Matsmál nr. 7/2019, úrskurður 10. október 2019
Fimmtudaginn 10. október 2019 var í matsnefnd eignarnámsbóta tekið fyrir matsmálið nr. 7/2019
Vegagerðin
gegn
Ásgeiri Núpan Ásgeirssyni
og kveðinn upp svohljóðandi
ú r s k u r ð u r :
I
Skipan matsnefndar eignarnámsbóta:
Matsnefnd eignarnámsbóta er í máli þessu skipuð Valgerði Sólnes, lektor, varaformanni, ásamt þeim Magnúsi Leópoldssyni, löggiltum fasteignasala, og Vífli Oddssyni, verkfræðingi, sem varaformaður kvaddi til starfans samkvæmt 2. mgr. 2. gr. laga nr. 11/1973 um framkvæmd eignarnáms.
II
Matsbeiðni, eignarnámsheimild, aðilar og matsandlag:
Með matsbeiðni 6. júní 2019 fór Vegagerðin, kt. 680269-2899, Borgartúni 5-7, 105 Reykjavík (hér eftir eignarnemi), þess á leit við matsnefnd eignarnámsbóta að hún legði mat á bætur vegna eignarnáms á landi tveggja landspildna undir vegsvæði þjóðvegar, Hringveg um Hornafjörð, sem í beiðninni er lýst með svofelldum hætti: „[A]nnars vegar [óskipt land] í eigu jarðanna Árnaness 1 (159454), 2 (159456). 3 (159457) og 4 (159458) auk Hríseyjar (209751) og hins vegar [óskipt land] í eigu jarðanna Árnaness 1, 2, 3 og 4.“
Um heimild til eignarnámsins vísar eignarnemi til VII. kafla vegalaga nr. 80/2007, sbr. lög nr. 11/1973. Eignarnámsheimildin er í 37. gr. vegalaga.
Eignarnámsþoli er Ásgeir Núpan Ásgeirsson, [. Eignarnámsþoli er eigandi 20% hluta í Árnanesi 4, landnúmer 159458 (á móti 20% hluta Hjalta Egilssonar, [...], 20% hluta Eiríks Egilssonar, [...], sem báðir eru til heimilis að [...], og 40% hluta Akurnesbúsins ehf., kt. 540714-0880, Akurnesi 2, 781 Höfn í Hornafirði). Um áðurgreinda eignarhluta Hjalta og Eiríks Egilssona er fjallað í úrskurði matsnefndar eignarnámsbóta í máli nr. 6/2019 og eignarhluta Akurnesbúsins ehf. í úrskurði nefndarinnar í máli nr. 8/2019, sem kveðnir voru upp í dag. Í úrskurðunum kemur fram að eignarnámsþoli eigi 5% eignarhlut í Hrísey á móti 47,5% hluta Akurnesbúsins ehf. og 47,5% hluta Hjalta og Eiríks Egilssonar.
Matsandlagið er nánar tiltekið:
1. 112.286 fermetra landspilda í óskiptu landi Árnaness 1, 2, 3 og 4 auk Hríseyjar milli vegstöðva 9390 og 12200, miðað við 40 metra breitt vegsvæði, það er 20 metra frá miðlínu til hvorrar handar.
2. 28.599 fermetra landspilda í óskiptu landi Árnaness 1, 2, 3 og 4 milli vegstöðva 12820 og 13527, miðað við 40 metra breitt vegsvæði, það er 20 metra frá miðlínu til hvorrar handar.
III
Málsmeðferð:
Mál þetta var fyrst tekið fyrir fimmtudaginn 18. júní 2019. Eignarnemi lagði fram matsbeiðni ásamt 21 tölu- og stafsettu fylgiskjali. Matsnefndin lagði fram afrit boðunarbréfa. Málinu var að því búnu frestað til vettvangsgöngu.
Þriðjudaginn 25. júní 2019 var málið tekið fyrir. Gengið var á vettvang og aðstæður skoðaðar. Af hálfu eignarnema var lögð fram bókun þar sem greinir meðal annars: „Eignarnámsþoli í ofangreindu máli vekja athygli matsnefndar eignarnámsbóta á eftirfarandi atriðum: 1. Að hann mótmælir ákvörðun Vegagerðarinnar um eignarnám og hún verði kærð skv. heimild til ráðherra. Komi til þess að ráðherra staðfesti ákvörðunina mun eignarnámsþoli leita réttar síns fyrir dómstólum. 2. Að hann mótmælir umráðatöku Vegagerðarinnar á landi hans meðan ekki hefur verið skorið endanlega úr um lögmæti ákvörðunar Vegagerðarinnar um eignarnám.“ Þá var málsaðilum gefinn frestur til að leggja fram greinargerð.
Mánudaginn 26. ágúst 2019 var málið tekið fyrir. Matsnefndin lagði fram afrit fundargerðar vegna vettvangsgöngu 25. júní 2019. Þá hafði matsnefndinni borist til framlagningar greinargerð eignarnema ásamt tveimur fylgiskjölum og greinargerð eignarnámsþola ásamt fimm tölusettum fylgiskjölum. Voru skjöl þessi lögð fram. Af hálfu eignarnámsþola var lagt fram málskostnaðaryfirlit ásamt tveimur nýjum fylgiskjölum varðandi æðarvarp. Af hálfu eignarnema var lagt fram skjal, þar sem eignarnemi vísar til athugasemda sinna við greinargerð eignarnámsþola í máli nr. 6/2019, sem rekið er fyrir matsnefnd eignarnámsbóta, ásamt fylgiskjölum og málflutningsræðu fyrir nefndinni, og telur þær eiga við í þessu máli að því er varðar land undir vegstæði. Var málið að því búnu flutt munnlega fyrir matsnefndinni og eftir lögmanni eignarnámsþola bókað að hann byggi í þessu máli á málatilbúnaði og málflutningi eignarnámsþola í máli nr. 6/2019, sem einnig sé rekið fyrir nefndinni, eftir því sem við eigi. Var málið tekið til úrskurðar að því búnu.
Matsnefnd eignarnámsbóta aflaði eftir þetta svofelldra upplýsinga í málinu:
Með tölvubréfi 5. september 2019 fór matsnefnd eignarnámsbóta þess á leit við lögmann eignarnema, að eignarnemi veitti matsnefndinni upplýsingar um lengdarsnið fyrirhugaðrar veglínu þjóðvegarins, Hringvegar um Hornafjörð, sem sýndi hæð vegarins og hæð landsins. Með tölvubréfi lögmanns eignarnema sama dag bárust nefndinni umbeðnar upplýsingar.
Með tölvubréfi 4. október 2019 fór matsnefnd eignarnámsbóta þess á leit við eignarnema að hann uppfærði tilboð sitt til eignarnámsþola með tilliti til breytts eignarhalds á Hrísey. Með tölvubréfi lögmanns eignarnema 8. október 2019 til matsnefndar barst uppfært tilboð eignarnema.
IV
Sjónarmið eignarnema:
Eignarnemi telur hæfilegar eignarnámsbætur til eignarnámsþola vera 30 krónur á fermetra, eða 300.000 krónur á hektara. Þannig nemur uppfært tilboð eignarnema 8. október 2019 vegna hlutdeildar eignarnámsþola í 112.286 fermetra landspildu í óskiptu landi Árnaness 1, 2, 3 og 4 auk Hríseyjar milli vegstöðva 9390 og 12200 168.429 krónum. Tilboð eignarnema vegna hlutdeildar eignarnámsþola í 28.599 fermetra landspildu í óskiptu landi Árnaness 1, 2, 3 og 4 milli vegstöðva 12820 og 13527 nemur 42.898 krónum.
Við mat á bótum vísar eignarnemi til þess að litið hafi verið til samninga í hliðstæðum málum og upplýsinga um verð á landi við kaup og sölu jarða. Bendir eignarnemi á að mikill meirihluti eigenda jarða í Hornafirði hafi þegar samið við eignarnema á grundvelli áðurgreinds tilboðs. Í því samhengi vísar eignarnemi til kaupsamnings 15. desember 2014, [...]. Vísar eignarnemi til þess að talið sé að stærð þeirrar jarðar sé á milli 2000 og 3000 hektarar og að það hektaraverð sé því margfalt lægra verð en það sem tilboð eignarnema til eignarnámsþola taki mið af. Telur eignarnemi að kaupsamningurinn gefi raunhæfa mynd af jarðaverði í Hornafirði.
Næst vísar eignarnemi til þess að fasteignamat matsandlagsins gefi nokkra vísbendingu um verðmæti þess, sbr. 27. gr. laga nr. 6/2001 um skráningu og mat fasteigna. Nemi fasteignamat 2019 vegna 3,3 hektara ræktaðs lands Árnaness 4 330.000 krónum eða 100.000 krónum á hektara.
Um viðmiðunarverð vísar eignarnemi einnig til úrskurðar matsnefndar eignarnámsbóta 28. júlí 2009 í máli nr. 2/2009, þar sem bætur vegna landspildu úr landi Auðshaugs í Vesturbyggð voru ákveðnar 225.000 krónur á hektara, og 14. september 2012 í máli nr. 2/2012, þar sem bætur vegna landspildu úr landi Grænaness í Strandabyggð voru ákveðnar 250.000 krónur á hektara.
Um landshætti matsandlagsins vísar eignarnemi til þess að samkvæmt lýsingu á gróðurfari jarða í fyrirhugaðri veglínu, sem unnin hafi verið fyrir eignarnema í ágúst 2019, einkennist landspildur í óskiptu landi annars vegar Árnaness 1, 2, 3 og 4 auk Hríseyjar (milli vegstöðva 9390 og 12200) og hins vegar Árnaness 1, 2, 3 og 4 (milli vegstöðva 12820 og 13527) af sjávarflæðagróðri, deiglendi, mýrlendi ásamt skika af flóa. Er það álit eignarnema að matsandlagið teljist því fremur rýrt að gæðum og að ekkert bendi til þess að það land, sem eignarnámsþolar haldi eftir, muni rýrna í verði vegna staðsetningar nýja vegarins.
Að síðustu vísar eignarnemi eins og áður greinir til athugasemda sinna við greinargerð eignarnámsþola í máli nr. 6/2019, sem rekið er fyrir matsnefnd eignarnámsbóta, ásamt fylgiskjölum og málflutningsræðu fyrir nefndinni, og telur þær eiga við í þessu máli að því er varðar land undir vegstæði.
V
Sjónarmið eignarnámsþola:
Af hálfu eignarnámsþola er þess krafist að eignarnámsbætur til handa eignarnámsþola verði ákveðnar 44.915.975 krónur.
Tekur kröfugerð eignarnámsþola mið af því að greiða beri bætur fyrir hið eignarnumda land, það er matsandlagið, en einnig áhrif fyrirhugaðs vegar á verðmæti annars landssvæðis í hans eigu. Áréttar eignarnámsþoli í því samhengi að sér beri fullt verð fyrir hin eignarnumdu verðmæti og að ekki eigi að fullu við hefðbundin sjónarmið skaðabótaréttar varðandi sönnun á skaðabótaskyldu tjóni. Hafi eignarnámsþoli uppfyllt sönnunarkröfur með málatilbúnaði sínum, áliti löggilts fasteignasala og öðrum framlögðum gögnum. Þá sé matsnefnd eignarnámsbóta sérstaklega skipuð til að ákvarða tjón í tilefni eignarnáms og búi nefndin yfir víðtækri sérþekkingu og á henni hvíli sjálfstæð rannsóknarskylda. Er töluleg kröfugerð eignarnámsþola reist á sérfræðiáliti Jóns Hólms Stefánssonar, löggilts fasteignasala, frá því í ágúst 2019, sem eignarnámsþoli aflaði. Verðmatið ber heitið „Hringvegur um Hornafjörð - leið 2, 3 og 3b. Áhrif vegagerðar 3b á verðgildi viðkomandi jarða.“ Í álitinu segir meðal annars að skoðað hafi verið fyrirhugað vegstæði, meðal annars um eignarlönd eignarnámsþola, svonefnd leið 3b, og hver áhrif þeirrar vegalagningar myndi hafa á verðgildi jarðanna. Er kröfugerð eignarnámsþola nánar sundurliðuð á svofelldan hátt:
Í fyrsta lagi krefst eignarnámsþoli samtals 3.930.090 króna fyrir landspildu í óskiptu landi Árnaness 1, 2, 3 og 4 auk Hríseyjar (milli vegstöðva 9390 og 12200), þar af 3.144.088 króna vegna 20% eignarhlutdeildar í Árnanesi 4 og 786.002 króna vegna 5% eignarhlutdeildar í Hrísey, og 1.000.965 króna fyrir landspildu í óskiptu landi Árnaness 1, 2, 3 og 4 (milli vegstöðva 12820 og 13527), eða samtals 4.931.055 krónur. Er í báðum tilvikum miðað við að greiða skuli 700 krónur fyrir hvern fermetra í samræmi við niðurstöðu sérfræðiálitsins.
Í öðru lagi krefst eignarnámsþoli bóta samtals að fjárhæð 37.485.000 krónur vegna annars lands sem hann telur að missi verð- og notagildi sitt með öllu vegna vegarins samkvæmt sérfræðiálitinu. Um ræðir tvær landspildur sjávarmegin veglínu, það er 130 hektara landspildu í óskiptu landi Árnaness 1, 2, 3 og 4 auk Hríseyjar (milli vegstöðva 9390 og 12200) og 3,1 hektara landspildu í Hrafnsey sem heyrir undir óskipt land Árnaness 1, 2, 3 og 4 (milli vegstöðva 12820 og 13527). Eru stærðarútreikningar þessir reistir á útreikningum lögmanna eignarnámsþola sem framkvæmdir voru með hjálp flatarmælis vefsíðunnar map.is. Eignarnámsþoli krefst einnig bóta vegna verðrýrnunar á landsvæði í sinni eigu norðan fyrirhugaðrar veglínu án þess að tilgreina krónutölu í því samhengi, heldur vísar hann til niðurstöðu sérfræðiálitsins þess efnis að verðrýrnun þessa landsvæðis nemi 3.000.000 krónum á hektara og leggur fyrir matsnefnd eignarnámsbóta að meta þetta sérstaklega.
Um tvær ofangreindar kröfur styðjast eignarnámsþolar eins og áður greinir við sérfræðiálit löggilts fasteignasala, þar sem komist sé að niðurstöðu um að greiða beri eignarnámsbætur sem nemi 700 krónum á fermetra, eða 7.000.000 krónur á hektara fyrir þær landspildur sem fara undir fyrirhugaðan veg, svo og að greiða beri bætur sömu fjárhæðar fyrir allt land sjávarmegin veglínu sem yrði lítt nothæft vega vegalagningarinnar, með röksemdum sem nánar greinir í álitinu. Verðrýrnun á landi norðan veglínu er í álitinu talið nema 300 krónum á fermetra, eða 3.000.000 krónur á hektara. Um þetta segir meðal annars í álitinu að fyrirhuguð vegalagning eigi að koma sjávarmegin og neðan við bæjarhólinn í Árnanesi og þar sé einstakt útsýni og víðsýnt. Allt land sjávarmegin vegarins yrði lítt nothæft. Neðsti hluti jarðarinnar, ásamt eyjum úti fyrir, sé sem söluvara til útivistar og búsetu, miðað við dreifða frístundabyggð, í eftirsóttum og háum verðflokki. Land ofan vegarins yrði vart nothæft til bygginga vegna umferðarhávaða og sjónmengunar, í stað kyrrðar sem nú ríki þar. Um ræði skemmd á ósnortnum náttúruperlum, sem að óbreyttu séu dýrmætar hverjum þeim sem þær eigi, og að það sé ábyrgðarhluti að skemma slíkar náttúruperlur, einkanlega þegar sátt geti verið um aðrar útfærslur sem skili svipaðri niðurstöðu. Landsvæðið sé eftirsótt búsetusvæði enda mjög vel til fallið til hvers kyns landbúnaðar og afar eftirsótt af ferðamönnum umfram mörg önnur svæði hér á landi og nánast ekkert land sé til sölu á frjálsum markaði.
Til viðbótar vísar eignarnámsþoli til þess að hann hafi reynt að afla sér upplýsinga um söluverð hliðstæðra landareigna og ekki sé mikið um þær. Hann vísar þó til munnlegra upplýsinga um kaupverð á Svínhólum í Hornafirði, landnúmer 159397, sem seld hafi verið í maí 2017 með 10,6 hektara af ræktuðu landi og muni kaupverð hafa numið um 80.000.000 krónum.
Í þriðja lagi krefst eignarnámsþoli 500.000 króna vegna fyrirsjáanlegrar eyðileggingar á æðarvarpi í Hrafnsey. Æðarvarp í eynni hafi aukist undanfarin ár og 2015 hafi um 50-60 hreiður verið á svæðinu en um 100 talsins vorið 2019 og fjöldinn aukist með hverju ári. Hafi eignarnámsþolar stundað dúntekju á svæðinu til sölu og framkvæmdin muni eyðileggja þá tekjumöguleika. Að virtu magni af hreinsuðum æðardún úr eynni árin 2016, 2017 og 2018 áætlar eignarnámsþoli að afla mætti um 2 kg af hreinsuðum æðardún á ársgrundvelli og tekur krafa hans um bætur mið af því magni til næstu 25 ára miðað við 200.000 krónur fyrir hvert kg samkvæmt upplýsingum Æðarræktarfélags Íslands um meðalverð æðardúns, sem fyrir liggja í málinu.
Í fjórða lagi krefst eignarnámsþoli 2.000.000 króna vegna rasks og ónæðis á framkvæmdatíma. Fyrirhuguð framkvæmd muni taka nokkur ár miðað við fyrirliggjandi upplýsingar sem ljóst megi vera að valdi miklu raski og ónæði.
Þá krefst eignarnámsþoli málskostnaðar að skaðlausu úr hendi eignarnema, sem samkvæmt fyrirliggjandi málskostnaðaryfirliti nemur 9.550.041 krónu vegna lögfræðiþjónustu að meðtöldum virðisaukaskatti og 98.774 krónum vegna öflunar verðmats löggilts fasteignasala, samtals að fjárhæð 9.860.545 krónur. Málskostnaðaryfirlitið tekur ósundurgreint til vinnu vegna máls eignarnámsþola og fimm annarra mála sem lögmenn eignarnámsþola hafa rekið fyrir matsnefnd eignarnámsbóta, það er mála nr. 2/2019, 3/2019, 4/2019, 6/2019 og 7/2019 og reikningurinn tekur ósundurgreint til vinnu vegna máls eignarnámsþola og fjögurra þessara mála. Krefst eignarnámsþoli þess að við ákvörðun málskostnaðar verði tekið tillit til umfangs málsins, þar sem fyrir liggi að eignarnemi hafi staðið í málarekstri gegn eignarnámsþolum um árabil.
Að síðustu vísar eignarnámsþoli eins og áður greinir til þess að hann byggi í þessu máli eftir því sem við eigi á málatilbúnaði og málflutningi eignarnámsþola í máli nr. 6/2019, sem einnig sé rekið fyrir nefndinni.
VI
Niðurstaða matsnefndar:
Eignarnám á landspildum eignarnámsþola er til komið á grundvelli 37. gr. vegalaga í þágu framkvæmda við nýbyggingu þjóðvegar, Hringvegar um Hornafjörð, á um 18 km löngum kafla. Um ræðir vegalagningu frá Hólmi vestan Hornafjarðarfljóts, sem liggur sunnan Stórabóls, í suðurenda Skógeyjar, í norðurhluta Hríseyjar og Hrafnseyjar, sunnan Hafnarness, að núverandi Hafnarvegi. Þaðan liggur veglínan norðan við Flóa að núverandi vegi vestan Míganda allt til Haga. Núverandi vegstæði austan Haga verður á hinn bóginn endurbyggt allt til vegmarka endurnýjaðs vegar sem liggur að göngum í Almannaskarði. Af hálfu eignarnema er fram komið að framkvæmdin sé liður í að bæta umferðaröryggi á þjóðvegi, það er Hringvegi um Hornafjörð, og að vegurinn verði 8 metra breiður með bundnu slitlagi og öryggissvæði meðfram vegi þar sem því verði við komið, en vegrið þess utan, svo og að nýjar brýr yfir Djúpá, Hornafjarðarfljót, Hoffellsá og Bergá verði 9 metrar að breidd.
Samkvæmt 1. mgr. 72. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 verður eignarnámi ekki við komið nema almenningsþörf krefji og þurfi til þess lagafyrirmæli og komi fullt verð fyrir. Samkvæmt 1. mgr. 2. gr. laga nr. 11/1973 sker matsnefnd eignarnámsbóta úr ágreiningi um eignarnámsbætur og annað endurgjald, sem ákveða á samkvæmt lögunum.
Í réttarframkvæmd hefur sú meginregla verið talin gilda við ákvörðun fjárhæðar eignarnámsbóta að miða beri bætur við sölu- og markaðsvirði eignar, nema útreikningur á grundvelli notagildis eignar leiði á hinn bóginn til hærri niðurstöðu en ætlað sölu- eða markaðsverð, svo og að í undantekningartilvikum geti eignarnámsþoli átt rétt á bótum sem ákvarðaðar eru á grundvelli enduröflunarverðs, sbr. t.d. dóma Hæstaréttar 18. október 2012 í máli nr. 233/2011 og 10. apríl 2014 í máli nr. 802/2013. Með sölu- eða markaðsvirði eignar er átt við það verð sem ætla má að fengist fyrir eignina við sölu hennar. Þegar bætur eru ákveðnar á grundvelli notagildis er leitast við að staðreyna þann líklega arð sem eignin getur gefið af sér á ársgrundvelli að teknu tilliti til endingartíma og vaxta. Þá koma bætur á grundvelli enduröflunarverðs aðeins til greina í undantekningartilvikum, t.d. þeim sjaldgæfu tilvikum þegar svo hagar til að eignarnámsþola er skylt vegna fyrirmæla í lögum að halda áfram tiltekinni starfsemi sem hann hefur stundað á þeirri eign sem hann hefur verið sviptur.
Matsnefnd eignarnámsbóta fór á vettvang 25. júní 2019 ásamt lögmönnum aðila og kynnti sér aðstæður. Eignarnámið tekur til áðurgreindra tveggja landspildna, þar sem um ræðir 112.286 fermetra landspildu í óskiptu landi Árnaness 1, 2, 3 og 4 auk Hríseyjar (milli vegstöðva 9390 og 12200) og 28.599 fermetra landspildu í óskiptu landi Árnaness 1, 2, 3 og 4 (milli vegstöðva 12820 og 13527), sem samkvæmt gögnum málsins einkennast af sjávarflæðagróðri, deiglendi, mýrlendi ásamt litlum skika af flóa. Vettvangsathugun leiddi í ljós gróðursælt en fjölbreytt landslag fyrir landi eignarnámsþola, þ. á m. beitiland, ræktað land og eyjur.
Er stærð og hlutdeild eignarnámsþola í landspildunum tveimur lýst hér á undan og óumdeild, að undanskilinni eignarhlutdeild hans í Hrísey. Undir meðferð málsins fyrir matsnefnd eignarnámsbóta kom upp ágreiningur um eignarhlutdeild eignarnámsþola í Hrísey. Hafði eignarnemi byggt á því að eignarhald Hríseyjar væri á hendi Akurnesbúsins ehf., gegn staðhæfingum þess efnis að félagið ætti þar 47,5% eignarhluta, Hjalti og Eiríkur Egilssynir ættu þar jafnstóran hluta og eignarnámsþoli 5% eignarhluta. Undir meðferð máls nr. 8/2019 fyrir matsnefndinni var fallist á hlutföllin svo breytt af hálfu eignarnema og verður þannig lagt til grundvallar að eignarnámsþoli eigi 5% eignarhlutdeild í Hrísey. Matsnefndinni barst 8. október 2019 uppfært tilboð eignarnema um bætur til handa eignarnámsþola að teknu tilliti til áðurgreindrar breytingar á eignarhaldi.
Við úrlausn máls þessa er til þess að líta að miða ber eignarnámsbætur við sölu- og markaðsvirði eignar, nema sérstakar ástæður standi til þess að reikna bætur á grundvelli notagildis eða enduröflunarverðs. Engar slíkar röksemdir liggja fyrir í málinu, að undanskilinni kröfu eignarnámsþola um bætur vegna ætlaðs tjóns á atvinnuhagsmunum hans í formi æðarvarps. Með sölu- eða markaðsvirði er eins og áður greinir átt við það verð sem ætla má að fengist fyrir eignina við sölu hennar. Þótt fyrir matsnefndinni liggi upplýsingar um stöku kaupsamning á landspildum í og við Hornafjörð, þar sem land eignarnámsþola er staðsett, er það álit nefndarinnar að ekki sé fyrir að fara virkum markaði um kaup og sölu lands á svæðinu. Verður niðurstaða um eignarnámsbætur á grundvelli markaðsverðs matsandlagsins því reist á heildstæðu mati, þar sem meðal annars er höfð hliðsjón af fyrirliggjandi gögnum, þeim sjónarmiðum sem greinir í 27. gr. laga nr. 6/2001 með síðari breytingum, úrskurðum matsnefndarinnar sjálfrar í hliðstæðum málum og sérþekkingu sem nefndin býr yfir.
Í fyrsta lagi þarf að ákveða fjárhæð eignarnámsbóta til handa eignarnámsþola fyrir þær landspildur sem fara undir nýtt vegstæði. Telur matsnefndin að tilboð eignarnema, 30 krónur á fermetra, gefi ekki raunhæfa mynd af verðmæti landsins. Þá álítur matsnefndin að verðmat það sem eignarnámsþolar lögðu fram og miðar við 700 krónur á fermetra gefi heldur ekki rétta mynd af verðmæti þess. Matsnefndin telur rétt að miða við að verðmæti landsvæðis austan Hornafjarðarfljóts nemi 60 krónum á fermetra eða 600.000 krónum á hektara. Er þá til þess að líta að landsvæðið sem um ræðir er á suðausturhorni landsins, í grennd við þéttbýliskjarna á Höfn í Hornafirði, það er gróðursælt og býr yfir náttúrufegurð, ásamt því að búa orðið við aukinn fjölda ferðamanna. Þá telur nefndin rök ekki standa til þess að gera greinarmun á verðmæti einstakra landspildna austan fljótsins. Fyrir 112.286 fermetra landspildu í óskiptu landi Árnaness 1, 2, 3 og 4 auk Hríseyjar (milli vegstöðva 9390 og 12200) þykja hæfilegar eignarnámsbætur þannig vera 336.858 krónur (112.286x0,05x60). Fyrir 28.599 fermetra landspildu í óskiptu landi Árnaness 1, 2, 3 og 4 (milli vegstöðva 12820 og 13527) þykja hæfilegar eignarnámsbætur vera 85.797 krónur (28.599x0,05x60). Samtals eru eignarnámsbætur vegna þessa þáttar 422.655 krónur.
Í öðru lagi er það álit matsnefndarinnar að eignarnámsþola beri bætur fyrir þau fjárhagslegu áhrif sem nýtt vegstæði hefur á það land sem hann halda eftir, það er verðrýrnun þar sem vegurinn skiptir landspildunum þannig að óhagræði hlýst af, án þess þó að til álita komi að beita heimildum 12. gr. laga nr. 11/1973. Matsnefndin telur rétt að miða verðrýrnun þessa við helming fermetraverðs vegna hins eignarnumda lands, það er 30 krónur á fermetra eða 300.000 krónur á hektara. Er það álit nefndarinnar að nýr vegur skipti landi eignarnámsþola á þann veg að verðrýrnun verði á landi sjávarmegin vegar sem nemi 130 hekturum í óskiptu landi Árnaness 1, 2, 3 og 4 auk Hríseyjar (milli vegstöðva 9390 og 12200) og 3,1 hektara í óskiptu landi Árnaness 1, 2, 3 og 4 (milli vegstöðva 12820 og 13527). Hæfilegar eignarnámsbætur vegna áðurgreindra landspildna sjávarmegin vegar sem eignarnámsþolar halda eftir, í sömu röð og þar greinir, þykja vera 1.950.000 krónur (130x0,05x300.000) og 46.500 krónur (3,1x0,05x300.000). Er stærð þessara landspildna reist á mælingum matsnefndarinnar, sem í aðalatriðum fer saman við þær mælingar lögmanna eignarnámsþola sem tilgreindar eru í kröfugerð þeirra fyrir nefndinni. Samtals eru eignarnámsbætur vegna þessa þáttar 1.996.500 krónur. Er kröfu eignarnámsþola um bætur fyrir ætluð fjárhagsleg áhrif, sem nýtt vegstæði hefði á annað það land sem hann heldur eftir, hafnað sem tilhæfulausri.
Í þriðja lagi er það álit matsnefndarinnar að til komi rask og ónæði vegna umsvifa eignarnema á framkvæmdatíma. Bætur vegna þessa þykja hæfilega ákveðnar 1.000.000 krónur.
Af hálfu eignarnámsþola er þess einnig krafist að honum verði úrskurðaðar bætur vegna fyrirsjáanlegrar eyðileggingar á æðarvarpi í Hrafnsey. Kveður eignarnámsþoli æðarvarp í eynni hafa aukist með ári hverju og hafi hreiður verið um 50-60 talsins árið 2015 en verið um 100 talsins vorið 2019. Hér er til þess að líta að nýting í tengslum við æðarvarp og dúntekju er ekki hafin af hálfu eignarnámsþola og hann hefur því ekki haft neinar tekjur af slíkri nýtingu til þessa, þrátt fyrir ætlaða möguleika til þessa fyrir landi hans í Hrafnsey, þar sem slík nýting mun þegar vera hafin af hálfu annarra en eignarnámsþola. Hafa eignarnámsþolar í máli nr. 6/2019 á hinn bóginn lagt fram og miðað kröfu sína um eignarnámsbætur, fyrir ætlað tjón af völdum fyrirhugaðs eignarnáms á varplendið og möguleika til æðarræktar fyrir landi sínu, við meðalverð æðardúns samkvæmt upplýsingum frá Æðarræktarfélagi Íslands. Í gögnum þess máls liggja og fyrir álit Náttúrufræðistofnunar Íslands 22. ágúst 2019, sem eignarnemi aflaði, ódagsett álit sömu stofnunar frá því í ágúst 2019, sem eignarnámsþoli aflaði, og tölvubréf formanns Æðarræktarfélags Íslands 10. september 2019, sem matsnefnd eignarnámsbóta aflaði eftir beiðni eignarnámsþola í máli nr. 6/2019. Eins og áður greinir byggja aðilar þessa máls á málatilbúnaði sínum í máli matsnefndar eignarnámsbóta nr. 6/2019. Í áliti náttúrufræðistofnunar 22. ágúst 2019 greinir meðal annars að fullyrða megi að fyrirhuguð vegalagning og mikil bílaumferð um nýjan veg í framtíðinni þurfi ekki að standa æðarvarpi í Hrafnsey fyrir þrifum að gefnum nánar tilgreindum forsendum, það er að girt sé milli vegar og eyjar og þannig tryggt að óviðkomandi umferð gangandi fólks sé ekki möguleg, að öll æðarvörp á fastalandi Íslands séu í nánu sambýli við manninn, að litlar líkur séu á því að vegalagningin muni hafa áhrif á æðarvarpið til hins verra sé tryggt að óviðkomandi hafi ekki greiðan aðgang að varpinu, svo og að byggja megi upp varplendi og hafa áhrif á hvar fuglar hreiðra um sig í eynni. Í áliti sömu stofnunar, sem eignarnámsþolar öfluðu, voru áðurgreint sjónarmið álitisins 22. ágúst 2019 áréttuð en jafnframt tiltekið að stofnunin hefði ekki rannsakað æðarvarp í Hrafnsey. Í bréfi æðarræktarfélagsins til matsnefndarinnar var vísað til þess að félagið hefði ekki yfir að ráða upplýsingum um áhrif vegalagningar á æðarvarp heldur almennum sjónarmiðum um áhrif umferðar á æðarfugl á varptíma og í undirbúningi varps og meðal annars tilgreint að útilokun umferðar um og við varpsvæði væri einn af þeim meginþáttum sem hefðu úrslitaáhrif á vöxt og viðgang æðarvarps og að á þessum sjónarmiðum væri byggt í reglugerð nr. 252/1996 um friðun tiltekinna villtra fuglategunda, friðlýsingu æðarvarps, fuglamerkingar, hamskurð o.fl. Þar segir einnig meðal annars að aðstæður og útfærsla framkvæmda á hverjum stað ráði miklu um þau áhrif sem vegalagning geti haft á æðarvarp, að vegalagning geti valdið tjóni á æðarvarpi en það sé líka brýnt að þar sem vegur sé lagður sé tekið tillit til varpsstöðva, t.d. með því að tryggja að áningastaðir séu ekki fyrirhugaðir í nágrenni þeirra, svo og að nýtt séu ýmis úrræði í umferðarlögum á borð við óbrotnar línur eða merki um að óheimilt sé að stöðva bíla, ásamt því að friðlýsing æðarvarpa veiti vernd. Þótt réttur eignarnámsþola til eignarnámsbóta sé ekki takmarkaður við tjón á verðmætum landgæðum sem þeir hafa þegar byrjað að hagnýta, sbr. t.d. dóma Hæstaréttar 21. júní 1955 í máli nr. 51/1955 sem birtur er í dómasafni réttarins á bls. 431 og 18. október 2012 í máli nr. 233/2011, verða eignarnámsbætur einungis ákveðnar fyrir fjárhagslegt tjón eignarnámsþola á grundvelli sjónarmiða skaðabótaréttar sem í því samhengi áskilja að lágmarki sönnun um tjón, fjárhæð þess og orsakatengsl milli tjónsins og eignarnámsins. Eins og áður greinir liggja ekki fyrir fjárhagsupplýsingar um tekjur eignarnámsþola af æðarvarpi í Hrafnsey. Þá er samkvæmt upplýsingum frá Náttúrufræðistofnun Íslands og Æðarræktarfélagi Íslands ófært að fullyrða að fyrirhuguð vegalagning muni koma í veg fyrir æðarvarp í Hrafnsey og þar með valda tjóni á slíkum atvinnuhagsmunum eignarnámsþola í framtíðinni. Er þessari kröfu eignarnámsþola því hafnað.
Í síðari málslið 11. gr. laga nr. 11/1973 segir að eignarnemi skuli greiða eignarnámsþola endurgjald vegna þess kostnaðar, sem eignarnámsþoli hefur haft af rekstri matsmáls og hæfilegur verður talinn. Í málinu hefur af hálfu eignarnámsþola verið lagt fram sameiginlegt málskostnaðaryfirlit vegna lögfræðiráðgjafar í þágu eignarnámsþola í þessu máli og eignarnámsþola í fimm öðrum málum sem rekin eru fyrir matsnefnd eignarnámsbóta, málum nr. 2/2019, 3/2019, 4/2019, 5/2019 og 6/2019, vegna fyrirhugaðrar vegalagningar um Hornafjörð. Af málskostnaðaryfirlitinu verður ráðið að kostnaðurinn féll að hluta til vegna ráðgjafar sem eignarnámsþolar nutu um tíma áður en til samningaviðræðna um matsandlagið og ákvörðun um eignarnám lágu fyrir, allt frá 31. mars 2016 að telja, en yfirlitið tekur t.d. til hagsmunagæslu fyrir skipulagsyfirvöldum og úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála, þ. á m. vegna mats á umhverfisáhrifum fyrirhugaðrar vegalagningar. Þessi kostnaður eignarnámsþola verður ekki í heild sinni talinn til kostnaðar við rekstur matsmáls samkvæmt lögum nr. 11/1973, svo sem áskilið er í síðari málslið 11. gr. þeirra. Á hinn bóginn er til þess að líta að samkvæmt lögum nr. 11/1973 er það matsnefndarinnar að tryggja að réttur manna samkvæmt 1. mgr. 72. gr. stjórnarskrárinnar verði raunhæfur og virkur. Þá er til þess að líta að samkvæmt gögnum málsins áttu fyrstu bréflegu samskipti málsaðila sér stað með bréfi eignarnema 29. febrúar 2016 til eignarnámsþola og að eignarnemi hafi fyrst boðið fram bætur til handa eignarnámsþolum með bréfi 6. júlí 2016. Verður hæfilegt endurgjald til handa eignarnámsþolum í þessu máli þannig ákveðið að álitum, þ. á m. að teknu tilliti til reiknings sem lagður var fram fyrir matsnefndinni 26. ágúst 2019 vegna útlags kostnaðar við sérfræðiálits fasteignasala, sem aflað var sameiginlega að beiðni eignarnámsþola í þessu máli og málum nr. 3/2019, 4/2019, 5/2019 og 6/2019 vegna Dilksness, Hjarðarness og Árnaness 1, 2, 3 og 4 auk Hríseyjar, svo og með hliðsjón af því að lögmenn eignarnámsþola hafa samkvæmt áðurgreindu rekið fimm önnur mál fyrir matsnefnd eignarnámsbóta vegna eignarnáms á landi í þágu sömu framkvæmdar eignarnema.
Með hliðsjón af áðurgreindu þykja hæfilegar eignarnámsbætur samtals vera 3.419.155 krónur. Eignarnemi skal greiða eignarnámsþola 1.510.000 krónur, þar með talinn virðisaukaskatt, í kostnað vegna reksturs máls þessa fyrir nefndinni eins og greinir í úrskurðarorði.
Þá skal eignarnemi greiða 1.050.000 krónur í ríkissjóð vegna starfa matsnefndar eignarnámsbóta í máli þessu.
ÚRSKURÐARORÐ:
Eignarnemi, Vegagerðin, skal greiða 3.419.155 krónur í eignarnámsbætur í máli þessu, og eignarnámsþola, Ásgeiri Núpan Ásgeirssyni, samtals 1.510.000 krónur í málskostnað.
Þá skal eignarnemi greiða 1.050.000 krónur í ríkissjóð vegna kostnaðar við matsnefnd eignarnámsbóta í máli þessu.
____________________________
Valgerður Sólnes
____________________________ ____________________________
Magnús Leópoldsson Vífill Oddsson