Mál nr. 51/2013

Þriðjudaginn 18. febrúar 2014

A

gegn

Vinnumálastofnun-Fæðingarorlofssjóði

Úrskurður

Mál þetta úrskurða Haukur Guðmundsson hdl., Gunnlaugur Sigurjónsson læknir og Heiða Gestsdóttir lögfræðingur.

Þann 28. nóvember 2013 barst úrskurðarnefnd fæðingar- og foreldraorlofsmála kæra A, dags. 22. nóvember 2013. Kærð var ákvörðun Vinnumálastofnunar-Fæðingarorlofssjóðs (hér eftir nefndur Fæðingarorlofssjóður) sem tilkynnt var með bréfi, dags. 1. nóvember 2013, um að fæðingarorlof kæranda væri stytt um tvær vikur þar sem hún hafði ekki verið í fæðingarorlofi í að minnsta kosti fyrstu tvær vikurnar eftir fæðingu barnsins.

Með bréfi, dags. 4. desember 2013, óskaði úrskurðarnefnd fæðingar- og foreldraorlofsmála eftir greinargerð Fæðingarorlofssjóðs sem barst með bréfi, dags. 17. desember 2013.

Greinargerðin var send kæranda til kynningar með bréfi, dags. 19. desember 2013, og henni gefinn kostur á að koma að athugasemdum. Ekki bárust frekari athugasemdir.

I. Málsatvik.

Kærandi eignaðist barn þann Y. ágúst 2013. Kærandi gleymdi að senda inn umsókn um greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði fyrr en um miðjan september. Kærandi sótti um greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði í sex mánuði með umsókn sinni, dags. 1. september 2013. Umsókn kæranda barst Fæðingarorlofssjóði þó ekki fyrr en 2. október 2013. Með vísan til þess að sjóðurinn gæti einungis borgað einn mánuð aftur í tíman og að móður beri að vera í fæðingarorlofi fyrstu tvær vikurnar eftir fæðingardag barns var kæranda tilkynnt með bréfi, dags. 1. nóvember 2013, að fæðingarorlof hennar myndi styttast um tvær vikur.

II. Sjónarmið kæranda.

Kærandi greinir frá því að hún hafi eignast barn þann Y. ágúst 2013. Kærandi hafi fyllt út umsóknareyðublað frá Fæðingarorlofssjóði en hafi áttað sig á um miðjan september að hún hafi gleymt að senda umsóknina. Kærandi hafi haft samband við Fæðingarorlofssjóð og útskýrt mál sitt. Starfsmaður sjóðsins hafi tjáð kæranda að kærandi ætti alltaf rétt á fæðingarorlofi frá fæðingardegi barnsins og að kærandi skyldi safna saman nauðsynlegum gögnum og senda svo gögn og umsókn til sjóðsins. Aldrei hafi verið minnst á að Fæðingarorlofssjóður greiði einungis einn mánuð aftur í tímann. Kærandi hafi því safnað saman gögnum og sent umsókn sína til Fæðingarorlofssjóðs um mánaðamótin september/október 2013. Kærandi hafi fengið bréf frá Fæðingarorlofssjóði, dags. 1. nóvember 2013, þar sem henni hafi verið tilkynnt um að sjóðurinn greiði einungis einn mánuð aftur í tímann og þar sem umsókn kæranda hafi borist svo seint sem raun bar vitni yrðu teknar af kæranda tvær vikur.

Kærandi hafi aftur haft samband við Fæðingarorlofssjóð og fengið mjög misvísandi upplýsingar um hvort heimilt væri að greiða einn eða tvo mánuði aftur í tímann. Þá hafi hún einnig verið upplýst um að hún hefði getað sent inn umsókn án þess að öll gögn fylgdu með og skilað svo nauðsynlegum gögnum síðar. Hefði kærandi vitað að einungis væri heimilt að greiða einn mánuð aftur í tímann og að hún hefði getað sent inn umsókn sína án nauðsynlegra fylgigagna hefði hún skilað umsókninni strax um miðjan september.

Kærandi telji að upplýsa þurfi fólk betur um umræddar reglur. Eins þurfi starfsfólk Fæðingarorlofssjóðs að hafa það á hreinu nákvæmlega hvaða reglur gilda í þessu sambandi.

III. Sjónarmið Fæðingarorlofssjóðs.

Tekið er fram í greinargerð Fæðingarorlofssjóðs að í 1. mgr. 15. gr. laga nr. 95/2000, um fæðingar- og foreldraorlof (ffl.), sé kveðið á um að foreldri, sbr. 1. mgr. 1. gr., skuli sækja um greiðslur í fæðingarorlofi til Fæðingarorlofssjóðs sex vikum fyrir áætlaðan fæðingardag barns.

Með umsókn sem barst Fæðingarorlofssjóði þann 2. október 2013 hafi kærandi sótt um greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði í sex mánuði vegna fæðingar barns hennar þann Y. ágúst 2013. Auk umsóknar kæranda hafi borist tilkynning um tilhögun fæðingarorlofs þann sama dag, prentuð út 26. september 2013, þar sem fram hafi komið að kærandi hafi óskað eftir því að hefja töku fæðingarorlofs afturvirkt frá fæðingardegi barnsins, sjúkrasöguvottorð, dags. 26. september 2013, staðgreiðsla tryggingagjalds, dags. 30. september 2013, tölvupóstur frá Sjúkratryggingum Íslands, dags. 26. september 2013, og tölvupóstur frá RSK, dags. 31. október 2013. Enn fremur hafi legið fyrir upplýsingar úr skrám ríkisskattstjóra, Þjóðskrá Íslands og samskiptasaga kæranda við Fæðingarorlofssjóð.

Í framhaldinu hafi kæranda verið sent bréf, dags. 1. nóvember 2013, þar sem fram hafi komið að ekki sé unnt að afgreiða kæranda með greiðslur meira en einn mánuð aftur í tímann frá því að umsókn hafi borist og því muni fæðingarorlof hennar styttast um tvær vikur. Þann sama dag hafi kæranda verið send greiðsluáætlun, dags. 1. nóvember 2013.

Ágreiningur þessa máls snúi að því hvort heimilt sé að greiða fæðingarorlof lengra aftur í tímann en einn mánuð frá því að umsókn hafi borist og að fæðingarorlof kæranda hafi verið stytt um tvær vikur af þeim völdum. Barn kæranda fæddist þann Y. ágúst 2013 en umsókn kæranda, skv. 1. mgr. 15. gr. ffl., hafi ekki borist fyrr en 2. október 2013.

Í 9. mgr. 13. gr. ffl. komi fram að greiðslur í fæðingarorlofi skuli inntar af hendi eftir á, fyrir undanfarandi mánuð eða hluta úr mánuði, fyrsta virkan dag hvers mánaðar. Í úrskurði úrskurðarnefndar fæðingar- og foreldraorlofsmála í máli nr. 89/2012 hafi reynt á sömu álitaefni og í þessu máli. Í úrskurðinum komi meðal annars fram að í lögskýringargögnum með 9. mgr. 13. gr. ffl. sé ekki að finna frekari skýringar á ákvæðinu eða tilgangi þess, en ákvæðið sé í samræmi við þá meginreglu laganna, sem fram komi í 1. mgr. 15. gr. þeirra, að sækja skuli um greiðslu í fæðingarorlofi fyrir fæðingu barnsins. Þrátt fyrir að ekki sé í lögunum mælt skýrt fyrir um hvernig með skuli fara þegar ekki sé sótt um fæðingarorlof fyrr en eftir fæðingu barnsins, þyki málefnaleg sjónarmið styðja þá túlkun á 9. mgr. 13. gr. ffl. að einungis sé unnt að afgreiða fæðingarorlof fyrir undanfarandi mánuð. Önnur túlkun myndi leiða til þess að Fæðingarorlofssjóði yrði gert að reikna fæðingarorlof langt aftur í tímann, sem óhjákvæmilega geri sjóðnum óhægt um vik að staðreyna meðal annars hvort foreldri hafi raunverulega lagt niður störf og hvaða laun hafi raunverulega verið greidd. Nefndin hafi þannig staðfest í málinu að sjóðurinn hafi ekki getað afgreitt greiðslur meira en einn mánuð aftur í tímann frá því að umsókn barst.

Í 3. mgr. 8. gr. ffl. sé skýrt kveðið á um að móðir skuli vera í fæðingarorlofi að minnsta kosti fyrstu tvær vikurnar eftir fæðingu barns.

Í athugasemdum með ákvæðinu kemur fram að í 3. mgr. sé kveðið á um skyldu kvenna sem hafi nýlega alið barn til að vera í fæðingarorlofi að minnsta kosti fyrstu tvær vikurnar eftir fæðingu þess. Skuli orlofið eigi hefjast síðar en við fæðingu barns. Ákvæðið byggi á 2. mgr. 8. gr. tilskipunar ráðs Evrópusambandsins um lögleiðingu ráðstafana til að auka öryggi og heilbrigði á vinnustöðum fyrir starfsmenn sem eru þungaðir, hafa nýlega alið börn eða hafa börn á brjósti, nr. 92/85/EBE. Þetta sé þáttur í ráðstöfunum til verndar öryggi og heilbrigði starfsmanna en talið sé að konur sem nýlega hafa alið börn þurfi að njóta hvíldar eftir fæðingu barns til að jafna sig líkamlega áður en störf séu hafin að nýju. Þessar tvær vikur séu hluti af þeim tíma sem konan á rétt á í fæðingarorlofi.

Í samræmi við framangreint hafi kærandi því ekki tekið fæðingarorlof sitt í samræmi við ófrávíkjanlegt skilyrði 3. mgr. 8. gr. ffl., sbr. einnig athugasemdir með þeirri grein, um að móðir skuli vera í fæðingarorlofi að minnsta kosti fyrstu tvær vikurnar eftir fæðingu barns og þessar tvær vikur séu hluti af þeim tíma sem konan á rétt á í fæðingarorlofi. Þannig verði ekki litið framhjá því að rétturinn til greiðslna vegna þessara tveggja vikna sé að öðru leyti háður öðrum ákvæðum ffl., svo sem 1. mgr. 15. gr. og 9. mgr. 13. gr. ffl., sbr. einnig úrskurð úrskurðarnefndar fæðingar- og foreldraorlofsmála í máli nr. 89/2012.

Í kæru kæranda telji hún sig hafa fengið rangar upplýsingar frá starfsmönnum Fæðingarorlofssjóðs í umsóknarferlinu og ekki hafi legið fyrir að ekki yrði greitt lengra aftur í tímann en enn mánuð frá því að umsókn berst. Í samskiptasögu kæranda við Fæðingarorlofssjóðs, sem hefjist þegar umsókn hennar sé móttekin þann 2. október 2013, sé ekki að sjá að henni hafi verið veittar rangar upplýsingar eins og fram hafi komið í kæru.

Með vísan til framangreinds telji Fæðingarorlofssjóður að ekki sé heimilt að greiða kæranda lengra aftur í tímann en einn mánuð frá því að umsókn hennar hafi borist sjóðnum og að fæðingarorlof hennar hafi réttilega verið stytt um tvær vikur.

IV. Niðurstaða.

Kærð er ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs um að stytta fæðingarorlof kæranda um tvær vikur þar sem ekki sé hægt að greiða fyrir fyrstu tvær vikurnar eftir fæðingu barns hennar vegna ákvæða ffl.

Kærandi byggir á því að hún hafi fengið rangar upplýsingar um það hvenær umsókn þyrfti að berast Fæðingarorlofssjóði. Hún hafi verið upplýst um að hún ætti alltaf rétt á fæðingarorlofi frá fæðingardegi barns. Hún hafi ekki fengið upplýsingar um að einungis væri unnt að greiða einn mánuð aftur í tímann né heldur að henni hafi verið unnt að skila inn umsókn án allra nauðsynlegra fylgigagna og skilað þeim svo inn síðar. Vegna þeirra röngu upplýsinga sem kæranda hafi fengið hjá Fæðingarorlofssjóði hafi hún orðið af fæðingarorlofi í tvær vikur.

Hin kærða ákvörðun byggir á því að einungis sé hægt að greiða fæðingarorlof einn mánuð aftur í tímann, þar sem 9. mgr. 13. gr. ffl. mæli fyrir um að greiðslur í fæðingarorlofi skuli inntar af hendi eftir á fyrir undanfarandi mánuð eða hluta úr mánuði, fyrsta virka dag hvers mánaðar. Þar sem umsókn kæranda hafi ekki borist fyrr en 2. október 2013 hafi einungis verið hægt að afgreiða kæranda með fæðingarorlof frá 1. september 2013, en ekki frá fæðingardegi barnsins, þann Y. ágúst 2013, eins og sótt var um. Þar sem kærandi hafi ekki tekið fæðingarorlof fyrstu tvær vikurnar eftir fæðingu barnsins þann Y. ágúst 2013, í samræmi við 3. mgr. 8. gr. ffl. styttist fæðingarorlof hennar um þessar tvær vikur.

Í samskiptasögu kæranda við Fæðingarorlofssjóð, sem lögð hefur verið fram í málinu, er ekki að finna neinar upplýsingar um að kærandi hafi fengið rangar upplýsingar um áhrif þess að skila umsókn of seint eða hvernig greiðslum yrði háttað vegna þessa. Verður því að teljast ósannað að kæranda hafi verið gefnar rangar upplýsingar um áhrif þess að sækja seint um fæðingarorlof.

Samkvæmt 1. mgr. 15. gr. ffl. skal foreldri sækja um greiðslu í fæðingarorlofi til Vinnumálastofnunar sex vikum fyrir áætlaðan fæðingardag barns. Í athugasemdum með frumvarpi til ákvæðisins segir að það verði að teljast hæfilegur tími til að reikna út þær fjárhæðir sem foreldri á rétt á úr sjóðnum meðan á fæðingarorlofi stendur. Ekki er í lögunum mælt fyrir um áhrif þess að sótt er um fæðingarorlof eftir umræddan tíma en af ákvæði 1. mgr. 15. gr. leiðir þó að Fæðingarorlofssjóður getur ekki afgreitt greiðslur vegna fæðingarorlofs fyrr en umsókn um greiðslur í fæðingarorlofi hafa borist honum.

Í 9. mgr. 13. gr. ffl. segir síðan að greiðslur í fæðingarorlofi skuli inntar af hendi eftir á, fyrir undanfarandi mánuð eða hluta úr mánuði, fyrsta virkan dag hvers mánaðar. Fæðingarorlofssjóður byggir hina kærðu ákvörðun meðal annars á því að vegna 9. mgr. 13. gr. ffl. sé ekki unnt að afgreiða fæðingarorlof lengra en einn mánuð aftur í tímann. Þar sem umsókn kæranda barst Fæðingarorlofssjóði þann 2. október 2013 hafi sjóðnum einungis verið heimilt að afgreiða greiðslur til kæranda vegna orlofs í septembermánuði 2013. Í lögskýringargögnum með 9. mgr. 13. gr. ffl. er ekki að finna neinar frekari skýringar á ákvæðinu eða tilgangi þess, en ákvæðið er í samræmi við þá meginreglu laganna, sem fram kemur í 1. mgr. 15. gr. laganna, að sækja skuli um greiðslu í fæðingarorlofi fyrir fæðingu barnsins. Þrátt fyrir að ekki sé í lögunum mælt skýrt fyrir um hvernig með skuli fara þegar ekki er sótt um fæðingarorlof fyrr en eftir fæðingu barnsins, þykja málefnaleg sjónarmið styðja þá túlkun Fæðingarorlofssjóðs á 9. mgr. 13. gr. laganna, sem byggt er á í hinni kærðu ákvörðun, að einungis sé unnt að afgreiða fæðingarorlof fyrir undanfarandi mánuð. Önnur túlkun myndi leiða til þess að Fæðingarorlofssjóði yrði gert að reikna fæðingarorlof langt aftur í tímann, sem óhjákvæmilega gerir sjóðnum óhægt um vik að staðreyna meðal annars hvort foreldri hafi raunverulega lagt niður störf og hvaða laun voru raunverulega greidd. Nefndin staðfestir því þá niðurstöðu hinnar kærðu ákvörðunar að þegar umsókn kæranda um fæðingarorlof loks barst, þann 2. október 2013, hafi sjóðurinn ekki getað afgreitt greiðslur til hennar meira en einn mánuð aftur í tímann, þ.e. ekki lengra aftur en fyrir septembermánuð 2013.

Í 2. mgr. 10. gr. ffl. segir að með samkomulagi við vinnuveitanda sé starfsmanni heimilt að haga fæðingarorlofi á þann veg að það skiptist niður á fleiri tímabil og/eða það verði tekið samhliða minnkuðu starfshlutfalli, sbr. þó 3. mgr. 8. gr. Í 2. mgr. 10. gr. ffl. felst því almenn heimild foreldra til að haga töku fæðingarorlofs vegna fæðingar barna sinna á hvern þann hátt sem þeim hentar best, þó þannig að töku fæðingarorlofs verði lokið fyrir tiltekinn aldur barnsins, sbr. 2. mgr. 8. gr. ffl. Í 2. mgr. 10. gr. er þó vísað til 3. mgr. 8. gr., en í henni segir að móðir skuli vera í fæðingarorlofi að minnsta kosti fyrstu tvær vikurnar eftir fæðingu barns. Í athugasemdum við frumvarp til ffl. segir að ákvæði þetta byggist á 2. mgr. 8. gr. tilskipunar ráðs Evrópusambandsins um lögleiðingu ráðstafana til að auka öryggi og heilbrigði á vinnustöðum fyrir starfsmenn sem eru þungaðir, hafa nýlega alið börn eða hafa börn á brjósti, nr. 92/85/EB. Þetta sé þáttur í ráðstöfunum til verndar öryggi og heilbrigði starfsmanna en talið er að konur sem nýlega hafi alið börn þurfi að njóta hvíldar eftir fæðingu barns til að jafna sig líkamlega áður en störf eru hafin að nýju. Þá er tekið fram í athugasemdunum að þær tvær vikur sem ákvæðið fjallar um séu hluti af þeim tíma sem konan eigi rétt á í fæðingarorlofi.

Með hliðsjón af framangreindu er það mat nefndarinnar að heimild foreldra til að ákveða tilhögun töku fæðingarorlofs takmarkist meðal annars af ákvæði 3. mgr. 8. gr. um að mæðrum sé skylt að vera í fæðingarorlofi að minnsta kosti fyrstu tvær vikurnar eftir fæðingu barns. Þá verður að líta til þeirra ummæla í greinargerð að umræddar tvær vikur séu hluti af þeim tíma sem konan eigi rétt á í fæðingarorlofi sem svo að markmið löggjafans hafi verið að skylt yrði fyrir mæður að vera í fæðingarorlofi fyrstu tvær vikurnar eftir fæðingu barns þannig að sá tími teljist hluti þess tímabils sem móðir eigi rétt á skv. 1. mgr. 8. gr. ffl. Auk þess verður ekki litið framhjá því að réttur til greiðslu frá Fæðingarorlofssjóði vegna þessara tveggja vikna, sem móður er skylt að taka í beinu framhaldi af fæðingu, er að öðru leyti háður öðrum ákvæðum ffl., svo sem 1. mgr. 15. gr. og 9. mgr. 13. gr. laganna.

Með vísan til alls framangreinds er hin kærða ákvörðun því staðfest.

ÚRSKURÐARORÐ:

Ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs um að stytta fæðingarorlof kæranda, A um tvær vikur er staðfest.

Haukur Guðmundsson

Heiða Gestsdóttir

Gunnlaugur Sigurjónsson