Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 155/2020

Miðvikudaginn 23. september 2020

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur og Kristinn Tómasson læknir.

Með rafrænni kæru, móttekinni 29. mars 2020, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála synjun Tryggingastofnunar ríkisins frá 20. mars 2020 á umsókn kæranda um endurhæfingarlífeyri. 

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Með rafrænni umsókn, móttekinni 12. mars 2020, sótti kærandi um endurhæfingarlífeyri og tengdar greiðslur frá Tryggingastofnun ríkisins. Með bréfi stofnunarinnar, dags. 20. mars 2020, var umsókn kæranda synjað á þeirri forsendu að kærandi uppfyllti ekki skilyrði 3. mgr. 7. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð, sbr. a-lið 1. mgr., 4. mgr. og 5. mgr. 18. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar um rétt til lífeyris á grundvelli búsetu hér á landi.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 29. mars 2020. Með bréfi, dags. 1. apríl 2020, óskaði úrskurðarnefnd eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Með bréfi, dags. 20. apríl 2020, barst greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins og var hún kynnt kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dagsettu sama dag. Athugasemdir kæranda bárust með bréfi, dags. 24. apríl 2020, og voru þær sendar Tryggingastofnun til kynningar með bréfi, dags.  28. apríl 2020. Efnislegar athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Í kæru kemur fram að óskað sé endurskoðunar á ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að synja umsókn kæranda um greiðslur endurhæfingarlífeyris. Þar segir að kærandi krefjist endurmats vegna laga nr. 119/2013 um lögfestingu Norðurlandasamnings um almannatryggingar. Í 12. gr. samningsins segi í 1. mgr. að þegar aðstæður nái yfir landamæri skuli hlutaðeigandi stofnanir í viðkomandi aðildarríki og í búseturíki vinna saman að því að veita einstaklingum aðstoð og gera virkar ráðstafanir til að auka möguleika þeirra á að komast inn á vinnumarkaðinn og að snúa aftur til starfa. Stofnunin í búsetulandinu skuli, að höfðu samráði við stofnunina í hlutaðeigandi ríki, annast þær aðgerðir sem séu mögulegar og rúmist innan ramma löggjafar landsins. Þá segi í 2. mgr. að leiði slík afskipti til þess að breytingar verði á því hvar hlutaðeigandi einstaklingur njóti almannatrygginga skuli stofnanirnar, eins og framast sé unnt, leysa málið til hagsbóta fyrir hann. Farið sé fram á að Tryggingastofnun uppfylli lagaskyldu sína um samráð við hlutaðeigandi stofnanir í B og taki í framhaldi af því umsóknina til efnislegrar meðferðar.

Í athugasemdum kæranda við greinargerð Tryggingastofnunar segir að samkvæmt greinargerð Tryggingastofnunar telji stofnunin að synjun á umsókn kæranda um endurhæfingarlífeyri hafi verið í samræmi við lög nr. 100/2007 um almannatryggingar hvað varði búsetu hér á landi. Taki Tryggingastofnun fram hvað varði samstarf samkvæmt 12. gr. laga Norðurlandasamnings um almannatryggingar að kærandi hafi ekki sótt um endurhæfingarlífeyrisgreiðslur í B heldur á Íslandi. Ástæðan fyrir því að kærandi hafi ekki sótt um endurhæfingarlífeyrisgreiðslur í B sé sú að hún hafi ekki verið í neinni endurhæfingu þar og hafi ekki hafið neina endurhæfingu fyrr en eftir komu sína til Íslands.

Einnig bendi Tryggingastofnun ríkisins á að stofnuninni beri að beita 5. gr. Norðurlandasamningsins hvað varði lagaskil og búsetu hér á landi. Í 5. gr. samningsins segi að einstaklingur teljist vera búsettur í norrænu landi í samræmi við löggjöf viðkomandi ríkis. Komi upp ágreiningur um hvaða löggjöf skuli beita gagnvart einstaklingi skuli hann teljast búsettur í því norræna landi þar sem hann sé skráður í þjóðskrá, ef ekki séu sérstakar ástæður til annars.

Samkvæmt Þjóðskrá sé lögheimili kæranda skráð á Íslandi og hafi verið síðan 16. júní 2019. Hún sé íslenskur ríkisborgari sem hafi búið erlendis, í B, árin 2012-2019. Hún hafi komið veik til Íslands og hafi byrjað endurhæfingu og viðeigandi meðferð og fengið aðstoð hér á landi eftir komu sína til landsins.

Kærandi taki það fram að hún hafi ekki stundað neitt endurhæfingarúrræði fyrr en við komu sína til Íslands. Hún telji sér mun betur borgið sem íslenskur ríkisborgari, með allt sitt bakland hér heima. Við heimkomu í júní 2019 hafi henni orðið ljós veikindi sín og hafi hún því leitað aðstoðar hér heima.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins segir að kærð sé synjun á umsókn kæranda um greiðslu endurhæfingarlífeyris. Kæranda hafi verið synjað um endurhæfingarlífeyri hjá Tryggingastofnun þar sem hún hafi ekki uppfyllt skilyrði laga um búsetu hérlendis. 

Um endurhæfingarlífeyri sé fjallað í 7. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð, sbr. 11. gr. laga nr. 120/2009 um breytingu á þeim lögum.

Lagagreinin hljóði svo:

„Heimilt er að greiða endurhæfingarlífeyri í allt að 18 mánuði þegar ekki verður séð hver starfshæfni einstaklings sem er á aldrinum 18-67 ára verður til frambúðar eftir sjúkdóma eða slys. Greiðslur skulu inntar af hendi á grundvelli endurhæfingaráætlunar.  Skilyrði fyrir greiðslum er að umsækjandi taki þátt í endurhæfingu með starfshæfni að markmiði sem telst fullnægjandi að mati framkvæmdaraðila og eigi hvorki rétt til launa í veikindaleyfi né greiðslna frá sjúkrasjóðum eða teljist tryggður samkvæmt lögum um atvinnuleysistryggingar.

Heimilt er að framlengja greiðslutímabil skv. 1. mgr. um allt að 18 mánuði ef sérstakar ástæður eru fyrir hendi.

Um endurhæfingarlífeyri gilda ákvæði a-liðar 1. mgr. 4. mgr. og 5. mgr. 18. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar. Um aðrar tengdar bætur fari eftir sömu reglum og gilda um örorkulífeyri, sbr. þó 1. mgr. 10. gr. þessara laga. Sjúkrahúsvist í endurhæfingarskyni skemur en eitt ár samfellt hafi ekki áhrif á bótagreiðslur.

Tryggingastofnun ríkisins hafi eftirlit með því að endurhæfingaráætlun sé framfylgt og að skilyrði fyrir greiðslum séu að öðru leyti uppfyllt.“

Samkvæmt 3. mgr. 7. gr. laga um félagslega aðstoð gildi ákvæði a-liðar 1. mgr., 4. mgr. og 5. mgr. 18. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar um endurhæfingarlífeyri. Í 4. og 5. mgr. laga um almannatryggingar sé fjallað um upphæð og skerðingu lífeyrisins en í a-lið 1. mgr. sé tekið sérstaklega fram að rétt til lífeyris eigi þeir sem hafi verið búsettir á Íslandi að minnsta kosti þrjú síðustu árin áður en umsókn sé lögð fram, eða í sex mánuði ef starfsorka hafi verið óskert er þeir hafi tekið hér búsetu.

Endurhæfingarlífeyrir sé eingöngu greiddur einstaklingum með lögheimili hér á landi í skilningi lögheimilislaga. Upplýsingar um lögheimilisskráningu sæki Tryggingastofnun til Þjóðskrár Íslands. Samkvæmt upplýsingum þaðan hafi kærandi verið með lögheimili í B frá 12. ágúst 2010 til 18. júní 2019.

Við mat á umsókn um endurhæfingarlífeyri, dags. 20. mars 2020, hafi legið fyrir umsókn kæranda um endurhæfingarlífeyri, dags. 12. mars 2020, ásamt læknisvottorði C, dags. 10. mars 2020, og endurhæfingaráætlun VIRK starfsendurhæfingarsjóðs, dags. 12. mars 2020. Í læknisvottorði komi fram að kærandi eigi við fíknivanda að stríða […]. Í umsókn um endurhæfingarlífeyri komi fram að kærandi hafi farið í veikindaleyfi 15. nóvember 2018 og vinnusamningur hennar í B hafi runnið út 31. maí 2019. Þá komi fram að kærandi hafi verið á framfærslu […] síðan í ágúst 2019, eða frá því að hún kom aftur til Íslands.

Samkvæmt upplýsingum úr Þjóðskrá hafi kærandi flutt til Íslands 18. júní 2019. Í fyrirliggjandi læknisvottorði komi fram að starfshæfni kæranda hafi verið skert við flutning aftur til landsins og kærandi verið óvinnufær. Umsókn kæranda um greiðslur endurhæfingarlífeyris hafi því verið synjað með mati, dags. 20. mars 2020, þar sem kærandi hafi ekki uppfyllt það skilyrði laga að hafa verið búsett á Íslandi að minnsta kosti þrjú síðustu árin áður en umsókn hafi verið lögð fram. Ekki hafi að öðru leyti verið tekin afstaða til innihalds endurhæfingaráætlunar.

Hvað varði það sjónarmið kæranda í kærumálsgögnum um samstarf samkvæmt 12. gr. Norðurlandasamnings um almannatryggingar, sbr. lög nr. 119/2013, skuli tekið fram að kærandi þessa máls hafi ekki sótt um endurhæfingarlífeyrisgreiðslur í B heldur hér á Íslandi og beri því stofnuninni að beita 5. gr. þeirra laga hvað varði lagaskil og búsetu kæranda.

Á þeim forsendum skuli bent á að Tryggingastofnun sé bundin af þeim upplýsingum sem komi fram í Þjóðskrá um búsetu og lögheimili kæranda. Stofnunin vilji þó taka fram að ef breyting verði á endurhæfingu umsækjanda eða aðstæðum sé hægt að leggja inn nýja umsókn og endurhæfingaráætlun, auk gagna frá fagaðilum sem staðfesti virka þátttöku í endurhæfingu.

Tryggingastofnun telji ljóst að synjun stofnunarinnar á endurhæfingarlífeyri til kæranda þar sem ekki séu uppfyllt skilyrði laga um búsetu, hafi að fullu og öllu verið í samræmi við lög um almannatryggingar, lög um félagslega aðstoð og úrskurði úrskurðarnefndar almannatrygginga. Megi í því samhengi meðal annars benda á nýlegt mál úrskurðarnefndar velferðarmála nr. 68/2019 og eldri mál úrskurðarnefndar almannatrygginga nr. 354/2015, 124/2010, 407/2012 og 282/2014. Í öllum þessum málum hafi atvik verið nokkuð sambærileg og í þessu máli. Tryggingastofnun telji því ekki ástæðu til þess að breyta ákvörðun sinni.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 20. mars 2020 um að synja umsókn kæranda um greiðslur endurhæfingarlífeyris. Ágreiningur málsins snýst um það hvort Tryggingastofnun hafi verið heimilt að synja kæranda um greiðslu endurhæfingarlífeyris vegna búsetu hennar í B.

Í 7. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð er kveðið á um endurhæfingarlífeyri en þar segir í 3. mgr. að um endurhæfingarlífeyri gildi ákvæði a-liðar 1. mgr., 4. mgr. og 5. mgr. 18. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar. Í 1. mgr. nefndrar 18. gr. segir að rétt til örorkulífeyris eigi þeir sem hafi verið búsettir á Íslandi, sbr. I. kafla, séu á aldrinum 18 til 67 ára og hafi verið búsettir á Íslandi að minnsta kosti þrjú síðustu árin áður en umsókn sé lögð fram, eða í sex mánuði ef starfsorka var óskert þegar þeir tóku hér búsetu.

Kærandi sótti um endurhæfingarlífeyri frá Tryggingastofnun ríkisins með umsókn 12. mars 2020. Umsókn kæranda var synjað á þeirri forsendu að ekki væru uppfyllt skilyrði 3. mgr. 7. gr. laga um félagslega aðstoð, sbr. a-lið 1. mgr. 18. gr. laga um almannatryggingar um búsetu hér á landi.

Ljóst er að framangreint búsetuskilyrði a-liðar 1. mgr. 18. gr. laga um almannatryggingar gildir einnig um endurhæfingarlífeyri þar sem vísað er beint til ákvæðisins í 7. gr. laga um félagslega aðstoð sem kveður á um endurhæfingarlífeyri.

Samkvæmt upplýsingum úr breytingaskrá Þjóðskrár Íslands var kærandi skráð með lögheimili í B á tímabilinu 22. júlí 2010 til 16. júní 2019. Það er að mestu í samræmi við þær upplýsingar sem koma fram í kæru, en þar segir að lögheimili kæranda hafi  verið skráð á Íslandi frá 16. júní 2019. Samkvæmt framangreindu var skilyrði um þriggja ára búsetu hér á landi ekki uppfyllt þegar umsókn kæranda um endurhæfingarlífeyri barst Tryggingastofnun þann 12. mars 2020. Í læknisvottorði C, dags. 10. mars 2020, sem fylgdi með umsókn kæranda um endurhæfingarlífeyri segir að kærandi hafi orðið óvinnufær 31. maí 2020. Þá kemur fram að kærandi sé andlega og félagslega ófær um að stunda vinnu og […]. Í umsókn kæranda um endurhæfingarlífeyri kemur fram að hún hafi farið í veikindaleyfi 15. nóvember 2018 og vinnusamningur hennar í B hafi runnið út 31. maí 2019. Þar segir enn fremur að kærandi hafi verið á framfærslu […] síðan í ágúst 2019. Þá segir í kæru að kærandi hafi komið veik til Íslands og hafi byrjað endurhæfingu og viðeigandi meðferð og fengið aðstoð eftir komu sína til landsins. Úrskurðarnefndin telur að ráðið verði af framangreindu að starfsorka kæranda hafi ekki verið óskert í skilningi a-liðar 1. mgr. 18. gr. laga um almannatryggingar þegar hún flutti aftur til Íslands í júní 2019. Úrskurðarnefndin telur að það sé augljós villa í framangreindu læknisvottorði þar sem tilgreindur er upphafstími óvinnufærni kæranda, sem er síðar heldur en dagsetning vottorðsins, enda verður af því ráðið að kærandi hafi verið orðin óvinnufær við ritun vottorðsins.   

Í kæru vísar kærandi til Norðurlandasamnings um almannatryggingar sem lögfestur var hér á landi með lögum nr. 119/2013. Í 1. tölul. 12. gr. samningsins segir að þegar aðstæður nái yfir landamæri skuli hlutaðeigandi stofnanir í viðkomandi aðildarríki og búseturíki vinna saman að því að veita einstaklingum aðstoð og gera virkar ráðstafanir til að auka möguleika þeirra á að komast inn á vinnumarkaðinn og snúa aftur til starfa. Einnig segir að stofnunin í búsetulandinu skuli, að höfðu samráði við stofnunina í hlutaðeigandi ríki, annast þær aðgerðir sem séu mögulegar og rúmist innan ramma löggjafar landsins. Þá segir í 2. tölul. að leiði slík afskipti til þess að breytingar verði á því hvar hlutaðeigandi einstaklingur nýtur almannatrygginga skuli stofnanirnar, eins og framast sé unnt, leysa málið til hagsbóta fyrir hann. Samkvæmt 1. mgr. 68. gr. laga um almannatryggingar er ríkisstjórninni heimilt að semja við erlend ríki um gagnkvæm réttindi og skyldur samkvæmt lögunum og ráðherra að semja við erlendar tryggingastofnanir í samningsríkjum um nánari framkvæmd slíkra samninga. Í þeim má meðal annars veita undanþágur frá ákvæðum laganna og heimila takmarkanir á beitingu þeirra.

Með hliðsjón af 1. mgr. 68. gr. laga um almannatryggingar er heimilt að veita undanþágu frá búsetuskilyrði a-liðar 1. mgr. 18. gr. laga um almannatryggingar ef samið er um slíkt við erlend ríki. Úrskurðarnefnd velferðarmála fær hins vegar ekki ráðið að framangreint ákvæði Norðurlandasamnings um almannatryggingar víki til hliðar búsetuskilyrði laga um almannatryggingar eða eigi við í tilviki kæranda. Um er að ræða opið og matskennt ákvæði og einnig er í því sett fram skilyrði um að aðgerð búsetulands verði að rúmast innan löggjafar landsins.

Hvað varðar þær röksemdir kæranda að Tryggingastofnun beri að uppfylla lagaskyldu sína samkvæmt lögum nr. 119/2013 um lögfestingu Norðurlandasamnings um almannatryggingar, skal enn fremur tekið fram að ótvírætt er að kærandi sótti um endurhæfingarlífeyri á Íslandi hjá Tryggingastofnun ríkisins og fer um þá umsókn samkvæmt lögum um félagslega aðstoð svo og lögum um almannatryggingar. Þá liggur fyrir að kærandi hefur ekki sótt um endurhæfingarlífeyri í B sem er hið bæra land að lögum til þess að fara með mál kæranda. Því fellst úrskurðarnefndin ekki á að Tryggingastofnun ríkisins hafi brugðist lagaskyldu sinni samkvæmt lögum nr. 119/2013. Að öllu framangreindu virtu telur úrskurðarnefnd að skilyrði a-liðar 1. mgr. 18. gr. laga um almannatryggingar, sbr. 3. mgr. 7. gr. laga um félagslega aðstoð, um búsetutíma á Íslandi séu ekki uppfyllt í máli þessu. Engar heimildir eru til að víkja frá framangreindu skilyrði í tilviki kæranda. Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að synja umsókn kæranda um endurhæfingarlífeyri er því staðfest.   

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að synja A, um endurhæfingarlífeyri, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir