Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 74/2018

Föstudaginn 25. maí 2018

A

gegn

Vinnumálastofnun

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Kári Gunndórsson lögfræðingur, Arnar Kristinsson lögfræðingur og Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur.

Með kæru, dags. 27. febrúar 2018, kærir A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 26. febrúar 2018, um að ákvörðun stofnunarinnar frá 7. júlí 2017, um innheimtu ofgreiddra bóta, skyldi standa óbreytt.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Með ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 7. júlí 2017, var kærandi krafin um endurgreiðslu ofgreiddra atvinnuleysisbóta samkvæmt 2. mgr. 39. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar að fjárhæð 198.324 kr. að meðtöldu 15% álagi vegna tímabilsins 1. til 31. júlí 2016. Með bréfi, dags. 11. júlí 2017, óskaði kærandi eftir því að mál hennar yrði tekið til endurskoðunar. Með ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 14. ágúst 2017, var kæranda tilkynnt að í kjölfar endurupptöku stofnunarinnar á máli hennar, í samræmi við 24. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993, væri fyrri ákvörðun staðfest, enda hefði sú ákvörðun að geyma efnislega rétta niðurstöðu þrátt fyrir að ný gögn hefðu borist í málinu. Með tölvupósti 7. febrúar 2018 var óskað eftir að mál kæranda yrði fellt niður. Með ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 26. febrúar 2018, var kæranda tilkynnt að í kjölfar endurupptöku stofnunarinnar á máli hennar, í samræmi við 24. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993, væri fyrri ákvörðun staðfest, enda hefði sú ákvörðun að geyma efnislega rétta niðurstöðu þrátt fyrir að ný gögn hefðu borist.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála þann 27. febrúar 2018. Með bréfi, dags. 28. febrúar 2018, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Vinnumálastofnunar ásamt gögnum málsins. Greinargerð Vinnumálastofnunar barst með bréfi, dags. 12. mars 2018, og var send kæranda til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 13. mars 2018. Athugasemdir bárust frá kæranda 18. mars 2018 og voru þær sendar Vinnumálastofnun til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 19. mars 2018. Frekari athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Í kæru til úrskurðarnefndar er vísað til bréfs kæranda til Vinnumálastofnunar, dags. 11. júlí 2017. Í bréfinu  kemur fram að kærandi hafi verið án vinnu til loka júlí 2016 og þá skráð sig af atvinnuleysisskrá. Kærandi hafi hafið launað starf í byrjun ágúst og fengið fyrstu greiðslu þann 1. september 2016, eins og sjá megi af gögnum meðal annars hjá Ríkisskattstjóra. Þá kemur fram að kærandi telji ákvörðun Vinnumálastofnunar frá 7. júlí 2017 ranga og að hún hafi ekki fengið neitt ofgreitt. Því beri henni ekki að endurgreiða neitt. Kærandi fer fram á leiðréttingu og að krafa stofnunarinnar verði látin niður falla.

III.  Sjónarmið Vinnumálastofnunar

Í greinargerð Vinnumálastofnunar kemur fram að kærandi hafi sótt um atvinnuleysisbætur þann 1. febrúar 2016. Í júlí 2016 hafi Vinnumálastofnun borist ábending um að kærandi ræki veitingastað samhliða því að fá greiddar atvinnuleysisbætur. Stofnunin hafi óskað eftir skýringum kæranda vegna þessa með bréfi, dags. 15. ágúst 2016, sem hafi verið birt á „mínum síðum“ en auk þess hafi tilkynning þess efnis verið send í tölvupósti. Engar skýringar eða viðbrögð hafi borist af hálfu kæranda. Í kjölfarið hafi verið tekin ákvörðun um að kærandi skyldi sæta niðurfellingu bótaréttar í tvo mánuði og endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur vegna tímabilsins 1. febrúar til og með 31. júlí 2016, alls 1.172.070 kr., að meðtöldu 15% álagi. Ákvörðun þess efnis hafi verið birt kæranda með erindum, dags. 12. október 2016. Kærandi hafi ekki staðfest atvinnuleit í ágúst 2016 og því hafi hún verið afskráð sem umsækjandi um atvinnuleysisbætur. Stofnuninni hafi ekki borist nein samskipti frá kæranda á þeim tíma um að hún hefði farið í vinnu eða hún hætt atvinnuleit af öðrum ástæðum. Í febrúar 2017 hafi skuld kæranda enn verið ógreidd og því verið send til frekari innheimtu hjá Innheimtumiðstöðinni á Blönduósi. Þann 9. júní hafi eiginmaður kæranda óskað eftir endurskoðun á ákvörðun í máli hennar. Í því erindi komi fram að kærandi hafi byrjað að vinna aftur hjá tilteknum veitingastað í júlí 2016. Vinnumálastofnun hafi fjallað um beiðni kæranda og með tilliti til nýrra gagna hafi verið tekin ákvörðun um að fella niður hluta af kröfu um endurgreiðslu. Sú ákvörðun hafi verið birt kæranda með erindi, dags. 7. júlí 2017, þar sem henni hafi verið gert að endurgreiða atvinnuleysisbætur fyrir júlí 2016 að fjárhæð 198.324 kr. að meðtöldu álagi.

Vinnumálastofnun vísar til þess að samkvæmt 5. gr. laga nr. 85/2015 um úrskurðarnefnd velferðarmála skuli stjórnsýslukæra berast úrskurðarnefnd velferðarmála skriflega innan þriggja mánaða frá því að aðila máls hafi verið tilkynnt um ákvörðun, nema á annan veg sé mælt í lögum sem hin kærða ákvörðun byggist á. Upprunaleg ákvörðun í máli kæranda hafi verið tilkynnt í október 2016. Í kjölfar beiðni kæranda hafi mál hennar verið tekið fyrir að nýju og ný ákvörðun birt í júlí 2017. Síðari umleitunum kæranda til að fá niðurfellingu á skuld sinni hafi verið hafnað. Í ljósi þess að ákvörðun stofnunarinnar hafi verið kærð til úrskurðarnefndar velferðarmála þann 27. febrúar 2018 telji Vinnumálastofnun að nefndinni beri að taka afstöðu til þess hvort kærufrestur samkvæmt 5. gr. laga nr. 85/2015 hafi verið liðinn þegar kæra hafi borist nefndinni og eftir atvikum hvort fyrir hendi séu atriði sem hafi þýðingu við mat á því hvort afsakanlegt verði talið að kæran hafi borist að liðnum kærufresti eða hvort veigamiklar ástæður mæli með því að kæran verði tekin til meðferðar, sbr. 1. mgr. 28. gr. stjórnsýslulaga.

Vinnumálastofnun tekur fram að lög nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar gildi um atvinnuleysistryggingar launamanna og sjálfstætt starfandi einstaklinga á innlendum vinnumarkaði þegar þeir verði atvinnulausir. Tilgangur laganna sé að tryggja þeim, sem tryggðir séu og misst hafi fyrra starf sitt, tímabundna fjárhagsaðstoð í þrengingum sínum. Með lögunum sé verið að tryggja stöðu og öryggi fólks í atvinnuleysi. Því sé gert ráð fyrir að hinir tryggðu séu í virkri atvinnuleit þann tíma. Atvinnuleysistryggingar veiti hinum tryggðu fjárhagslegt úrræði í tímabundnu atvinnuleysi sínu. Kærandi hafi verið krafin um endurgreiðslu atvinnuleysisbóta fyrir tímabilið 1. júlí 2016 til 31. júlí 2016 vegna ótilkynntrar vinnu. Það hafi verið mat Vinnumálastofnunar að kærandi hefði ekki átt rétt á atvinnuleysisbótum á fyrrnefndu tímabili, enda hafi hún verið við vinnu á sama tímabili.

Vinnumálastofnun tekur fram að á þeim sem fái greiðslur atvinnuleysisbóta hvíli rík skylda til að tilkynna um breytingar á högum sínum til stofnunarinnar og tryggja þannig að stofnunin hafi réttar upplýsingar sem geti varðað bótarétt viðkomandi. Í 10. gr. laga nr. 54/2006 komi fram að sá sem teljist tryggður samkvæmt lögunum skuli tilkynna til Vinnumálastofnunar án ástæðulausrar tafar þegar hann hætti virkri atvinnuleit. Enn fremur árétti Vinnumálastofnun ákvæði 35. gr. a. laganna, sem leggi þá skyldu á þá sem tryggðir séu samkvæmt lögunum að tilkynna með að minnsta kosti eins dags fyrirvara um tilfallandi vinnu á þeim tíma er sá tryggði fái greiddar atvinnuleysisbætur, sæti biðtíma eða viðurlögum samkvæmt lögunum. Það falli saman við það skilyrði 13. gr. laganna að launamaður teljist aðeins tryggður í skilningi laganna að hann sé í virkri atvinnuleit. Skilyrði þess hvað felist í virkri atvinnuleit séu nánar útlistuð í 14. gr. laganna. Af þessu megi ráða að aðili sem starfi á vinnumarkaði geti hvorki talist vera án atvinnu né í virkri atvinnuleit í skilningi laga nr. 54/2006, hvort sem hann þiggi laun fyrir eður ei.

Í málinu liggi fyrir að kærandi hafi þegið greiðslur atvinnuleysisbóta frá febrúar 2016 til lok júlí 2016. Í lok júlí hafi Vinnumálastofnun borist ábending um að kærandi væri að reka veitingastað. Við nánari skoðun á máli kæranda hafi komið í ljós að hún hafi verið með sama símanúmer skráð og tiltekið veitingahús. Á facebook síðu veitingahússins hafi tilboð og auglýsingar frá fyrirtækinu verið undirrituð með nafni kæranda. Í gögnum málsins sé einnig að finna útprentun úr samanburðarskýrslu Creditinfo um einkahlutafélagið B sem hafi verið rekstraraðili veitingastaðarins. Samkvæmt þeirri skýrslu hafi verið gerð breyting á stjórn félagsins þann 4. júlí 2016 þess efnis að kærandi hafi verið skráð sem varamaður í stjórn fyrirtækisins og eiginmaður hennar framkvæmdarstjóri, prókúruumboðshafi og stjórnarmaður félagsins. Í gögnum málsins sé einnig að finna erindi frá eiginmanni kæranda þar sem fram komi að kærandi hafi byrjað að vinna í júlí 2016. Eðli máls samkvæmt eigi einstaklingur ekki rétt á atvinnuleysisbótum á meðan hann sé í vinnu, enda gildi lög nr. 54/2006 um einstaklinga þegar þeir verði atvinnulausir. Af fyrirliggjandi gögnum sé ljóst að kærandi hafi sinnt störfum hjá veitingastaðnum og komið fram fyrir hönd þess fyrirtækis á þeim tíma er hún hafi þegið greiðslur atvinnuleysisbóta. Vinnumálastofnun bendir á að engar tilkynningar hafi borist frá kæranda um tilfallandi vinnu á fyrrgreindu tímabili né aðrar tilkynningar um að hún hefði hætt atvinnuleit. Fyrstu viðbrögð kæranda við fyrirspurnum Vinnumálastofnunar hafi borist nær ári eftir að leitað hafi verið eftir upplýsingum frá henni. Kærandi hafi verið afskráð sem umsækjandi um atvinnuleysisbætur í ágúst 2016 vegna þess að hún hafi ekki staðfest atvinnuleit líkt og skylt sé.

Vinnumálastofnun ítrekar að á atvinnuleitendum hvíli rík skylda til að sjá til þess að stofnunin hafi réttar upplýsingar um hagi viðkomandi. Í 3. mgr. 9. gr. laganna sé tekið fram að sá sem teljist tryggður á grundvelli laganna skuli upplýsa Vinnumálastofnun um allar breytingar sem kunni að verða á högum hans á þeim tíma er hann fái greiddar atvinnuleysisbætur eða annað það sem kunni að hafa áhrif á rétt hans, svo sem um tekjur fyrir tilfallandi vinnu og hversu lengi vinnan standi yfir eða ef atvinnuleit sé hætt. Það sé afstaða Vinnumálastofnunar að kærandi hafi ekki sinnt fortakslausri upplýsingaskyldu sinni gagnvart stofnuninni og það hafi leitt til ofgreiðslu atvinnuleysisbóta til hennar á fyrrnefndu tímabili. Stofnuninni sé skylt að leiðrétta fjárhæð atvinnuleysisbóta ef þær hafi verið of- eða vangreiddar. Í athugasemdum með 39. gr. frumvarps því er varð að lögum nr. 54/2006 sé sérstaklega áréttað að leiðrétting eigi við í öllum tilvikum sem kunni að valda því að atvinnuleitandi hafi fengið ofgreiddar atvinnuleysisbætur. Ástæða ofgreiðslu hafi því ekki áhrif á skyldu viðkomandi til að endurgreiða þá fjárhæð sem hafi verið ofgreidd. Kærandi hafi verið í vinnu í júlí 2016 og fengið ofgreiddar atvinnuleysisbætur fyrir sama tímabil, sem henni beri að endurgreiða. 

IV.  Niðurstaða

Kærð er ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 26. febrúar 2018, um að ákvörðun stofnunarinnar frá 7. júlí 2017, að innheimta ofgreiddar bætur samkvæmt 2. mgr. 39. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar vegna tímabilsins 1. til 31. júlí 2016, skyldi standa óbreytt.

Í 1. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar er kveðið á um gildissvið laganna, en þar segir að lögin gildi um atvinnuleysistryggingar launamanna eða sjálfstætt starfandi einstaklinga á innlendum vinnumarkaði þegar þeir verða atvinnulausir. Í 2. gr. laganna kemur fram að markmið þeirra sé að tryggja launamönnum eða sjálfstætt starfandi einstaklingum tímabundna fjárhagsaðstoð á meðan þeir eru að leita sér að nýju starfi eftir að hafa misst fyrra starf sitt. Í 1. mgr. 13. gr. laga nr. 54/2006 er fjallað um almenn skilyrði þess að vera tryggður samkvæmt lögunum en eitt af þeim skilyrðum er að vera í virkri atvinnuleit, sbr. a-lið 1. mgr. 13. gr. Svo að atvinnuleitandi geti talist í virkri atvinnuleit þarf hann meðal annars að hafa vilja og getu til að taka starfi án sérstaks fyrirvara og að vera reiðubúinn að taka starfi hvar sem er á Íslandi, sbr. d- og e-lið 14. gr. laga nr. 54/2006. Sá sem telst tryggður á grundvelli laganna skal upplýsa Vinnumálastofnun um allar breytingar sem kunna að verða á högum hans á þeim tíma er hann fær greiddar atvinnuleysisbætur eða annað það sem kann að hafa áhrif á rétt viðkomandi samkvæmt lögunum, svo sem um námsþátttöku, tekjur fyrir tilfallandi vinnu og hversu lengi vinnan stendur yfir, sbr. 3. mgr. 9. gr. laganna.

Í 39. gr. laga nr. 54/2006 er kveðið á um leiðréttingu á atvinnuleysisbótum. Þar segir í 2. mgr. að hafi hinn tryggði fengið hærri atvinnuleysisbætur samkvæmt 32. eða 33. gr. laganna en hann átti rétt á samkvæmt álagningu skattyfirvalda eða af öðrum ástæðum, beri honum að endurgreiða þá fjárhæð sem ofgreidd hafi verið að viðbættu 15% álagi. Hið sama gildi um atvinnuleysisbætur sem hinn tryggði hafi fengið greiddar fyrir tímabil er hann uppfyllti ekki skilyrði laganna. Í sömu málsgrein segir einnig að fella skuli niður álagið samkvæmt málsgreininni færi hinn tryggði rök fyrir því að honum verði ekki kennt um þá annmarka er leitt hafi til ákvörðunar Vinnumálastofnunar. Í athugasemdum með frumvarpi því er varð að lögum nr. 54/2006 segir meðal annars svo í skýringum við ákvæðið:

„Efni ákvæðisins felur í sér möguleika á leiðréttingu á fjárhæð tekjutengdra atvinnuleysisbóta eftir að þær hafa verið keyrðar saman við álagningu skattyfirvalda að því er varðar það viðmiðunartímabil sem lagt er til að verði haft til hliðsjónar við útreikningana. Er því gert ráð fyrir að Vinnumálastofnun hafi heimildir til að leiðrétta fjárhæð atvinnuleysisbótanna til samræmis við álagningu skattyfirvalda. Er gert ráð fyrir að leiðréttingin geti átt sér stað nokkru eftir að bæturnar hafa verið greiddar eða þegar endanleg álagning skattyfirvalda liggur fyrir. Á sama hátt er jafnframt gert ráð fyrir að Vinnumálastofnun geti leiðrétt fjárhæð grunnatvinnuleysisbóta. Slíkt getur átt við þegar upplýsingar þær er liggja grunnatvinnuleysisbótum til grundvallar hafa verið rangar eða hinn tryggði ekki tilkynnt til Vinnumálastofnunar um að hann sé ekki lengur í atvinnuleit.

Þannig er gert ráð fyrir að hinn tryggði endurgreiði Atvinnuleysistryggingasjóði þær fjárhæðir sem ofgreiddar eru í þeim tilvikum er hann fékk hærri greiðslur úr sjóðnum en honum bar. Á þetta við um öll tilvik sem kunna að valda því að hinn tryggði hafi fengið ofgreitt úr Atvinnuleysistryggingasjóði.“

Samkvæmt framangreindu er ljóst að endurkröfuheimild Vinnumálastofnunar er meðal annars bundin við það að einstaklingur hafi fengið greiddar atvinnuleysisbætur fyrir tímabil er hann uppfyllti ekki skilyrði laganna. Að mati úrskurðarnefndarinnar sýna gögn málsins að kærandi sinnti störfum fyrir veitingastaðinn C í júlí 2016 og var því ekki atvinnulaus í skilningi laga nr. 54/2006 á þeim tíma. Að því virtu átti hún ekki rétt á greiðslum frá Vinnumálastofnun á því tímabili sem endurgreiðslukrafan lýtur að, en ákvæði 2. mgr. 39. gr. laganna er fortakslaust að því er varðar skyldu til þess að endurgreiða ofgreiddar bætur. Ljóst er að kærandi tilkynnti ekki Vinnumálastofnun um starf sitt og er því að mati úrskurðarnefndarinnar ekki tilefni til að fella niður álagið sem lagt var á endurgreiðslukröfuna.

Með vísan til framangreinds er hin kærða ákvörðun staðfest.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 26. febrúar 2018, í máli A, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Kári Gunndórsson