Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 367/2020

Miðvikudaginn 18. nóvember 2020

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur og Anna Rut Kristjánsdóttir lögfræðingur.

Með rafrænni kæru móttekinni 25. júlí 2020, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 22. maí 2020 um endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta vegna ársins 2019.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Niðurstaða endurreiknings og uppgjörs tekjutengdra bóta ársins 2019 var sú að kæranda hefðu verið ofgreiddar bætur það ár að fjárhæð 1.945.426 kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu. Kæranda var tilkynnt um framangreinda ofgreiðslu með bréfi Tryggingastofnunar, dags. 22. maí 2020, og innheimtu kröfunnar.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 25. júlí 2020. Með bréfi, dags. 27. júlí 2020, óskaði úrskurðarnefnd eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Með bréfi, dags. 13. ágúst 2020, barst greinargerð stofnunarinnar og var hún send kæranda til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 14. ágúst 2020. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Af kæru má ráða að kærandi óski eftir endurskoðun á ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 22. maí 2020, um niðurstöðu endurreiknings og uppgjör tekjutengdra bóta á árinu 2019.

Í kæru kemur fram kærð sé krafa um endurgreiðslu endurhæfingarlífeyris fyrir árið 2019. Á árinu 2019 hafi eiginmaður kæranda haft arðgreiðslur sem hann hafi greitt skatt af. Tryggingastofnun vilji að kærandi endurgreiði allt það sem hún hafi fengið í endurhæfingarlífeyri á árinu 2019. Það sé lítilsvirðing gagnvart kæranda að ráðast á hana, öryrkja, sem hafi því miður þurft að hætta að vinna vegna veikinda sem hafi verið alveg nógu erfitt.

Ef kærandi hefði getað unnið á árinu hefði hún ekki þurft að skila launum sínum til baka. Eiginmaður kæranda hafi notað allan peninginn til að fjárfesta í X. Þessir peningar séu búnir og hún hafi ekki fengið neitt af honum.

Kæranda finnist það ekki rétt að hennar sjálfstæði sé tekið af henni, hún eigi að betla pening af eiginmanni sínum. Kærandi sé með […] á heimilinu sem kosti sitt. Kærandi geti ekki lifað á þessari upphæð á mánuði og því sé ákvörðun um endurgreiðslu kærð.

Að lokum spyr kærandi hvort þetta sé ekki mannréttindabrot að fara svona fram gegn öryrkja og sjálfstæði hans.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins kemur fram að kærður sé endurreikningur tekjutengdra bóta 2019.

Í 16. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, með síðari breytingum, sé kveðið á um tilhögun útreiknings tekjutengdra bóta. Í 2. mgr. ákvæðisins sé vísað til laga nr. 90/2003 um tekjuskatt varðandi hvað skuli teljast til tekna. Til tekna samkvæmt III. kafla laga um almannatryggingar teljist tekjur samkvæmt II. kafla laga um tekjuskatt, að teknu tilliti til ákvæða 28. gr. sömu laga um hvað ekki teljist til tekna og frádráttarliða samkvæmt 1., 3., 4. og 5. tölul. A-liðar 1. mgr. 30. gr. og 31. gr. sömu laga eða undantekninga og takmarkana samkvæmt öðrum sérlögum. Í a-lið 2. mgr. 16. gr. sé fjallað um fjármagnstekjur og þar komi fram að ef um hjón sé að ræða skiptist tekjur samkvæmt 1. málsl. til helminga á milli hjóna við útreikning bótanna. Skipti ekki máli hvort hjónanna sé eigandi þeirra eigna sem myndi tekjurnar eða hvort um séreign eða hjúskapareign sé að ræða.

Tryggingastofnun greiði lífeyri á grundvelli áætlunar um tekjur viðkomandi árs, sbr. 5. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar. Bótaþegi beri ábyrgð á því að slík tekjuáætlun endurspegli árstekjur og beri að breyta áætluninni ef svo sé ekki, sbr. 1. mgr. 39. gr. sömu laga og 3. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags, en þar komi fram að bótaþega sé skylt að veita Tryggingastofnun allar nauðsynlegar upplýsingar til að hægt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og endurskoðun þeirra. Að sama skapi sé bótaþega skylt að tilkynna Tryggingastofnun um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geti haft áhrif á greiðslur.

Í 7. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar komi fram að þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluársins liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum, skuli Tryggingastofnun endurreikna bótafjárhæðir á grundvelli tekna. Einnig sé fjallað um endurreikning í reglugerð nr. 598/2009. Tryggingastofnun hafi ekki heimild til að líta fram hjá tekjuupplýsingum sem fram komi í skattframtölum.

Samkvæmt 4. mgr. 4. gr. reglugerðar nr. 170/2009, sbr. breytingareglugerð nr. 1118/2013, sé Tryggingastofnun ríkisins heimilt, þegar einstaklingur leggi inn nýja umsókn um bætur, að miða útreikning bóta eingöngu við þær tekjur sem áætlað sé að aflað verði eftir að bótaréttur stofnist. Unnt sé að beita heimild þessari, bæði um nýja umsókn um örorkubætur/endurhæfingarlífeyri og um nýja umsókn um ellilífeyri hjá sama einstaklingi, enda sé ekki um samfellt bótatímabil að ræða. Heimildinni verði þó eingöngu beitt einu sinni um útreikning ellilífeyris. Þegar um endurhæfingar- eða örorkulífeyrisþega sé að ræða teljist umsókn vera ný ef liðin séu meira en tvö ár frá því að síðasta örorkumat hafi runnið út eða viðkomandi einstaklingur hafi verið í virkri endurhæfingu og/eða hafi fengið greiðslur frá Tryggingastofnun.

Komi í ljós við endurreikning bóta að bætur hafi verið ofgreiddar fari um það samkvæmt 55. gr. laganna. Þar komi fram sú skylda Tryggingastofnunar til að innheimta ofgreiddar bætur. Sú meginregla sé ítrekuð í 9. gr. reglugerðar nr. 598/2009.

Á árinu 2019 hafi kærandi verið með endurhæfingarlífeyri frá 1. apríl 2019 og út árið. Í samræmi við ákvæði 4. mgr. 4. gr. reglugerðar nr. 598/2009 hafi allar tekjur kæranda á tímabilinu 1. apríl 2019 til 31. desember 2019 áhrif á réttindi kæranda. Uppgjör tekjutengdra bóta ársins hafi leitt til 1.945.426 kr. ofgreiðslu, að teknu tilliti til greiddrar staðgreiðslu. Ástæða þess að endurkrafa hafi myndast sé sú að við samkeyrslu við tekjuupplýsingar af skattframtali 2020 vegna tekjuársins 2019 hafi komið í ljós að tekjur kæranda hafi reynst hærri en tekjuáætlun hafði gert ráð fyrir. Endurreikningur hafi byggst á upplýsingum úr skattframtölum bótaþega.

Kærandi hafi sent inn tekjuáætlun þann 1. apríl 2019 þar sem ekki hafi verið gert ráð fyrir neinum tekjum. Tryggingastofnun hafi fallist á þá tekjuáætlun ásamt því að gera ráð fyrir sameiginlegum tekjum þeirra hjóna í vexti og verðbætur 7.560 kr. allt árið 2019. Kæranda hafi verið greitt samkvæmt henni út árið 2019.

Við bótauppgjör ársins 2019 hafi komið í ljós að á tímabilinu 1. apríl 2019 til 31. desember 2019 hafi kærandi verið með 138.556 kr. í aðrar tekjur og sameiginlegar tekjur þeirra hjóna hafi verið 193.845 kr. í vexti og verðbætur, 14.999.999 kr. í arð og 900.000 kr. í leigutekjur. Niðurstaða endurreiknings tekjutengdra bóta ársins 2019 hafi verið sú að kærandi hafi ekki átt rétt á neinum greiðslum árið 2019.

Tryggingastofnun sé skylt lögum samkvæmt að framkvæma endurreikning ár hvert þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluársins liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum. Tryggingastofnun sé ekki heimilt að horfa fram hjá tekjum sem birtist á framtali bótaþega, eins og ítrekað hafi verið staðfest af úrskurðarnefnd og hafi einnig verið staðfest fyrir dómstólum.

Niðurstaða endurreiknings tekjutengdra bóta ársins 2019 hafi verið sú að kærandi hafi fengið greitt á árinu 2.279.422 kr. en hafi ekki átt að fá neitt greitt. Það hafi leitt til ofgreiðslu að fjárhæð 1.945.426 kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu.

Kærandi telji að fjármagnstekjur eiginmanns eigi ekki að skerða bætur hennar. Eiginmaður kæranda hafi fengið arðgreiðslur sem hann hafi borgað skatt af og hann hafi fjárfest í X og hún ekki fengið neitt af þessum greiðslum.

Eins og áður hafi komið fram þá sé í a-lið 2. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar afdráttarlaust kveðið á um það að ef um hjón sé að ræða þá skipti ekki máli hvort bótaþegi eða maki sé eigandi þeirra eigna sem mynda tekjurnar eða hvort um séreign eða hjúskapareign sé að ræða.

Meðferð Tryggingastofnunar á fjármagnstekjum hjóna hafi ítrekað komið til meðferðar hjá úrskurðarnefnd og ítrekað hafi verið staðfest að séu kærendur í hjónabandi þá skiptist fjármagnstekjur til helminga á milli hjónanna, sjá meðal annars úrskurð nefndarinnar í máli nr. 293/2017.

Kærð ákvörðun sé í samræmi við þau lög og reglur sem gildi um uppgjör og endurreikning tekjutengdra bóta. Með vísun til framanritaðs telji Tryggingastofnun ekki forsendur til að breyta fyrri ákvörðun sinni.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar endurreikning og uppgjör á tekjutengdum bótum kæranda vegna ársins 2019 og innheimtu ofgreiddra bóta.

Samkvæmt 39. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, með síðari breytingum, er umsækjanda eða greiðsluþega skylt að veita stofnuninni allar nauðsynlegar upplýsingar til að hægt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og annarra greiðslna samkvæmt lögunum og endurskoðun þeirra. Enn fremur er skylt að tilkynna stofnuninni um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geta haft áhrif á bætur eða greiðslur. Af framangreindu verður ráðið að sú skylda hvíli á greiðsluþegum að upplýsa Tryggingastofnun um tekjur á bótagreiðsluári sem kunna að hafa áhrif á bótarétt.

Í 16. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar er kveðið á um tekjutengingu lífeyristrygginga og hvernig Tryggingastofnun ríkisins skuli standa að útreikningi bóta. Fjármagnstekjur eru tekjustofn sem hefur áhrif við útreikning Tryggingastofnunar á bótafjárhæð, sbr. 2. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar og einnig C-lið 7. gr. laga nr. 90/2003 um tekjuskatt. Samkvæmt 2. málsl. a-liðar 2. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar skulu fjármagnstekjur skiptast til helminga á milli hjóna við útreikning bóta og þá segir í 3. málsl. sömu greinar að ekki skipti máli hvort hjónanna sé eigandi þeirra eigna sem myndi tekjurnar eða hvort um séreign eða hjúskapareign sé að ræða. Á grundvelli 7. mgr. 16. gr. ber Tryggingastofnun ríkisins að endurreikna bótafjárhæðir þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluárs liggja fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum. Ef í ljós kemur við endurreikning að bætur hafi verið ofgreiddar ber Tryggingastofnun að innheimta þær samkvæmt 55. gr. laga um almannatryggingar. Sú meginregla er ítrekuð í 9. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags.

Samkvæmt 4. mgr. 4. gr. reglugerðar nr. 170/2009, sbr. breytingareglugerð nr. 1118/2013, sé Tryggingastofnun ríkisins heimilt þegar einstaklingur leggur inn nýja umsókn um bætur að miða útreikning bóta eingöngu við þær tekjur sem áætlað sé að aflað verði eftir að bótaréttur stofnast. Unnt sé að beita heimild þessari, bæði um nýja umsókn um örorkubætur/endurhæfingarlífeyri og um nýja umsókn um ellilífeyri hjá sama einstaklingi, enda sé ekki um samfellt bótatímabil að ræða. Heimildinni verði þó eingöngu beitt einu sinni um útreikning ellilífeyris. Þegar um endurhæfingar- eða örorkulífeyrisþega sé að ræða teljist umsókn vera ný ef liðin séu meira en tvö ár frá því að síðasta örorkumat hafi runnið út eða viðkomandi einstaklingur hafi verið í virkri endurhæfingu og/eða fengið greiðslur frá Tryggingastofnun.

Við úrlausn þessa máls hefur úrskurðarnefnd velferðarmála hliðsjón af þeim lagaákvæðum sem tilgreind hafa verið hér að framan.

Kærandi naut greiðslna endurhæfingarlífeyris frá apríl til desember 2019. Í samræmi við framangreint ákvæði 4. mgr. 4. gr. reglugerðar nr. 598/2009 hafa allar tekjur kæranda í þeim mánuðum áhrif á réttindi kæranda. Kærandi sendi Tryggingastofnun tekjuáætlun þann 1. apríl 2019 þar sem hún gerði ekki ráð fyrir neinum tekjum á árinu. Tryggingastofnun féllst á tekjuáætlun kæranda ásamt því að gera ráð fyrir að sameiginlegar tekjur kæranda og maka hennar væru 7.560 kr. í verðbætur allt árið 2019. Bótaréttindi voru því reiknuð og bætur greiddar út miðað við þær forsendur árið 2019.

Samkvæmt upplýsingum skattyfirvalda vegna tekjuársins 2019 reyndust tekjur kæranda á tímabilinu 1. apríl 2019 til 31. desember 2019 vera 138.556 kr. í aðrar tekjur og sameiginlegar tekjur kæranda og maka reyndust vera 193.845 kr. í vexti og verðbætur, 14.999.999 kr. í arð og 900.000 kr. í leigutekjur. Niðurstaða endurreiknings Tryggingastofnunar á tekjutengdum bótagreiðslum vegna ársins var sú að sökum tekna hefði kærandi ekki átt rétt á neinum greiðslum á árinu 2019 og bætur væru því ofgreiddar samtals að fjárhæð 1.945.426 kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu.

Samkvæmt framangreindu reyndust fjármagnstekjur vera hærri á tímabilinu 1. apríl 2019 til 31. desember 2019 en gert hafði verið ráð fyrir í tekjuáætlun. Eins og áður hefur komið fram eru fjármagnstekjur tekjustofn sem hefur áhrif á bótarétt samkvæmt lögum um almannatryggingar, sbr. 2. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar og einnig C-lið 7. gr. laga nr. 90/2003 um tekjuskatt. Samkvæmt a-lið 2. gr. reglugerðar nr. 1205/2018 um fjárhæðir frítekjumarka (tekjumarka) almannatrygginga og félagslegrar aðstoðar fyrir árið 2019, var efra frítekjumark 4.806.308 kr. á ári vegna endurhæfingarlífeyris, þ.e. 3.604.731 kr. samtals á því tímabili sem kærandi naut greiðslna endurhæfingarlífeyris. Þegar um hjón er að ræða skiptast fjármagnstekjurnar til helminga á milli hjóna við útreikning bótanna, sbr. a-lið 2. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar. Samkvæmt fyrirliggjandi gögnum voru fjármagnstekjur kæranda á umræddu tímabili hærri en framangreint tekjumark segir til um og því átti hún ekki rétt að greiðslu endurhæfingarlífeyris á árinu 2019.

Ástæða þess að endurkrafa myndaðist á hendur kæranda er að rekja til þess að umræddur tekjustofn var vanáætlaður í tekjuáætlun. Tryggingastofnun greiðir tekjutengdar bætur á grundvelli upplýsinga úr tekjuáætlun viðkomandi greiðsluþega. Þá ber stofnuninni lögum samkvæmt að endurreikna bætur með hliðsjón af upplýsingum skattyfirvalda og innheimta ofgreiddar bætur.

Kærandi gerir athugasemdir við að Tryggingastofnun hafi notað fjármagntekjur maka hennar til skerðingar á lífeyri þar sem hún hafi ekki fengið neitt af þeim tekjum og að sú fjárhæð hafi verið notuð í fjárfestingar. Skýrt kemur fram í a-lið 2. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar að fjármagnstekjur skiptist til helminga á milli hjóna við útreikning bóta og ekki skipti máli hvort hjónanna sé eigandi þeirra eigna sem mynda tekjurnar. Þá ber stofnuninni lögum samkvæmt að endurreikna bætur með hliðsjón af upplýsingum skattyfirvalda eins og greint er frá hér að framan, sbr. 7. mgr. 16. gr. laganna. Því er ekki heimilt samkvæmt lögum um almannatryggingar að líta fram hjá fjármagnstekjum maka við endurreikning og uppgjör á tekjutengdum bótum.

Að öllu framangreindu virtu er það niðurstaða úrskurðarnefndar velferðarmála að staðfesta ákvörðun um endurreikning og uppgjör Tryggingastofnunar ríkisins á tekjutengdum bótum ársins 2019 og innheimtu ofgreiddra bóta.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um endurreikning og uppgjör á tekjutengdum bótum A á árinu 2019, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir