Mál nr. 112/2012

Mánudaginn 10. mars 2014

A og B

gegn

umboðsmanni skuldara

Úrskurður

Mál þetta úrskurða Sigríður Ingvarsdóttir formaður, Arndís Anna K. Gunnarsdóttir og Lára Sverrisdóttir.

Þann 15. júní 2012 barst kærunefnd greiðsluaðlögunarmála kæra A og B. Kærð var ákvörðun umboðsmanns skuldara sem tilkynnt var með bréfi 31. maí 2012 þar sem umsókn um heimild til greiðsluaðlögunar var hafnað.

Með bréfi 28. september 2012 óskaði kærunefnd greiðsluaðlögunarmála eftir greinargerð umboðsmanns skuldara sem barst með bréfi 5. október 2012.

Greinargerðin var send kærendum til kynningar með bréfi 10. október 2012 og var þeim gefinn kostur á að koma að athugasemdum. Engar athugasemdir bárust kærunefndinni.  

I. Málsatvik

Kærendur lögðu inn umsókn um greiðsluaðlögun 15. apríl 2011. Kærendur eru bæði fædd 1973. Þau eru búsett í Noregi ásamt fjórum börnum sínum. Kærandi A er í 12,3% starfi á elliheimili. Kærandi B er öryrki og óvinnufær. Heildarráðstöfunartekjur kærenda eru um 512.122 krónur á mánuði.

Að sögn kærenda eru ástæður skuldasöfnunar veikindi og efnahagshrun. Ástæður fjárhagserfiðleika þeirra má rekja til áranna 2002‒2004 en á þeim tíma hafði kærandi A takmarkaða atvinnu og fékk ekki fasta vinnu fyrr en í maí 2004. Vegna þessara erfiðleika hafi kærendur ekki náð að standa við skuldbindingar sínar að fullu og var ráðlagt að selja parhús sitt árið 2003. Eftir sölu eignarinnar stóðu eftir umtalsverðar skuldir. Í janúar 2006 keyptu kærendur íbúð að C götu nr. 16 í sveitarfélaginu D. Kaupin og framkvæmdir við íbúðina voru upphaflega fjármagnaðar með yfirdráttarláni. Þau hafi árangurslaust reynt að selja íbúðina frá árinu 2008. Í febrúar 2006 hafi kærandi B greinst með MS og sé í dag óvinnufær. Kærendur fluttust til Noregs árið 2009.

Samkvæmt skuldayfirliti umboðsmanns skuldara eru heildarskuldir kærenda 78.462.408 krónur og falla þær allar innan samnings, sbr. 3. gr. laga um greiðsluaðlögun einstaklinga nr. 101/2010 (lge.). Ábyrgðarskuldbindingar kærenda eru um 37.122.669 krónur. Til helstu skuldbindinga var stofnað á árunum 2006‒2009.

Með ákvörðun umboðsmanns skuldara 31. maí 2012 var umsókn kærenda um greiðsluaðlögun hafnað með vísan til þess að þau uppfylltu ekki skilyrði til að leita greiðsluaðlögunar samkvæmt a-lið 1. mgr. 6. gr., sbr. 4. mgr. 2. gr. lge.

II. Sjónarmið kærenda

Í kæru kemur fram að kærð sé ákvörðun umboðsmanns skuldara þar sem kærendum sé synjað um heimild til greiðsluaðlögunar vegna búsetu þeirra í Noregi.

Enginn frekari rökstuðningur eða málsástæður bárust kærunefndinni en skilja verður málatilbúnað þeirra á þann veg að þau krefjist þess að ákvörðun umboðsmanns skuldara verði felld úr gildi.

III. Sjónarmið umboðsmanns skuldara

Í ákvörðun umboðsmanns skuldara kemur fram að við mat á því hvort veita skuli heimild til greiðsluaðlögunar beri umboðsmanni skuldara að líta til þeirra aðstæðna sem geti komið í veg fyrir að greiðsluaðlögun verði heimiluð, sbr. 6. gr. lge.

Samkvæmt a-lið 1. mgr. 6. gr. lge. skal synja um heimild til greiðsluaðlögunar ef fyrirliggjandi gögn sýna ekki fram á að skuldari uppfylli skilyrði laganna til að leita greiðsluaðlögunar. Í 4. mgr. 2. gr. lge. sé það skilyrði sett fyrir heimild til að leita greiðsluaðlögunar að umsækjandi sé búsettur og eigi lögheimili hér á landi. Víkja megi frá skilyrðinu ef sá sem leitar greiðsluaðlögunar sé tímabundið búsettur erlendis vegna náms, starfa eða veikinda og hafi verið búsettur á Íslandi í að minnsta kosti þrjú ár samfleytt, enda leiti hann hennar einungis vegna skuldbindinga sem stofnast til á Íslandi við lánardrottna sem eigi heimili á Íslandi.

Umboðsmaður skuldara hafi óskað eftir gögnum frá kærendum er sýndu fram á að búseta þeirra væri tímabundin og húsaleigusamningi vegna útleigu íbúðar þeirra að C götu nr. 16. Embættinu hafi borist leigusamningur vegna íbúðar kærenda í Noregi en samningurinn hafi verið tímabundinn frá 7. nóvember 2009 til 7. nóvember 2012. Einnig hafi borist ótímabundinn leigusamningur frá 1. janúar 2012 vegna íbúðar þeirra í Hafnarfirði. Umboðsmaður skuldara hafi tilkynnt kærendum að á grundvelli a-liðar 1. mgr. 6. gr., sbr. 4. mgr. 2. gr. lge., beri embættinu að synja um heimild til greiðsluaðlögunar þar sem fyrirliggjandi gögn væru ekki fullnægjandi til að sýna fram á tímabundna búsetu erlendis. Af þeim sökum hafi umboðsmaður skuldara óskað eftir ráðningarsamningi kæranda A. Að auki hafi verið óskað upplýsinga um ástæðu þess að kærendur fluttust til Noregs, hversu löng dvöl þeirra væri áætluð og hvenær heimkoma væri fyrirhuguð. Í svari kærenda hafi komið fram að ein af aðalástæðum flutnings hafi verið að kærandi B væri með MS-sjúkdóminn og hann hafi ekki treyst sér til að vinna næturvinnu eins og hann hafi gert undanfarinn tæp 11 ár. Kærendur hafi séð fram á mikla launalækkun hefði kærandi B einungis unnið dagvinnu. Þá hafi kærendur viljað láta á það reyna hvort kærandi B fengi vinnu við smíðar í Noregi en hann sé með sveinsbréf í húsasmíðum. Kærandi B hafi síðan fengið vinnu í Noregi. Kærendur hafi ákveðið að prófa búsetu í Noregi í tvö til þrjú ár og hafi þau gert leigusamning í samræmi við það. Heilsu kæranda B hafi svo hrakað og sé hann nú óvinnufær. Hann hafi sótt um nám í Noregi og eigi rétt á fjárhagsaðstoð á meðan námi stendur. Kærandi A hafi verið í fæðingarorlofi þegar kærendur fluttu til Noregs. Hún hafi síðan fengið fastráðningu á elliheimili í Noregi. Kærendur hafi gert ráð fyrir að búa erlendis í tvö til þrjú ár, hafi vonast til þess að ástandið yrði betra að þeim tíma liðnum og að einhver niðurstaða yrði komin í fjármál þeirra. Telji kærendur að ef kærandi B komist í nám muni þau dveljast í Noregi í fjögur ár til viðbótar og flytja svo til Íslands. Komist hann ekki í nám muni þau væntanlega flytja til Íslands að fáum mánuðum liðnum.

Umboðsmaður greinir frá því að kærunefnd greiðsluaðlögunarmála hafi í máli nr. 14/2011 úrskurðað um hvort líta ætti á búsetu kæranda erlendis sem tímabundna þannig að undantekningarheimild 4. mgr. 2. gr. lge. ætti við. Í úrskurði nefndarinnar frá 24. nóvember 2011 segi: „Til að afmarka þau tilvik þar sem um tímabundna búsetu erlendis er að ræða verður að líta til þess að heimildin er undantekning frá meginreglu, sem ekki er ætlað að ná til allra sem flytja erlendis um ótiltekinn tíma, til dæmis vegna atvinnuleitar. Það ræður ekki úrslitum í málum af þessu tagi hvort viðkomandi hafi flutt lögheimili sitt erlendis. Hins vegar verður við það að miða að með tímabundinni búsetu sé átt við það að sýnt sé fram á eða það gert líklegt að búsetu erlendis sé í upphafi markaður ákveðinn tími. Þegar flutt er til útlanda vegna starfs verður því að miða við það að viðkomandi hafi þegið tímabundið starf eða tekist á hendur verkefni sem fyrirfram er markaður ákveðinn tími eða einhver önnur atriði geri það líklegt að um tímabundna ráðstöfun sé að ræða.“

Þar sem um undantekningarákvæði sé að ræða í 4. mgr. 2. gr. lge. verði að gera þær kröfur til skuldara að þeir skýri með fullnægjandi hætti ástæður tímabundinnar búsetu erlendis og leggi fram viðeigandi gögn því til stuðnings. Kærendur hafi ekki lagt fram ráðningarsamninga sem sýni fram á að um tímabundna búsetu erlendis sé að ræða sökum atvinnu. Að sögn kærenda hafi kærandi B fengið tímabundna vinnu í Noregi en sú fullyrðing sé ekki studd neinum gögnum. Þá hafi ekki verið lögð fram gögn í málinu sem sýndu fram á að um tímabundna búsetu væri að ræða vegna náms eða veikinda. Í úrskurði kærunefndar greiðsluaðlögunarmála nr. 14/2011 komi fram að miða verði við að búsetu erlendis hafi í upphafi verið markaður ákveðinn tími. Það hafi ekki verið gert í máli kærenda og sé óljóst hvenær kærendur flytja aftur til Íslands.

Í greinargerð umboðsmanns skuldara kemur fram að embættið telji að miðað við gögn málsins og skýringar kærenda sé ekki hægt að álykta að búseta þeirra erlendis sé eða hafi verið tímabundin í þeim skilningi sem máli skipti. Í samræmi við túlkun kærunefndar greiðsluaðlögunarmála hljóti að mega álykta sem svo að búseta erlendis sem hafi hafist þannig að hún geti ekki talist tímabundin í skilningi lge., breytist ekki í tímabundna búsetu við það eitt að viðkomandi ákveði að flytja búferlum til Íslands á ný.

Með vísan til forsenda hinnar kærðu ákvörðunar fer umboðsmaður skuldara fram á að hin kærða ákvörðun verði staðfest.

IV. Niðurstaða

Ákvörðun umboðsmanns skuldara byggist á a-lið 1. mgr. 6. gr., sbr. 4. mgr. 2. gr. lge. Í a-lið 1. mgr. 6. gr. lge. kemur fram að synja skuli um heimild til greiðsluaðlögunar ef fyrirliggjandi gögn sýna ekki fram á að skuldari uppfylli skilyrði laganna til að leita greiðsluaðlögunar. Í 4. mgr. 2. gr. lge. segir að þeir einir geti leitað greiðsluaðlögunar samkvæmt lögunum sem eigi lögheimili og eru búsettir hér á landi. Frá þessu má þó víkja, meðal annars á þeim grundvelli að sá sem leitar greiðsluaðlögunar sé tímabundið búsettur erlendis vegna náms, starfa eða veikinda og hafi átt lögheimili og verið búsettur hér á landi í að minnsta kosti þrjú ár samfellt, enda leiti hann einungis greiðsluaðlögunar vegna skuldbindinga sem stofnast hafa hér á landi við lánardrottna sem eiga hér heimili.

Framangreind ákvörðun umboðsmanns byggist á því að kærendur séu búsett erlendis. Ekki sé unnt að líta svo á að búseta þeirra sé tímabundin vegna náms, starfa eða veikinda í skilningi undantekningarákvæðis 4. mgr. 2. gr. lge. Með vísan til a-liðar 1. mgr. 6. gr., sbr. 4. mgr. 2. gr. lge., var því umsókn kærenda um greiðsluaðlögun synjað.

Í málinu er ágreiningur um hvort líta eigi á búsetu kærenda erlendis sem tímabundna þannig að áðurnefnd undantekningarheimild í 4. mgr. 2. gr. lge. eigi við.

Til skýringar á hugtakinu „tímabundin búseta erlendis“ í skilningi lge. verður að líta til þess að heimildin í 4. mgr. 2. gr. lge. er undantekning frá meginreglu. Af orðalagi ákvæðisins má ráða að því er ekki ætlað að ná til þeirra sem flytja til annarra landa í ótiltekinn tíma, til dæmis vegna atvinnuleitar. Við það verður að miða að með tímabundinni búsetu sé átt við það að sýnt sé fram á eða það gert líklegt að búsetu erlendis sé í upphafi markaður ákveðinn tími. Þegar flutt er til útlanda vegna starfs verður því að miða við það að viðkomandi hafi þegið tímabundið starf eða tekist á hendur verkefni sem fyrirfram er markaður ákveðinn tími eða einhver önnur atriði valdi því að um tímabundna ráðstöfun sé að ræða. Að mati kærunefndarinnar verður ekki litið svo á að um tímabundna búsetu sé að ræða ef sú staðhæfing er ekki studd gögnum. Nefndin telur ekki fullnægjandi í þessu sambandi að kærendur lýsi því yfir að þau hyggist flytja aftur til Íslands þegar fram líða stundir, til dæmis við breyttar aðstæður, sem óvíst er hvort og þá hvenær verði. Samkvæmt því telur nefndin ekki nægilegt í þessu sambandi að kærendur lýsi því yfir að þau hyggist flytja aftur til Íslands ef kærandi B komist ekki í nám í Noregi.

Í tilviki kærenda liggur fyrir að þau eru bæði búsett í Noregi samkvæmt skráningu í þjóðskrá. Kærendur hafa bæði verið með skráð lögheimili í Noregi frá 5. október 2009. Að mati kærunefndarinnar hafa kærendur ekki sýnt fram á að víkja skuli frá skilyrði 4. mgr. 2. gr. lge. vegna búsetu þeirra erlendis.

Með vísan til þessa er ákvörðun umboðsmanns skuldara um að synja kærendum um heimild til greiðsluaðlögunar staðfest.

ÚRSKURÐARORÐ

Ákvörðun umboðsmanns skuldara um að synja A og B heimild til að leita greiðsluaðlögunar er staðfest.

Sigríður Ingvarsdóttir

Arndís Anna K. Gunnarsdóttir

Lára Sverrisdóttir