Mál nr. 51/2019 úrskurður 7. ágúst 2019

Mál nr. 51/2019                     Eiginnafn:      Brandr

Hinn 7. ágúst 2019 kveður mannanafnanefnd upp svohljóðandi úrskurð í máli 51/2019, en erindið barst nefndinni 21. júní.

Til þess að heimilt sé að samþykkja nýtt eiginnafn þurfa öll skilyrði 5. gr. laga, nr. 45/1996, um mannanöfn að vera uppfyllt. Skilyrðin eru:

1. Eiginnafn skal geta tekið íslenska eignarfallsendingu eða hafa unnið sér hefð í íslensku máli.
2. Nafnið má ekki brjóta í bág við íslenskt málkerfi.
3. Það skal ritað í samræmi við almennar ritreglur íslensks máls nema hefð sé fyrir öðrum rithætti þess.
4. Eiginnafn má ekki vera þannig að það geti orðið nafnbera til ama.

Í þessu máli reynir á skilyrði nr. þrjú hér að ofan þar sem ekki getur talist í samræmi við almennar ritreglur íslensks máls að rita nefnifallsmynd nafnsins Brandur án u. Þess vegna er einungis hægt að fallast á ritháttinn Brandr ef hann hefur áunnið sér hefð í íslensku máli.

Hugtakið hefð í mannanafnalögum varðar einkum erlend nöfn frá síðari öldum sem ekki hafa aðlagast ritreglum íslensks máls. Þau eru stundum nefnd ung tökunöfn og koma fyrst fram í íslensku máli árið 1703 þegar manntal á Íslandi var tekið fyrsta sinni. Nafnið Brandr kemur fyrir í forníslenskum ritum, en eigi að síður verður að líta svo á að nafnið sé tökunafn í skilningi vinnulagsreglna mannanafnanefndar þar sem það fellur ekki að hefðbundnum reglum íslensks máls.

Túlkun mannanafnanefndar á hugtakinu hefð í 5. og 6. gr. mannanafnalaga styðst við eftirfarandi vinnulagsreglur sem nefndin setti sér á fundi 19. janúar 2015 og eru byggðar á greinargerð með frumvarpi að mannanafnalögum og eldri vinnulagsreglum:

1.   Ungt tökunafn telst hafa unnið sér hefð í íslensku máli ef það fullnægir einhverju eftirfarandi skilyrða:

1. Það er nú borið af a.m.k. 15 Íslendingum;
2. Það er nú borið af 10–14 Íslendingum og hinn elsti þeirra hefur náð a.m.k. 30 ára aldri;
3. Það er nú borið af 5–9 Íslendingum og hinn elsti þeirra hefur náð a.m.k. 60 ára aldri;
4. Það er nú borið af 1–4 Íslendingum og kemur þegar fyrir í manntalinu 1910 eða 1920;
5. Það er ekki borið af neinum Íslendingi nú en kemur a.m.k. fyrir í tveimur manntölum frá 1703–1920.

2.  Með Íslendingum er átt við þá sem öðlast hafa íslenskan ríkisborgararétt án umsóknar og eiga eða hafa átt lögheimili á Íslandi.

3.  Tökunafn getur verið hefðað, þó að það komi ekki fyrir í manntölum, ef það hefur unnið sér menningarhelgi. Nafn telst hafa unnið sér menningarhelgi komi það fyrir í alkunnum ritum, frumsömdum og þýddum, í nafnmynd sem ekki brýtur í bág við íslenskt málkerfi.

Tekið skal fram að vinnulagsreglurnar eru mannafnanefnd til stuðnings við mat sitt, en ekki ráðandi um niðurstöðuna bendi önnur atriði engu að síður til þess að ritháttur nafns hafi hefðast.

Samkvæmt upplýsingum frá Þjóðskrá Íslands ber enginn, sem uppfyllir skilyrði vinnulagsreglnanna um hefð, nafnið Brandr. Í einu manntali frá 1703–1920, þ.e. manntalinu 1855, eru fimm menn skráðir með þessu nafni. Vafalaust er um að ræða stafsetningarvenju þess sem ritaði manntalið. Allir þessir menn eru nefndir Brandur í öðrum manntölum.

Fyrir liggur að nafnið Brandr kemur fyrir í alþekktum útgáfum á íslenskum fornritum, t.d. Landnámabók og Grettis sögu, og því telst nafnið hafa unnið sér menningarhelgi samkvæmt 3. gr. vinnulagsreglna mannanafnanefndar um hefð, sbr. úrskurði nefndarinnar í t.d. máli 71/2009 (Hávarr), máli 3/2011B (Annarr) og máli 20/2017 (Ónarr). Nafnið Brandr beygist svo: nf. Brandr, þf. Brand, þgf. Brandi, ef. Brands.

Úrskurðarorð:

Beiðni um eiginnafnið Brandr er samþykkt og skal nafnið fært á mannanafnaskrá sem ritmynd nafnsins Brandur.