Nr. 438/2018 Úrskurður

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Þann 25. október 2018 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 438/2018

í stjórnsýslumáli nr. KNU18080004

Kæra […]

og barna hennar

á ákvörðunum

Útlendingastofnunar

I.          Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Þann 31. júlí 2018 kærði […], fd. […] ríkisborgari Albaníu (hér eftir kærandi), ákvarðanir Útlendingastofnunar, dags. 16. júlí 2018 um að synja kæranda og börnum hennar, […], fd. […], og […], fd. […], ríkisborgurum Albaníu, um alþjóðlega vernd á Íslandi ásamt því að synja þeim um dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016. Kærandi sótti um vernd hér á landi ásamt eiginmanni sínum.

Kærandi krefst þess aðallega að hinar kærðu ákvarðanir verði felldar úr gildi og að kæranda og börnum hennar verði veitt alþjóðleg vernd á grundvelli 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Til vara krefst kærandi þess að ákvarðanir Útlendingastofnunar verði felldar úr gildi og þeim verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða með vísan til 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Þá er vísað til 2. mgr. 45. gr. laga um útlendinga en samkvæmt ákvæðinu eigi maki og börn yngri en 18 ára einnig rétt á alþjóðlegri vernd nema sérstakar ástæður mæli því í mót.

Fyrrgreindar ákvarðanir eru kærðar á grundvelli 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.

1. Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi sótti um alþjóðlega vernd hér á landi þann 11. júní 2018 ásamt eiginmanni sínum og börnum. Kærandi kom í viðtal hjá Útlendingastofnun þann 12. júní 2018 ásamt þáverandi talsmanni sínum. Kærandi afturkallaði umsókn sína þann 13. júní s.á. og fékk sjö daga frest til að yfirgefa landið. Hún yfirgaf ekki landið og sótti aftur um alþjóðlega vernd þann 20. júní s.á. Kærandi kom aftur í viðtal hjá Útlendingastofnun þann 25. júní s.á. ásamt talsmanni sínum. Með ákvörðunum, dags. 16. júlí 2018, synjaði Útlendingastofnun kæranda og börnum hennar um alþjóðlega vernd ásamt því að synja þeim um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða. Voru ofangreindar ákvarðanir kærðar til kærunefndar útlendingamála þann 31. júlí 2018. Kærunefnd barst greinargerð kæranda þann 17. ágúst 2018. Þá bárust viðbótargögn í málinu 3. september og 4. október 2018.

III.       Ákvarðanir Útlendingastofnunar

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að kærandi byggi umsókn sína um alþjóðlega vernd á því að líf hennar og fjölskyldu hennar sé í hættu í heimaríki þeirra vegna hótana tiltekins valdamikils einstaklings. Þá hafi kærandi orðið fyrir árás í heimaríki auk þess sem hún tilheyri þjóðarbroti rómafólks og hafi upplifað samfélagslegt áreiti vegna þessa. Tengdafjölskyldu hennar hafi verið í nöp við hana vegna uppruna hennar og beitt hana ofbeldi. Þá hafi bróðir eiginmanns hennar ráðist á hana er hún var ólétt með þeim afleiðingum að hún hafi misst fóstrið.

Niðurstaða Útlendingastofnunar í máli kæranda var sú að kærandi sé ekki flóttamaður og henni skuli synjað um alþjóðlega vernd á Íslandi skv. ákvæðum 37. og 40. gr. laga um útlendinga. Kæranda var jafnframt synjað um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða skv. 74. gr. laga um útlendinga. Þá taldi stofnunin að ákvæði 42. gr. laga um útlendinga stæði endursendingu til heimaríkis ekki í vegi.

Í ákvörðunum Útlendingastofnunar í málum barna kæranda kom fram að það væri mat stofnunarinnar að að þau væru svo ung að árum að ekki yrði talið tilefni til að taka viðtal við þau. Fram kom að umsóknir barna kæranda væru grundvallaðar á framburði foreldra þeirra og þeim hefði verið synjað um alþjóðlega vernd og dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga. Í ákvörðunum foreldra hefði jafnframt verið tekin afstaða til aðstæðna barnanna og hvernig þær aðstæður horfi við einstökum þáttum ákvörðunarinnar. Var það niðurstaða Útlendingastofnunar með vísan til niðurstöðu í máli foreldra þeirra, að gættum ákvæðum samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, laga um útlendinga og barnaverndarlaga, að börnum kæranda væri ekki stefnt í hættu með því að fylgja foreldrum sínum til heimaríkis.

Kæranda og börnum hennar var vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga., sbr. 3. mgr. 106. gr. laga um útlendinga. Útlendingastofnun tilkynnti kæranda jafnframt að kæra frestaði réttaráhrifum ákvörðunarinnar, sbr. 1. mgr. 35. gr. laga um útlendinga.

IV.       Málsástæður og rök kæranda

Í greinargerð kemur fram að kærandi hafi orðið fyrir ofsóknum í Albaníu vegna þess að hún tilheyri rómafólki, minnihlutahópi í Albaníu, sem og af hendi einstaklings að nafni […], sem hafi kúgað fé af fjölskyldu hennar undanfarin þrjú ár. Þá hafi kærandi upplifað mikið samfélagslegt áreiti og mismunun, m.a. af hendi tengdafjölskyldu hennar. Hún hafi verið beitt ofbeldi og bróðir eiginmanns hennar eitt sinn ráðist á hana með þeim afleiðingum að hún hafi misst fóstur. Kærandi og eiginmaður hennar hafi ekki haft efni á því að búa annarsstaðar í Albaníu vegna fjárkúgana sem þau hafi þurft að þola.

Kærandi segir […] vera fyrrverandi formann sveitastjórnar í […] og að hún telji hann því mjög áhrifamikinn í samfélaginu. Frá árinu 2015 hafi hann þvingað fjölskyldu kæranda til greiðslu fjármuna. Kærandi kveður að eitt sinn snemma árs 2018 hafi umræddur maður hringt og krafið eiginmann kæranda um að hitta sig á ótilgreindum stað í nágrenninu. Þegar kærandi hafi verið orðin ein heima með börnum þeirra hafi […] birst ásamt öðrum manni og nauðgað henni. Kærandi hafi ekki viljað greina eiginmanni sínum frá nauðguninni af ótta við viðbrögð hans. Enn fremur hafi hún greint frá því að henni og börnum hennar hafi verið ógnað í tengslum við fjárkúgunina með byssu.

Kærandi kveðst hafa leitað til lögreglunnar eftir nauðgunina en að lögreglan hafi ekki aðhafst og ekki viljað rannsaka málið vegna þeirra ítaka sem […] hafi í samfélaginu. Þá hafi lögreglan ekki viljað vernda fjölskylduna í önnur skipti sem hún hafi leitað til hennar. Kærandi kveður að nær útilokað sé að sanna með gögnum tengsl þeirra við […] þar sem hann passi að ekki sé hægt að rekja fjárkúgunina, ofsóknirnar eða hótanirnar til hans. Í viðtali hjá Útlendingastofnun hafi kærandi lýst mikilli andlegri vanlíðan í tengslum við nauðgunina. Hún kveðst hafa grátið stanslaust í viðtalinu og þurft að gera hlé til að kasta upp. Kærandi kveðst auk þess óttast að hún og börn hennar séu í mikilli hættu verði þau send aftur til Albaníu.

Kærandi hefur við meðferð málsins lagt fram vottorð frá Neyðarmóttöku Landspítalans, dags. 20. júní 2018 og staðfestingu um að henni hafi verið vísað til sálfræðiþjónustu Neyðarmóttöku Landspítalans, dags. 11. júlí 2018. Þá bárust kærunefnd þann 4. október s.á. samskiptaseðlar frá Göngudeild sóttvarna frá 16. ágúst 2018 til 7. september s.á. ásamt staðfestingu á þjónustu Neyðarmóttöku Landspítalans, dags. 30. ágúst s.á. 

Í greinargerð kæranda kemur fram að hún telji að spilling sé útbreidd á öllum stigum stjórnkerfis Albaníu. Mest aðkallandi mannréttindabrot tengist spillingu í dómskerfinu og heilbrigðiskerfinu ásamt heimilisofbeldi og mismunun gegn konum. Persónuleg og pólitísk tengsl, lélegir innviðir og ófullnægjandi búnaður og yfirstjórn hafi oft áhrif á löggæslu auk þess að lélegur aðbúnaður skapi aðstæður fyrir spillingu. Þá standi réttarkerfið höllum fæti, m.a. vegna vandamála varðandi sjálfstæði, gagnsæi og virkni.

Kærandi telur ofbeldi gegn konum vera útbreitt vandamál í Albaníu sem eigi sér djúpar rætur í hefðum og venjum kynjakerfisins sem hafi til langs tíma mótað albanskt samfélag. Í greinargerðinni er vísað til nýlegrar skýrslu frá breska utanríkisráðuneytinu þar sem fram komi að önnur hver kona hafi orðið fyrir heimilisofbeldi i Albaníu og að kynferðisofbeldi innan veggja heimilisins sé sjaldan tilkynnt til lögreglu. Sem dæmi um rótgróin karlæg viðhorf í Albaníu megi nefna að lögreglu beri ekki skylda til þess að gefa konu afrit af skýrslum sem teknar hafi verið af þeim sjálfum, ef þær kvarta vegna heimilisofbeldis. Enn fremur reyni fulltrúar lögreglunnar stundum að sannfæra þolendur um að fara aftur til ofbeldismannsins.

Í greinargerð kæranda er fjallað um aðstæður barna í Albaníu. Þar komi fram að samkvæmt heimildum frá árinu 2017 hafi 62% barna í Albaníu orðið fyrir einhvers konar andlegu ofbeldi. Í landinu sé ekkert stjórnvald, hvorki á vegum ríkis eða sveitarfélaga, sem hafi heimild til að fjarlægja barn úr skaðlegum aðstæðum og að ekkert fjármagn hafi verið eyrnamerkt til þess að vernda börn gegn ofbeldi. Á vefsvæði Barnahjálpar Sameinuðu þjóðanna fyrir Albaníu megi finna umfjöllun um stöðu barna í landinu. Þar komi fram að helstu ógnir sem að börnum stafi séu félagsleg útskúfun og mismunun, ofbeldi, misnotkun, vanræksla, vannæring, heimilisofbeldi og skortur á aðgangi að heilbrigðisþjónustu og menntun.

Árið 2010 hafi verið lögfestar reglur um réttindi barna þar sem meðal annars sé kveðið á um að koma skuli upp barnaverndarúrræðum með því að setja á fót skipulagða starfsemi (barnaverndarnefndir) sem fylgist með og haldi utan um málefni barna sem sæta ofbeldi og vanrækslu í Albaníu. Þrátt fyrir viðleitni yfirvalda til að koma á slíku kerfi hafi innleiðingin ekki gengið samkvæmt væntingum. Breytingar hafi verið gerðar á hegningarlögum í Albaníu til verndar hagsmunum barna svo sem með banni við heimilisofbeldi þar sem börn eru viðstödd eða áhorfendur slíks ofbeldis. Þá hafi refsiramminn verið hækkaður vegna ýmissa brota gegn börnum svo sem mansali, nauðungarvinnu barna, nauðungarhjónaböndum, barnavændi og fleiri brotum. Þrátt fyrir þetta sé félagslega kerfið óskilvirkt og í raun ófært um að vernda þennan viðkvæma hóp barna.

Kærandi telur mismunun gagnvart minnihlutahópum vera stórt vandamál í Albaníu og að þar sé rómafólk og fólk af egypskum uppruna verst sett. Dæmi séu um að börnum af rómauppruna sé neitað um skólavist, sérstaklega ef þau líta út fyrir að vera frá efnalitlum fjölskyldum.

Í greinargerð hennar kemur fram að almennt sé viðurkennt að rómafólk tilheyri sérstöku þjóðarbroti. Á því sé byggt að kærandi og börn hennar tilheyri tilteknum þjóðfélagshópi rómafólks í Albaníu. Ljóst sé að sú mismunun og það ofbeldi sem kærandi hafi orðið fyrir teljist ofsóknir þar sem það sé alvarlegt og takmarki möguleika hennar á að framfleyta sér og börnum sínum og þannig að lifa eðlilegu og mannsæmandi lífi. Þá sé kærandi þolandi kynferðisofbeldis en miklir fordómar (e. stigma) séu tengdir slíku ofbeldi í Albaníu og því sé hún í hættu á að verða þolandi heiðurtengds ofbeldis af hálfu eiginmanns síns og fjölskyldu hans verði hún send aftur til Albaníu. Almennt sé viðurkennt að þolendur heiðurstengds ofbeldis teljist til sérstaks þjóðfélagshóps. Í greinargerð er bent á að Útlendingastofnun hafi metið kæranda í sérstaklega viðkvæmri stöðu. Þá kveður kærandi að framburður hennar hafi verið talinn trúverðugur en hún hafi greint frá því að hún hafi leitað til lögreglunnar án árangurs. Telur kærandi því sýnt fram á að ríkið, m.a. lögreglan, geti ekki eða vilji ekki veita henni vernd í skilningi c-liðar 4. mgr. 38. gr. laga um útlendinga.

Að lokum er gerð athugasemd við það að hvergi sé að finna umfjöllun um stöðu barna í Albaníu í ákvörðun Útlendingastofnunar og þær afleiðingar sem ofsóknirnar sem móðir þeirra hafi orðið fyrir muni hafa snúi þau aftur til Albaníu. Það ofbeldi sem kærandi hafi orðið fyrir hafi átt sér stað fyrir framan börnin, sem að mati kæranda teljist gróft brot á þeim. Er gerð alvarleg athugasemd við rökstuðning Útlendingastofnunar, að vísa aðeins til ákvarðana foreldranna, og að ekki sé lagt einstaklingsbundið mat á það hvað sé börnunum fyrir bestu. Ekkert sjálfstætt mat hafi farið fram á réttindum barnanna óháð stöðu foreldranna. Slíkt stangist á við barnasáttmálann, barnalög sem og lög um útlendinga, þar sem skýrt sé tekið fram að hagsmunir barna skuli hafa forgang og sérstakt tillit skuli tekið til barna við ákvörðun. Það sé ljóst að réttindi barna verði ekki með öllu afleidd af réttindum foreldranna heldur eigi matinu að vera öfugt farið. Í greinargerð er gerð sú krafa að ítarlegt mat fari fram á hagsmunum barna kæranda í málinu. Í greinargerð er bent á að það sé ekki börnunum fyrir bestu að vera send aftur til Albaníu þar sem framtíð þeirra sé í óvissu. Með vísan til framangreinds beri að veita kæranda og börnum hennar alþjóðlega vernd hér á landi með vísan til 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Með vísan til 2. mgr. 45. gr. er einnig gerð krafa um að eiginmanni kæranda verði einnig veitt alþjóðleg vernd hér á landi.

Sú krafa er gerð til vara að ákvarðanir Útlendingastofnunar verði felldar úr gildi og að fjölskyldunni verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Kærandi telji að hún eigi rétt á dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, skv. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga, enda séu aðstæður hennar með þeim hætti að yfirvöld veiti ekki vernd gegn ofbeldisbrotum.

Í greinargerð kemur fram að kærandi telji sig hafa upplifað mikla mismunun og sé í mjög erfiðum félagslegum aðstæðum í Albaníu. Hún og börn hennar tilheyri minnihlutahópi rómafólks þar í landi og hún upplifi sig óvelkomna, m.a. innan tengdafjölskyldunnar. Rótgróin fjandsamleg viðhorf gagnvart rómafólki geri henni nánast ómögulegt að sjá sér farborða og lifa eðlilegu lífi, einkum og sér í lagi eftir kynferðisofbeldi sem hún hafi orðið fyrir og þeirri skömm og vanlíðan sem hún upplifi.

Í greinargerðinni er sérstök athygli vakin á því að í umfjöllun um ákvæði 74. gr. laga um útlendinga í frumvarpi til laga nr. 80/2016, komi fram að lagt sé til að við töku ákvörðunar um þörf á vernd skuli sérstaklega tekið tillit til barna og þannig komi til greina að minni kröfur séu gerðar til að börn njóti verndar og fái dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laganna ef þau fái ekki alþjóðlega vernd samkvæmt umsókn eða ættu ekki rétt á dvalarleyfi á öðrum grundvelli. Þá komi fram í 5. mgr. 37. gr. að við mat á umsóknum um alþjóðlega vernd sem varða börn skuli það sem barninu er fyrir best haft að leiðarljósi. Þá er í greinargerð bent á ákvæði 1. mgr. 3. gr. Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna, 3. og 5. mgr. 20. gr. tilskipunar Evrópubandalagsins nr. 2011/5/EU frá 13. desember 2011. Ljóst sé að það sé börnunum fyrir bestu að vera hér á landi ásamt báðum foreldrunum sínum og upplifa örugga æsku og eðlilegt umhverfi, sem þau myndu ekki upplifa í heimaríki.

Í greinargerð er að lokum bent á úrskurð kærunefndarinnar nr. 329/2018 frá 26. júlí 2018 þar sem einnig hafi verið um rómafólk að ræða sem hafi þjáðst af andlegum veikindum. Í máli kæranda séu aðstæður bæði tengdar heilsufari og félagslegum þáttum og hún og börn hennar í ríkri þörf á vernd. Kærandi hafi orðið fyrir kynferðisofbeldi sem hafi verið notað til þess að vekja hræðslu og sem vopn í fjárkúgunardeilu gerendanna við eiginmann hennar. Þá liggi fyrir að vegna þess að hún hafi tilkynnt um ofbeldið eigi hún á hættu að vera útskúfuð úr albönsku samfélagi þar sem ekki sé viðurkennt að bera slík einkamál heimilisins á torg. Þá er vísað til úrskurðar kærunefndar nr. 662/2017 þar sem konu, sem hafði orðið fyrir kynferðisofbeldi, og börnum hennar hafi verið veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða samkvæmt 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Sú fjölskylda hafi einnig verið frá ríki sem er á lista Útlendingastofnunar yfir örugg ríki. Sú niðurstaða hafi verið rökstudd með vísan til þess að kærandi hafi þurft að glíma við erfiðar félagslegar aðstæður í heimaríki vegna þess kynferðislega ofbeldis sem hún hafði orðið fyrir og andlegra afleiðinga þess.

Í greinargerð er bent á að verði kæranda gert að snúa aftur til Albaníu muni hún að öllum líkindum eiga á hættu áframhaldandi áreiti og jafnvel ofsóknir af hendi […] og mögulega eiga á hættu heiðurs tengt ofbeldi vegna kynferðisofbeldis þess sem hún hafi sætt. Sökum þess húsnæðisfyrirkomulags sem sé til staðar í landinu yrði einnig erfitt fyrir fjölskylduna að finna sér nýjan dvalarstað en þau hafi lýst erfiðleikum við að fá fjárhagslega aðstoð í landinu. Þá beri að horfa til félagslegrar stöðu kæranda í þessu samhengi, þjóðarbrots hennar og þeirrar staðreyndar að hún sé þolandi kynferðisofbeldis. Hefur kærandi lýst miklu ofbeldi sem leiddi til fósturmissis sem og alvarlegri mismunun vegna stöðu sinnar sem meðlimur minnihlutahóps innan Albaníu. Heimildir hermi að afar erfitt sé fyrir rómafólk að flytja sig um set, þau fái ekki aðgang að félagslegu kerfi, hafi takmarkaða möguleika á að stunda atvinnu og hvað þá að fá lán til leigu eða kaupum á húsnæði. Mikilvægt sé að horfa til félagslegrar stöðu fjölskyldunnar þegar möguleikar þeirra á að sækja sér aðstoð eða verndar vegna vandamála sinna séu metnar.Með vísan til þessa beri að veita kæranda og börnum hennar dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða með vísan til 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

V.        Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Lagagrundvöllur

Í máli þessu gilda einkum ákvæði laga um útlendinga nr. 80/2016, reglugerð nr. 540/2017 um útlendinga, ákvæði stjórnsýslulaga nr. 37/1993, stjórnarskrá lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 og mannréttindasáttmáli Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Jafnframt ber að líta til ákvæða alþjóðasamnings um stöðu flóttamanna frá 1951, ásamt viðauka við samninginn frá 1967, og annarra alþjóðlegra skuldbindinga Íslands á sviði mannréttinda eftir því sem tilefni er til.

Auðkenni

Í ákvörðunum Útlendingastofnunar kemur fram að til að sanna á sér deili hafi kærandi framvísað albönskum vegabréfum fyrir sig og börn sín. Telur kærunefndin því ljóst að kærandi og börn hennar séu albanskir ríkisborgarar.

Réttarstaða barna kæranda

Staða barna á flótta ræðst af viðeigandi reglum í þjóðarétti og landsrétti. Í 22. gr. samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, sbr. lög nr. 19/2013, segir í fyrsta lagi að aðildarríki skuli gera viðeigandi ráðstafanir til að tryggja að barn sem leiti eftir réttarstöðu sem flóttamaður, eða sem talið sé flóttamaður samkvæmt viðeigandi reglum eða starfsháttum þjóðaréttar eða landslaga, fái, hvort sem það sé í fylgd foreldra eða annarra eða ekki, viðeigandi vernd og mannúðlega aðstoð við að nýta sér þau réttindi sem við eigi og kveðið sé á um í samningnum.

Í 2. mgr. 10. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016 segir að ákvarðanir sem varði barn skuli teknar með það sem því sé fyrir bestu að leiðarljósi, því tryggður réttur til að tjá skoðanir sínar í málum sem það varði og tekið tillit til skoðana barnsins í samræmi við aldur þess og þroska. Í 3. mgr. 25. gr. laga um útlendinga kemur fram að við ákvörðun sem sé háð mati stjórnvalds skuli huga að öryggi barns, velferð þess og félagslegum þroska og möguleika þess til að sameinast fjölskyldu sinni.

Sérstaklega er fjallað um mat stjórnvalda á umsóknum barna um alþjóðlega vernd í 5. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Þar segir að við mat á því hvort barn teljist flóttamaður samkvæmt lögunum skuli það sem barninu sé fyrir bestu haft að leiðarljósi. Við mat á því hvað barni sé fyrir bestu skuli stjórnvöld líta til möguleika barns á fjölskyldusameiningu, öryggis þess, velferðar og félagslegs þroska auk þess sem taka skuli tillit til skoðana barnsins í samræmi við aldur þess og þroska. Við ákvörðun í máli er varðar hagsmuni barns skuli stjórnvöld taka skriflega afstöðu til þessara atriða.

Almennt er viðurkennt að eðlilegur þroski barns sé best tryggður með því að vernda fjölskylduna. Sé ólögráða barn í fylgd annars eða beggja foreldra sinna eða annars úr fjölskyldunni sem hefur það á framfæri sínu og sá fer fram á réttarstöðu flóttamanns, ber að fara með málin í samræmi við meginregluna um einingu fjölskyldunnar. Ljóst er að börn þau sem hér um ræðir eru í fylgd með foreldrum sínum og haldast úrskurðir fjölskyldunnar því í hendur.

Landaupplýsingar

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður í Albaníu m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum:

• Albania 2017 Human Rights Report (U.S. Department of State, 3. mars 2018);
• Freedom in the World 2018 - Albania (Freedom House, 28. maí 2018);
• Country Reports on Human Rights Practices for 2017 - Albania (U.S. Department of State, 20. apríl 2018);
• Amnesty International Report 2017/18 – Albania (Amnesty International, 22. febrúar 2018);
• The Albanian State Police (ASP), including its structure and locations; police corruption; police misconduct; procedures to submit a complaint against police and responsiveness to complaints (2011-2015) (Immigration and Refugee Board of Canada, 15. september 2015);
• The World Factbook. Europe: Albania (Central Intelligence Agency, 19. júní 2018);
• Operational Guidance Note - Albania (United Kingdom Home Office, 19. september 2014);
• The Albanian State Police (ASP), including its structure and locations; police corruption; police misconduct; procedures to submit a complaint against police and responsiveness to complaints (2011-2015) (Immigration and Refugee Board of Canada, 15. september 2015);
• Albania - Country of Origin Information Report (United Kingdom: Home Office, 30. mars 2012);
• Mänskliga rättigheter, demokrati och rättsstatens principer i Albanien 2015–2016 (Utrikesdepartimentet, 26. apríl 2017);
• Albania 2018 Report (European Commission, 17. apríl 2018);
• ECRI Report on Albania (fifth monitoring cycle) (European Commission against Racism and Intolerance, 9. júní 2015);
• Social Protection Albania (International Labour Organization, sótt 1. október 2018);
• Child Notice Albania (UN Children´s Fund (UNICEF), 23. júlí 2015);
• World Bank to help improve quality, access, and effiency of Albania´s healthcare system (The World Bank, 27. febrúar 2015);
• Republic of Albania. Health system Improvement Project, Implementation Support Visit Aide-memoire July 21-26 2016 (The World Bank, 17. ágúst 2016);
• Country Policy and Information Note – Albania: Ethnic Minority Groups (United Kingdom Home Office, 2. maí 2017);
• Thematic Report on Social Housing for Roma and Legislation of Roma Settlements and Houses (CAHROM, október 2013);
• Statelesness, Discrimination and Marginalisation of Roma in Albania (European Network on Statelessness, febrúar 2018);
• Report of a Home Office Fact-Finding Mission- Albania (Home Office, febrúar 2018);
• Country Policy and Information Note – Albania: Women (United Kingdom Home Office, desember 2017) og
• Report of a Home Office Fact-Finding Mission Albania (United Kingdom Home Office, febrúar 2018).

Samkvæmt framangreindum gögnum er Albanía lýðræðisríki með rúmlega þrjár milljónir íbúa. Ríkið gerðist aðili að Evrópuráðinu árið 1995 og fullgilti mannréttindasáttmála Evrópu árið 1996. Þá gerðist það aðili að flóttamannasamningi Sameinuðu þjóðanna 18. ágúst 1992, alþjóðasamningi um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi 4. október 1991 og samningi Sameinuðu þjóðanna gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu þann 11. maí 1994. Í júní 2014 samþykkti ráðherraráð Evrópusambandsins að veita Albaníu stöðu umsóknarríkis að Evrópusambandinu. Þá er Albanía á lista Útlendingastofnunar yfir örugg upprunaríki. Í ljósi alls framangreinds má ætla að grundvallarmannréttindi séu almennt talin virt af yfirvöldum í landinu.

Í framangreindum gögnum kemur fram að yfirvöld í Albaníu hafi undanfarin ár unnið að því að uppræta spillingu í löggæslunni og dómsvaldinu. Jafnframt kemur fram að albönsk stjórnvöld hafi tekið mikilvæg skref til að auka vernd borgara sinna og að Albaníu hafi miðað áfram í málefnum er snerti réttarkerfið og frelsi og öryggi borgara landsins. Þá hafi laun lögreglumanna verið hækkuð og mikil endurnýjun hafi átt sér stað í lögregluliði landsins auk þess sem yfirvöld sæki lögreglumenn til saka vegna brota í starfi. Stjórnvöld hafi einnig gripið til tæknilegra aðgerða til þess að stemma stigu við afbrotum í starfi á borð við að láta lögreglumenn bera myndavélar og gera greiðslur umferðasekta rafrænar. Fram kemur að sett hafi verið á fót þjónusta sem heyri undir albanska innanríkisráðuneytið sem geri borgurunum kleift að senda inn kvartanir vegna spillingarmála í eigin persónu eða símleiðis. Einnig sé starfrækt vefgátt á vegum yfirvalda þar sem borgarar geti tilkynnt misferli opinberra starfsmanna. Samkvæmt skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins fyrir árið 2017 hafi kvörtunarþjónustu innanríkisráðuneytisins borist fjöldi kvartana varðandi spillingu innan lögreglu og hafi um 43 tilvik varðandi brot í starfi verið skráð og hafi verið lagt til að um 57 lögreglumenn skyldu sæta agaviðurlögum. Árið 2017 hafi albanski umboðsmaðurinn (avokati i popullit) einnig tekið til meðferðar kvartanir vegna brota lögreglumanna í starfi og þá aðallega vegna vandamála tengdum handtökum og varðhaldi.

Þá kemur fram í ofangreindum gögnum að kynbundið ofbeldi sé vandamál í Albaníu. Nauðgun, annað kynferðisofbeldi (e. sexual assault) og kynferðisleg áreitni séu refsiverð skv. albönskum hegningarlögum. Sé þolandi nauðgunar fullorðinn einstaklingur spanni refsiramminn fyrir nauðgunarbrot þrjú til tíu ár. Samkvæmt ofangreindum heimildum skorti þó nokkuð á eftirfylgni með löggjöfinni og lágt hlutfall kærumála sæti ákæruferli. Í skýrslu bandarísku utanríkisþjónustunnar kemur fram að heimilisofbeldi gagnvart konum sé útbreitt vandamál og að lögreglan hafi oft ekki fullnægjandi getu til að takast á við slík mál. Albanska ríkið starfræki þrjú athvörf fyrir þolendur heimilisofbeldis og frjáls félagasamtök sex athvörf. Albönsk yfirvöld hafi einnig þróað áætlun um kynjajafnrétti og takmörkun kynbundins ofbeldis og heimilisofbeldis fyrir árin 2016-2020 (e. National Strategy and Action Plan on Gender Equality 2016-2020). Frjáls félagasamtök bjóði upp á lagalega aðstoð og sálfræðiþjónustu fyrir konur sem séu þolendur ofbeldis. Þá geti þolendur jafnframt tilkynnt misferli og kvartað vegna starfa lögreglu, svo sem fram hefur komið.

Samkvæmt upplýsingum frá leyniþjónustu Bandaríkjanna eru Albanir 82,6% albönsku þjóðarinnar, Grikkir 0,9%, óskilgreindir 15,5% og aðrir minnihlutahópar, þ. á m. rómafólk, 1%. Þrátt fyrir að stjórnarskrá Albaníu kveði á um jafnrétti allra íbúa landsins séu dæmi um að rómafólk standi frammi fyrir mismunun í albönsku samfélagi m.a. á húsnæðismarkaði, atvinnumarkaði, heilbrigðisþjónustu og menntakerfinu. Árið 2010 hafi ný lög til verndar minnihlutahópum tekið gildi sem hafi það að markmiði að setja reglur um hvernig tryggja skuli jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar. Framangreind löggjöf leggi m.a. áherslu á að tryggja minnihlutahópum vernd gegn mismunun á vinnumarkaði og í menntakerfinu. Í október 2017 hafi tekið gildi ný löggjöf um minnihlutahópa þar sem m.a. rómafólki hafi verið veitt staða þjóðernisminnihluta í Albaníu. Í kjölfar lagasetningarinnar fái rómafólk fulltrúa í nefnd þjóðernisminnihluta sem heyri undir forsætisráðherra Albaníu og fái sérstakt umboð til að móta stefnu varðandi réttindi rómafólks sem og stjórnunarábyrgð sjóðs fyrir innlenda minnihlutahópa sem studdur sé af fjárlögum. Nýja löggjöfin tryggi m.a. menntun í tungumálum minnihlutahópa og tvítyngi svæðisbundinna stjórnvalda þar sem minnihlutahópar hafi almennt búsetu eða þar sem minnihlutahópar telji 20% íbúafjöldans. Í skýrslu evrópskra samtaka um ríkisfangsleysi (e. European Network on Statelessness) kemur fram að á síðustu árum hafi náðst árangur í að auka aðgang barna af rómauppruna að menntakerfinu. Árangurinn hafi hlotist vegna fjölda aðgerða til að gera börnin hluta af skólakerfi ríkisins, m.a. vegna möguleika á að skrá rómabörn í skóla án fæðingar- og bólusetningarskírteinis, endurgjaldslausum kennslubókum og máltíðum auk undantekninga fyrir foreldra af rómauppruna frá því að greiða kostnað tengdan skólagöngu barna þeirra. Þrátt fyrir framangreindan árangur séu enn færri rómabörn sem gangi í skóla en önnur börn og séu stúlkur af rómauppruna sérstaklega í hættu á að fá ekki næga menntun.

Samkvæmt framangreindum gögnum er til staðar félagsleg aðstoð í Albaníu fyrir íbúa landsins. Í skýrslu bandarísku utanríkisþjónustunnar kemur fram að þegar einstaklingar skipti um búsetu innan ríkisins verði þeir að sanna löglega flutninga til þess að fá aðgang að félagslegri þjónustu m.a. með því að sýna fram á eignarhald húsnæðis, leigusamning eða heimilisútgjöld. Margir eigi erfitt með að sanna búsetu sína þar sem þeir séu ekki skráðir í hverfið þar sem þeir búi og fái því ekki aðgengi að opinberri þjónustu. Þessi staða eigi sérstaklega við um rómafólk. Þá banni lögin ekki rómafólki að skrá sig í hverfin en það sé oft vandkvæðum bundið að fá skráninguna. Algengt sé að rómafólki skorti fjármagn til að skrá búsetu sína auk hvatningar til þess að ganga í gegnum ferlið. Í skýrslu sérfræðinganefndar Evrópuráðsins um aðstæður rómafólks sem skrifuð var eftir heimsókn nefndarinnar til Albaníu árið 2013 kemur fram að næstum ómögulegt sé fyrir rómafólk að uppfylla tvö af 17 skilyrðum þess að eiga rétt á félagslegu húsnæði, þ.e. að hafa fastar tekjur og að vera skráð í húsnæði. Þá kemur fram í skýrslu evrópsku stuðningsskrifstofunnar í hælismálefnum frá árinu 2016 að rómafólk ásamt fólki af egypskum uppruna sé sá hópur sem búi við lakastar heimilisaðstæður, standi frammi fyrir mismunun, sárri fátækt, menntunarskorti og barnaþrælkun.

Samkvæmt albönskum heilbrigðislögum eiga íbúar landsins rétt á almennri heilbrigðisþjónustu. Samkvæmt lögum skuli heilbrigðisyfirvöld m.a. kynna og tryggja jafnan rétt allra að heilbrigðisþjónustu. Undir þá þjónustu sem íbúar eigi rétt á falli m.a. geðheilbrigðisþjónusta. Í landinu eru fjögur geðsjúkrahús auk geðdeilda á tveimur stærri spítölum ríkisins, annars vegar í Tirana og hins vegar Shkodër. Áherslan á undanförnum árum hafi verið að gera geðheilbrigðisþjónustu aðgengilegri á heilsugæslustöðvum, m.a. til að hjálpa við aðlögun heima eftir innlögn á spítala. Í landinu eru níu miðstöðvar fyrir fólk með geðræn vandamál þar sem veitt sé þverfagleg þjónusta sálfræðinga, geðlækna, geðhjúkrunarfæðinga, félagsráðgjafa og iðjuþjálfa. Einstaklingar sem glími við andleg veikindi fái þjónustu þeim að kostnaðarlausu og stuðning vegna félagslegra vandamála í tengslum við veikindi sín. Sálfræðingar starfi nú í skólum og beri ábyrgð á að fylgjast með líðan nemenda og grípa inn í telji þeir þörf á.

Samkvæmt skýrslu evrópskrar stofnunar um ríkisfangsleysi verði rómafólk fyrir mismunun við aðgengi að heilbrigðisþjónustu, m.a. vegna þeirrar viðteknu venju að mútur séu greiddar gegn því að fá heilbrigðisþjónustu og mismununar af hendi heilbrigðisstarfsfólks. Helsta áhyggjuefni rómafólks sé skortur á sjúkratryggingakortum en algengt sé að rómafólk sé án atvinnu eða starfi án atvinnuleyfis, borgi því ekki skatt og eigi þar af leiðandi ekki rétt á þjónustu. Samkvæmt skýrslu nefndar Evrópuráðsins gegn kynþáttafordómum og umburðarleysi frá árinu 2015 eru aðeins 20% rómafólks með sjúkratryggingakort en án slíks korts geti einstaklingar fengið tíma hjá lækni á spítölum sér að kostnaðarlausu en ekki fengið greitt fyrir lyf eða aðra heilbrigðisþjónustu. Börn geti þó fengið sjúkratryggingarkort án endurgjalds og án tillits til stöðu foreldra sinna. Í sömu skýrslu kemur fram að tilraunir stjórnvalda til að bjóða fram endurgjaldslausa heilbrigðisþjónustu fyrir fátækar rómafjölskyldur hafi litlu skilað og vantraust rómafólks á heilbrigðisþjónustu leiði til þess að þau leiti þangað aðeins í brýnni neyð. Þá sé algengt að rómafólk sé með of lágar tekjur til að geta greitt fyrir sjúkratryggingu eða þekki ekki hvernig sækja eigi um slíka tryggingu.

Framangreind gögn bera með sér að atvinnuleysi sé mikið í Albaníu en landið hafi almennt náð að viðhalda jákvæðum hagvexti og fjárhagslegum stöðugleika þrátt fyrir viðvarandi efnahagserfiðleika. Albönsk stjórnvöld hafi, m.a. í samstarfi við Sameinuðu þjóðirnar, unnið að úrbótum í atvinnumálum. Þá hafi stjórnvöld einnig unnið að því að bæta félagslega aðstoð fyrir þá sem þarfnist slíkrar aðstoðar. Þeir sem eigi ekki rétt á atvinnuleysisbótum geti því leitað eftir aðstoð frá því sveitarfélagi sem þeir séu búsettir í. Þrátt fyrir að vinnulöggjöf banni mismunun starfsmanna á grundvelli kynþáttar, húðlitar, kyns, aldurs, fötlunar, stjórnmálaskoðana, tungumáls, þjóðernis, trúar, fjölskyldu, veikinda og þjóðfélagsstöðu, þá séu dæmi um að ákveðnum hópum hafi verið mismunað í starfi eða við ráðningar.

Ákvæði 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Í 1. mgr. 37. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga, sem byggir á A-lið 1. gr. flóttamannasamningsins, segir:

Flóttamaður samkvæmt lögum þessum telst vera útlendingur sem er utan heimalands síns af ástæðuríkum ótta við að vera ofsóttur vegna kynþáttar, trúarbragða, þjóðernis, aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi eða vegna stjórnmálaskoðana og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta færa sér í nyt vernd þess lands; eða sá sem er ríkisfangslaus og er utan þess lands þar sem hann áður hafði reglulegt aðsetur vegna slíkra atburða og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta hverfa aftur þangað, sbr. A-lið 1. gr. alþjóðasamnings um réttarstöðu flóttamanna frá 28. júlí 1951 og bókun við samninginn frá 31. janúar 1967, sbr. einnig 38. gr. laga þessara.

Í 38. gr. laga um útlendinga eru sett fram viðmið um það hvað felist í hugtakinu ofsóknir skv. 1. mgr. 37. gr., á hvaða grundvelli ofsóknir geta byggst og hvaða aðilar geta verið valdir að þeim. Í 1. mgr. ákvæðisins segir:

Ofsóknir skv. 1. mgr. 37. gr. eru þær athafnir sem í eðli sínu eða vegna þess að þær eru endurteknar fela í sér alvarleg brot á grundvallarmannréttindum, einkum ófrávíkjanlegum grundvallarmannréttindum á borð við réttinn til lífs og bann við pyndingum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu, bann við þrældómi og þrælkun og bann við refsingum án laga. Sama á við um samsafn athafna, þ.m.t. ólögmæta mismunun, sem hafa eða geta haft sömu eða sambærileg áhrif á einstakling.

Í 2. mgr. 38. gr. laga um útlendinga er fjallað um í hverju ofsóknir geta falist. Þá eru þær ástæður sem ofsóknir þurfa að tengjast skilgreindar nánar í 3. mgr. 38. gr. laganna.

Í 4. mgr. 38. gr. kemur fram að þeir aðilar sem geta verið valdir að ofsóknum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð séu:

a.   ríkið,

b. hópar eða samtök sem stjórna ríkinu eða verulegum hluta landsvæðis þess,

c.   aðrir aðilar, sem ekki fara með ríkisvald, ef sýnt er fram á að ríkið eða hópar eða samtök skv. b-lið, þ.m.t. alþjóðastofnanir, geti ekki eða vilji ekki veita vernd gegn ofsóknum eða meðferð sem fellur undir 2. mgr. 37. gr., m.a. með því að ákæra og refsa fyrir athafnir sem fela í sér ofsóknir.

Orðasambandið „ástæðuríkur ótti við að vera ofsóttur“ í 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga inniheldur huglæga og hlutlæga þætti og þarf að taka tillit til hvors tveggja þegar mat er lagt á umsókn um alþjóðlega vernd. Mat á því hvort ótti umsækjanda sé ástæðuríkur getur verið byggt á persónulegri reynslu umsækjanda sem og á upplýsingum um ofsóknir sem aðrir í umhverfi hans eða þeir sem tilheyra sama hópi hafa orðið fyrir. Umsækjandi sem hefur sýnt fram á að hann hafi þegar orðið fyrir ofsóknum í heimaríki, sbr. 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga, eða beinum og marktækum hótunum um slíkar ofsóknir, yrði almennt talinn hafa sýnt fram á ástæðuríkan ótta við slíkar ofsóknir snúi hann aftur til heimaríkis nema talið verði að miklar líkur séu á því að slíkar ofsóknir yrðu ekki endurteknar, t.d. þar sem aðstæður í heimaríki hans hafi breyst. Þótt umsækjandi um alþjóðlega vernd skuli njóta vafa upp að ákveðnu marki, verður umsækjandinn með rökstuddum hætti að leiða líkur að því að hans bíði ofsóknir í heimaríki. Frásögn umsækjanda og önnur gögn um einstaklingsbundnar aðstæður hans verða því almennt að fá stuðning í hlutlægum og áreiðanlegum upplýsingum um heimaríki umsækjanda, stjórnvöld, stjórnarfar og löggjöf þess. Þá er litið til sambærilegra upplýsinga um ástand, aðstöðu og verndarþörf þess hóps sem umsækjandi tilheyrir eða er talinn tilheyra.

Kærunefnd hefur við mat sitt á umsókn kæranda haft til hliðsjónar handbók Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna um málsmeðferð og viðmið við mat á umsókn um alþjóðlega vernd (Handbook and Guidelines on Procedures and Criteria for Determining Refugee Status, Genf 2011). Þá hefur aðferðarfræði trúverðugleikamats kærunefndar tekið mið af skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna og Flóttamannasjóðs Evrópusambandsins um trúverðugleikamat, eftir því sem við á (Beyond Proof: Credibility Assessment in EU Asylum Systems, Brussel 2013).

Kærandi hefur borið fyrir sig að hún tilheyri rómafólki, minnihlutahópi í Albaníu, og hafi verið þolandi ofsókna sökum þess. Hún hafi upplifað mikið samfélagslegt áreiti og mismunun, m.a. af hendi tengdafjölskyldu hennar. Þá hafi valdamikill aðili með pólitísk tengsl, beitt hana kynferðislegu ofbeldi og beitt fjölskyldu hennar fjárkúgunum síðustu þrjú árin.

Kærandi hefur engin gögn lagt fram til stuðnings því að hún tilheyri rómafólki. Í ljósi niðurstöðu málsins þykir þó ekki ástæða til að draga það í efa.

Í endurritum af viðtölum við kæranda hjá Útlendingastofnun, þann 12. og 25. júní 2018, greinir kærandi að hún hafi verið lögð í einelti og verið mismunað vegna uppruna síns alla tíð. Foreldrar hennar hafi viljað að hún og systur hennar fengju menntun og þau hafi því flutt frá […] til höfuðborgarinnar, Tírana þar sem þær hafi stundað nám í einkaskóla. Kærandi greindi frá því að hún og systur hennar hafi að mestu reynt að leyna uppruna sínum. Kærandi kvaðst hafa klárað háskólanám og starfað sem hagfræðingur og aflað góðra tekna. Henni hafi þó verið sagt upp störfum þegar upp hafi komist um uppruna hennar. Kærandi hafi í kjölfarið átt erfitt með að fá atvinnu og eiginmaður kæranda verið fyrirvinna fjölskyldunnar. Kærandi greindi frá því að eiginmaður hennar hafi hætt í vinnu sinni í júní 2016 og það hafi verið m.a. vegna uppruna hennar.

Samkvæmt þeim gögnum sem kærunefnd hefur yfirfarið verður rómafólk fyrir mismunun í Albaníu. Sú mismunun kemur m.a. fram í hindrunum að aðgengi að menntun, þ.m.t. barna, mismunun á atvinnumarkaði og aðgengi að félagslegri aðstoð. Þó svo að rómafólk verði enn fyrir mismunun í landinu er það mat kærunefndar að almennt nái hún ekki því alvarleikastigi að falla undir skilgreiningarviðmið ofsókna, sbr. 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga.

Kærandi kvaðst hafa orðið fyrir kynferðislegu ofbeldi af hendi manns sem nefnist […]. Hann hafi einnig beitt eiginmann kæranda hótunum og fjárkúgun. Kærandi kveðst hafa leitað til lögreglu með vandamál sín en hún hafi ekkert aðhafst. Kærandi leitaði á Neyðarmóttöku Landspítalans vegna sálrænna kvilla í kjölfar ofbeldis sem hún hafi verið beitt í heimaríki. Þótt engin gögn liggi fyrir frá heimaríki kæranda um umræddan atburð telur kærunefnd ekki ástæðu til að draga í efa frásögn kæranda um að hún hafi verið beitt ofbeldi. Í úrskurði kærunefndar í máli eiginmanns kæranda er komist að þeirri niðurstöðu að hann hafi ekki með fullnægjandi hætti sýnt fram á að eiga á hættu ofsóknir af hálfu fyrrnefnds aðila eða aðila sem sé valdamikill í heimaríki kæranda og eiginmanns hennar. Á sama hátt telur kærunefnd að kærandi hafi ekki sýnt fram á að það ofbeldi sem hún kveðst hafa orðið fyrir stafi af einstaklingi sem hafi slík völd í heimaríki að viðeigandi vernd yfirvalda standi kæranda ekki til boða.

Það er mat kærunefndar að kærandi hafi ekki sætt ofsóknum eða eigi á hættu ofsóknir af hálfu stjórnvalda í heimaríki sem hafa eða gætu náð því alvarleikastigi sem 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga mælir fyrir um. Að mati kærunefndar er ekki ástæða til að draga í efa að kærandi hafi orðið fyrir ofbeldi og áreiti af hálfu tengdafjölskyldu sinnar og ótilgreindra aðila í heimaríki. Síðustu ár hafa albönsk stjórnvöld þó unnið skipulega að bættri stöðu minnihlutahópa í landinu, þ.m.t. rómafólks, og hefur hópurinn öðlast sterkari réttarvernd. Það er mat kærunefndar að kærandi hafi raunhæfan möguleika á að leita til yfirvalda kjósi hún það. Sinni lögregla ekki ósk um viðeigandi aðstoð gefa þau gögn sem kærunefnd hefur kynnt sér til kynna að kerfi sé til staðar í Albaníu sem þeir geti leitað til sem telji sig hafa verið beitta órétti af hálfu lögreglu. Þá benda gögn ekki til þess að einstaklingar af uppruna rómafólks geti ekki leitað til lögreglu vegna vandamála sinna. Að mati kærunefndar hefur ekki verið sýnt fram á að stjórnvöld geti ekki eða vilji ekki veita kæranda vernd, m.a. með því að ákæra eða refsa fyrir þær athafnir sem feli í sér ofsóknir eða ofbeldi. Kærandi hafi því raunhæfan möguleika á því að leita sér ásjár stjórnvalda þar í landi, telji hún sig þurfa á aðstoð þeirra að halda.

Með vísan til ofangreinds er það niðurstaða kærunefndar að kærandi hafi ekki með rökstuddum hætti leitt líkur að því að hún og börn hennar hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir í skilningi laga um útlendinga, sbr. 1. og 3. mgr. 38. gr. laganna.

Við þetta mat hefur kærunefnd, í samræmi við 5. mgr. 37. gr. laga um útlendinga, litið sérstaklega til hagsmuna barna kæranda, öryggis þeirra, velferðar og félagslegs þroska.

Telur kærunefndin því ljóst að kærandi og börn hennar uppfylli ekki skilyrði 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamenn hér á landi.

Ákvæði 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga er útlendingur einnig flóttamaður ef, verði hann sendur aftur til heimaríkis síns, raunhæf ástæða er til að ætla að hann eigi á hættu að sæta dauðarefsingu, pyndingum eða annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu eða hann verði fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki er greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka. Sama gildir um ríkisfangslausan einstakling.

Við mat á hvort aðstæður kæranda séu slíkar að þær eigi undir 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga ber að líta til 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. jafnframt 1. mgr. 68. gr. stjórnarskrárinnar. Mannréttindadómstóll Evrópu hefur fjallað um það mat sem þarf að fara fram þegar metið er hvort kærandi sé í raunverulegri hættu á að verða fyrir meðferð sem falli undir 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu sem bannar pyndingar og ómannlega eða vanvirðandi meðferð eða refsingu. Hefur dómstóllinn sagt að 3. gr. sáttmálans geti átt við þegar hættan stafar frá einstaklingum eða hópi fólks sem ekki séu fulltrúar stjórnvalda. Kærandi verður þó að geta sýnt fram á að gildar ástæður séu til að ætla að um raunverulega hættu sé að ræða og að stjórnvöld í ríkinu séu ekki í stakk búin til að veita viðeigandi vernd. Ekki er nóg að aðeins sé um að ræða möguleika á illri meðferð og verður frásögn kæranda að fá stuðning í öðrum gögnum (sjá t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli NA gegn Bretlandi (mál nr. 25904/07) frá 7. júlí 2008 og H.L.R. gegn Frakklandi (mál nr. 24573/94) frá 29. apríl 1997).

Í ljósi þess sem að framan er rakið og þeirra gagna sem liggja fyrir um heimaríki kæranda telur kærunefndin að aðstæður kæranda og barna hennar þar séu ekki þannig að þær falli undir ákvæði 2. mgr. 37. gr. laganna. Telur kærunefndin því ljóst að kærandi og börn hennar uppfylli heldur ekki skilyrði 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamenn hér á landi.

Alþjóðleg vernd á grundvelli 40. gr. laga um útlendinga

Þar sem kærunefnd hefur komist að þeirri niðurstöðu að kærandi og börn hennar uppfylli ekki skilyrði 1. eða 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga eiga þau ekki rétt á alþjóðlegri vernd hér á landi, sbr. 40. gr. laga um útlendinga.

Dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða skv. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 6. mgr. 37. gr. laga um útlendinga skal stjórnvald sem kemst að því að ákvæði 1. eða 2. mgr. 37. gr. laganna eigi ekki við um útlending að eigin frumkvæði taka til skoðunar hvort veita eigi dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða skv. 74. gr. sömu laga. Þrátt fyrir að orðalag 1. mgr. 74. gr. kveði ekki með skýrum hætti á um veitingu dvalarleyfis, má skilja af athugasemdum með frumvarpi til laga um útlendinga nr. 80/2016, fyrirsögn greinarinnar og af 6. mgr. 37. gr. laganna að það hafi þó verið ætlunin með ákvæðinu. Kærunefnd telur því rétt að túlka ákvæðið sem heimild til veitingar dvalarleyfis þegar skilyrði þess eru uppfyllt.

Samkvæmt 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga má líta til mannúðarsjónarmiða ef útlendingur getur sýnt fram á ríka þörf fyrir vernd, t.d. af heilbrigðisástæðum eða vegna erfiðra félagslegra aðstæðna viðkomandi eða erfiðra almennra aðstæðna í heimaríki eða í landi sem honum yrði vísað til. Kærunefnd telur, með vísan til orðalags ákvæðisins um „ríka þörf fyrir vernd“ auk lögskýringargagna sem fylgdu greininni, að dvalarleyfi á grundvelli 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga verði ekki veitt nema aðstæður, bæði almennar og sérstakar m.t.t. heilsufars og félagslegra þátta, auk atvika sem þar er vísað til, nái ákveðnu alvarleikastigi þegar málið er virt í heild.

Þá er í athugasemdunum við 74. gr. frumvarps til laga um útlendinga fjallað um erfiðar félagslegar aðstæður. Þar kemur fram að átt sé við að útlendingur hafi þörf á vernd vegna félagslegra aðstæðna í heimaríki og eru þar nefnd sem dæmi aðstæður kvenna sem hafa sætt kynferðislegu ofbeldi, sem leitt getur til erfiðrar stöðu þeirra í heimaríki, eða aðstæður kvenna sem ekki fella sig við kynhlutverk sem er hefðbundið í heimaríki þeirra og eiga á hættu útskúfun eða ofbeldi við endurkomu. Verndarþörf þjóðfélagshópa að öðru leyti myndi fara eftir aðstæðum í hverju máli. Þá kemur fram í athugasemdum með framangreindu frumvarpi að ákvæðið um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða yrði að jafnaði ekki talið ná til neyðar af efnahagslegum rótum, svo sem fátæktar, hungursneyðar eða húsnæðisskorts. Kærandi hefur greint frá því að hún og fjölskyldan hafi búið hjá fjölskyldu eiginmanns hennar í heimaríki og að móðir hans og bróðir hafi beitt hana ofbeldi, bróðirinn hafi t.d. í eitt skipti ráðist á hana með þeim afleiðingum að hún hafi misst fóstur. Er ekki ástæða til þess að draga frásögn kæranda af þessum atvikum í efa. Þá hefur kærandi greint frá því að hún upplifi mismunun og fordóma vegna rómauppruna síns. Frásögn kæranda af viðhorfi til rómafólks fær jafnframt stuðning í þeim gögnum sem kærunefnd hefur skoðað um heimaríki kæranda. Þá greindi kærandi frá því í viðtali hjá Útlendingastofnun þann 25. júní 2018 að hún hafi verið beitt kynferðisofbeldi í heimaríki. Kærunefnd hefur að ofan komist að þeirri niðurstöðu, með hliðsjón af gögnum, að í heimaríki kæranda séu til staðar úrræði sem hún geti nýtt sér til þess að leita réttar síns í heimaríki. Þær fréttir sem kærandi hefur bent á í gögnum sínum um viðbrögð samfélagsins vegna svipaðs atviks og hún hafi lent í þykja að mati kærunefndar benda til þess að samfélagið sætti sig ekki við það að einstaklingar komist hjá refsingu brjóti þeir gegn lögum landsins. Í heimaríki kæranda eru jafnframt sérstök úrræði fyrir meðlimi minnihlutahópa sem mæta mismunun félagslega eða frá einstökum aðilum. Að mati kærunefndar hefur ekki verið sýnt fram á að stjórnvöld í heimaríki kæranda skorti vilja eða getu til að veita henni fullnægjandi vernd gegn þeim hótunum og ofbeldi sem hún hafi greint frá.

Enn fremur kemur fram í athugasemdum við frumvarp til laga um útlendinga að með ríkri þörf á vernd af heilbrigðisástæðum sé m.a. miðað við að um skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm sé að ræða og meðferð við honum væri aðgengileg hér á landi en ekki í heimaríki viðkomandi. Í þessu sambandi kemur jafnframt fram að meðferð teljist ekki óaðgengileg þótt greiða þurfi fyrir hana heldur er hér átt við þau tilvik þar sem meðferð sé til í heimaríkinu en viðkomandi eigi ekki rétt á henni. Þá kunna að falla undir 1. mgr. 74. gr. laganna mjög alvarlegir sjúkdómar sem ekki teljast lífshættulegir, svo sem ef sýnt þykir að þeir muni valda alvarlegu óbætanlegu heilsutjóni eða óbærilegum þjáningum. Ef um langvarandi sjúkdóm sé að ræða væru ríkari verndarsjónarmið fyrir hendi ef sjúkdómur væri á lokastigi. Jafnframt væri rétt að líta til þess hvort meðferð hafi hafist hér á landi og ekki væri læknisfræðilega forsvaranlegt að rjúfa meðferð, sem og til atriða sem varði félagslegar aðstæður útlendings og horfur hans. Í síðara viðtali kæranda hjá Útlendingastofnun þann 25. júní 2018 greindi hún frá því að hún hafi verið beitt kynferðisofbeldi í mars sl. Hún glími við áfallastreitu og sjálfsmorðshugsanir vegna þessa. Í læknisfræðilegum gögnum sem lögð voru fram við meðferð málsins, dags. 11. júlí 2018, kemur fram að kærandi hafi sótt þjónustu Neyðarmóttöku Landspítala og mætt í fimm viðtöl milli 20. júní 2018 og 28. ágúst s.á. Henni hafi verið veitt áfallahjálp og sálrænn stuðningur. Þá kemur fram á seðli til staðfestingar á þjónustu, dags. 30. ágúst 2018 að kæranda hafi verið boðin sérhæfð meðferð við áfallastreituröskun, hugræn úrvinnslumeðferð sem hún hafi þegið og myndi hefjast 5. september 2018. Kærunefnd óskaði þann 28. september 2018 eftir frekari gögnum um heilsufar kæranda. Í gögnum sem bárust kærunefnd þann 4. október voru göngudeildarnótur frá Göngudeild sóttvarna frá 16. ágúst 2018 til 7. september s.á. Í þeim kemur fram að kærandi hafi fengið viðtöl hjá sálfræðingi vegna kynferðisofbeldis og hafi fengið ávísað kvíða- og svefnlyfjum. Af þeim gögnum sem kærunefnd hefur skoðað um heimaríki kæranda er það mat kærunefndar að kæranda standi til boða heilbrigðisþjónusta þar í landi, þ. á m. geðheilbrigðisþjónusta. Að mati kærunefndar er kærandi ekki í meðferð hér á landi sem telst óforsvaranlegt að rjúfa.

Í athugasemdum við 74. gr. frumvarps til laga um útlendinga kemur fram að í samræmi við ákvæði alþjóðlegra skuldbindinga og almennra laga sé lagt til að tekið sé sérstakt tillit til barna, hvort sem um er að ræða fylgdarlaus börn eða önnur börn. Þannig komi til greina að minni kröfur séu gerðar til að börn njóti verndar og fái dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. ef þau fá ekki alþjóðlega vernd samkvæmt umsókn eða eigi ekki rétt á dvalarleyfi á öðrum grundvelli. Í samræmi við framkvæmd annars staðar sé einnig tekið tillit til þess hvernig aðstæður í heimalandi séu, þ.m.t. hvort framfærsla barns sé örugg. Í því ljósi og með hliðsjón af meginreglunni um að það sem barni er fyrir bestu skuli hafa forgang þegar teknar eru ákvarðanir um málefni þess, sbr. jafnframt 2. mgr. 10. gr. og 3. mgr. 25. gr. laga nr. 80/2016, telur kærunefnd að við mat á því hvort skilyrði 1. mgr. 74. gr. laganna séu fyrir hendi skuli taka sérstakt tillit til þess ef um barn er að ræða og skuli það sem er barni fyrir bestu haft að leiðarljósi við ákvörðun. Kærandi og eiginmaður hennar hafa bæði ágætis menntun og hafa bæði unnið fyrir sér og að sögn aflað ágætis tekna. Þrátt fyrir að fallast megi á að kærandi geti orðið fyrir mismunun í aðgengi að störfum benda heimildir til þess að konur og mæður sem snúi aftur til Albaníu fái aðstoð við atvinnuleit á viðeigandi svæðisskrifstofum, þær eigi rétt á bótum frá ríkinu og rétt á félagslegu húsnæði, sé þörf á því. Þá fái börn þeirra forgang í skráningu í skóla.

Kærandi kveður að börn sín séu heilsuhraust. Við meðferð málsins hefur ekkert komið fram sem bendir til þess að börn kæranda njóti ekki viðeigandi umönnunar frá foreldrum sínum. Þegar upplýsingar um heimaríki kæranda og gögn málsins eru virt í heild, með hliðsjón af aðstæðum kæranda og barna hennar í heimaríki, er það niðurstaða kærunefndar að kærandi hafi ekki sýnt fram á aðstæður sem ná því alvarleikastigi að hún og börn hennar hafi ríka þörf á vernd líkt og kveðið er á um í 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Því er fallist á það með Útlendingastofnun að aðstæður kæranda og barna hennar í heimaríki séu ekki með þeim hætti að veita beri kæranda og börnum hennar dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Bann við endursendingu skv. 42. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga er ekki heimilt að senda útlending eða ríkisfangslausan einstakling til svæðis þar sem hann hefur ástæðu til að óttast ofsóknir, sbr. 37. og 38. gr., eða vegna svipaðra aðstæðna og greinir í flóttamannahugtakinu er í yfirvofandi hættu á að láta lífið eða verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð. Samkvæmt 2. mgr. sömu greinar er einnig óheimilt að senda útlending til svæðis þar sem ekki er tryggt að hann verði ekki sendur áfram til slíks svæðis sem greinir í 1. mgr.

Með vísan til umfjöllunar að framan um heimaríki kæranda telur kærunefnd að þær aðstæður sem ákvæðið tekur til eigi ekki við í máli kæranda og barna hennar. Kærunefnd telur því að ákvæði 42. gr. laga um útlendinga standi ekki í vegi fyrir endursendingu kæranda og barna hennar þangað.

Athugasemd við ákvörðun Útlendingastofnunar

Í greinargerð kæranda er gerð athugasemd við ákvarðanir Útlendingastofnunar í málum kæranda og barna hennar. Umfjöllun um aðstæður barna í Albaníu í ákvörðunum barnanna og foreldranna sé mjög rýr. Af greinargerð kæranda má ráða að kærandi telji Útlendingastofnun hafa brotið rannsóknarreglu stjórnsýslulaga þar sem ekki hafi verið metið með hvaða hætti hafi verið tekið tillit til hagsmuna barna kæranda. Í endurriti af viðtali við kæranda hjá Útlendingastofnun frá 12. júní 2018 kom fram að börn hennar séu heilsuhraust. Hún hafi þó greint frá ofbeldi sem þau hafi verið vitni að í viðtali hjá stofnuninni þann 25. júní s.á.

Samkvæmt 10. gr. stjórnsýslulaga skal stjórnvald sjá til þess að mál sé nægjanlega upplýst áður en ákvörðun er tekin í því og afla í því skyni nauðsynlegra upplýsinga áður en ákvörðun er tekin. Þá segir í 2. mgr. 23. gr. laga um útlendinga að við meðferð mála vegna umsókna um alþjóðlega vernd skuli Útlendingastofnun afla nauðsynlegra og aðgengilegra upplýsinga. Að mati kærunefndar hefur ekkert komið fram í málinu sem bendir til þess að skort hafi á að nauðsynlegar upplýsingar lægju fyrir við ákvörðunartöku hjá Útlendingastofnun. Í því sambandi er tekið fram að kærunefnd hefur yfirfarið þau gögn sem aflað var við rekstur málsins, svo og skýrslur opinberra stofnana, og komist að sömu niðurstöðu og Útlendingastofnun að því er varðar umsóknir um alþjóðlega vernd og dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða. Það er því mat kærunefndar að málsmeðferð Útlendingastofnunar í máli kæranda og barna hennar hafi verið í nægilegu samræmi við 10. gr. stjórnsýslulaga.

Frávísun og frestur til að yfirgefa landið

Kærandi kom hingað til lands 10. júní 2018 og sótti um alþjóðlega vernd 11. júní 2018 og svo aftur þann 20. júní s.á. Eins og að framan greinir hefur umsókn hennar um vernd og dvalarleyfi hér á landi verið synjað og hefur hún því ekki tilskilin leyfi til dvalar enda verður að líta á umsókn hennar um alþjóðlega vernd sem áform um að dveljast í landinu meira en 90 daga, sbr. til hliðsjónar 3. mgr. 42. gr. reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017. Verður kæranda því vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga, sbr. 2. og 5. mgr. 106. laganna, enda hafði hún verið hér á landi í innan við níu mánuði þegar málsmeðferð umsóknar hans hófst hjá Útlendingastofnun.

Kærandi kemur frá öruggu upprunaríki. Að mati kærunefndar og með vísan til 2. mgr. 104. gr. laga um útlendinga teljast 15 dagar hæfilegur frestur til að yfirgefa landið.

Athygli kæranda er vakin á því að ef hún yfirgefur ekki landið innan frests er heimilt að brottvísa henni. Brottvísun felur í sér bann við komu til landsins síðar og skal endurkomubann að jafnaði ekki gilda skemur en tvö ár, sbr. a-lið 2. mgr. 98. gr. og 2. mgr. 101. gr. laga um útlendinga.

Samantekt

Með vísan til alls þess sem að framan er rakið og forsendna hinna kærðu ákvarðanna þykir rétt að staðfesta ákvarðanir Útlendingastofnunar.

Athygli kæranda er vakin á því að skv. 6. mgr. 104. gr. laga um útlendinga frestar málshöfðun fyrir dómstólum til ógildingar á endanlegri ákvörðun um að útlendingur skuli yfirgefa landið ekki framkvæmd hennar. Að kröfu útlendings getur kærunefnd útlendingamála þó ákveðið að fresta réttaráhrifum endanlegrar ákvörðunar sé talin ástæða til þess. Krafa þess efnis skal gerð ekki síðar en sjö dögum eftir birtingu endanlegrar ákvörðunar. Skal frestun bundin því skilyrði að útlendingur beri málið undir dómstóla innan fimm daga frá birtingu ákvörðunar um frestun réttaráhrifa úrskurðar og óski eftir að það hljóti flýtimeðferð. Nú er beiðni um flýtimeðferð synjað og skal þá mál höfðað innan sjö daga frá þeirri synjun. Þó getur kærunefnd útlendingamála tekið ákvörðun um að fresta framkvæmd ákvörðunarinnar ef sýnt er fram á að verulega breyttar aðstæður hafi skapast frá því að endanleg ákvörðun var tekin.

Úrskurðarorð

Ákvarðanir Útlendingastofnunar í málum kæranda og barna hennar eru staðfestar. Lagt er fyrir kæranda og börn hennar að hverfa af landi brott. Kæranda og börnum hennar er veittur 15 daga frestur til að yfirgefa landið sjálfviljugum.

The decisions of the Directorate of Immigration in the cases of the appellant and her children are affirmed. The appellant and her children are requested to leave the country. The appellant and her children have 15 days to leave the country voluntarily.

Hjörtur Bragi Sverrisson

Árni Helgason                                                                   Þorbjörg Inga Jónsdóttir