Mál nr. 460/2017

Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 460/2017

Fimmtudaginn 15. mars 2018

A

gegn

Vinnumálastofnun

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Kári Gunndórsson lögfræðingur, Arnar Kristinsson lögfræðingur og Agnar Bragi Bragason lögfræðingur.

Með kæru, móttekinni 11. desember 2017, kærir B, f.h. A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 30. nóvember 2017, um að stöðva greiðslur atvinnuleysisbóta til hans og að innheimta ofgreiddar bætur.

I. Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi sótti um greiðslur atvinnuleysisbóta hjá Vinnumálastofnun 13. september 2017. Meðfylgjandi umsókn kæranda var skólavottorð frá C þar sem fram kemur að hann hafi stundað nám við skólann tímabundið og hætt námi frá 28. maí 2017. Með bréfi Vinnumálastofnunar, dags. 26. september 2017, var kærandi upplýstur um að það kynni að varða biðtíma eftir greiðslum atvinnuleysisbóta að hætta námi og honum veitt færi á að koma að frekari athugasemdum áður en ákvörðun yrði tekin í málinu. Skýringar bárust frá kæranda með tölvupósti sama dag. Með ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 10. október 2017, var kæranda tilkynnt að umsókn hans um atvinnuleysisbætur hefði verið samþykkt og að bótaréttur væri metinn 99%. Með vísan til þess að hann hafi hætt í námi án gildra skýringa væri réttur hans til atvinnuleysisbóta hins vegar felldur niður í tvo mánuði á grundvelli 1. mgr. 55. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar.

Við samkeyrslu við menntastofnanir í nóvember 2017 kom í ljós að kærandi var skráður í nám við D. Með bréfi Vinnumálastofnunar, dags. 13. nóvember 2017, var óskað eftir skýringum kæranda vegna þessa ásamt skólavottorði. Skýringar bárust frá kæranda með tölvupósti 23. nóvember 2017. Með ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 30. nóvember 2017, var kæranda tilkynnt að greiðslur atvinnuleysisbóta til hans hefðu verið stöðvaðar með vísan til 52. gr. laga nr. 54/2006 og að honum bæri að endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur fyrir tímabilið 13. september til 3. október 2017 að fjárhæð 142.369 kr. að meðtöldu 15% álagi.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála þann 11. desember 2017. Með bréfi, dagsettu sama dag, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Vinnumálastofnunar ásamt gögnum málsins. Greinargerð Vinnumálastofnunar barst með bréfi, dags. 21. desember 2017. Með bréfi úrskurðarnefndar, dagsettu sama dag, var greinargerð Vinnumálastofnunar send kæranda til kynningar. Athugasemdir bárust ekki.

II. Sjónarmið kæranda

Kærandi greinir frá ástæðum þess að hann hafi hætt námi en Vinnumálastofnun hafi ekki tekið þær skýringar gildar. Þrátt fyrir að kærandi hafi þurft að sæta biðtíma vegna námsloka hafi hann fengið greiddar atvinnuleysisbætur frá Vinnumálastofnun þann 9. október 2017 og stofnunin fari fram á að hann endurgreiði þá upphæð. Kærandi hafi einungis verið atvinnulaus í einn mánuð og því leitað til Vinnumálastofnunar í þeirri trú að fá laun til þess að framfleyta sér vegna atvinnuleysis. Kærandi tekur fram að þegar hann hafi sótt um atvinnuleysisbætur hafi hann ekki talið ástæðu til þess að tilgreina að hann stundaði fjarnám við D, enda um að ræða einn fimm eininga áfanga. Vinnumálastofnun hafi ekki veitt kæranda færi á að útskýra mál sitt.

Kærandi krefst þess að ákvarðanir Vinnumálastofnunar verði felldar úr gildi og að honum verði ekki gert að endurgreiða þær atvinnuleysisbætur sem hann hafi fengið greiddar. Ekki sé hægt að draga kæranda til ábyrgðar fyrir þeirri greiðslu sem stofnunin hafi lagt inn á hann þegar hann sætti biðtíma.

III. Sjónarmið Vinnumálastofnunar

Í greinargerð Vinnumálastofnunar kemur fram að stofnunin hafi farið yfir mál kæranda í kjölfar erindis til nefndarinnar og nýrra skýringa og telji að ranglega hafi verið staðið að þeirri ákvörðun er snúi að biðtíma vegna námsloka, sbr. 1. mgr. 55. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar. Ákvörðun Vinnumálastofnunar frá 10. október 2017 muni því verða felld niður. Kærumálið varði því aðeins ákvörðun stofnunarinnar frá 29. nóvember 2017.

Vinnumálastofnun vísar til þess að í 1. mgr. 52. gr. laga nr. 54/2006 komi fram að hver sá sem stundi nám, sbr. c-lið 3. gr., teljist ekki tryggður samkvæmt lögunum á sama tímabili, enda sé námið ekki hluti vinnumarkaðsaðgerða samkvæmt ákvörðun Vinnumálastofnunar. Í 2. og 3. mgr. 52. gr. laganna sé mælt fyrir um undanþágur frá meginreglunni en þær eigi einungis við um háskólanám en nám kæranda hafi ekki verið á háskólastigi. Kærandi hafi verið skráður í fjarnám á framhaldsskólastigi og því gildi meginregla 1. mgr. 52. gr. laganna um mál hans. Af framangreindum ákvæðum sé ljóst að það sé ekki tilgangur laganna að tryggja námsmönnum framfærslu á meðan þeir stundi nám. Í athugasemdum með frumvarpi því er varð að lögum nr. 54/2006 komi fram sú meginregla að námsfólk eigi ekki rétt á atvinnuleysisbótum hvort sem um sé að ræða dag- eða kvöldskóla eða fjarnám. Auk þess sé það eitt af almennum skilyrðum fyrir atvinnuleysisbótum að atvinnuleitandi sé í virkri atvinnuleit, sbr. a-liður 1. mgr. 13. gr. laganna.

Vinnumálastofnun tekur fram að samkvæmt undanþáguheimild 1. mgr. 52. gr. laga nr. 54/2006 geti sá sem stundi nám talist tryggður sé námið hluti af vinnumarkaðsaðgerð samkvæmt ákvörðun stofnunarinnar. Í 5. gr. reglugerðar nr. 12/2009 um þátttöku atvinnuleitenda, sem tryggðir eru innan atvinnuleysistryggingakerfisins í vinnumarkaðsaðgerðum og um búferlastyrki, sé fjallað um námssamninga. Með 5. gr. reglugerðarinnar sé Vinnumálastofnun veitt heimild til að gera námssamning við atvinnuleitendur. Skilyrði fyrir því að geta sótt nám samhliða greiðslu atvinnuleysisbóta sé því að gera námssamning við Vinnumálastofnun. Það hafi kærandi ekki gert og því hafi borið stöðva greiðslur til hans og endurheimta ofgreiddar atvinnuleysisbætur.

Í 12. gr. laga nr. 55/2006 laga um vinnumarkaðsaðgerðir sé fjallað um námsúrræði. Samkvæmt ákvæðinu eru námsúrræði skilgreind í reglugerð nr. 1223/2015 um nám og námskeið sem séu viðurkennd sem vinnumarkaðsúrræði. Þá sé í 4. gr. reglugerðar nr. 1224/2015, um þátttöku atvinnuleitenda sem tryggðir eru innan atvinnuleysistryggingakerfisins í vinnumarkaðsaðgerðum og um greiðslu styrkja úr Atvinnuleysistryggingasjóði, fjallað um skilyrði fyrir því að gerður sé námssamningur við atvinnuleitendur í framhaldsnámi. Meðal skilyrða sé að viðkomandi atvinnuleitandi hafi verið í virkri atvinnuleit og skráður án atvinnu hjá Vinnumálastofnun í að minnsta kosti þrjá mánuði eftir atvinnumissi áður en hann óski eftir samningi samkvæmt 1. mgr. Ef um sé að ræða 75% nám eða meira skuli viðkomandi atvinnuleitandi hafa verið í virkri atvinnuleit og skráður án atvinnu hjá Vinnumálastofnun í að minnsta kosti tólf mánuði eftir atvinnumissi áður en hann óski eftir samningi samkvæmt 1. mgr. Jafnvel þótt kærandi hefði tilkynnt um nám sitt, líkt og honum bar, hefði Vinnumálastofnun ekki verið heimilt að gera námssamning vegna náms hans. Þar sem kærandi uppfyllti ekki almenn skilyrði laga nr. 54/2006 á meðan hann stundaði nám, sbr. 1. mgr. 52. gr. laganna, taldi stofnunin að stöðva bæri greiðslur atvinnuleysistrygginga til kæranda, enda hafi hann ekki uppfyllt skilyrði laganna til slíkra greiðslna.

Vinnumálastofnun vísar til þess að í 39. gr. laga nr. 54/2006 sé fjallað um endurgreiðslu á ofgreiddum atvinnuleysisbótum. Samkvæmt skýru orðalagi 2. mgr. 39. gr. laganna beri að endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur fyrir það tímabil sem atvinnuleitandi uppfyllir ekki skilyrði laganna. Kæranda beri því að endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur fyrir tímabilið 13. september til 3. október 2017 að fjárhæð 142.369 kr. að meðtöldu 15% álagi.

IV. Niðurstaða

Mál þetta lýtur að þeirri ákvörðun Vinnumálastofnunar að stöðva greiðslur atvinnuleysisbóta til kæranda og að innheimta ofgreiddar atvinnuleysisbætur að fjárhæð 142.369 kr.

Í IX. kafla laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar er fjallað um tilvik er leiða til takmörkunar á atvinnuleysistryggingum. Í 52. gr. laganna er fjallað um nám en þar segir:

Hver sá sem stundar nám, sbr. c-lið 3. gr., telst ekki tryggður samkvæmt lögum þessum á sama tímabili enda er námið ekki hluti vinnumarkaðsaðgerða samkvæmt ákvörðun Vinnumálastofnunar.

Þrátt fyrir 1. mgr. er hinum tryggða heimilt að stunda nám á háskólastigi sem nemur að hámarki 10 ECTS-einingum á námsönn enda sé um svo lágt námshlutfall að ræða að námið telst ekki lánshæft hjá Lánasjóði íslenskra námsmanna. Hinn tryggði skal leggja fram staðfestingu frá viðkomandi menntastofnun um námshlutfallið.

Þrátt fyrir 1. og 2. mgr. er Vinnumálastofnun heimilt að meta þegar sérstaklega stendur á hvort sá er stundar nám á háskólastigi sem nemur allt að 20 ECTS-einingum á námsönn uppfylli skilyrði laganna enda sé um svo lágt námshlutfall að ræða að námið telst ekki lánshæft hjá Lánasjóði íslenskra námsmanna. Skilyrði er að námið kunni að nýtast hinum tryggða beint við atvinnuleit að mati ráðgjafa Vinnumálastofnunar og skal hinn tryggði leggja fram staðfestingu frá viðkomandi menntastofnun um námshlutfallið. Hinn tryggði á þá rétt til skertra atvinnuleysisbóta fyrir sama tímabil og skal Vinnumálastofnun meta skerðinguna á tryggingahlutfalli sem hann á rétt til skv. 15. eða 19. gr. í samræmi við umfang námsins.

Í c-lið 3. gr. laganna er að finna skilgreiningu á námi samkvæmt lögunum en þar segir:

Nám: Samfellt nám, verklegt eða bóklegt, í viðurkenndri menntastofnun innan hins almenna menntakerfis á Íslandi sem stendur yfir í a.m.k. sex mánuði. Enn fremur er átt við nám á háskólastigi og það nám annað sem gerir sambærilegar kröfur til undirbúningsmenntunar og nám á háskólastigi. Einstök námskeið teljast ekki til náms.

Í athugasemdum við ákvæði 52. gr. í frumvarpi því er varð að lögum um atvinnuleysistryggingar kemur fram að ekki séu lagðar til breytingar á þeirri meginreglu að námsmenn eigi ekki rétt á atvinnuleysisbótum. Miðað sé við að það skipti ekki máli hvort um sé að ræða dag- eða kvöldskóla eða fjarnám. Þá kemur fram að það kunni að vera að nám sé nauðsynlegur hluti af starfshæfingu atvinnuleitanda að mati ráðgjafa Vinnumálastofnunar, en í slíkum tilvikum geti atvinnuleitandi talist tryggður samhliða námi.

Óumdeilt er að kærandi var skráður í nám við D þegar hann sótti um atvinnuleysisbætur hjá Vinnumálastofnun í september 2017 og upplýsti stofnunina ekki um námið. Þá er óumdeilt að nám kæranda var ekki hluti af vinnumarkaðsaðgerð samkvæmt ákvörðun Vinnumálastofnunar. Ljóst er að meginregla 1. mgr. 52. gr. laga nr. 54/2006 átti við um kæranda, þ.e. hann stundaði nám í skilningi laganna, þrátt fyrir að einungis væri um að ræða einn áfanga. Undanþáguheimildir 2. og 3. mgr. 52. gr. laganna koma ekki til skoðunar þegar um er að ræða nám við framhaldsskóla. Að því virtu uppfyllti kærandi ekki skilyrði þess að vera tryggður samkvæmt lögunum á þeim tíma sem hann var skráður í námið og átti því ekki rétt á greiðslum frá Vinnumálastofnun.

Af hálfu kæranda hefur komið fram að Vinnumálastofnun hafi ekki veitt honum færi á að útskýra mál vegna námsins. Úrskurðarnefndin tekur fram að með bréfi Vinnumálastofnunar, dags. 13. nóvember 2017, var óskað eftir skýringum kæranda vegna námsins ásamt skólavottorði sem hann veitti með tölvupósti 23. nóvember 2017. Andmælaréttar var því gætt áður en hin kærða ákvörðun var tekin, sbr. 13. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993.

Í 2. mgr. 39. gr. laga nr. 54/2006 kemur fram að hafi hinn tryggði fengið hærri atvinnuleysisbætur samkvæmt 32. eða 33. gr. laganna en hann átti rétt á samkvæmt álagningu skattyfirvalda eða af öðrum ástæðum, beri honum að endurgreiða þá fjárhæð sem ofgreidd hafi verið að viðbættu 15% álagi. Hið sama gildi um atvinnuleysisbætur sem hinn tryggði hafi fengið greiddar fyrir tímabil er hann uppfyllti ekki skilyrði laganna. Í sömu málsgrein segir einnig að fella skuli niður álagið samkvæmt málsgreininni færi hinn tryggði rök fyrir því að honum verði ekki kennt um þá annmarka er leitt hafi til ákvörðunar Vinnumálastofnunar. Í athugasemdum með frumvarpi því er varð að lögum nr. 54/2006 segir meðal annars svo í skýringum við ákvæðið:

„Efni ákvæðisins felur í sér möguleika á leiðréttingu á fjárhæð tekjutengdra atvinnuleysisbóta eftir að þær hafa verið keyrðar saman við álagningu skattyfirvalda að því er varðar það viðmiðunartímabil sem lagt er til að verði haft til hliðsjónar við útreikningana. Er því gert ráð fyrir að Vinnumálastofnun hafi heimildir til að leiðrétta fjárhæð atvinnuleysisbótanna til samræmis við álagningu skattyfirvalda. Er gert ráð fyrir að leiðréttingin geti átt sér stað nokkru eftir að bæturnar hafa verið greiddar eða þegar endanleg álagning skattyfirvalda liggur fyrir. Á sama hátt er jafnframt gert ráð fyrir að Vinnumálastofnun geti leiðrétt fjárhæð grunnatvinnuleysisbóta. Slíkt getur átt við þegar upplýsingar þær er liggja grunnatvinnuleysisbótum til grundvallar hafa verið rangar eða hinn tryggði ekki tilkynnt til Vinnumálastofnunar um að hann sé ekki lengur í atvinnuleit.

Þannig er gert ráð fyrir að hinn tryggði endurgreiði Atvinnuleysistryggingasjóði þær fjárhæðir sem ofgreiddar eru í þeim tilvikum er hann fékk hærri greiðslur úr sjóðnum en honum bar. Á þetta við um öll tilvik sem kunna að valda því að hinn tryggði hafi fengið ofgreitt úr Atvinnuleysistryggingasjóði.“

Samkvæmt framangreindu er ákvæði 2. mgr. 39. gr. laga nr. 54/2006 fortakslaust að því er varðar skyldu til þess að endurgreiða ofgreiddar bætur. Ástæða ofgreiðslunnar hefur því ekki áhrif á endurgreiðsluskylduna. Því verður ekki fallist á kröfu kæranda um að ofgreiðslukrafa Vinnumálastofnunar verði felld niður.

Kemur þá til skoðunar hvort fella skuli niður álagið sem lagt var á ofgreiðslukröfuna. Í 3. mgr. 9. gr. laga nr. 54/2006 kemur fram að sá sem teljist tryggður á grundvelli laganna skuli upplýsa Vinnumálastofnun um allar breytingar sem kunna að verða á högum hans á þeim tíma er hann fái greiddar atvinnuleysisbætur eða annað það sem kunni að hafa áhrif á rétt viðkomandi samkvæmt lögunum. Ljóst er að kærandi tilkynnti Vinnumálastofnun ekki að hann væri skráður í nám þegar hann sótti um greiðslur atvinnuleysisbóta og verður því ekki fallist á að 15% álag á þá fjárhæð sem kæranda ber að endurgreiða verði fellt niður.

Með vísan til framangreinds er hin kærða ákvörðun staðfest.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 30. nóvember 2017, í máli A, um að stöðva greiðslur atvinnuleysisbóta til hans og að innheimta ofgreiddar bætur að fjárhæð 142.369 kr., að meðtöldu 15% álagi, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Kári Gunndórsson