Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 99/2022

Miðvikudaginn 29. júní 2022

A

gegn

Barnaverndarnefnd B

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Kári Gunndórsson lögfræðingur, Björn Jóhannesson lögfræðingur og Guðfinna Eydal sálfræðingur.

Með kæru, dags. 10. febrúar 2022, kærði C lögmaður, f.h. A, til úrskurðarnefndar velferðarmála úrskurð Barnaverndarnefndar B frá 25. janúar 2022 vegna umgengni hennar við dóttur sína, D.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Stúlkan D er X ára gömul sem lýtur forsjá Barnaverndarnefndar B. Stúlkan er í varanlegu fóstri hjá E. Kærandi er kynmóðir stúlkunnar.

Foreldrar stúlkunnar voru að kröfu Barnaverndarnefndar B sviptir forsjá stúlkunnar með dómi Héraðsdóms Reykjavíkur 8. júlí 2021. Móðir stúlkunnar áfrýjaði dómi héraðsdóms til Landsréttar sem staðfesti niðurstöðu héraðsdóms með dómi 22. október 2021. Mál varðandi umgengni stúlkunnar við kæranda var tekið fyrir á fundi Barnaverndarnefndar B. Fyrir þeim fundi lá fyrir greinargerð starfsmanna barnaverndar. Úrskurður var kveðinn upp í málinu 25. janúar 2022. Úrskurðarorð hins kærða úrskurðar er svohljóðandi, auk þess sem þar er bent á kæruheimild til úrskurðarnefndar velferðarmála:

„Barnaverndarnefnd B kveður á um að umgengni A við dóttur sína, D, fari fram tvisvar sinnum á ári í eina klukkustund í senn, undir eftirliti starfsmanns barnaverndar, ásamt því að fósturmóður verður heimilt að vera viðstödd umgengni.“

Kærandi lagði fram kæru hjá úrskurðarnefnd velferðarmála þann 10. febrúar 2022. Með bréfi úrskurðarnefndar velferðarmála, dagsettu sama dag, var óskað eftir greinargerð Barnaverndarnefndar B ásamt gögnum málsins. Greinargerð Barnaverndarnefndar B barst nefndinni þann 23. febrúar 2022 og með bréfi úrskurðarnefndar, dagsettu sama dag, var hún send lögmanni kæranda til kynningar. Athugasemdir bárust frá lögmanni kæranda þann 7. mars 2022 og voru þær sendar Barnaverndarnefnd B með bréfi, dagsettu sama dag. Athugasemdir bárust frá Barnaverndarnefnd B 10. mars 2022 og voru þær sendar lögmanni kæranda til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, dagsettu sama dag. Frekari athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Kærandi krefst þess að fá umgengni við barnið sitt þrisvar sinnum á ári, klukkustund í senn. Þá krefst kærandi þess að fósturmóðir verði ekki viðstödd en kærandi samþykki að umgengnin verði undir eftirliti Barnaverndarnefndar B.

Í kæru kemur fram að kærandi eigi X börn. Tvíbura sem hafi verið í fóstri í mörg ár, D sem málið varði og svo dreng sem hafi fæðst síðastliðið sumar sem sé í umsjá kæranda.

Mál barnsins hafi verið hjá barnaverndarnefnd frá árinu 2019 eftir að borist hafi tilkynning vegna vímuefnaneyslu foreldra. Barnið hafi í kjölfarið verið vistað utan heimilis samkvæmt 25. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002 (bvl.) Foreldrar hafi samþykkt áframhaldandi vistun í sex mánuði og barnið síðan verið vistað í tímabundið fóstur hjá fósturforeldri með samþykki foreldra. Með dómi Héraðsdóms Reykjavíkur þann 8. júlí 2021 hafi foreldrar stúlkunnar verið sviptir forsjá. Kærandi hafi áfrýjað héraðsdóminum til Landsréttar sem hafi staðfest niðurstöðu héraðsdóms þann 22. október 2021. Í framhaldi af niðurstöðu Landsréttar hafi barnið verið vistað í varanlegt fóstur hjá fósturmóður.

Kærandi hafi að eigin sögn verið edrú frá því í desember 2020, eða frá því að hún hafi farið inn á T og fengið aðstoð við fíknivanda sínum. Umgengni hennar við barnið sitt hafi á þessum tíma verið verulega takmörkuð á meðan hún hafi verið að ná bata og vinna í sjálfri sér. Faðir barnsins dvelji á P þar sem hann sé að afplána dóm og njóti engrar umgengni við barnið. Foreldrar hafi slitið samvistum og kærandi sé komin í fast samband með barnsföður yngsta barnsins.

Í nóvember 2021 hafi kærandi óskað eftir umgengni með barni sínu, sem færi fram þrisvar sinnum á ári, í klukkustund í senn. Kærandi telji að umgengni væri verulega mikilvæg í ljósi þess að barnið fengi að kynnast litla bróður sínum sem hafi fæðst sumarið 2021 og mynda tengsl sín á milli. Áhersla hafi verið lögð á það í bréfi kæranda að barnið ætti rétt á umgengni, nema umgengni væri bersýnilega andstæð hagsmunum barnsins og þörfum þess, sem sé ekki í þessu tilviki. Lögmaður kæranda hafi í kjölfarið mætt á fund barnaverndarnefndar og ítrekað beiðni kæranda um aukna umgengni. Barnaverndarnefnd hafi lagt til við kæranda að umgengni yrði tvisvar sinnum á ári, í eina klukkustund í senn. Einnig hafi verið lagt til að fósturmóðir yrði viðstödd umgengnina ásamt starfsmanni barnaverndarnefndar.

Fósturmóðir barnsins hafi lagt til að umgengni við kynforeldra yrði ekki oftar en einu sinni á ári að því gefnu að foreldrar væru ekki í fangelsi eða í neyslu vímuefna. Jafnframt hafi fósturmóðir lagt áherslu á að það ætti ekki að efla eða varðveita tengsl sem væru ekki til staðar og hafi alfarið lagst gegn því að kærandi nyti aukinnar umgengni. Faðir barnsins sé í fangelsi og njóti engrar umgengni með barninu. Því ætti ekki að trufla fósturmóður að kynmóðir fengi umgengni þrisvar á ári.

Kærandi byggi kröfu sína um aukna umgengni á því að hún hafi náð góðum tökum á lífinu og það séu ótvíræðir hagsmunir barnsins að fá að hitta bróður sinn reglulega. Ávallt beri að horfa til þess hvort umgengni sé til hagsbóta fyrir barn sem ætti að vera í þessu tilfelli þar sem tengslamyndun á milli systkina sé verulega mikilvægur þáttur í lífi barna. Samkvæmt 1. mgr. 74. gr. bvl. eigi barnið rétt á umgengni við kynforeldra sína og aðra sem séu því nákomnir. Með umgengni sé átt við samveru og önnur bein samskipti barns við kynforeldra eða aðra nákomna. Kærandi telji öll skilyrði þess vera uppfyllt sem sé annars vegar að vera nákominn í skilningi 1. mgr. 74. gr. bvl. og hins vegar að umgengni þjóni hagsmunum og þörfum barns og samrýmist þeim markmiðum sem stefnt sé að með ráðstöfun barns í fóstur. Auk þess sem slík umgengni verði að vera barni til hagsbóta, sbr. 2. mgr. 74. gr. bvl. Ekkert hafi verið sýnt fram á að barnið muni bera skaða af ríkulegri umgengni við kæranda og þá séu það ótvíræðir hagsmunir barnsins að fá að umgangast og kynnast yngri bróður sínum. Kærandi byggi jafnframt á því að fósturmóðir verði ekki viðstödd umgengni þar sem kærandi sé ekki hættuleg barninu og engin rök séu fyrir þeirri nauðsyn að umgengni sé undir eftirliti fósturmóður, sé starfsmaður barnaverndarnefndar viðstaddur umgengni. Það að fósturmóðir sé viðstödd trufli umgengnina því að barnið eigi það til að leita til fósturmóður. Um leið og fósturmóðir sé ekki í augsýn þá leiti barnið hins vegar til kynmóður og leiki við hana.

Kærandi vísi í 3. mgr. 9. gr. Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Þar komi fram að aðildarríki skuli virða rétt barns sem hafi verið skilið frá foreldri eða foreldrum sínum til að halda persónulegum tengslum og beinu sambandi við þau bæði með reglubundnum hætti, enda sé það ekki andstætt hagsmunum þess. Kærandi telji að tveir stuttir umgengnistímar á ári séu ekki til þess fallnir að viðhalda persónulegum tengslum barnsins við sig og með því sé brotið á rétti barnsins. Þá sé ekki að sjá að umgengni kæranda og barnsins fari gegn hagsmunum þess. Grundvöllur alls barnaverndarstarfs sé að tryggja skilyrði til eðlilegs þroska og vaxtar sem og öryggi. Yfirvöldum beri að styðja fjölskyldur og styrkja. Ákveðnar kringumstæður kunni að réttlæta viðurhlutamikil inngrip eins og forsjársviptingu. Löggjafinn geri líka ráð fyrir að fólk geti rétt hlut sinn og náð tökum á tímabundnum erfiðleikum og þá sameinað fjölskylduna að nýju. Kærandi taki fram að Barnasáttmálinn tiltaki að aðili sem sé sviptur forsjá barns geti borið undir dómstól forsjársviptinguna þegar ár sé liðið frá því að dómur hafi síðast leyst úr máli með endanlegum dómi. Áskilnaður sé þó um að slík krafa þyki réttmæt vegna breyttra aðstæðna og raski ekki stöðugleika í uppeldi barnsins og taki mið af hag og þörfum barnsins. Fyrrgreind lagaákvæði séu þýðingarlaus sé forsjársviptur aðili útilokaður frá umgengni við barnið sitt og því beri að taka mið af því.

Í athugasemdum lögmanns kæranda, dags. 7. mars 2022, segir að í öllum barnaverndarmálum beri að hafa meðalhófsregluna í huga sem sé að finna í 7. mgr. 4. gr. bvl. Hún sé svohljóðandi:

„Barnaverndaryfirvöld skulu eftir föngum gæta þess að almenn úrræði til stuðnings fjölskyldu séu reynd áður en gripið er til annarra úrræða. Þau skulu jafnframt ávallt miða við að beitt sé vægustu ráðstöfunum til að ná þeim markmiðum sem að er stefnt. Því aðeins skal gert ráð fyrir íþyngjandi ráðstöfunum að lögmæltum markmiðum verði ekki náð með öðru og vægara móti.“

Það sé mjög íþyngjandi ráðstöfun að barn aðila sé vistað utan heimilis. Slík ráðstöfun sé mjög íþyngjandi fyrir barnið sjálft. Það sé ekki síður nauðsynlegt að gæta meðalhófs þegar tekin sé ákvörðun um hvernig umgengni skuli háttað. Það að kærandi fái einungis að hitta barnið tvisvar á ári sé mjög svo íþyngjandi, bæði fyrir kæranda og barnið. Það sé mjög algengt í málum þar sem búið sé að svipta foreldri forsjá barns að það fái að hitta barnið í fjögur skipti á ári. Í þessu tilfelli sé kynmóðir einungis að fara fram á að fá að hitta barnið einu sinni á ári [til viðbótar]. Þá sé ekki vitað til þess að kynfaðir hafi sóst eftir umgengni við barnið.

Ekki verði annað séð en að úrskurða um umgengni með þeim hætti sem gert hafi verið fari gegn meðalhófi. Lögmaður kæranda viti um margt fólk sem hafi verið svipt forsjá barna sinna sem fái umgengni í fjögur skipti á ári. Ekki verði annað séð en að bæði sé verið að fara á svig við meðalhófsregluna og jafnræðisregluna, en báðar reglur séu helgar í íslenskri dómaframkvæmd.

Í 2. mgr. 74. gr. bvl. segi að barn eigi rétt á umgengni við kynforeldra sína, nema umgengni sé talin bersýnilega andstæð hagsmunum barnsins. Í 3. mgr. sömu greinar sé áréttað það sem komi fram í 68. gr. bvl., þ.e. að gert sé ráð fyrir að barnavernd meti þarfir og hagsmuni barnsins, meðal annars með tilliti til sjónarmiða foreldra og viðhorfa fósturforeldra. Þrátt fyrir að kanna eigi viðhorf fósturforeldra til umgengni þá hafi það verið áréttað í greinargerð með lögunum að niðurstaða ráðist sem fyrr af hagsmunum barnsins og rétti þess til að umgangast foreldra sína og aðra nákomna. Í þessu máli sé því haldið fram í greinargerð starfsmanna að fósturmóðir vilji að umgengni verði einu sinni á ári og geri það að skilyrði að hún fái að vera viðstödd umgengni. Vissulega þurfi að tryggja að friður, ró, stöðugleiki og öryggi ríki í lífi barns í fóstri hjá fósturforeldrum. Kærandi hafi á engan hátt reynt að raska friði, ró, stöðugleika eða örygginu sem ríki í lífi barnsins er það dvelji í fóstrinu. Þá hafi kærandi ekki verið í neinum tengslum við fósturmóður. Eftir því sem best sé vitað sé barnið í góðu jafnvægi í fóstrinu og engin togstreita til staðar. Þá sé hæpið að þó svo að umgengni yrði í þrjú skipti á ári í stað tveggja að það ylli togsteitu, sbr. til dæmis úrskurð úrskurðarnefndar velferðarmála í máli nr. 304/2021.

Ástæða þess að kærandi vilji ekki hafa fósturmóður viðstadda umgengnina sé fyrst og fremst tilkomin vegna þess að sé fósturmóðir í augsýn barnsins þá eigi barnið það til að leita til hennar. Hins vegar þegar barnið sjái ekki fósturmóður eigi það í verulega góðum samskiptum við kynmóður. Fósturmóðir hafi þannig truflandi áhrif á umgengnina. Hugsanlega gæti fósturmóðir verið í öðru herbergi ef þurfa þyki, en að hún sé í sama herbergi og umgengni fari fram hafi slæm áhrif á umgengnina. Rétt sé að benda á að samkvæmt 2. mgr. 74. gr. a. bvl. séu fósturforeldrar barns í varanlegu fóstri aðilar að máli um umgengni. Ekki sé að sjá að fósturmóður hafi verið gefinn kostur á að vera aðili að þessu máli, þrátt fyrir lagaskyldu þess efnis.

Barn í fóstri eigi rétt á umgengni við foreldra sína og að sama skapi eigi foreldri rétt á umgengni við barnið, nema það sé andstætt hagsmunum barnsins, sbr. 1. og 2. mgr. 74. gr. bvl. Ef neita eigi foreldri um umgengnisrétt með öllu eða takmarka hann verulega verði barnavernd að sýna fram á að með ótvíræðum hætti að það sé nauðsynlegt vegna hagsmuna barnsins. Slíkt hafi ekki verið gert í máli þessu. Það liggi engin gögn fyrir sem sýni að það sé andstætt hagsmunum barnsins að hitta kæranda í eigin persónu. Kærandi sé reiðubúin að fara í fíkniefnapróf hvenær sem er. Auk þess samþykki kærandi eftirlit með umgengninni.

Það að kærandi fái að hitta barnið sitt þrisvar á ári verði að telja mjög litla umgengni. Það verði að hafa í huga að kærandi eigi yngra barn sem hún fari með forsjá yfir. Öll börn hafi þörf á að þekkja uppruna sinn. Þá sé alveg ljóst að barnið muni vilja þekkja systkini sín. Það yrði andstætt hagsmunum stúlkunnar að meina henni að kynnast litla bróður sínum. Það að hún fengi að hitta litla bróður sinn þrisvar á ári sé í raun lágmarksumgengni til að hún geti fengið að sjá hann.

Í greinargerð með 74. gr. bvl. sé tekið skýrt fram að við ákvörðun um umgengni verði barnaverndarnefnd sem endranær að meta hagsmuni og þarfir barnsins í hverju máli. Í máli þessu sé enginn rökstuðningur af hálfu barnaverndarnefndar um niðurstöðu sína. Ekki verði séð að nefndin hafi metið hagsmuni barnsins, en ljóst megi vera að þetta barn eins og flestöll öðnnur börn,, hefur hagsmuni af því að þekkja til uppruna síns. Þá sé enginn rökstuðningur um þarfir barnsins í greinargerð barnaverndarnefndar í þessu máli.

Réttur foreldris til umgengni við barn sitt hvort heldur það sé í skammtíma- eða langtímavistun utan heimilis sé mjög ríkur. Yfirvöld þurfi að sýna fram á að það sé verulega andstætt hagsmunum barnsins ef það eigi að takmarka umgengnina til mikilla muna eða koma í veg fyrir hana. Með því að heimila umgengni einungis tvisvar sinnum á ári í klukkustund í senn sé verið að takmarka umgengnina allverulega, auk þess sem verið sé að ganga gegn meðahófsreglu og réttmætisreglu. Hafa verði í huga að kærandi fari með forsjá yngsta barns síns og því sé ekki álitamál að hún sé hæf móðir.

III.  Sjónarmið Barnaverndarnefndar B

Barnaverndarnefnd B krefst þess að úrskurður barnaverndarnefndar frá 25. janúar 2022 verði staðfestur. Barnaverndarnefnd byggi á því að hinn kærði úrskurður hafi fengið lögformlega málsmeðferð og ákvörðunin byggi á málefnalegum sjónarmiðum.

Í greinargerð barnaverndarnefndar kemur fram að D sé X árs gömul stúlka sem fæddist í F í X og hafi síðan flutt til Íslands í apríl 2019. Foreldrar hennar séu kærandi og G og hafi þau farið með sameiginlega forsjá stúlkunnar eftir fæðingu hennar en stúlkan hafi verið með skráð lögheimili hjá kæranda.

Afskipti barnaverndaryfirvalda hér á landi af málefnum stúlkunnar hafi byrjað þann 15. apríl 2019 þegar tilkynning hafi borist um vanrækslu gagnvart stúlkunni og um vímuefnaneyslu foreldra. Þann 9. maí 2019 hafi Barnaverndarnefnd B borist gögn frá barnaverndaryfirvöldum í F þar sem lýst hafi verið yfir miklum áhyggjum af aðstæðum stúlkunnar þar sem grunur hafi verið um að foreldrar væru í vímuefnaneyslu.

Þann 16. júní 2019 hafi barnaverndarnefnd borist tilkynning í gegnum Neyðarlínuna og lögregla verið kölluð á þáverandi heimili foreldra stúlkunnar í H. Neysla vímuefna hafði átt sér stað og hafi stúlkan verið fjarlægð af heimilinu og vistuð hjá móðursystur, fyrst í þrjá sólarhringa en sú vistun hafi svo verið framlengd til 8. júlí 2019, en þá hafi stúlkan farið á fósturheimili. Stúlkan hafi eftir það verið í tímabundnu fóstri hjá E. Fyrsta umgengni eftir að stúlkan hafi verið vistuð utan heimilis hafi farið fram á meðferðarheimilinu Þ þann 19. ágúst 2019 þar sem fósturmóðir hafi verið viðstödd og undir eftirliti starfsmanns Barnaverndarnefndar B.

Í greinargerð starfsmanna barnaverndarnefndar, dags. 18. janúar 2021, sem hafi verið lögð fram fyrir fund Barnaverndarnefndar B 25. janúar 2021, komi fram að kærandi hafi oftar en einu sinni farið í meðferð eftir að stúlkan hafi verið vistuð utan heimilis en ekki náð löngum edrútíma í kjölfarið heldur fallið fljótlega aftur í neyslu. Í viðtali við starfsmann barnaverndarnefndar þann 16. desember 2019 hafi foreldrar samþykkt áframhaldandi vistun stúlkunnar í sex mánuði. Í þessu sama viðtali hafi foreldrar samþykkt að umgengni færi ekki fram næstu þrjá mánuði.

Í mars 2020 hafi kærandi komið í viðtal hjá starfsmanni barnaverndarnefndar og greint frá því að hún hefði farið í meðferð á T og verið í vikulegu eftirliti. Kærandi byggi á áfangaheimilinu I og væri búin að sækja um meðferð á Krísuvík eða í Svíþjóð. Í viðtali við kæranda í júní 2020 hafi meðal annars komið fram að hún hefði farið í meðferð á Þ en ekki lokið meðferðinni þar sem henni hafi lent saman við aðra manneskju í meðferðinni. Í þessu sama viðtali hafi kærandi samþykkt áframhaldandi vistun barnsins í sex mánuði og að undirgangast forsjárhæfnismat. Í þessu sama viðtali hafi kærandi samþykkt að engin umgengni færi fram næstu þrjá mánuði. Kærandi hafi aftur farið inn á Þ í ágúst 2020 og verið þar fram í byrjun október 2020 en þá hafi hún flutt á áfangaheimilið I.

Í september 2020 hafi báðir foreldrar óskað eftir umgengni. Á meðferðarfundi barnaverndarnefndar þann 30. september 2020 hafi verið lagt til að umgengni kæranda við dóttur sína færi fram einu sinni í nóvember í klukkustund, undir eftirliti starfsmanns barnaverndarnefndar. Í ljósi aðstæðna í samfélaginu á þessum tíma hafi verið lagt til að umgengnin færi fram í formi myndsímtala á um 10 daga fresti, í 10-15 mínútur í senn, undir eftirliti starfsmanns barnaverndarnefndar. Kærandi hafi samþykkt þessa umgengni og hafi átt myndsímtal við dóttur sína 29. október 2020. Næsta umgengni hafi átt að fara fram þann 12. nóvember 2020 en þá hafi kærandi ekki mætt. Þá hafi komið í ljós að kærandi væri fallin og dveldi ekki lengur á áfangaheimilinu I.

Ítrekað hafi verið reynt að ná sambandi við kæranda eftir að hún hafi fallið að nýju í neyslu í nóvember 2020 til að kanna stöðuna og árétta mikilvægi þess að forsjárhæfnismat færi fram og að umgengni yrði með þeim hætti sem ákveðin hefði verið. Það hafi ekki gengið, hvorki hjá starfsmönnum barnaverndarnefndar né hjá matsmanni að ná sambandi við kæranda. Af þessum sökum hafi á þessum tímapunkti aðeins verið framkvæmt forsjárhæfnismat á föður. Kærandi hafi farið aftur inn á T í desember 2020 og í kjölfarið dvalið á I. Í júlí 2021 hafi kærandi eignast X barn sitt. Að sögn kæranda hafi hún haldið sig frá áfengi og vímuefnum frá því í desember 2020.

Faðir hafi verið í fangelsi frá því í mars X og afpláni nú X ára fangelsisdóm. Í viðtali við föður sem hafi farið fram á P hafi hann samþykkt áframhaldandi vistun stúlkunnar í sex mánuði og að undirgangast forsjárhæfnismat. Faðir njóti ekki umgengni við dóttur sína eins og sakir standa.

Þann 28. október 2020 hafi Barnaverndarnefnd B óskað eftir því að Í sálfræðingur tæki að sér að vera talsmaður barnsins. Í skýrslu talsmannsins, dags. 6. nóvember 2020, komi meðal annars fram að talsmaður mæli með því að stúlkan verði áfram í núverandi fóstri. Enn fremur komi fram að tengsl fósturmóður og stúlkunnar séu góð og að sú fyrrnefnda setji skýr mörk. Þann tíma sem stúlkan hafi verið hjá fósturmóður hafi hún byrjað að mynda öryggistengsl við hana.

Á fundi Barnaverndarnefndar B 18. nóvember 2020 hafi starfsmönnum barnaverndarnefndar verið falið að óska eftir því við foreldra að þau afsöluðu sér forsjá stúlkunnar. Með tölvupósti lögmanns föður frá 23. nóvember 2020 hafi því verið hafnað af hálfu föður að afsala sér forsjá stúlkunnar til barnaverndarnefndar. Kærandi hafi einnig hafnað því að afsala sér forsjá stúlkunnar, nema stúlkan yrði vistað hjá systur hennar.

Meðal gagna málsins sé sálfræðileg matsgerð J, dags. 18. janúar 2021. Matið taki eingöngu til föður þar sem kærandi hafi ekki svarað skilaboðum matsmanns og ekki mætt á matsfund. Í matsgerðinni komi meðal annars fram að foreldri í neyslu falli á öllum grunnþáttum í forsjárhæfni. Ljóst sé að stúlkan hafi myndað grunntengsl við aðra aðila en foreldra sína, hún sé á mjög góðum stað í þroska og virðist líða mjög vel í þeim aðstæðum sem hún sé í dag. Það sé hætta á því ef rof yrði á þeim tengslum, sem stúlkan hafi myndað við fósturmóður sína, að það myndi valda henni umtalsverðu tilfinningalegu álagi og gæti jafnvel leitt til afturhvarfs í þroska.

Þann 25. janúar 2021 hafi mál stúlkunnar verið lagt á ný fyrir fund barnaverndarnefndar. Foreldrar hafi ekki samþykkt að afsala sér forsjá stúlkunnar á fundinum og málið því verið tekið til úrskurðar. Með úrskurði barnaverndarnefndar, dags. 25. janúar 2021, hafi verið ákveðið að vista stúlkuna áfram utan heimilis í tvo mánuði frá 31. janúar 2021, auk þess að krefjast þess fyrir dómi að foreldrar skyldu svipt forsjá barnsins, sbr. a. og d. liði 1. mgr. 29. gr. bvl. Forsjársviptingarmál hafi verið þingfest á hendur foreldrum fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur þann 2. mars 2021.

Í janúar 2021 hafi kærandi óskað eftir því að umgengni við stúlkuna færi fram á tíu daga fresti, eða til vara aðra hvora helgi og þá yfir nótt. Á meðferðarfundi barnaverndarnefndar 10. febrúar 2021 hafi verið lagt til að umgengni yrði einu sinni á ári undir eftirliti, í september ár hvert, klukkutíma í senn. Kærandi hafi hafnað þeirri tillögu og málið því verið lagt fyrir fund barnaverndarnefndar 22. febrúar 2021. Á þeim fundi hafi verið úrskurðað að umgengni kæranda við dóttur sína yrði þrisvar sinnum á ári, einu sinni í mars, maí og ágúst og að umgengni færi fram í gegnum myndsímtal og stæði yfir í allt að 15 mínútur í senn. Þá hafi verið kveðið á um að málið yrði tekið fyrir að nýju í lok september 2021. Sú ákvörðun hafi verið kærð af hálfu kæranda til úrskurðarnefndar velferðarmála sem hafi staðfest ákvörðun barnaverndarnefndar í máli nr. 132/2021.

Undir rekstri forsjármálsins í héraði hafi, að beiðni kæranda, verið aflað matsgerðar dómkvadds matsmanns í því skyni að leiða í ljós hvort hún væri hæf til að fara með forsjá dóttur sinnar og tengsl stúlkunnar við kæranda. Í niðurstöðu matsgerðar K sálfræðings segi um forsjárhæfni kæranda að henni þyki mjög vænt um dóttur sína en augljóst sé að fíknin hafi orðið yfirsterkari þegar á reyndi og hafi leitt til vanrækslu stúlkunnar. Skilningur kæranda á þörfum stúlkunnar sé mjög almennur vegna þess að hún þekki lítið til hennar og tengist henni óverulega. Ekkert hafi bent til ákveðins innsæis í þarfir barna eða uppeldisskilyrði þeirra. Hugsun kæranda og athafnir markist af miklum óstöðugleika og takmörkuðu þoli gegn mótlæti. Þá bendi niðurstöður úr persónuleikamati til þess að kærandi sé í grundvallaratriðum ekki í miklum bata. Matsmaður fái ekki séð hvernig það geti samrýmst hagsmunum stúlkunnar að alast upp við þær aðstæður sem kærandi búi við og taka stúlkuna úr kæru og nátengdu umhverfi. Matsmaður hafi komist að þeirri niðurstöðu að forsjárhæfni kæranda sé skert og innsæi hennar í þarfir stúlkunnar gloppótt og byggist mjög mikið á óskhyggju og óraunhæfum væntingum.

Með dómi Héraðsdóms Reykjavíkur 8. júlí 2021 hafi kærandi verið svipt forsjá dóttur sinnar. Landsréttur hafi staðfest þá niðurstöðu með dómi réttarins 22. október 2021 í máli nr. 483/2021.

Með úrskurði Barnaverndarnefndar B, dags. 25. janúar 2022, hafi verið ákveðið að umgengni kæranda við dóttur sína færi fram tvisvar sinnum á ári, í eina klukkustund í senn, undir eftirliti starfsmanns barnaverndar, ásamt því að fósturmóður yrði heimilt að vera viðstödd umgengni.

Stúlkan hafi verið vistuð utan heimilis frá 16. júní 2019. Frá þeim tíma hafi kærandi ítrekað fallið í neyslu á ný og umgengni meðal annars af þeim sökum takmörkuð. Reynslan hafi svo sýnt að kærandi hafi ekki getað staðið við mæta til umgengni vegna neyslu. Fósturmóðir telji að rýmri umgengni sé andstæð hagsmunum stúlkunnar og það séu augljóslega ekki hagsmunir hennar að vinna að tengslamyndun við foreldri sem sé ekki til staðar. Þessi ályktun fái stoð í fyrirliggjandi matsgerðum.

Stúlkunni hafi verið skipaður talsmaður í samræmi við 3. mgr. 46. gr. bvl. Tengsl stúlkunnar við umönnunaraðila hafi verið metin á klínískan hátt og hafi það mat gefið til kynna að tengsl stúlkunnar við fósturmóður einkenndust af trausti og ástríki. Talsmaður hafi metið það mikilvægt að þau tengsl yrðu ræktuð áfram. Þá komi fram að stúlkan hafi ekki getað treyst á umönnun foreldra sinna og því ekki myndað öryggistengsl við þau.

Barnaverndarnefnd B telji að aukin umgengni kæranda við dóttur sína geti beinlínis verið henni skaðleg. Stúlkan hafi lítil tengsl við kæranda og hafi verið vistuð utan heimilis bróðurpart lífs síns. Á þeim tíma hafi kærandi verið í neyslu vímuefna og farið inn og út úr meðferðum sem hafi meðal annars leitt til þess að kærandi hafi ekki getað sinnt reglubundinni umgengni þann tíma sem stúlkan hafi verið í fóstri. Kærandi hafi engin gögn lagt fram í málinu sem sýni fram á að hún hafi verið edrú frá því í desember 2020, til að mynda gögn frá meðferðaraðilum.

Kærandi hafi verið svipt forsjá dóttur sinnar með dómi Landsréttar 22. október 2021. Markmið varanlegs fósturs sé að barn aðlagist og tilheyri fósturfjölskyldunni sem hafi tekið að sér uppeldi barnsins. Við slíkar aðstæður sé viðurkennt að hagsmunir barna kunni að krefjast þess að umgengni verði takmörkuð verulega. Slík sjónarmið séu höfð til hliðsjónar við ákvörðun barnaverndarnefndar um hina takmörkuðu umgengni og á því byggt að rýmri umgengni sé andstæð hagsmunum stúlkunnar og ósamrýmanleg þeim markmiðum sem stefnt sé að með ráðstöfun hennar í fóstur. Með því að ráðstafa stúlkunni í varanlegt fóstur sé markmiðið að búa stúlkunni nýja fjölskyldu til framtíðar og að ekki séu áform um að stúlkan tilheyri fleiri en einni fjölskyldu. Mikilvægt sé að stúlkan fái að mynda góð tengsl við fósturmóður sína í friði og ró.

Barnaverndarnefnd B tekur fram að nefndin telji hinn kærða úrskurð vera í fullu samræmi við tilgang og markmið barnaverndarlaga og að beitt hafi verið þeirri ráðstöfun sem hafi verið barninu fyrir bestu, sbr. 4. gr. bvl. Barnaverndarnefnd byggi á því að það þjóni hagsmunum barnsins best að umgengni hennar við kæranda verði takmörkuð með þeim hætti sem ákveðið hafi verið í hinum kærða úrskurði. Í því samhengi vísast til forsendna hins kærða úrskurðar sem sé tekið undir að öllu leyti.

Úrskurðurinn sé í fullu samræmi við meðalhófsreglu stjórnsýsluréttar. Með því að takmarka umgengni með þeim hætti sem hafi verið ákveðið sé dregið úr þeim neikvæðu áhrifum sem kærandi hafi á stúlkuna og líf hennar. Þá sé umgengnin í samræmi við það markmið að stúlkan aðlagist og tilheyri fósturfjölskyldu sinni. Barnaverndarnefnd telji að rýmri umgengnisréttur en ákveðinn hafi verið í hinum kærða úrskurði sé ósamrýmanlegur þeim markmiðum sem stefnt sé að með ráðstöfun stúlkunnar í fóstur. Því beri að staðfesta hinn kærða úrskurð. Með hliðsjón af hinum djúpstæða og langvarandi vanda sem kærandi hafi glímt við um langt árabil sé það mat barnaverndarnefndar að ekki sé grundvöllur fyrir tíðari umgengni kæranda við stúlkuna að svo stöddu.

Í athugasemdum Barnaverndarnefndar B, dags. 11. mars 2022, segir að barnaverndarnefnd hafni því alfarið að með úrskurði nefndarinnar hafi verið brotið gegn meðalhófs- og jafnræðisreglu. Með því að takmarka umgengni með þeim hætti sem hafi verið ákveðið í úrskurðinum sé dregið úr þeim neikvæðu áhrifum sem kærandi hafi á stúlkuna og líf hennar. Umgengnin sé í samræmi við það markmið að stúlkan aðlagist og tilheyri fósturfjölskyldu sinni og því samrýmist rýmri umgengni ekki hagsmunum stúlkunnar, að mati barnaverndarnefndar. Málsástæða kæranda um brot á jafnræðisreglu sé órökstudd og engum gögnum studd. Alþekkt sé að atvik í barnaverndarmálum séu misjöfn og þó að kveðið hafi verið á um rýmri umgengni forsjárlausra foreldra í einhverjum ótilgreindum málum þá sé af og frá að brotið hafi verið gegn jafnræðisreglu. Í viðbótarathugasemdum kæranda sé ekki vísað til tiltekinna mála þannig að samanburður sé þar af leiðandi ómögulegur.

Barnaverndarnefnd B hafni því alfarið að fósturmóðir hafi truflandi áhrif á umgengni líkt og kærandi haldi fram. Barnaverndarnefnd telji að viðvera fósturmóður í umgengni sé nauðsynleg út frá hagsmunum stúlkunnar, enda hafi stúlkan verið vistuð utan heimilis kæranda stærstan hluta ævi sinnar. Samkvæmt skýrslu talsmanns stúlkunnar hafi stúlkan ekki myndað öryggistengsl við foreldra sína og ekki getað treyst á umönnun þeirra. Stúlkan hafi því lítil tengsl við kæranda og því sé nauðsynlegt að mati barnaverndarnefndar, meðal annars vegna ungs aldurs stúlkunnar, að fósturmóðir verði viðstödd umgengni.

Í viðbótarathugasemdum kæranda sé vísað til þess að samkvæmt 2. mgr. 74. gr. bvl. séu fósturforeldrar barns í varanlegu fóstri aðilar að máli um umgengni samkvæmt 74. gr. og að þeir skuli taka þátt í gerð samnings um umgengni, geti óskað breytinga á áður ákvarðaðri umgengni og séu aðilar að úrskurðarmálum til úrskurðarnefndar velferðarmála. Þá komi fram hjá kæranda að ekki sé að sjá að fósturmóður hafi verið gefinn kostur á að vera aðili að þessu máli „þrátt fyrir klára lagaskyldu þess efnis.“

Framangreint ákvæði hafi komið inn í barnaverndarlög með lögum nr. 80/2011 og þá verið nýmæli um réttarstöðu fósturforeldra við ákvörðun um umgengni. Í athugasemdum um ákvæðið í frumvarpi því sem hafi orðið að lögum nr. 80/2011 sé ljóst að tilgangurinn hafi verið að bæta sérstaklega réttarstöðu þeirra sem taki barn í varanlegt fóstur, meðal annars með því að mæla fyrir um að fósturforeldrar barns í varanlegu fóstri yrðu aðilar að máli um umgengni barnsins við foreldra eða aðra nákomna. Í þessu felist meðal annars að fósturforeldrar geti skotið úrskurði um umgengni til úrskurðarnefndar velferðarmála. Ekki komi fram í frumvarpinu að ætlast sé til þess að fósturforeldrar þurfi að vera aðilar að málum fyrir úrskurðarnefndinni þegar kynforeldrar kæra úrskurð barnaverndarnefnda til úrskurðarnefndarinnar. Barnaverndarnefnd telji því að ekki hafi verið nauðsynlegt að fósturmóðir væri aðili að málinu, enda liggi fyrir afstaða hennar í gögnum málsins. Ef úrskurðarnefnd velferðarmála sé á öðru máli og telji að nauðsynlegt hefði verið að fósturmóðir ætti aðild að málinu hafi það staðið kæranda nær að huga að þessu atriði þegar kærandi hafi lagt grunn að málatilbúnaði sínum sem sóknaraðili málsins. Undir þessum kringumstæðum gæti komið til álita að vísa málinu frá úrskurðarnefndinni, án kröfu.

IV. Afstaða fósturmóður

Í hinum kærða úrskurði kemur fram að fósturmóðir vilji að umgengni stúlkunnar við kynforeldra verði ekki oftar en einu sinni á ári að því gefnu að foreldrar séu ekki í fangelsi eða í neyslu vímuefna. Stúlkan hafi farið í fóstur níu mánaða gömul og á þeim tíma sem stúlkan hafi verið vistuð utan heimilis hafi hún hitt kynmóður í tvígang, en annars í gegnum fjarfundabúnað. Fósturmóðir leggi áherslu á að það liggi fyrir að stúlkan þekki ekki foreldra sína, það hafi bæði komið fram í umgengni sem og verið undirstrikað í dómi þar sem foreldrar hafi verið sviptir forsjá. Það sé mat fósturmóður að stúlkan sé glaðlynd og góð við alla en fyrir liggi engin merki um tengsl stúlkunnar við foreldra. Fósturmóðir bendi enn fremur á að tilgangurinn með umgengni í varanlegu fóstri sé að barn þekki uppruna sinn en ekki að efla eða varðveita tengsl sem séu ekki til staðar.

V. Afstaða barns

Vegna ungs aldurs stúlkunnar var henni ekki skipaður talsmaður til að afla afstöðu hennar til umgengni.

VI.  Niðurstaða

D er X ára gömul stúlka sem lýtur forsjá Barnaverndarnefndar B. Kærandi er kynmóðir stúlkunnar.

Með hinum kærða úrskurði frá 25. janúar 2022 var ákveðið að kærandi hefði umgengni við stúlkuna tvisvar sinnum á ári, í eina klukkustund í senn, undir eftirliti starfsmanns barnaverndar ásamt því að fósturmóður yrði heimilt að vera viðstödd umgengni.

Kærandi krefst þess að fá umgengni við barn sitt þrisvar sinnum á ári, klukkustund í senn. Þá krefst kærandi þess að fósturmóðir verði ekki viðstödd umgengni en kærandi samþykki að umgengnin verði undir eftirliti Barnaverndarnefndar B. Barnaverndarnefnd B krefst þess að hinn kærði úrskurður verði staðfestur.

Í hinum kærða úrskurði kemur fram að við ákvörðun um umgengni þurfi barnaverndarnefnd sem endranær að meta hagsmuni og þarfir barns og gæta þess að umgengni sé í samræmi við markmið fósturráðstöfunar. Með vísan til fyrirliggjandi gagna telji barnaverndarnefnd að það séu lítil tengsl við kæranda þar sem stúlkan sé búin að vera vistuð utan heimilis frá því í júní 2019. Kærandi hafi lengi vel ekki náð að sinna reglubundinni umgengni við stúlkuna vegna fíknisjúkdóms sem hafi orðið til þess að tengsl stúlkunnar við hana séu lítil. Aftur á móti hafi stúlkan myndað góð tengsl við fósturmóður sína og líti á hana sem móður sína. Samkvæmt 74. gr. bvl. eigi barn í fóstri rétt á umgengni við foreldra og aðra sem séu því nákomnir. Með umgengni sé átt við samveru og önnur samskipti. Samkvæmt 2. mgr. 74. gr. bvl. eigi foreldrar rétt á umgengni við barn í fóstri, nema umgengni sé bersýnilega andstæð hagsmunum og þörfum barnsins og ósamrýmanleg þeim markmiðum sem stefnt sé að með ráðstöfun þess í fóstur. Við mat á þessu skuli meðal annars taka tillit til þess í hversu langan tíma fóstri sé ætlað að vara. Í dómi Héraðsdóms Reykjavíkur í júlí 2021 hafi foreldrar stúlkunnar verið sviptir forsjá dóttur sinnar. Sú niðurstaða hafi verið staðfest með dómi Landsréttar þann 22. október 2021. Í dómi Landsréttar komi fram að barnið hefði frá níu mánaða aldri verið í umsjá annarra en foreldra sinna. Barnið hafi dafnað vel og aðlagast öllu sínu félagslega umhverfi í fósturvistun. Þá sé vísað til matsgerðar dómkvadds matsmanns og vitnisburðar hans fyrir héraðsdómi þar sem fram hafi komið að kærandi glími við fíknivanda, langa áfallasögu og stríði við djúpstæða bresti í persónuleika sem þyrfti endurhæfingar við. Það sé mat Barnaverndarnefndar B, þegar allt framangreint sé virt, að það þjóni hagsmunum stúlkunnar best við núverandi aðstæður að umgengni kæranda við stúlkuna verði tvisvar sinnum á ári í klukkustund í senn, undir eftirliti starfsmanns barnaverndar, ásamt því að fósturmóður yrði heimilt að vera viðstödd umgengni.

Samkvæmt 1. mgr. 74. gr. bvl. á barn rétt á umgengni við foreldra og aðra sem eru því nákomnir. Foreldrar eiga með sama hætti rétt á umgengni við barn sitt í fóstri samkvæmt 2. mgr. sömu lagagreinar, nema umgengni sé bersýnilega andstæð hagsmunum og þörfum barnsins og ósamrýmanleg þeim markmiðum sem stefnt er að með ráðstöfun þess í fóstur. Við mat á þessu skal meðal annars taka tillit til þess hversu lengi fóstri er ætlað að vara. Samkvæmt 3. mgr. lagagreinarinnar skal taka afstöðu til umgengni barns, sem ráðstafað er í fóstur, við foreldra og aðra nákomna og skal taka mið af því hvað þjóni best hagsmunum barnsins. Samkvæmt 4. mgr. sömu lagagreinar hefur umdæmisráð barnaverndar úrskurðarvald um ágreiningsefni er varða umgengni barns við foreldra og aðra nákomna, hvort sem það varðar rétt til umgengni, umfang umgengnisréttarins eða framkvæmd.

Það er meginregla í barnaverndarstarfi að hagsmunir barns skuli ávallt vera í fyrirrúmi og beita skuli þeim ráðstöfunum sem barni eru fyrir bestu. Við úrlausn þessa máls ber því að líta til þeirrar stöðu sem stúlkan er í. Það er gert til að unnt sé að taka ákvörðun um umgengni hennar við kæranda á þann hátt að hún þjóni hagsmunum hennar best, sbr. 3. mgr. 74. gr. bvl.

Að mati úrskurðarnefndarinnar ber því fyrst og fremst að líta til hvaða hagsmuni stúlkan hefur af umgengni við kæranda. Í því sambandi verður að horfa til þess að stúlkan er nú í varanlegu fóstri hjá fósturmóður. Samkvæmt gögnum málsins hefur stúlkan myndað góð tengsl við fósturmóður og lítur á hana sem móður sína. Aftur á móti hafa ekki skapast djúp geðtengsl við kæranda sem endurspegla þá staðreynd að stúlkan hefur verið vistuð utan heimilis bróðurpart lífs síns, eða frá 16. júní X þegar stúlkan var rúmlega X mánaða gömul. Þá hefur kærandi frá þeim tíma fallið í neyslu á ný og ekki náð að sinna reglubundinni umgengni. Jafnframt er til þess að líta að markmiðið með umgengni kæranda við stúlkuna er ekki að reyna styrkja tengsl hennar við kæranda, heldur viðhalda þeim tengslum sem þegar eru fyrir hendi, ekki síst í þeim tilgangi að stúlkan þekki uppruna sinn. Með hliðsjón af ungum aldri barnsins, litlum tengslum við kæranda og mikilli þörf fyrir öryggi, ró og stöðugleika er það mat úrskurðarnefndarinnar að við núverandi aðstæður verði að fallast sjónarmið Barnaverndarnefndar B og að sú umgengni sem ákveðin var sé hæfileg. 

Hvað varðar kröfu kæranda um að fósturmóðir verði ekki viðstödd umgengni verður að líta til þess að stúlkan hefur lítil tengsl við kæranda. Með hliðsjón af þeim gögnum, sem fyrir liggja í máli þessu, er það mat úrskurðarnefndar velferðarmála að nauðsynlegt sé út frá hagsmunum stúlkunnar að fósturmóður verði heimilt að vera viðstödd umgengni.

Með vísan til alls framangreinds er það niðurstaða úrskurðarnefndarinnar að umgengni kæranda við stúlkuna hafi verið ákveðin í samræmi við þau sjónarmið sem leggja beri til grundvallar samkvæmt 2. og 3. mgr. 74. gr. bvl. Í því felst að úrskurðarnefndin telur ekki rök fyrir því að meðalhófsreglan, réttmætisreglan eða jafnræðisreglan hafi verið brotin. Með vísan til alls þess, sem að framan greinir, ber því að staðfesta hinn kærða úrskurð Barnaverndarnefndar B.

Lögmaður kæranda vísar til þess að fósturmóður hafi ekki verið gefinn kostur á að vera aðili að máli þessu, þrátt fyrir lagaskyldu þess efnis. Ljóst er að afstaða fósturmóður til umgengni kæranda við stúlkuna lá fyrir áður en Barnaverndarnefnd B úrskurðaði um umgengni. Afstaða fósturmóður liggur því fyrir í gögnum málsins og er það í samræmi við 74. gr. a. bvl.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Úrskurður Barnaverndarnefndar B frá 25. janúar 2022 varðandi umgengni D, við A, er staðfestur.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Kári Gunndórsson