Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 270/2018

Fimmtudaginn 4. október 2018

A

gegn

Vinnumálastofnun

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Kári Gunndórsson lögfræðingur, Agnar Bragi Bragason lögfræðingur og Arnar Kristinsson lögfræðingur.

Með kæru, dags. 30. júlí 2018, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 4. maí 2018, um að stöðva greiðslur atvinnuleysisbóta til hans og að innheimta ofgreiddar bætur.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi sótti um greiðslur atvinnuleysisbóta hjá Vinnumálastofnun 22. desember 2017. Við samkeyrslu Vinnumálastofnunar við nemendaskrár viðurkenndra menntastofnana í apríl 2018 kom í ljós að kærandi var skráður í nám í B. Með bréfi Vinnumálastofnunar, dags. 11. apríl 2018, var óskað eftir skýringum kæranda vegna þessa ásamt skólavottorði. Skýringar bárust ekki. Með ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 4. maí 2018, var kæranda tilkynnt að greiðslur atvinnuleysisbóta til hans hefðu verið stöðvaðar með vísan til 52. gr. laga nr. 54/2006 og að honum bæri að endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur fyrir tímabilið 1. janúar til 31. mars 2018 að fjárhæð 582.096 kr. að meðtöldu 15% álagi.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála þann 30. júlí 2018. Með bréfi, dags. 31. júlí 2018, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Vinnumálastofnunar ásamt gögnum málsins. Greinargerð Vinnumálastofnunar barst með bréfi, dags. 30. ágúst 2018. Með bréfi úrskurðarnefndar, dagsettu sama dag, var greinargerð Vinnumálastofnunar send kæranda til kynningar. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Kærandi greinir frá því að hann hafi þegið atvinnuleysisbætur í janúar, febrúar og mars 2018 eftir að hafa verið sagt upp störfum tímabundið hjá tilteknu fyrirtæki. Í desember 2017 hafi kæranda verið tjáð af eiganda fyrirtækisins að það yrði lokað í ótilgreindan tíma í byrjun árs 2018 og að allir starfsmenn yrðu skráðir á atvinnuleysisbætur í þann tíma. Eina sem kærandi þyrfti að gera væri að hleypa eiginkonu eiganda fyrirtækisins inn á „Mínar síður“ hjá Vinnumálastofnun og fara svo með pappíra frá þeim til stofnunarinnar. Hann hafi því verið algerlega ómeðvitaður um þau lög og reglur er varða rétt til atvinnuleysisbóta og nám.

Kærandi vísar til þess að hann hafi skráð sig í kvöldskóla áður en til uppsagnar kom. Námið hafi hentar vel með fullri vinnu og einnig verið fjölskylduvænt. Þar sem það hafi ekki hvarflað að kæranda að stjórnvöld legðust gegn því að fólk stundaði kvöldskóla með vinnu þá hafi hann stundað námið í þessa þrjá mánuði sem hann hafi þegið bætur. Ef hann hefði vitað að það gæti verið ástæða til synjunar bóta hefði hann beðið með námið fram á haust 2018. Hann hefði aldrei teflt fjárhagslegu öryggi sínu og fjölskyldunnar í hættu með þeim hætti. Námið hafi aukið atvinnumöguleika hans umtalsvert og ekki komið á nokkurn hátt í veg fyrir að hann gæti þegið vinnu. Þá hafi námið ekki á nokkurn hátt skert getu hans til að stunda virka atvinnuleit. Kærandi vísar einnig til þess að námið hafi einungis varað í fjóra mánuði og falli því ekki undir skilgreiningu laga nr. 54/2006 á samfelldu námi. 

Kærandi bendir á að bréfið frá Vinnumálastofnun, þar sem farið hafi verið fram á útskýringar eftir samkeyrslu við nemendaskrá, hafi ekki borist fyrr en löngu eftir að fresturinn til að skila inn gögnum hafi verið liðinn. Kærandi hafi ekki farið inn á vefsíðu Vinnumálastofnunar þar sem hann hafi verið löngu hættur að þiggja bætur á þessum tíma. Kæranda þyki niðurstaða Vinnumálastofnunar mjög ósanngjörn og íþyngjandi. Hún setji fjárhag hans og fjölskyldunnar í mikið uppnám, fjárhag sem hafi staðið höllum fæti síðastliðið ár. Samkvæmt hans bestu vitneskju á þessum tíma hafi hann ekki grunað að hann gæti verið að brjóta nokkur lög eða reglur. Kærandi hefði ekki á þessum tíma getað framfleytt fjölskyldunni án atvinnuleysisbóta og því hefði hann ekki byrjað í náminu í byrjun árs.

III.  Sjónarmið Vinnumálastofnunar

Í greinargerð Vinnumálastofnunar er vísað til þess að í 1. mgr. 52. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar komi fram að hver sá sem stundi nám, sbr. c-lið 3. gr., teljist ekki tryggður samkvæmt lögunum á sama tímabili, enda sé námið ekki hluti vinnumarkaðsaðgerða samkvæmt ákvörðun Vinnumálastofnunar. Í 2. og 3. mgr. 52. gr. laganna sé mælt fyrir um undanþágur frá meginreglunni en þær eigi einungis við um háskólanám. Kærandi hafi verið skráður í nám á framhaldsskólastigi og því gildi meginregla 1. mgr. 52. gr. laganna um mál hans. Af framangreindum ákvæðum sé ljóst að það sé ekki tilgangur laganna að tryggja námsmönnum framfærslu á meðan þeir stundi nám. Í athugasemdum með frumvarpi því er varð að lögum nr. 54/2006 komi fram sú meginregla að námsfólk eigi ekki rétt á atvinnuleysisbótum hvort sem um sé að ræða dag- eða kvöldskóla eða fjarnám. Auk þess sé það eitt af almennum skilyrðum fyrir atvinnuleysisbótum að atvinnuleitandi sé í virkri atvinnuleit, sbr. a-liður 1. mgr. 13. gr. laganna.

Vinnumálastofnun tekur fram að samkvæmt undanþáguheimild 1. mgr. 52. gr. laga nr. 54/2006 geti sá sem stundi nám talist tryggður sé námið hluti af vinnumarkaðsaðgerð samkvæmt ákvörðun stofnunarinnar. Í 4. gr. reglugerðar nr. 1224/2015 um þátttöku atvinnuleitenda, sem tryggðir eru innan atvinnuleysistryggingakerfisins í vinnumarkaðsaðgerðum og um greiðslu styrkja úr Atvinnuleysistryggingasjóði, sé fjallað um námssamninga. Með 4. gr. reglugerðarinnar sé Vinnumálastofnun veitt heimild til að gera námssamning við atvinnuleitendur. Skilyrði fyrir því að geta sótt nám samhliða greiðslu atvinnuleysisbóta sé því að gera námssamning við Vinnumálastofnun. Það hafi kærandi ekki gert og því hafi borið að stöðva greiðslur til hans og endurheimta ofgreiddar atvinnuleysisbætur.

Í 12. gr. laga nr. 55/2006 um vinnumarkaðsaðgerðir sé fjallað um námsúrræði. Samkvæmt ákvæðinu eru námsúrræði skilgreind í reglugerð nr. 1223/2015 um nám og námskeið sem séu viðurkennd sem vinnumarkaðsúrræði. Þá sé í 4. gr. reglugerðar nr. 1224/2015, um þátttöku atvinnuleitenda sem tryggðir eru innan atvinnuleysistryggingakerfisins í vinnumarkaðsaðgerðum og um greiðslu styrkja úr Atvinnuleysistryggingasjóði, fjallað um skilyrði fyrir því að gerður sé námssamningur við atvinnuleitendur í framhaldsnámi. Meðal skilyrða sé að viðkomandi atvinnuleitandi hafi verið í virkri atvinnuleit og skráður án atvinnu hjá Vinnumálastofnun í að minnsta kosti þrjá mánuði eftir atvinnumissi áður en hann óski eftir samningi samkvæmt 1. mgr. Jafnvel þótt kærandi hefði tilkynnt um nám sitt og óskað eftir námssamningi líkt og honum hafi borið hefði Vinnumálastofnun því ekki verið heimilt að gera námssamning vegna náms hans, enda hafi hann verið skráður í nám þegar hann sótti um greiðslur atvinnuleysisbóta.

Í kæru til úrskurðarnefndarinnar komi fram sú málsástæða að þar sem kærandi hafi verið við nám í skemmri tíma en sex mánuði þá falli nám hans utan skilgreiningar náms í skilningi c-liðar 3. gr. laga nr. 54/2006. Skilja megi málatilbúnað kæranda sem svo að þar sem hann hafi einungis stundað nám sitt í fjóra mánuði þá sé honum frjálst að stunda það nám samhliða greiðslum atvinnuleysisbóta. Í lögum um atvinnuleysistryggingar segi að til að um sé að ræða nám í skilningi laganna þurfi nám að vera „samfellt nám, verklegt eða bóklegt, í viðurkenndri menntastofnun innan hins almenna menntakerfis á Íslandi sem standi yfir í a.m.k. sex mánuði. Enn fremur er átt við nám á háskólastigi og það nám annað sem gerir sambærilegar kröfur til undirbúningsmenntunar og nám á háskólastigi. Einstök námskeið teljast ekki til náms.“ Er með þessu vísað til lengdar þess náms sem umsækjandi leggur stund á, frá upphafi þess til útskriftar miðað við hefðbundna námsframvindu en ekki ástundunar hvers og eins umsækjanda. Námsmaður sem hefji nám í grunndeild rafiðna leggi því stund á nám sem varir lengur en sex mánuði. Þar sem kærandi uppfyllti ekki almenn skilyrði laga nr. 54/2006 á meðan hann stundaði nám, sbr. 1. mgr. 52. gr. laganna, taldi stofnunin að stöðva bæri greiðslur atvinnuleysistrygginga til kæranda, enda hafi hann ekki uppfyllt skilyrði laganna til slíkra greiðslna.

Vinnumálastofnun vísar til þess að í 39. gr. laga nr. 54/2006 sé fjallað um endurgreiðslu á ofgreiddum atvinnuleysisbótum. Samkvæmt skýru orðalagi 2. mgr. 39. gr. laganna beri að endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur fyrir það tímabil sem atvinnuleitandi uppfyllir ekki skilyrði laganna. Kæranda beri því að endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur fyrir tímabilið 1. janúar til 31. mars 2018.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta lýtur að þeirri ákvörðun Vinnumálastofnunar að stöðva greiðslur atvinnuleysisbóta til kæranda og að innheimta ofgreiddar atvinnuleysisbætur að fjárhæð 582.096 kr.

Í IX. kafla laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar er fjallað um tilvik er leiða til takmörkunar á atvinnuleysistryggingum. Í 52. gr. laganna er fjallað um nám en þar segir:

„Hver sá sem stundar nám, sbr. c-lið 3. gr., telst ekki tryggður samkvæmt lögum þessum á sama tímabili enda er námið ekki hluti vinnumarkaðsaðgerða samkvæmt ákvörðun Vinnumálastofnunar.

Þrátt fyrir 1. mgr. er hinum tryggða heimilt að stunda nám á háskólastigi sem nemur að hámarki 10 ECTS-einingum á námsönn enda sé um svo lágt námshlutfall að ræða að námið telst ekki lánshæft hjá Lánasjóði íslenskra námsmanna. Hinn tryggði skal leggja fram staðfestingu frá viðkomandi menntastofnun um námshlutfallið.

Þrátt fyrir 1. og 2. mgr. er Vinnumálastofnun heimilt að meta þegar sérstaklega stendur á hvort sá er stundar nám á háskólastigi sem nemur allt að 20 ECTS-einingum á námsönn uppfylli skilyrði laganna enda sé um svo lágt námshlutfall að ræða að námið telst ekki lánshæft hjá Lánasjóði íslenskra námsmanna. Skilyrði er að námið kunni að nýtast hinum tryggða beint við atvinnuleit að mati ráðgjafa Vinnumálastofnunar og skal hinn tryggði leggja fram staðfestingu frá viðkomandi menntastofnun um námshlutfallið. Hinn tryggði á þá rétt til skertra atvinnuleysisbóta fyrir sama tímabil og skal Vinnumálastofnun meta skerðinguna á tryggingahlutfalli sem hann á rétt til skv. 15. eða 19. gr. í samræmi við umfang námsins.“

Í c-lið 3. gr. laganna er að finna skilgreiningu á námi samkvæmt lögunum en þar segir:

„Nám: Samfellt nám, verklegt eða bóklegt, í viðurkenndri menntastofnun innan hins almenna menntakerfis á Íslandi sem stendur yfir í a.m.k. sex mánuði. Enn fremur er átt við nám á háskólastigi og það nám annað sem gerir sambærilegar kröfur til undirbúningsmenntunar og nám á háskólastigi. Einstök námskeið teljast ekki til náms.“

Í athugasemdum við ákvæði 52. gr. í frumvarpi því er varð að lögum um atvinnuleysistryggingar kemur fram að ekki séu lagðar til breytingar á þeirri meginreglu að námsmenn eigi ekki rétt á atvinnuleysisbótum. Miðað sé við að það skipti ekki máli hvort um sé að ræða dag- eða kvöldskóla eða fjarnám. Þá kemur fram að það kunni að vera að nám sé nauðsynlegur hluti af starfshæfingu atvinnuleitanda að mati ráðgjafa Vinnumálastofnunar, en í slíkum tilvikum geti atvinnuleitandi talist tryggður samhliða námi.

Óumdeilt er að kærandi var skráður í nám við B á vorönn 2018 og upplýsti stofnunina ekki um námið. Þá er óumdeilt að nám kæranda var ekki hluti af vinnumarkaðsaðgerð samkvæmt ákvörðun Vinnumálastofnunar. Kærandi hefur vísað til þess að nám hans falli ekki undir framangreinda skilgreiningu á námi þar sem námið hafi einungis staðið í fjóra mánuði. Úrskurðarnefndin fellst ekki á þá afstöðu kæranda og telur að nám hans falli undir skilgreiningu c-liðar 3. gr. laganna, enda um að ræða nám á framhaldsskólastigi. Ljóst er að meginregla 1. mgr. 52. gr. laga nr. 54/2006 átti við um kæranda, þ.e. hann stundaði nám í skilningi laganna. Undanþáguheimildir 2. og 3. mgr. 52. gr. laganna koma ekki til skoðunar þegar um er að ræða nám við framhaldsskóla. Að því virtu uppfyllti kærandi ekki skilyrði þess að vera tryggður samkvæmt lögunum á þeim tíma sem hann var skráður í námið og átti því ekki rétt á greiðslum frá Vinnumálastofnun.

Í 2. mgr. 39. gr. laga nr. 54/2006 kemur fram að hafi hinn tryggði fengið hærri atvinnuleysisbætur samkvæmt 32. eða 33. gr. laganna en hann átti rétt á samkvæmt álagningu skattyfirvalda eða af öðrum ástæðum, beri honum að endurgreiða þá fjárhæð sem ofgreidd hafi verið að viðbættu 15% álagi. Hið sama gildi um atvinnuleysisbætur sem hinn tryggði hafi fengið greiddar fyrir tímabil er hann uppfyllti ekki skilyrði laganna. Í sömu málsgrein segir einnig að fella skuli niður álagið samkvæmt málsgreininni færi hinn tryggði rök fyrir því að honum verði ekki kennt um þá annmarka er leitt hafi til ákvörðunar Vinnumálastofnunar. Í athugasemdum með frumvarpi því er varð að lögum nr. 54/2006 segir meðal annars svo í skýringum við ákvæðið:

„Efni ákvæðisins felur í sér möguleika á leiðréttingu á fjárhæð tekjutengdra atvinnuleysisbóta eftir að þær hafa verið keyrðar saman við álagningu skattyfirvalda að því er varðar það viðmiðunartímabil sem lagt er til að verði haft til hliðsjónar við útreikningana. Er því gert ráð fyrir að Vinnumálastofnun hafi heimildir til að leiðrétta fjárhæð atvinnuleysisbótanna til samræmis við álagningu skattyfirvalda. Er gert ráð fyrir að leiðréttingin geti átt sér stað nokkru eftir að bæturnar hafa verið greiddar eða þegar endanleg álagning skattyfirvalda liggur fyrir. Á sama hátt er jafnframt gert ráð fyrir að Vinnumálastofnun geti leiðrétt fjárhæð grunnatvinnuleysisbóta. Slíkt getur átt við þegar upplýsingar þær er liggja grunnatvinnuleysisbótum til grundvallar hafa verið rangar eða hinn tryggði ekki tilkynnt til Vinnumálastofnunar um að hann sé ekki lengur í atvinnuleit.

Þannig er gert ráð fyrir að hinn tryggði endurgreiði Atvinnuleysistryggingasjóði þær fjárhæðir sem ofgreiddar eru í þeim tilvikum er hann fékk hærri greiðslur úr sjóðnum en honum bar. Á þetta við um öll tilvik sem kunna að valda því að hinn tryggði hafi fengið ofgreitt úr Atvinnuleysistryggingasjóði.“

Samkvæmt framangreindu er ákvæði 2. mgr. 39. gr. laga nr. 54/2006 fortakslaust að því er varðar skyldu til þess að endurgreiða ofgreiddar bætur. Kemur þá til skoðunar hvort fella skuli niður álagið sem lagt var á ofgreiðslukröfuna. Í 3. mgr. 9. gr. laga nr. 54/2006 kemur fram að sá sem teljist tryggður á grundvelli laganna skuli upplýsa Vinnumálastofnun um allar breytingar sem kunna að verða á högum hans á þeim tíma er hann fái greiddar atvinnuleysisbætur eða annað það sem kunni að hafa áhrif á rétt viðkomandi samkvæmt lögunum. Ljóst er að kærandi tilkynnti ekki Vinnumálastofnun að hann væri skráður í nám vorið 2018 og er því að mati úrskurðarnefndarinnar ekki tilefni til að fella niður álagið sem lagt var á endurgreiðslukröfuna. Með vísan til framangreinds er hin kærða ákvörðun staðfest.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 4. maí 2018, í máli A um að stöðva greiðslur atvinnuleysisbóta til hans og að innheimta ofgreiddar bætur að fjárhæð 582.096 kr., að meðtöldu 15% álagi, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Kári Gunndórsson