Nr. 664/2024 Úrskurður

Hinn 20. júní 2024 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 664/2024

í stjórnsýslumáli nr. KNU23110085

Kæra […] og […] á ákvörðunum Útlendingastofnunar

Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Hinn 19. nóvember 2023 kærðu […], fd. […], (hér eftir A) og […], fd. […], (hér eftir B) ákvarðanir Útlendingastofnunar, dags. 1. nóvember 2023, um að synja þeim um alþjóðlega vernd á Íslandi ásamt því að synja um dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016.

Samkvæmt 6. mgr. 8. gr. laga um útlendinga skal kærunefnd meta að nýju alla þætti kærumáls og getur ýmist staðfest ákvörðun, breytt henni eða hrundið að nokkru eða öllu leyti. Þá getur nefndin einnig vísað máli til meðferðar að nýju hjá þeirri stofnun sem tók hina kærðu ákvörðun. Við meðferð kæru þessarar fer fram endurskoðun á ákvörðunum Útlendingastofnunar sem felur í sér sjálfstætt efnislegt mat á því hvort kærendur eigi rétt á veitingu alþjóðlegrar verndar á grundvelli 1. eða 2. mgr. 37. gr. laganna, hvort skilyrði séu fyrir veitingu dvalarleyfis á grundvelli mannúðarsjónarmiða samkvæmt 74. gr. laganna og hvort skilyrði fyrir brottvísun séu uppfyllt ef svo á við. Auk þess fer fram skoðun á því hvort formreglum laga um útlendinga og stjórnsýslulaga nr. 37/1993 hafi verið fullnægt. Kröfur í máli þessu eru í samræmi við framangreint.

Kæruheimild er í 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.

Málsatvik

Samkvæmt lögregluskýrslu komu kærendur ásamt föður sínum hingað til lands 11. október 2023. Hinn 12. október 2023 lagði faðir kærenda fram umsóknir um alþjóðlega vernd fyrir sig og kærendur. Í lögregluskýrslu greindi faðir kærenda frá því að hann og synir hans væru komnir hingað til lands vegna vandræða í tengslum við atvinnu hans. Faðir kærenda kvaðst vera lögreglumaður og vegna vinnu hans hafi bifreið hans verið sprengd árið 2012 og síðan þá hafi albanska mafían verið á eftir honum. Árið 2021 hafi mafían reynt að ræna B en hann hafi náð að hlaupa í burtu frá þeim. Mafían hafi sent föður kærenda skilaboð um að báðum drengjunum yrði rænt.

Þar sem kærendur eru ríkisborgarar ríkis sem skilgreint er sem öruggt upprunaríki og er á lista Útlendingastofnunar sem slíkt voru umsóknir þeirra teknar til forgangsmeðferðar með vísan til 1. tölul. b-liðar 1. og 2. mgr. 29. gr. laga um útlendinga. 

Í viðtali hjá Útlendingastofnun 31. október 2023 greindi A frá því að hann vissi ekki mikið um hvers vegna hann og fjölskylda hans væru óörugg í heimaríki. Taldi A að faðir hans hafi viljað skýla honum fyrir því hvernig aðstæður væru í raun og veru. A vísaði til þess að B hafi lent í því að einhverjir menn í bifreið hafi elt hann og reynt að keyra yfir hann.

Í viðtali hjá Útlendingastofnun 31. október 2023 greindi B frá því að hafa búið með foreldrum sínum í bæ sem heiti […] í heimaríki. Greindi B frá því að einn dag í september árið 2021 hafi hann verið á leið heim þegar svört bifreið hafi keyrt upp að honum og bílstjórinn kallað á hann. Hafi B ekki svarað og flúið frá bifreiðinni. B kvaðst aldrei hafa fengið að vita hvað hafi verið í gangi eða fengið nægilega útskýringu á atburðinum. B kvaðst ekki hafa séð mennina í bifreiðinni aftur.

Með ákvörðunum Útlendingastofnunar, dags. 1. nóvember 2023, var kærendum synjað um alþjóðlega vernd og dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga. Var það mat Útlendingastofnunar að umsóknir kærenda væru bersýnilega tilhæfulausar, sbr. b-lið 2. mgr. 104. gr. laga um útlendinga. Kærendum var jafnframt brottvísað frá landinu. Að ósk kærenda var veittur frekari rökstuðningur fyrir ákvörðunum Útlendingastofnunar með bréfum stofnunarinnar, dags. 17. nóvember 2023. Voru framangreindar ákvarðanir kærðar til kærunefndar útlendingamála 19. nóvember 2023. Hinn 22. nóvember 2023 barst kærunefnd sameiginleg greinargerð kærenda og föður þeirra. Þá bárust frekari gögn frá kærendum 23. nóvember 2023.

Hinn 23. janúar 2024 bárust kærunefnd upplýsingar frá talsmanni kærenda um að faðir þeirra væri horfinn og væri ekki vitað hvort hann væri staddur hér á landi eður ei. Hinn 24. janúar 2024 bárust þær upplýsingar frá fjölskyldu- og barnamálasviði Hafnarfjarðar að kærendum hefði verið komið fyrir á vistheimili barnaverndar og barnaverndarmál þeirra unnið af barnavernd Hafnarfjarðar. Sama dag var send beiðni til Barna- og fjölskyldustofu um umsögn vegna umsókna kærenda. Hinn 12. febrúar 2024 áframsendi fjölskyldu – og barnamálasvið Hafnarfjarðar upplýsingar sem sviðinu hafði borist frá barnavernd í […] borg í Albaníu. Hinn 19. febrúar 2024 barst umsögn Barna- og fjölskyldustofu vegna umsókna kærenda. Hinn 27. mars 2024 óskaði kærunefnd eftir upplýsingum frá talsmanni kærenda hvort þeir væru í einhverjum samskiptum við föður þeirra og hvort þeir vissi hvort hann væri staddur hér á landi. Talsmaður kærenda svaraði erindi kærunefndar samdægurs. Fram kom að kærendur hefðu hvorki heyrt í föður þeirra né séð hann frá því rétt áður en hann hafi horfið. Sama dag áframsendi talsmaður kærenda upplýsingar frá fjölskyldu- og barnamálasviði Hafnarfjarðar þess efnis að þeir væru í vistun hjá fjölskyldu í […]. Hinn 28. maí 2024 áframsendi ríkislögreglustjóri upplýsingar sem fjölskyldu- og barnamálasvið í Hafnarfirði hafði borist frá barnavernd í […] borg í Albaníu þess efnis að barnaverndin hefði gert ráðstafanir til að taka á móti kærendum og að koma þeim fyrir.

Hinn 31. maí 2024 gaf kærunefnd kærendum kost á að leggja fram athugasemdir við gögnin frá barnavernd í […] borg og umsögn Barna- og fjölskyldustofu vegna umsókna þeirra. Hinn 4. júní 2024 bárust viðbótarathugasemdir frá kærendum.

Í málum kærenda liggur fyrir að faðir þeirra er skráður horfinn og kærendur eru í umsjá íslenskra barnverndaryfirvalda og teljast kærendur því fylgdarlaus börn. Í ljósi framangreindrar stöðu kærenda telur kærunefnd rétt að aðskilja mál þeirra hjá nefndinni frá máli föður þeirra. Verður því úrskurðað í málum þeirra í sérstökum úrskurði hjá kærunefnd. Í ljósi meginreglunnar um einingu fjölskyldunnar verða úrskurðir í málum kærenda látnir haldast í hendur. Kærunefnd lauk efnislegri umfjöllun um mál föður þeirra með úrskurði nr. 663/2024, dags. 19. júní 2024.

Greinargerð til kærunefndar

Nefndin hefur farið yfir sameiginlega greinargerð kærenda og föður þeirra og fylgiskjöl og lagt mat á þau sjónarmið er þar koma fram. Verða aðeins reifuð hér helstu atriði greinargerðarinnar.

Í greinargerð kærenda kemur fram að faðir þeirra telji sig tilheyra minnihlutahópi í heimaríki sökum stjórnmálaskoðana afa síns (hér eftir langafa kærenda) en hann hafi verið þekktur and-kommúnisti og hafi verið ofsóttur af stjórnvöldum í Albaníu. Er vísað til þess að stjórnvöld hafi ekki einungis ofsótt langafa kærenda heldur alla í fjölskyldunni þar sem þau beri sama eftirnafn og hann. Hafi ofsóknir sem faðir kærenda og fjölskyldan hafi orðið fyrir staðið frá árinu 2012 og hafi lögreglan ávallt neitað föður kærenda um vernd og aðstoð. Hafi faðir kærenda starfað sem lögreglumaður í heimaríki og árið 2011 hafi hann starfað við mál vegna morðs á dómara og hafi mafían fundið út að hann væri lögreglumaður. Í janúar 2012 hafi bifreið hans verið sprengd og í kjölfarið hafi ofsóknir gegn honum haldið áfram. Árið 2021 hafi B verið eltur af mafíunni og hafi lögreglan neitað að gera nokkuð í málinu. Í ágúst 2023 hafi vinur föður kærenda varað hann við því að mafían væri að undirbúa árás gegn honum og sonum hans. Faðir kærenda telji ljóst að mafían, lögreglan og háttsettir menn vilji þagga mál dómarans niður og hafi þess vegna ofsótt hann. Í greinargerð er vísað til þess að í viðtali hjá Útlendingastofnun hafi faðir kærenda gefið upp nafn mafíuhópsins og foringja þeirra og telji hann að frásögn hans hafi verið trúverðug og studd af gögnum sem hann hafi lagt fram.

Kærendur byggja aðalkröfu um alþjóðlega vernd á því að þeir eigi á hættu ofsóknir í heimaríki meðal annars vegna stjórnmálaskoðana, en langafi þeirra hafi verið þekktur and-kommúnisti og hafi öll fjölskylda þeirra orðið fyrir ofsóknum vegna þess. Mótmælt er mati Útlendingastofnunar um að faðir kærenda hafi ekki borið fyrir sig ofsóknir á grundvelli neinna þeirra ástæðna sem taldar séu upp í 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Þá hafi faðir kærenda þurft að sæta ofsóknum og áreiti af hendi mafíunnar og annarra aðila í heimaríki sem hafi verið í samstarfi með stjórnvöldum og/eða lögreglu. Sé ótti kærenda við ofsóknir í heimaríki því ástæðuríkur. Vonlaust sé að fá vernd yfirvalda í heimaríki gegn ofsóknum og hafi yfirvöld þar í landi hvorki getu né vilja til að veita kærendum eða föður þeirra þá vernd sem þeir þurfi á að halda.

Til vara gera kærendur þá kröfu að ákvarðanir Útlendingastofnunar verði felldar úr gildi og að þeim verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Framangreind krafa er byggð á því að kærendur muni eiga afar erfitt uppdráttar í heimaríki verði þeim gert að snúa þangað aftur.

Að lokum telja kærendur að með endursendingu þeirra til heimaríkis yrði brotið gegn meginreglunni um bann við endursendingu, sbr. 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga. Að auki telja kærendur að slík ákvörðun brjóti í bága við 1. mgr. 68. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands, sbr. lög nr. 33/1944, 2. og 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994, 6. og 7. gr. alþjóðasamnings um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi og 33. gr. alþjóðasamnings um réttarstöðu flóttamanna.

Reglur stjórnsýsluréttar og málsmeðferð samkvæmt lögum um útlendinga

Kærunefnd hefur farið yfir málsmeðferð Útlendingastofnunar og hinar kærðu ákvarðanir sem eru í samræmi við málsmeðferðarreglur stjórnsýslulaga, nr. 37/1993. Er því ekki ástæða til þess að fella ákvarðanir Útlendingastofnunar úr gildi af þeim sökum.

Alþjóðleg vernd

Lagagrundvöllur

Í máli þessu gilda einkum ákvæði laga um útlendinga nr. 80/2016, reglugerð nr. 540/2017 um útlendinga, ákvæði stjórnsýslulaga nr. 37/1993, stjórnarskrá lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 og mannréttindasáttmáli Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Jafnframt ber að líta til ákvæða alþjóðasamnings um stöðu flóttamanna frá 1951, ásamt viðauka við samninginn frá 1967, og annarra alþjóðlegra skuldbindinga Íslands á sviði mannréttinda eftir því sem tilefni er til.

Í 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016, sem byggir á A-lið 1. gr. flóttamannasamningsins, segir:

Flóttamaður samkvæmt lögum þessum telst vera útlendingur sem er utan heimalands síns af ástæðuríkum ótta við að vera ofsóttur vegna kynþáttar, trúarbragða, þjóðernis, aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi eða vegna stjórnmálaskoðana og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta færa sér í nyt vernd þess lands; eða sá sem er ríkisfangslaus og er utan þess lands þar sem hann áður hafði reglulegt aðsetur vegna slíkra atburða og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta hverfa aftur þangað, sbr. A-lið 1. gr. alþjóðasamnings um réttarstöðu flóttamanna frá 28. júlí 1951 og bókun við samninginn frá 31. janúar 1967, sbr. einnig 38. gr. laga þessara.

Í 38. gr. laga um útlendinga eru sett fram viðmið um það hvað felist í hugtakinu ofsóknir samkvæmt 1. mgr. 37. gr., á hvaða grundvelli ofsóknir geta byggst og hvaða aðilar geta verið valdir að þeim. Í 1. mgr. ákvæðisins segir:

Ofsóknir samkvæmt 1. mgr. 37. gr. eru þær athafnir sem í eðli sínu eða vegna þess að þær eru endurteknar fela í sér alvarleg brot á grundvallarmannréttindum, einkum ófrávíkjanlegum grundvallarmannréttindum á borð við réttinn til lífs og bann við pyndingum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu, bann við þrældómi og þrælkun og bann við refsingum án laga. Sama á við um samsafn athafna, þ.m.t. ólögmæta mismunun, sem hafa eða geta haft sömu eða sambærileg áhrif á einstakling.

Í 2. mgr. 38. gr. laga um útlendinga er fjallað um í hverju ofsóknir geta falist. Þá eru þær ástæður sem ofsóknir þurfa að tengjast skilgreindar nánar í 3. mgr. 38. gr. laganna.

Í 4. mgr. 38. gr. kemur fram að þeir aðilar sem geta verið valdir að ofsóknum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð séu:

a. ríkið,

b. hópar eða samtök sem stjórna ríkinu eða verulegum hluta landsvæðis þess,

c. aðrir aðilar, sem ekki fara með ríkisvald, ef sýnt er fram á að ríkið eða hópar eða samtök samkvæmt b-lið, þ.m.t. alþjóðastofnanir, geti ekki eða vilji ekki veita vernd gegn ofsóknum eða meðferð sem fellur undir 2. mgr. 37. gr., m.a. með því að ákæra og refsa fyrir athafnir sem fela í sér ofsóknir.

Orðasambandið „ástæðuríkur ótti við að vera ofsóttur“ í 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga inniheldur huglæga og hlutlæga þætti og þarf að taka tillit til hvors tveggja þegar mat er lagt á umsókn um alþjóðlega vernd. Mat á því hvort ótti umsækjanda sé ástæðuríkur getur verið byggt á persónulegri reynslu umsækjanda sem og á upplýsingum um ofsóknir sem aðrir í umhverfi hans eða þeir sem tilheyra sama hópi hafa orðið fyrir. Umsækjandi sem hefur sýnt fram á að hann hafi þegar orðið fyrir ofsóknum í heimaríki, sbr. 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga, eða beinum og marktækum hótunum um slíkar ofsóknir, yrði almennt talinn hafa sýnt fram á ástæðuríkan ótta við slíkar ofsóknir snúi hann aftur til heimaríkis nema talið verði að miklar líkur séu á því að slíkar ofsóknir yrðu ekki endurteknar, t.d. þar sem aðstæður í heimaríki hans hafi breyst. Þótt umsækjandi um alþjóðlega vernd skuli njóta vafa upp að ákveðnu marki verður umsækjandinn með rökstuddum hætti að leiða líkur að því að hans bíði ofsóknir í heimaríki. Frásögn umsækjanda og önnur gögn um einstaklingsbundnar aðstæður hans verða því almennt að fá stuðning í hlutlægum og áreiðanlegum upplýsingum um heimaríki umsækjanda, stjórnvöld, stjórnarfar og löggjöf þess. Þá er litið til sambærilegra upplýsinga um ástand, aðstöðu og verndarþörf þess hóps sem umsækjandi tilheyrir eða er talinn tilheyra.

Við mat á umsóknum um alþjóðlega vernd verða stjórnvöld því að leggja mat á auðkenni umsækjanda, landaupplýsingar um það heimaríki umsækjanda sem til meðferðar er og trúverðugleika frásagnar umsækjanda.

Við mat á trúverðugleika er höfð til hliðsjónar handbók Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna um málsmeðferð og viðmið við mat á umsókn um alþjóðlega vernd (Handbook and Guidelines on Procedures and Criteria for Determining Refugee Status, Genf 2019). Þá er tekið mið af skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna og Flóttamannasjóðs Evrópusambandsins um trúverðugleikamat, eftir því sem við á (Beyond Proof: Credibility Assessment in EU Asylum Systems, Brussel 2013).

Samkvæmt 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga er útlendingur einnig flóttamaður ef, verði hann sendur aftur til heimaríkis síns, raunhæf ástæða er til að ætla að hann eigi á hættu að sæta dauðarefsingu, pyndingum eða annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu eða hann verði fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki er greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka. Sama gildir um ríkisfangslausan einstakling.

Við mat á því hvort aðstæður kæranda séu slíkar að þær eigi undir 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga hefur kærunefnd talið rétt að líta til 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Mannréttindadómstóll Evrópu hefur fjallað um það mat sem þarf að fara fram þegar metið er hvort kærandi sé í raunverulegri hættu á að verða fyrir meðferð sem falli undir 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu sem bannar pyndingar og ómannlega eða vanvirðandi meðferð eða refsingu. Hefur dómstóllinn sagt að 3. gr. sáttmálans geti átt við þegar hættan stafar frá einstaklingum eða hópi fólks sem ekki séu fulltrúar stjórnvalda. Kærandi verður þó að geta sýnt fram á að gildar ástæður séu til að ætla að um raunverulega hættu sé að ræða og að stjórnvöld í ríkinu séu ekki í stakk búin til að veita viðeigandi vernd. Ekki er nóg að aðeins sé um að ræða möguleika á illri meðferð og verður frásögn kæranda að fá stuðning í öðrum gögnum (sjá t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli NA gegn Bretlandi (mál nr. 25904/07) frá 7. júlí 2008 og H.L.R. gegn Frakklandi (mál nr. 24573/94) frá 29. apríl 1997).

Réttarstaða fylgdarlausra barna

Staða barna á flótta ræðst af viðeigandi reglum í þjóðarétti og landsrétti. Í 22. gr. samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, sbr. lög nr. 19/2013, segir í fyrsta lagi að aðildarríki skuli gera viðeigandi ráðstafanir til að tryggja að barn sem leiti eftir réttarstöðu sem flóttamaður, eða sem talið sé flóttamaður samkvæmt viðeigandi reglum eða starfsháttum þjóðaréttar eða landslaga, fái, hvort sem það sé í fylgd foreldra eða annarra eða ekki, viðeigandi vernd og mannúðlega aðstoð við að nýta sér þau réttindi sem við eigi og kveðið sé á um í samningnum.

Í 2. mgr. 10. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016 segir að ákvarðanir sem varði barn skuli teknar með það sem því sé fyrir bestu að leiðarljósi, því tryggður réttur til að tjá skoðanir sínar í málum sem það varði og tekið tillit til skoðana barnsins í samræmi við aldur þess og þroska. Í 3. mgr. 25. gr. laga um útlendinga kemur fram að við ákvörðun sem sé háð mati stjórnvalds skuli huga að öryggi barns, velferð þess og félagslegum þroska og möguleika þess til að sameinast fjölskyldu sinni.

Sérstaklega er fjallað um mat stjórnvalda á umsóknum barna um alþjóðlega vernd í 5. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Þar segir að við mat á því hvort barn teljist flóttamaður samkvæmt lögunum skuli það sem barninu er fyrir bestu haft að leiðarljósi. Við mat á því hvað barni er fyrir bestu skuli stjórnvöld líta til möguleika barns á fjölskyldusameiningu, öryggis þess, velferðar og félagslegs þroska auk þess sem taka skal tillit til skoðana barnsins í samræmi við aldur þess og þroska. Við ákvörðun í máli er varðar hagsmuni barns skuli stjórnvöld taka skriflega afstöðu til þessara atriða. Þá skuli leitað umsagnar Barna- og fjölskyldustofu sé um fylgdarlaust barn að ræða.

Í tengslum við mál kærenda hefur kærunefnd kynnt sér eftirfarandi skýrslur um málefni barna á flótta:

• Advancing Children‘s Rights – Albania 2022 (Unicef, mars 2023);
• Child Protection Program 2022-2024 (https://albania.savethechildren.net/what-we-do/child-protection-program-2022-2024, sótt 17. október 2022);
• Child Protection System (https://www.unicef.org/albania/child-protection-system, sótt 17. október 2022);
• Early childhood development and learning (https://www.unicef.org/albania/early-childhood-development-and-learning, sótt 17. október 2022);
• OECD Reviews of Evaluation and Assessment in Education: Albania (OECD, 7. maí 2020);
• Guidelines on Policies and Procedures in dealing with Unaccompanied Children seeking Asylum (UNHCR, febrúar 1997);
• Position on Refugee Children (European Council on Refugees and Exiles, nóvember 1996);
• Guidelines on International Protection No. 8 (UNHCR, 22. september 2009);
• Children‘s rights in return policy and practice in Europe (Unicef, janúar 2015);
• Exchange of information and best practices on first reception, protection and treatment of unaccompanied minors (IOM, september 2008) og
• UNHCR Guidelines on Determining the Best Interests of the Child (UNHCR, maí 2008).
• Auðkenni og ríkisfang
• Í ákvörðunum Útlendingastofnunar kemur fram að til að sanna á sér deili hafi kærendur framvísað albönskum vegabréfum. Leggur kærunefnd því til grundvallar að kærendur séu albanskir ríkisborgari.
• Landaupplýsingar
• Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður í Albaníu, m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum:
• 2023 Country Reports on Human Rights Practices: Albania (U.S. Department of State, 23. apríl 2024);
• Amnesty International Report 2023/24 – Albania (Amnesty International, 24. apríl 2024);
• Albania 2022 Report (European Commission, 12. október 2022);
• Albania: Organisert kriminalitet (Landinfo, 19. ágúst 2022);
• Albanien: Mänskiliga rättigheter, demokrati och rättsstatens principier: situationen per den 15 maj 2021 (Utrikesdepartementet, 1. desember 2021)
• BTI 2024 Country Report: Albania (Bertelmann Stiftung, 19. mars 2024);
• Commission Staff Working Document – Albania 2023 Report (European Commission, 8. nóvember 2023);
• Country Policy and Information Note. Albania: Actors of Protection (UK Home Office, desember 2022);
• Financing Social Protection. Albania (European Social Policy Network, ESPN, 2019);
• Freedom in the World 2023 - Albania (Freedom House, 9. mars 2023);
• Global Organized Crime Index: Albania (Global Initiative Against Transnational Organized Crimes, 2023);
• Nations in Transit 2024 – Albania (Freedom House, 11. apríl 2024);
• Review of social protection system in Albania (International Labour Organization, 4. júní 2021);
• Stjórnarskrá Albaníu (https://www.osce.org/files/f/documents/3/2/41888.pdf);
• The World Factbook – Albania (Central Intelligence Agency, síðast uppfært 22. maí 2022) og
• Vefsíða umboðsmanns í Albaníu (https://www.avokatipopullit.gov.al/en/).

Albanía er lýðræðisríki með rúmlega þrjár milljónir íbúa. Ríkið fullgilti alþjóðasamning um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi árið 1991, samning Sameinuðu þjóðanna gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu árið 1994 og sáttmála Sameinuðu þjóðanna gegn spillingu árið 2006. Þá gerðist ríkið aðili að Evrópuráðinu árið 1995 og fullgilti mannréttindasáttmála Evrópu ári síðar. Albanía sótti um aðild að Evrópusambandinu árið 2009 og fékk stöðu sem umsóknarríki í júní 2014. Þá er Albanía á lista Útlendingastofnunar yfir örugg upprunaríki. Albanía lögfesti barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna með lögum 11. desember 1991.

Í framangreindum gögnum, þ. á m. skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá árinu 2022, kemur fram að í Albaníu sé til staðar kerfi sem borgarar landsins geti leitað til telji þeir á sér brotið. Eftirfylgni brota gegn refsilöggjöf landsins sé góð og hafi albönsk yfirvöld skilvirka stjórn yfir löggæslu í landinu. Þá hafi góður árangur náðst undanfarin ár í baráttu gegn spillingu og refsileysi sem hafi verið viðvarandi vandamál í Albaníu, þ. á m. innan löggæslu- og réttarkerfisins. Lögreglu- og embættismenn hafi verið sóttir til saka fyrir brot í starfi og embætti sérstaks saksóknara (e. Special Anti-Corruption Structure, SPAK) hafi verið komið á fót. Í skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins frá 2023 og á vefsíðu starfandi umboðsmanns í Albaníu (a. Avokati i popullit) kemur fram að umboðsmaður hafi m.a. það hlutverk að vernda rétt borgaranna gegn brotum opinberra starfsmanna. Umboðsmaðurinn geti, á grundvelli kvartana eða að eigin frumkvæði, tekið til skoðunar ætluð brot opinberra starfsmanna sem varði borgara landsins. Aftur á móti falli ákvarðanir og athafnir embættis forseta landsins og formanns ráðherranefndar (e. Chairman of the Council of Ministers), skipanir hersveita og einkaréttarlegir samningar utan starfssviðs umboðsmanns. Þá hefur frá árinu 2010 verið starfrækt sérstakt embætti til verndar frá mismunun (e. Commissioner for Protection from Discrimination). Hlutverk embættisins sé að efla jafnrétti í landinu, m.a. með vitundarvakningu á meðal almennings, tillögum til yfirvalda og reglulegum skýrslum um málefnið. Þá tekur embættið jafnframt við kvörtunum frá almenningi er varða meinta mismunun, bæði af hálfu opinberra aðila og einkaaðila, og úrskurði um kvörtunarefnið.

Í framangreindum gögnum, þ. á m. vefsvæði framkvæmdarstjórnar Evrópusambandsins (e. European Commission), kemur fram að skólaskylda í Albaníu sé lögbundin frá sex til sextán ára aldurs og sé menntun gjaldfrjáls samkvæmt lögum. Dagvistarheimili (a. Çerdhet) séu í boði fyrir börn yngri en þriggja ára og leikskólar (a. Kopshtet) fyrir börn frá þriggja til sex ára aldurs. Albönsk yfirvöld hafi ráðist í umfangsmiklar úrbætur á menntakerfinu sem hafi skilað sér í aukinni skólasókn og bættum árangri nemanda. Samkvæmt skýrslum framkvæmdarstjórnar Evrópusambandsins frá 2016, 2018 og 2022 og upplýsingum á heimasíðu UNICEF Albania hafi yfirvöld einnig lagt áherslu á að styrkja barnaverndarkerfið. Með það að markmiði hafi lög nr. 18/2017 (e. Law on the rights and protection of the child) og lög nr. 37/2017 (e. Criminal Justice for Children Code) verið innleidd. Samkvæmt stöðu skýrslu Evrópusambandsins frá nóvember 2023 sé þörf á frekari úrbótum og þjálfun starfsfólks svo hægt sé að tryggja rétt og tímanleg viðbrögð gagnvart öllu ofbeldi gegn börnum. Árið 2021 hafi lögum um félagslega aðstoð verið breytt til að ná enn betur til fátækra fjölskyldna og barna og hafi fjárhæð aðstoðarinnar einnig verið hækkuð. Þá hafi stjórnvöld samþykkt lög um réttindi barna (e. Law on the Protection of the Rights of the Child) og sett á fót barnaverndarstofnun (e. State Agency for Protection of Child Rights, SAPCR). Barnaverndarstofnunin eigi að bæta eftirlit með barnaverndaryfirvöldum í landinu. Þá hafi stjórnvöld jafnframt komið á fót svæðisbundnum barnaverndarnefndum (e. Child Protection Units (CPU‘s)) sem hafi m.a. það hlutverk að greina hvaða börn séu í hættu og þurfi á aðstoð stjórnvalda að halda. Þrátt fyrir fyrrnefndar umbætur beri heimildum þó saman um að enn vanti nokkuð upp á að þjónusta barnaverndarnefndar nái til allra barna í Albaníu sem þurfi á slíkri þjónustu að halda og sé það m.a. vegna skorts á starfsfólki og fjármagni.

Þá kemur fram í framangreindum skýrslum að í landinu séu til staðar sérstök úrræði fyrir fylgdarlaus börn sem snúi aftur til landsins. Áður en barnið komi til Albaníu hafi stjórnvöld samband við fjölskyldu þess og athugi hvort foreldrarnir eða forsjáraðilar gangist við að eiga barnið. Í kjölfarið undirriti foreldrar eða forsjáraðilar tiltekið skjal þar sem þau skuldbindi sig til að taka á móti barninu við endurkomu þess. Áður en barninu er komið fyrir hjá fjölskyldu sinni meti svæðisbundið stjórnvald í Albaníu ástand heimilisins. Að þessu mati loknu sé hafist handa við að koma barninu til fjölskyldu sinnar. Í þeim tilvikum þar sem fjölskylda barnsins neiti að taka á móti því komi félagsþjónustan barninu fyrir á tiltekinni stofnun fyrir fylgdarlaus börn í umræddum aðstæðum. Á meðan rannsaki lögreglan aðstæður og ástæður fjölskyldunnar fyrir að taka ekki við barninu. Þá hafi svæðisbundin barnaverndarnefnd bæði eftirlit með aðstæðum barnsins eftir endurkomu þess til fjölskyldunnar og þegar barn þurfi að dvelja á stofnun.

Í framangreindum skýrslum, þ. á m. skýrslu Evrópuráðsins, kemur fram að mikið atvinnuleysi hafi verið viðvarandi vandamál í Albaníu. Yfirvöld hafi unnið að úrbótum í atvinnumálum og hafi atvinnuleysi farið minnkandi undanfarin ár og staðið í stað frá árinu 2019. Efnahagur landsins hafi tekið vel við sér árið 2021 og hafi hagvöxtur verið jákvæður, atvinna aukist og laun hækkað. Þá hafi verið unnið að því að bæta aðgengi að ódýru húsnæði fyrir efnalitla einstaklinga og aðra viðkvæma hópa. Með það að markmiði hafi lög nr. 22/2018 (e. Law on social housing) verið innleidd. Auk þess sé öllum sem séu án atvinnu og hafi ekki önnur úrræði til framfærslu tryggður réttur til aðstoðar samkvæmt 52. gr. stjórnarskrá landsins. Lög nr. 9355 (e. Law on social assistance and services) kveða á um að fjölskyldur í neyð eigi rétt á fjárhagsaðstoð. Ákvörðunarvald um hverjir eigi tilkall til aðstoðar sé í höndum sveitafélaga og sé styrkjum úthlutað mánaðarlega. Samkvæmt skýrslu UNICEF frá 2019 geti fjölskyldur í neyð fengið ýmsan kostnað niðurgreiddan frá sveitafélögum, s.s. rafmagns- og vatnskostnað og kostnað vegna skólabóka. Þá geti foreldrar sótt um eingreiðslu vegna barnatengdra útgjalda.

Niðurstaða um réttarstöðu flóttamanns samkvæmt 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Kærendur byggja umsóknir sínar um alþjóðlega vernd á málatilbúnaði föður þeirra um ofsóknir. Líkt og að framan greinir byggði faðir kærenda umsókn sína um alþjóðlega vernd á því að mafíuhópur í heimaríki hafi ofsótt hann frá árinu 2012 vegna starfs hans sem rannsóknarlögreglumaður í máli er hafi varðað morð á dómara árið 2011. Hafi mafíuhópurinn sprengt bifreið hans í loft upp í janúar 2012 og áreitt hann og fjölskyldu hans. Þá hafi B verið eltur af mönnum í bifreið í september 2021. Byggði faðir kærenda einnig á því að hann og fjölskylda hans væru ofsótt af stjórnvöldum vegna stjórnmálaskoðana langafa kærenda sem hefði verið andstæðingur kommúnista og þá væri ekki hægt að fá aðstoð og vernd hjá yfirvöldum vegna þess.

Í úrskurði í máli föður kærenda, nr. 663/2024 sem kveðinn var upp 19. júní 2024, var tekin afstaða til málatilbúnaðar og málsástæðna hans til alþjóðlegrar verndar hér á landi. Þá var einnig tekin afstaða til þeirra gagna sem lögð voru fram til stuðnings málatilbúnaðinum. Var það niðurstaða kærunefndar að faðir kærenda hefði ekki sýnt fram á ástæðuríkan ótta við ofsóknir af hálfu stjórnvalda vegna stjórnmálaskoðana langafa kærenda í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga, sbr. e-lið 3. mgr. 38. gr. laga um útlendinga. Við þá niðurstöðu leit kærunefnd meðal annars til þess að framlögð gögn sýndu fram á að faðir kærenda hefði vissulega leitað til yfirvalda vegna atviks varðandi bifreið sína og vegna tilraunar til brottnáms B. Þá báru gögn málsins og frásögn föður kærenda með sér að hann hefði starfað hjá eða á vegum stjórnvalda í það minnsta frá árinu 2011 og til 7. mars 2023. Bæri það ekki með sér að faðir kærenda óttaðist stjórnvöld eða hefði orðið fyrir einhvers konar mismunun af þeirra hálfu. Þá var það niðurstaða kærunefndar að ekki væri ástæða til að draga í efa að faðir kærenda hefði orðið fyrir áreiti glæpahóps í tengslum við störf hans sem rannsóknarlögreglumaður á árunum 2011 og 2012. Á hinn bóginn hefði hann ekki sýnt fram á að aðstæður hans væru með þeim hætti að stjórnvöld í heimaríki hans skorti vilja eða getu til að veita honum og börnum hans viðeigandi vernd gegn athöfnum sem fælu í sér hótanir, áreiti eða ofbeldi, m.a. með því að ákæra eða refsa fyrir þær athafnir, sbr. c-lið 4. mgr. 38. gr. laga um útlendinga. Var það niðurstaða kærunefndar að faðir kærenda hefði ekki sýnt fram á með rökstuddum hætti að hann eigi á hættu að sæta ofsóknum í heimaríki í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga, sbr. 38. gr. sömu laga.

Líkt og að framan er rakið greindi B frá því í viðtali hjá Útlendingastofnun að einn dag í september árið 2021 hafi hann verið á leið heim þegar svört bifreið hafi keyrt upp að honum og bílstjórinn kallað á hann. Hafi B ekki svarað og flúið frá bifreiðinni. B kvaðst aldrei hafa fengið að vita hvað hafi verið í gangi eða fengið nægilega útskýringu á atburðinum. B kvaðst ekki hafa séð mennina í bifreiðinni aftur. Með vísan til niðurstöðu í máli föður kærenda og framburðar B er það niðurstaða kærunefndar að atvik sem hafi hent B í september árið 2021 varði ekki störf föður hans í heimaríki og að yfirvöld í heimaríki kærenda geti veitt þeim vernd með því að ákæra eða refsa fyrir þær athafnir, sbr. c-lið 4. mgr. 38. gr. laga um útlendinga. Verður ekki séð af upplýsingum um heimaríki kærenda að börn hafi ekki aðgang að vernd yfirvalda til jafns við fullorðna.

Samkvæmt 5. mgr. 37. gr. laga um útlendinga skal, við mat samkvæmt 1. og 2. mgr. 37. gr. í málum sem varða börn, fylgdarlaus sem önnur, hafa það sem er barninu fyrir bestu að leiðarljósi. Í ákvæðinu kemur fram að við það mat beri að líta til möguleika barns á fjölskyldusameiningu, öryggis barnsins, velferðar og félagslegs þroska, auk þess sem taka skal tillit til skoðana barnsins í samræmi við aldur þess og þroska. Við ákvörðun í máli er varðar hagsmuni barns skuli stjórnvöld taka skriflega afstöðu til þessara atriða. Þá skuli leitað umsagnar Barna- og fjölskyldustofu sé um fylgdarlaust barn að ræða.

Líkt og framan er rakið er bárust kærunefnd 23. janúar 2024 upplýsingar frá talsmanni kærenda um að faðir þeirra væri horfinn og væri ekki vitað hvort hann væri staddur hér á landi eður ei. Greindi talsmaður frá því að kærendur væru komnir í tímabundið fóstur á vegum barnaverndar. Hinn 24. janúar 2024 bárust þær upplýsingar frá fjölskyldu- og barnamálasviði Hafnarfjarðar að kærendum hefði verið komið fyrir á vistheimili barnaverndar. Sama dag sendi kærunefnd erindi til Barna- og fjölskyldustofu þar sem óskað var eftir umsögn stofnunarinnar vegna umsókna kærenda um alþjóðlega vernd hér á landi, með vísan til 5. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Með tölvubréfi 12. febrúar 2024 áframsendi fjölskyldu- og barnamálasvið Hafnarfjarðar svör sem bárust frá barnavernd í […] borg í Albaníu við spurningum sem stofnunin hafði sent þeim. Í svörum barnaverndar í […] kemur fram að barnaverndin geti ekki tryggt öryggi kærenda þar sem fjölskyldan eigi í vandamálum. Vísað var til þess að dæmi væru um það að börn væru numin á brott af glæpagengjum og í þeim tilvikum gætu albanskir foreldrar ekki tryggt öryggi barna sinna. Þá fjallaði barnaverndin um aðstæður móður kærenda og að vegna andlegrar heilsu gæti hún ekki séð um þá. Taldi barnaverndin að sökum aldurs kærenda yrði erfitt að finna fósturfjölskyldur fyrir þá í Albaníu. Með svörum barnaverndarinnar fylgdu gögn um heilsufar móður og afa og ömmu kærenda.

Hinn 19. febrúar 2024 barst umsögn barna- og fjölskyldustofu. Í umsögninni kemur fram að Barna- og fjölskyldustofa telji rétt að vísa málum kærenda aftur til Útlendingastofnunar þar sem þeir hafi ekki verið fylgdarlaus börn þegar stofnunin tók ákvarðanir í málum þeirra. Vísað er til þess að réttaröryggissjónarmið liggi að baki tilvist kæruheimildar og réttindi kærenda og viðkvæm staða þeirra sem fylgdarlaus börn mæli fyrir því að málum þeirra verði heimvísað og þeir fái úrlausn mála sinna á tveimur stjórnsýslustigum. Þá er vísað til þess að samkvæmt 2. mgr. 10. gr. laga um útlendinga og 5. mgr. 37. gr. sömu laga skuli hafa hagsmuni barna að leiðarljósi við meðferð og ákvarðanatöku í málum þeirra. Að mati Barna- og fjölskyldustofu verði ekki séð af gögnum mála kærenda sem bárust stofnuninni að aflað hafi verið upplýsinga frá heimaríki þeirra í samræmi við þær leiðbeiningar sem meðal annars hafi verið settar fram í úrskurðum kærunefndar útlendingamála nr. 301/2018 og 305/2018 þar sem tekið hafi verið fram að samkvæmt 5. mgr. 37. gr. laga um útlendinga bæri Útlendingastofnun að rannsaka móttökuaðstæður í heimaríki barns meðal annars með því að að hafa samband við barnaverndaryfirvöld eða fjölskyldu viðkomandi barns. Af gögnum frá barnaverndaryfirvöldum í Albaníu sé óljóst hvaða aðstæður bíði kærenda og hvort móðir eða nákomnir ættingjar geti tekið á móti þeim og séð um þá. Þá sé óljóst af gögnunum hver afstaða barnaverndaryfirvalda í Albaníu sé til yfirtöku á umsjá þeirra. Þar sem móttökuaðstæður kærenda hafi ekki verið fullkannaðar geti Barna- og fjölskyldustofa ekki tekið afstöðu til þess hvort það þjóni hagsmunum kærenda að sameinast fjölskyldu sinni í Albaníu og synja umsóknum þeirra um alþjóðlega vernd eða dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða.

Hinn 4. júní 2024 bárust athugasemdir frá talsmanni kærenda við gögnum frá barnavernd í […] borg og umsögn Barna- og fjölskyldustofu. Vísað er til þess að kærendur hafi lagt fram bréf sem lögmaður fjölskyldunnar í Albaníu hafi skrifað og staðfesti hann að kærendum  hafi verið hótað lífláti og reynt hafi verið að þvinga þá til þátttöku í glæpastarfsemi. Þá er vísað til þess að í framangreindu bréfi frá barnaverndaryfirvöldum í Albaníu komi fram að þau telji sig ekki geta tryggt öryggi kærenda eða komið þeim í tryggilegt fóstur þar í landi. Í athugsemdunum kemur meðal annars fram að þar sem kærendur séu nú komnir með stöðu sem fylgdarlaus börn séu þeir þar með í viðkvæmri stöðu, sbr. 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga og beri því að líta til sérstakra sjónarmiða við meðferð mála þeirra. Í því sambandi er einkum vísað til 2. mgr. 10. gr. laga um útlendinga og 5. mgr. 37. gr. sömu laga. Telji kærendur ljóst að þeir hafi ekki fengið þá málsmeðferð sem þeir eigi rétt á lögum samkvæmt þar sem aðstæður þeirra hafi breyst til muna frá því að Útlendingastofnun tók ákvarðanir í málum þeirra. Tekið er undir með umsögn Barna- og fjölskyldustofu þess efnis að ekkert einstaklingsbundið mat hafi farið fram í máli kærenda þar sem ekki verði séð að aflað hafi verið upplýsinga frá heimaríki þeirra í samræmi við þær skyldur sem hvíli á stjórnvöldum. Hafi aðstæður kærenda í heimaríki ekki verið kannaðar og upplýsingar á reiki með tengsl þeirra við móður þeirra og aðra fjölskyldumeðlimi. Með vísan til framangreinds telja kærendur að öll rök hnígi til þess að heimvísa beri máli þeirra aftur til Útlendingastofnunar til nýrrar málsmeðferðar.

Ljóst er af gögnum mála kærenda að við komu þeirra hingað til lands voru þeir í fylgd með föður sínum og í hans umsjá allt þar til rúmlega tveimur mánuðum eftir að Útlendingastofnun tók ákvarðanir í málum þeirra. Var sjónarmiðum kærenda nægilega komið á framfæri með framburði þeirra, föður þeirra og hagsmunagæslu talsmanns við málsmeðferð hjá Útlendingastofnun. Eftir að mál kærenda kom á borð kærunefndar lét faðir þeirra sig hverfa og eru þeir því fylgdarlausir eins og áður segir. Af þeim sökum skoðaði kærunefnd sérstaklega aðstæður kærenda í heimaríki og stöðu barnaverndarkerfisins þar í landi. Við þá rannsókn aflaði kærunefnd upplýsinga frá Barna- og fjölskyldustofu og í gegnum barna- og fjölskyldusvið Hafnarfjarðar fengust frekari upplýsingar frá barnavernd í […] um fjölskylduaðstæður kærenda.

Að mati kærunefndar er rannsókn og gagnaöflum sem hefur átt sér stað hjá nefndinni fullnægjandi til að leggja mat á hagsmuni kærenda og stöðu þeirra í heimaríki þeirra. Kærunefnd tekur fram að mat á hagsmunum barna samkvæmt 5. mgr. 37. gr. laga um útlendinga er ekki aðeins á hendi Útlendingastofnunar heldur einnig barnaverndaryfirvalda og á rannsókn sér stað á öllum stigum málsins. Að framangreindu virtu er það niðurstaða kærunefndar að ekki sé tilefni til að senda mál kærenda til Útlendingastofnunar til nýrrar meðferðar á þeim grundvelli að þeir hafi orðið fylgdarlaus börn eftir ákvarðanatöku stofnunarinnar í málum þeirra. Þá samræmist það ekki hagsmunum kærenda að lengja málsmeðferð stjórnvalda enn frekar enda verði ekki séð að slík málsmeðferð hefði áhrif á efnislega niðurstöðu málsins.

Í málum kærenda liggur fyrir að þeir eiga móður, föðurafa og ömmu og móðurafa og ömmu í Albaníu. Líkt áður er rakið upplýsti barnaverndin í […] borg íslensk stjórnvöld með tölvubréfi 12. febrúar 2024 að kærendur ekki gætu farið til móður þeirra og að ekki væri hægt tryggja öryggi þeirra þar sem fjölskyldan ætti í vandamálum. Hinn 28. maí 2024 barst kærunefnd tölvubréf frá stoðdeild Ríkislögreglustjóra þar sem áframsend voru svör sem bárust fjölskyldu- og barnamálasviði í Hafnarfirði 24. maí 2024 frá barnavernd í […] borg um að barnaverndin hafi gert ráðstafanir til að taka við kærendum og koma þeim í umönnun hjá stofnuninni. Af framangreindum gögnum um aðstæður í Albaníu er ljóst að til staðar er virkt barnaverndarkerfi sem geti tekið ábyrgð á þeim og er ekkert sem bendir til þess að yfirvöld geti ekki veitt kærendum viðeigandi vernd og þjónustu. Þá hafa kærendur aðgengi að skóla- og heilbrigðiskerfi landsins. Þar sem gögn um aðstæður í Albaníu gefa til kynna að barnaverndaryfirvöld þar í landi geti tekið við kærendum og veitt þeim umönnun og þar sem kærunefnd hefur komist að þeirri niðurstöðu að þeir séu ekki í hættu í heimaríki er það mat kærunefndar, að teknu tilliti til sjónarmiða um öryggi, velferð og félagslegan þroska kærenda, að það sé þeim fyrir bestu að snúa aftur til heimaríkis.

Að öllu framangreindu virtu og þegar frásagnir kærenda, upplýsingar um heimaríki og gögn málsins eru virt í heild, þar með talið gögn og niðurstaða kærunefndar í máli föður kærenda, með hliðsjón af aðstæðum kærenda, er það niðurstaða kærunefndar að ekki hafi verið sýnt fram á með rökstuddum hætti að kærendur eigi á hættu að sæta ofsóknum í heimaríki í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga, sbr. 38. gr. sömu laga. Sama gildir þótt litið sé til samsafns athafna. Kærendur uppfylla því ekki skilyrði fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamenn hér á landi, sbr. 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga.

Niðurstaða um viðbótarvernd samkvæmt 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Með vísan til umfjöllunar undir 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga um aðstæður kærenda er ljóst að þau atvik sem kærendur og faðir þeirra hafa lýst ná ekki því marki að teljast ómannúðleg eða vanvirðandi meðferð í skilningi 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Þá er ekkert í gögnum málsins eða framburði kærenda og föður þeirra sem gefur tilefni til að ætla að einstaklingsbundnar aðstæður þeirra leiði til þess að þeir eigi á hættu að sæta ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu snúi þeir til baka.

Þegar frásagnir kæranda, upplýsingar um heimaríki og gögn málsins eru virt í heild, með hliðsjón af aðstæðum þeirra í heimaríki, er það niðurstaða kærunefndar að einstaklingsbundnar aðstæður þeirra séu ekki þannig að þær falli undir ákvæði 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Kærendur uppfyllir því ekki skilyrði fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamaður hér á landi, sbr. 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga.

Alþjóðleg vernd á grundvelli 40. gr. laga um útlendinga

Þar sem kærendur eru ekki flóttamenn samkvæmt 37. gr. laga um útlendinga eiga þeir ekki rétt á alþjóðlegri vernd hér á landi, sbr. 40. gr. laga um útlendinga.

Dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða

Lagagrundvöllur

Samkvæmt 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga er heimilt að veita útlendingi sem staddur er hér á landi dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, þrátt fyrir að skilyrði 37. gr. séu ekki uppfyllt, ef útlendingur getur sýnt fram á ríka þörf fyrir vernd, t.d. af heilbrigðisástæðum eða vegna erfiðra félagslegra aðstæðna viðkomandi eða erfiðra almennra aðstæðna í heimaríki eða í landi sem honum yrði vísað til. Kærunefnd telur, með vísan til orðalags ákvæðisins um „ríka þörf fyrir vernd“ auk lögskýringargagna sem fylgdu greininni, að dvalarleyfi á grundvelli 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga verði ekki veitt nema aðstæður, bæði almennar og sérstakar m.t.t. heilsufars og félagslegra þátta, auk atvika sem þar er vísað til, nái ákveðnu alvarleikastigi þegar málið er virt í heild.

Í athugasemdum við 74. gr. frumvarps til laga um útlendinga kemur fram að í samræmi við ákvæði alþjóðlegra skuldbindinga og almennra laga sé lagt til að tekið sé sérstakt tillit til barna, hvort sem um er að ræða fylgdarlaus börn eða önnur börn. Í því ljósi og með hliðsjón af meginreglunni um að það sem barni er fyrir bestu skuli hafa forgang þegar teknar eru ákvarðanir um málefni þess, sbr. jafnframt 2. mgr. 10. gr. og 3. mgr. 25. gr. laga nr. 80/2016, telur kærunefnd að við mat á því hvort skilyrði 1. mgr. 74. gr. laganna séu fyrir hendi skuli taka sérstakt tillit til þess ef um barn er að ræða og skuli það sem er barni fyrir bestu haft að leiðarljósi við ákvörðun.

Í athugasemdum við frumvarp til laga um útlendinga kemur fram að ákvæði 1. mgr. 74. gr. vísi m.a. til erfiðra almennra aðstæðna í heimaríki og væri þar oft um að ræða viðvarandi mannréttindabrot í ríkinu og þá aðstöðu að yfirvöld veiti þegnum sínum ekki vernd gegn ofbeldisbrotum eða glæpum. Í 43. gr. a reglugerðar um útlendinga kemur m.a. fram að með erfiðum almennum aðstæðum sé vísað til alvarlegra aðstæðna í heimaríki sem ekki séu staðbundin, svo sem vegna langvarandi stríðsátaka. Þá kemur fram að erfiðar almennar aðstæður taki að jafnaði ekki til neyðar af efnahagslegum rótum eða náttúruhamfara, svo sem fátæktar, hungursneyðar eða húsnæðisskorts. Eigi það m.a. við þegar í heimaríki viðkomandi ríki óðaverðbólga, atvinnuleysi í ríkinu sé mikið eða lágmarkslaun dugi ekki fyrir framfærslu.

Í 43. gr. a reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017 með síðari breytingum og athugasemdum við frumvarp til laga um útlendinga kemur fram að með ríkri þörf á vernd af heilbrigðisástæðum sé m.a. miðað við að um skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm sé að ræða og meðferð við honum væri aðgengileg hér á landi en ekki í heimaríki viðkomandi. Í þessu sambandi kemur jafnframt fram að meðferð teljist ekki óaðgengileg þótt greiða þurfi fyrir hana heldur er hér átt við þau tilvik þar sem meðferð sé til í heimaríkinu en viðkomandi eigi ekki rétt á henni. Þá kunna að falla undir 1. mgr. 74. gr. mjög alvarlegir sjúkdómar sem ekki teljast lífshættulegir, svo sem ef sýnt þykir að þeir muni valda alvarlegu óbætanlegu heilsutjóni. Ef um langvarandi sjúkdóm sé að ræða væru ríkari verndarsjónarmið fyrir hendi ef sjúkdómur væri á lokastigi. Jafnframt væri rétt að líta til þess hvort meðferð hafi hafist hér á landi og ekki væri læknisfræðilega forsvaranlegt að rjúfa meðferð, sem og til atriða sem varði félagslegar aðstæður útlendings og horfur hans.

Í 43. gr. a reglugerðar um útlendinga og athugasemdum við frumvarp til laga um útlendinga er jafnframt fjallað um erfiðar félagslegar aðstæður. Þar kemur fram að átt sé við að útlendingur hafi þörf á vernd vegna félagslegra aðstæðna í heimaríki og eru þar nefnd sem dæmi aðstæður kvenna sem hafa sætt kynferðislegu ofbeldi, sem leitt getur til erfiðrar stöðu þeirra í heimaríki, eða aðstæður kvenna sem ekki fella sig við kynhlutverk sem er hefðbundið í heimaríki þeirra og eiga á hættu útskúfun eða ofbeldi við heimkomu. Verndarþörf þjóðfélagshópa að öðru leyti myndi fara eftir aðstæðum í hverju máli.

Samkvæmt 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga er heimilt að veita útlendingi sem sótt hefur um alþjóðlega vernd hér á landi og ekki fengið niðurstöðu í máli sínu á stjórnsýslustigi innan 18 mánaða eftir að hann lagði inn umsókn sína dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða að uppfylltum skilyrðum 2. og 3. mgr. ákvæðisins. Ef um barn er að ræða skal miða við 16 mánuði.

Niðurstaða um 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga

Af gögnum mála kærenda má ráða að þeir séu almennt heilsuhraustir en hafi glímt við svefnleysi og svefntruflanir.

Af framburði kærenda og framlögðum heilsufarsgögnum verður ekki ráðið að þeir glími við skyndilega, lífshættulega eða mjög alvarlega sjúkdóma sem fyrirséð sé að muni valda þeim alvarlegu óbætanlegu heilsutjóni. Að framangreindu virtu verður ekki talið að kærendur þarfnist meðferðar sem sé svo sérhæfð að þeir geti einungis hlotið hana hérlendis né að rof á henni yrði til tjóns fyrir þá verði þeim gert að snúa aftur til heimaríkis. Hafa kærendur því ekki sýnt fram á að þeir hafi þörf á vernd af heilbrigðisástæðum, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Í þeim gögnum sem kærunefnd hefur yfirfarið og varða börn á flótta er mikil áhersla lögð á að hagsmunir barnanna séu ávallt í fyrirrúmi, að allar aðgerðir stjórnvalda í umsóknarríki séu framkvæmdir á barnvænan hátt og fullt tillit sé tekið til aldurs og þroska barns hvað varðar allar ákvarðanir og ráðstafanir sem það varði. Sérstaklega sé þetta mikilvægt ef mál varðar fylgdarlaus börn. Þá þurfa lönd að skoða landaupplýsingar sem séu barnamiðaðar, þ.e.a.s. þar sem komi fram upplýsingar um aðstæður barna í landinu og um stöðu barnaverndarmála. Einnig er lögð áhersla á það að barn skuli ekki endursent til heimaríkis þess nema að kannað hafi verið áður hvort að heppilegur umönnunaraðili sé til staðar, s.s. foreldrar, aðrir ættingjar, aðrir fullorðnir umönnunaraðilar, heimili á vegum stjórnvalda eða barnaverndaryfirvalda sem hafa samþykkt og séu í stakk búin að taka við barninu og veita því fullnægjandi vernd og umönnun. Slík leit eigi að fara fram eins fljótt og hægt sé svo framarlega það sé ekki talið andstætt hagsmunum barnsins eða stefna fjölskyldu þess, sem dvelji enn í heimaríkinu, í hættu. Leit að fjölskyldu og könnun á aðstæðum barns í heimaríki þess sé hægt að vinna í samstarfi við yfirvöld í heimaríkinu, sé það ekki andstætt hagsmunum barnsins. Mikilvægt sé að hafa upplýsingar um stöðu barnsins í heimaríki þess til hliðsjónar þegar metið er hvort að barn uppfylli skilyrði laga um útlendinga til verndar hér á landi hvort sem um sé að ræða réttarstöðu flóttamanns sbr. 37. gr. laga um útlendinga eða dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða sbr. 74. gr. f sömu laga.

Samkvæmt gögnum mála kærenda eru þeir fæddir og uppaldir í […] borg í Albaníu og hafi búið þar áður en þeir yfirgáfu landið. Þá eiga kærendur móður, móðurafa og og ömmu og föðurafa og ömmu sem búi í Albaníu. Líkt og áður hefur komið fram benda gögn um heimaríki kærenda til þess að félagslega kerfið í Albaníu sé með sérstök úrræði fyrir fylgdarlaus börn sem snúi aftur til landsins.

Samkvæmt stjórnarskrá Albaníu eiga öll börn rétt á vernd gegn ofbeldi, illri meðferð og þrælkun. Samkvæmt framangreindum heimildum eru starfræktar svæðisbundnar barnaverndarnefndir sem hafi m.a. það hlutverk að greina hvaða börn séu í hættu og þurfi á aðstoð stjórnvalda að halda. Hafi svæðisbundnar barnaverndarnefndir bæði eftirlit með aðstæðum barns eftir endurkomu þess til fjölskyldunnar og þegar barn þarf að dvelja á stofnun. Ljóst er því að úrræði eru til staðar í félagslega kerfinu í Albaníu sem sérstaklega er ætlað að takast á við endurkomu fylgdarlausra barna. Þá hefur barnaverndarnefnd í heimaborg kærenda, […], eins og áður segir, upplýst íslensk stjórnvöld um að gerðar hafi verið ráðstafanir varðandi móttöku og umönnun kærenda. Er það niðurstaða kærunefndar að það sé kærendum fyrir bestu að snúa aftur til síns heimaríkis þar sem þeirra nánasta fjölskylda og bakland sé. Með vísan til alls framangreinds er það mat kærunefndar að albönsk stjórnvöld séu fullfær um að tryggja velferð kærenda með bestu hagsmuni þeirra að leiðarljósi. Eru félagslegar aðstæður kærenda við komu til heimaríkis því ekki slíkar að þær geti talist erfiðar í skilningi 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Þegar frásögn kærenda, upplýsingar um heimaríki og gögn málsins eru virt í heild, með hliðsjón af aðstæðum kærenda í heimaríki, er það niðurstaða kærunefndar að þeir hafi ekki sýnt fram á aðstæður sem ná því alvarleikastigi að þeir hafi ríka þörf á vernd líkt og kveðið er á um í 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Það er því niðurstaða kærunefndar að aðstæður í heimaríki séu ekki með þeim hætti að veita beri kærendum dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Niðurstaða um 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga

Kærendur sóttu um alþjóðlega vernd 12. október 2023 og á ákvæði 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga því ekki við.

Bann við endursendingu samkvæmt 42. gr. laga um útlendinga

Lagagrundvöllur

Samkvæmt 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga er ekki heimilt að senda útlending eða ríkisfangslausan einstakling til svæðis þar sem hann hefur ástæðu til að óttast ofsóknir, sbr. 37. og 38. gr., eða vegna svipaðra aðstæðna og greinir í flóttamannahugtakinu er í yfirvofandi hættu á að láta lífið eða verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð. Samkvæmt 2. mgr. sömu greinar er einnig óheimilt að senda útlending til svæðis þar sem ekki er tryggt að hann verði ekki sendur áfram til slíks svæðis sem greinir í 1. mgr.

Niðurstaða um bann við endursendingu

Með vísan til umfjöllunar að framan um heimaríki kærenda er það niðurstaða kærunefndar að þær aðstæður sem ákvæðið tekur til eigi ekki við í máli þeirra. Stendur ákvæði 42. gr. laga um útlendinga því ekki í vegi fyrir endursendingu kærenda þangað.

Brottvísun og endurkomubann

Lagagrundvöllur

Í 3. mgr. 43. gr. reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017 kemur fram að verði umsækjanda um alþjóðlega vernd ekki veitt dvalarleyfi skuli Útlendingastofnun taka ákvörðun um frávísun eða brottvísun eftir ákvæðum laga um útlendinga og að útlendingur sem sótt hafi um alþjóðlega vernd teljist hafa áform um að dveljast á landinu lengur en 90 daga. Samkvæmt 2. mgr. 98. gr. laga um útlendinga skal vísa útlendingi úr landi sem dvelst ólöglega í landinu eða þegar tekin hefur verið ákvörðun sem bindur enda á heimild útlendings til dvalar í landinu svo framarlega sem ákvæði 102. gr. laganna eigi ekki við. Í 102. gr. laganna er kveðið á um vernd og takmarkanir við ákvörðun um brottvísun. Samkvæmt 3. mgr. 102. gr. laganna skal brottvísun ekki ákveðin ef hún, með hliðsjón af atvikum, alvarleika brots og tengslum útlendings við landið, felur í sér ósanngjarna ráðstöfun gagnvart útlendingi eða nánustu aðstandendum hans. Sérstaklega skal taka tillit til þess ef um barn eða nánasta aðstandanda barns er að ræða og skal það sem barni er fyrir bestu haft að leiðarljósi við ákvörðun. Við mat á því hvort brottvísun feli í sér ósanngjarna ráðstöfun gagnvart kæranda verður að hafa ákvæði 71. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands, sbr. nr. 33/1944 og 8. gr. mannréttindasáttmála Evrópu um friðhelgi einkalífs og fjölskyldu til hliðsjónar. Þegar útlendingur á hagsmuna að gæta í skilningi 8. gr. sáttmálans verður ákvörðun um brottvísun að vera í samræmi við það sem lög mæla fyrir um og nauðsyn ber til í lýðræðislegu þjóðfélagi, sbr. 2. mgr. 8. gr. sáttmálans. 

Samkvæmt 1. mgr. 101. gr. laganna felst í endanlegri ákvörðun um brottvísun skylda útlendings til þess að yfirgefa Schengen-svæðið nema viðkomandi hafi heimild til dvalar í öðru ríki sem er þátttakandi í Schengen-samstarfinu. Með lögum um landamæri nr. 136/2022 voru gerðar breytingar á 98. gr. laga um útlendinga sem leiða til þess að brottvísun og endurkomubann er nú beitt þar sem áður var beitt frávísun en veita skal frest til sjálfviljugrar heimfarar, sbr. 104. gr. laga um útlendinga. Sá sem sætir slíkri ákvörðun getur komist hjá endurkomubanni með því að yfirgefa landið sjálfviljugur innan frestsins, sbr. 3. mgr. 101. gr. laga um útlendinga.

Í 1. tölul. b-liðar 1. mgr. 29. gr. laga um útlendinga kemur fram að í málum sem tekin séu til efnismeðferðar geti Útlendingastofnun og kærunefnd útlendingamála ákveðið að umsókn um alþjóðlega vernd sæti forgangsmeðferð, m.a. þegar umsókn er bersýnilega tilhæfulaus, svo sem þegar útlendingur hefur ríkisfang í ríki þar sem ekki er talið að hann þurfi að óttast ofsóknir eða meðferð sem fellur undir ákvæði 37. gr. sömu laga.

Í 2. mgr. 29. gr. laga um útlendinga kemur fram að í málum þeim sem greini í b-lið 1. mgr. sé Útlendingastofnun og kærunefnd útlendingamála heimilt að styðjast við lista yfir ríki sem almennt eru álitin örugg upprunaríki. Með öruggu upprunaríki sé átt við ríki þar sem einstaklingar eigi almennt ekki á hættu að vera ofsóttir eða sæta alvarlegum mannréttindabrotum. Við mat á því hvort ríki teljist öruggt upprunaríki skuli m.a. líta til þess hvort í viðkomandi ríki sé stöðugt stjórnarfyrirkomulag sem byggist á viðurkenndum meginreglum um réttarríki. Heimilt sé að líta til reynslu og framkvæmdar annarra Schengen-ríkja við mat á því hvaða upprunaríki teljist örugg.

Í 46. gr. reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017 eru ákvæði er mæla nánar fyrir um hvað teljist bersýnilega tilhæfulaus umsókn. Fram kemur í 2. mgr. 46. gr. að komi útlendingur frá ríki sem er á lista Útlendingastofnunar yfir örugg upprunaríki telst umsókn bersýnilega tilhæfulaus þegar hún byggir á:

a.            því að fullnægjandi vernd yfirvalda í heimaríki sé ekki til staðar,

b.            einstaklingsbundnum líkamsárásum, hótunum, ógnunum eða deilum sem ekki geta talist kerfisbundnar,

c.            því að fullnægjandi aðstoð og aðgengi að heilbrigðisaðstoð í heimaríki sé ekki til staðar, enda hafi þegar verið tekið mið af heilbrigðisaðstæðum við mat á því hvort upprunaríki teljist öruggt eða

d.            öðrum málsástæðum sem telja má ótrúverðugar með hliðsjón af fyrirliggjandi upplýsingum um heimaríki.

Niðurstaða um brottvísun

Eins og að framan greinir hefur umsóknum kærenda um alþjóðlega vernd og dvalarleyfi á grundvelli 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga verið synjað. Hafa kærendur því ekki frekari heimild til dvalar hér á landi. Af framangreindu leiðir að með hinum kærðu ákvörðunum var réttilega bundinn endir á heimild kærenda til dvalar hér á landi og ber því samkvæmt 2. mgr. 98. gr. laga um útlendinga að vísa þeim úr landi nema 102. gr. laganna standi því í vegi.

Föður kærenda var í viðtali hjá Útlendingastofnun leiðbeint um að til skoðunar væri að brottvísa honum frá Íslandi og ákvarða honum endurkomubann hingað til lands. Var föður kærenda gefið færi á að koma að andmælum hvað það varðar. Faðir kærenda kvaðst engin tengsl hafa við Ísland eða önnur lönd innan Shcengen-svæðisins. Faðir kærenda kvað ákvörðun um endurkomubann vera ósanngjarna vegna þeirra aðstæðna sem hann væri í og fengi enga hjálp við.

Með vísan til framangreindrar umfjöllunar og af þeim svörum sem faðir kærenda gaf um tengsl sín við Ísland og önnur Schengen-ríki verður ekki séð að brottvísun kærenda verði talin ósanngjörn ráðstöfun í þeirra garð eða nánustu aðstandenda þeirra, sbr. 3. mgr. 102. gr. laga um útlendinga. 

Það er mat kærunefndar, að teknu tilliti til gagna um heimaríki kærenda og aðstæðna þeirra þar, að það hafi frá upphafi málsmeðferðarinnar verið bersýnilegt að málsástæður kærenda vörðuðu ekki þá þætti sem 1. og 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga taka til. Enn fremur hafi verið bersýnilegt að aðrar aðstæður í heimaríki kærenda væru ekki þess eðlis eða næðu því alvarleikastigi að þær gætu leitt til þeirrar niðurstöðu að heimilt væri að veita kærendum dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Í þessu sambandi lítur kærunefnd til þess að orðalag 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga mælir fyrir um að aðili þurfi að sýna fram á ríka þörf á vernd og tekur mat stjórnvalda á tilhæfuleysi slíkra umsókna mið af þeirri ábyrgð sem lögð er á aðila að þessu leyti.

Eins og að framan greinir er það niðurstaða kærunefndar að umsóknir kærenda um dvalarleyfi eða alþjóðlega vernd hafi verið bersýnilega tilhæfulaus og því rétt að veita þeim ekki frest til þess að yfirgefa landið sjálfviljugur sbr. b-lið 2. mgr. 104. gr. laga um útlendinga.

Samantekt

Með vísan til alls þess sem að framan er rakið og forsendna hinnar kærðu ákvarðana eru þær staðfestar.

Úrskurðarorð:

Ákvarðanir Útlendingastofnunar í málum kærenda eru staðfestar.

The decisions of the Directorate of Immigration in the cases of the appellants are affirmed.

F.h. kærunefndar útlendingamála, skv. 3. mgr. 8. gr. laga um útlendinga, 

Þorsteinn Gunnarsson

formaður