæðisins í 7. gr. laga um félagslega aðstoð sem kveður á um endurhæfingarlífeyri.

Í læknisvottorði B, dags. 13. október 2022, sem var útbúið vegna umsóknar kæranda um endurhæfingarlífeyri, kemur fram að kærandi hafi verið óvinnufær frá 2018 þegar hún fór fyrst í meðferð í Noregi. Því er ljóst að starfsorka kæranda var ekki óskert í skilningi a-liðar 1. mgr. 18. gr. laga um almannatryggingar þegar hún flutti aftur til Íslands í nóvember 2021 og af þeim sökum er ekki nægjanlegt að kærandi hafi verið búsett á Íslandi í sex mánuði. Samkvæmt upplýsingum úr breytingaskrá Þjóðskrár Íslands var kærandi skráð með lögheimili í Noregi á tímabilinu 28. apríl 2014 til 22. nóvember 2021. Samkvæmt framangreindu var skilyrði um þriggja ára búsetu hér á landi ekki uppfyllt þegar umsókn kæranda um endurhæfingarlífeyri barst Tryggingastofnun ríkisins þann 21. september 2022.

Búseta í öðrum aðildarríkjum EES-samningsins getur komið til skoðunar þegar metið er hvort búsetuskilyrði 18. gr. laga um almannatryggingar sé uppfyllt, sbr. 68. gr. laga um almannatryggingar og 6. gr. reglugerðar Evrópuþingsins og ráðsins (EB) nr. 883/2004 um samræmingu almannatryggingakerfa, sem innleidd var í íslenskan rétt með reglugerð nr. 442/2012. Þannig getur búseta í öðrum aðildarríkjum EES-samningsins verið lögð að jöfnu við búsetu á Íslandi þegar metið er hvort búsetuskilyrði 18. gr. laga um almannatryggingar sé uppfyllt. Skilyrði fyrir framangreindu er að þær bætur sem um ræðir falli undir gildissvið reglugerðar EB nr. 883/2004. Í 3. gr. reglugerðar EB nr. 883/2004 er talin upp löggjöf þeirra flokka almannatrygginga sem reglugerðin nær til. Samkvæmt a-lið 1. mgr. 3. gr. gildir reglugerðin meðal annars um sjúkrabætur. Úrskurðarnefnd velferðarmála komst að þeirri niðurstöðu í enduruppteknum úrskurði nefndarinnar í máli nr. 115/2020 að endurhæfingarlífeyrir samkvæmt 7. gr. laga um félagslega aðstoð falli undir hugtakið sjúkrabætur í skilningi a-liðar 1. mgr. 3. gr. reglugerðar EB nr. 883/2004.

Tryggingastofnun ríkisins bar því samkvæmt 18. gr. laga um almannatryggingar, sbr. 68. gr. laga um almannatryggingar og 6. gr. EB reglugerðarinnar, að líta til búsetu kæranda í Noregi við mat á því hvort búsetuskilyrði kæranda voru uppfyllt þegar umsókn um endurhæfingarlífeyri barst Tryggingastofnun ríkisins þann 21. september 2022. Fyrir liggur að Tryggingastofnun gerði það ekki. Þegar af þeirri ástæðu er ákvörðun Tryggingastofnunar um að synja kæranda um endurhæfingarlífeyri felld úr gildi og málinu vísað aftur til stofnunarinnar til nýrrar meðferðar.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að synja A, um endurhæfingarlífeyri, er felld úr gildi. Málinu er vísað aftur til stofnunarinnar til nýrrar meðferðar.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir