10. mars 2022

Nr. 123/2022 Úrskurður

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Hinn 10. mars 2022 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 123/2022

í stjórnsýslumáli nr. KNU22020006

Kæra […]

á ákvörðun

Útlendingastofnunar

I. Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Hinn 1. febrúar 2022 kærði […], fd. […], ríkisborgari Írak (hér eftir nefndur kærandi) ákvörðun Útlendingastofnunar, dags. 10. janúar 2022, um að synja honum um alþjóðlega vernd á Íslandi ásamt því að synja honum um dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga.

Kærandi krefst þess aðallega að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og að honum verði veitt staða flóttamanns með vísan til 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Til vara krefst kærandi þess að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og að honum verði veitt viðbótarvernd með vísan til 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Til þrautavara krefst kærandi þess að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og að honum verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða samkvæmt 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Að lokum krefst kærandi þess að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og að honum verði veitt dvalarleyfi á grundvelli 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Fyrrgreind ákvörðun er kærð á grundvelli 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.

II. Málsmeðferð

Kærandi sótti um alþjóðlega vernd hér á landi hinn 24. ágúst 2020. Kærandi kom í viðtal hjá Útlendingastofnun m.a. hinn 20. október 2021 ásamt talsmanni sínum. Með ákvörðun, dags. 10. janúar 2022, synjaði Útlendingastofnun kæranda um alþjóðlega vernd ásamt því að synja honum um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða. Var sú ákvörðun kærð til kærunefndar útlendingamála hinn 1. febrúar 2022. Kærunefnd barst greinargerð kæranda hinn 15. febrúar 2022. Hinn 24. febrúar 2022 barst viðbótarkrafa frá kæranda um að honum verði veitt dvalarleyfi á grundvelli 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

III. Ákvörðun Útlendingastofnunar

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að kærandi byggi umsókn sína um alþjóðlega vernd á því að hann sé í hættu í heimaríki sínu vegna aðildar sinnar að tilteknum þjóðfélagshópi.

Niðurstaða ákvörðunar Útlendingastofnunar í máli kæranda var sú að kærandi væri ekki flóttamaður og honum skyldi synjað um alþjóðlega vernd á Íslandi samkvæmt ákvæðum 37. og 40. gr. laga um útlendinga. Kæranda var jafnframt synjað um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða samkvæmt 74. gr. laga um útlendinga. Þá taldi stofnunin að ákvæði 42. gr. laga um útlendinga stæði endursendingu til heimaríkis ekki í vegi.

Kæranda var vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga. Útlendingastofnun tilkynnti kæranda jafnframt að kæra frestaði réttaráhrifum ákvörðunarinnar, sbr. 1. mgr. 35. gr. laga um útlendinga.

IV. Málsástæður og rök kæranda

Kærandi vísar til greinargerðar sinnar til Útlendingastofnunar, dags. 3. nóvember 2021, hvað varðar málavexti og landaupplýsingar. Kemur þar m.a. fram að kærandi hafi búið í Basra héraði og tilheyrt […] ættbálknum. Ættbálkar séu áberandi í Basra héraði, líkt og víðar í suðurhluta Írak, og hafi komið fyrir að átök hafi brotist út á milli þeirra. Kærandi hafi upplifað ofbeldi og faðir hans hafi verið í framlínu átaka. Fjölskylda kæranda sé fátæk og neðarlega í þjóðfélagsstiganum og njóti því síður verndar. Þá kemur fram að kærandi hafi upplifað erfiðleika í heimaríki vegna frjálslyndra viðhorfa hans og hegðunar. Sem dæmi hafi hann verið fordæmdur fyrir að klæðast gallabuxum og vera með sítt hár. Þá hafi kærandi ekki hlotið viðeigandi meðhöndlun vegna flogaveiki í heimaríki. Kærandi hafi orðið fyrir fordómum vegna sjúkdómsins og verið talinn geðveikur af fjölskyldu sinni. Vegna framangreinds hafi kærandi byrjað að kynna sér boðskap kristinnar trúar. Ættbálkur kæranda aðhyllist íslömsk sjaríalög og fjölskylda hans sé öfgafull í trúmálum. Því hafi kærandi neyðst til þess að fara leynt með þessar athafnir sínar. Kærandi hafi ekki talið sig geta verið öruggan og notið frelsis í Írak og hafi hann því yfirgefið landið í desember 2017. Þá hafi hann látið skíra sig til kristinnar trúar í Grikklandi um áramótin 2018 til 2019. Kærandi kvað föður sinn muna afneita sér komist hann að trúskiptum kæranda. Þá verði kærandi útilokaður frá fjölskyldu sinni og ættbálki og verði hann þá án réttinda og verndar í heimaríki.

Í greinargerð kæranda er fjallað um úrlausnarvald ættbálka í Írak og afleiðingar fyrir einstaklinga sem fari ekki að vilja þeirra. Þá er að finna umfjöllun um stöðu einstaklinga í Írak sem hafi sagt skilið við íslam og snúist til kristinnar trúar. Máli sínu til stuðnings vísar kærandi til alþjóðlegra skýrslna.

Kærandi gerir ýmsar athugasemdir við hina kærðu ákvörðun, þá einkum við mat Útlendingastofnunar á trúverðugleika frásagnar hans. Kærandi telur að frásögn hans hafi verið trúverðug. Heimildir styðji við frásögn hans um að hann eigi á hættu ofsóknir af hálfu ættbálka í heimaríki. Þá hafi hann sannað auðkenni sitt og trúskipti með framlagningu gagna. Að mati kæranda hafi þær kröfur sem Útlendingastofnun hafi gert um sönnun á því að hann eigi á hættu ofsóknir í heimaríki verið óraunhæfar og í andstöðu við alþjóðlega viðurkennd viðmið og fyrri framkvæmd stofnunarinnar. Árið 2018 hafi Útlendingastofnun veitt tveimur umsækjendum frá Írak alþjóðlega vernd, þar af einum frá Basra héraði, vegna ástæðuríks ótta við ofsóknir eftir að hafa snúið frá íslam til kristinnar trúar. Af lestri þeirra ákvarðana verði ekki annað séð en að stofnunin hafi fyrst og fremst byggt niðurstöður sínar á sönnunum umsækjenda á trúskiptum sínum og landaupplýsingum um stöðu trúskiptinga í Írak. Í hinni kærðu ákvörðun virðist Útlendingastofnun hins vegar gera meiri kröfur til kæranda og krefjast þess að hann sanni áreiti og ofbeldi sem hann kann að eiga á hættu í heimaríki.

Krafa kæranda um að honum verði veitt alþjóðleg vernd er í fyrsta lagi byggð á því að hann eigi á hættu ofsóknir í heimaríki vegna trúarbragða, sbr. 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Kærandi hafi farið gegn vilja ættbálks síns og snúist frá íslam til kristinnar trúar. Sem kristinn einstaklingur í Írak skeri kærandi sig úr hvað varði lífsviðhorf og framkomu sem sé til þess fallið að skapa honum óvild og útskúfun í íslömsku samfélagi. Í ljósi framangreinds og með vísan til heimilda telur kærandi að hann hafi ástæðu til að óttast ofsóknir, einkum af hálfu ættbálks síns en einnig af hálfu yfirvalda og almennra borgara. Krafa kæranda er í öðru lagi byggð á því að hann eigi á hættu ofsóknir í heimaríki vegna aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi. Kærandi hafi einkenni sem ekki ætti að gera kröfu um að verði breytt, t.a.m. sé hann vestrænn í lífsviðhorfum og framkomu. Þá hafi hann orðið fyrir fordómum vegna flogaveiki sinnar. Vegna framangreinds sé kærandi álitinn frábrugðinn öðrum í samfélaginu, sbr. d-lið 3. mgr. 38. gr. laga um útlendinga. Að lokum er krafa kæranda byggð á því, með vísan til alls framangreinds, að um sé að ræða samsafn athafna sem hafa, eða geta haft, sömu eða sambærileg áhrif á kæranda og alvarleg brot á grundvallarmannréttindum, sbr. 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga.

Til vara er sú krafa gerð að kæranda verði veitt viðbótarvernd með vísan til 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Með hliðsjón af því sem rakið hafi verið í tengslum við aðalkröfu kæranda sé ljóst að kærandi uppfylli skilyrði fyrri hluta 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga þar sem raunhæf ástæða sé til að ætla að hann eigi á hættu að sæta dauðarefsingu, pyndingum eða annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu verði hann sendur aftur til heimalands síns. Þá eigi síðari hluti 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga einnig við í málinu. Öryggisástandið í Írak sé enn alvarlegt og afstaða Flóttamannastofnunar sé að ekki skuli vísa nokkrum Íraka, sem komi frá svæðum undir áhrifum stríðsátaka, undir stjórn ISIS eða teljist óöruggt eftir að hafa losnað undir stjórn samtakanna, aftur til heimaríkis gegn vilja þeirra. Með því að senda kæranda til Íraks telur hann að brotið yrði gegn grundvallarreglu þjóðaréttar um bann við endursendingu, sbr. 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga. Að auki myndi slík ákvörðun brjóta í bága við 1. mgr. 68. gr. stjórnarskrárinnar, 2. og 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, 6. og 7. gr. alþjóðasamnings um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi, 3. gr. samnings gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu og 33. gr. flóttamannasamnings Sameinuðu þjóðanna.

Til þrautavara er sú krafa gerð að kæranda verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Krafan byggist á langvarandi stríðsástandi í heimaríki kæranda, viðvarandi mannréttindabrotum og skorti á vernd yfirvalda gegn ofbeldisbrotum og glæpum. Með vísan til þess sem að framan er rakið byggist krafan einnig á því að kæranda bíði erfiðar félagslegar aðstæður í heimaríki. Að lokum byggist krafan á því að kærandi hafi ríka þörf fyrir vernd af heilbrigðisástæðum. Kærandi sé flogaveikur og hafi ekki fengið viðeigandi meðhöndlun vegna sjúkdómsins í Írak.

Að lokum er sú krafa gerð að kæranda verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga, þar sem meira en 18 mánuðir séu liðnir frá því að hann hafi sótt um alþjóðlega vernd. Í umræddu ákvæði komi fram að heimilt sé að veita þeim útlendingi sem sótt hafi um alþjóðlega vernd og ekki fengið niðurstöðu í máli sínu á stjórnsýslustigi innan 18 mánaða eftir að hann sótti fyrst um alþjóðlega vernd hér á landi dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, uppfylli hann ekki skilyrði 37. og 39. gr. laga um útlendinga. Samkvæmt a- til d-lið 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga verði dvalarleyfi samkvæmt 2. mgr. ekki veitt nema að tilteknum skilyrðum uppfylltum, en kærandi telur að skilyrðin séu uppfyllt í tilviki hans. Kærandi heldur því jafnframt fram að útilokunarástæður í a- til d-lið 3. mgr. 74. gr. laga um útlendinga eigi ekki við um mál hans.

V. Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Lagagrundvöllur

Í máli þessu gilda einkum ákvæði laga um útlendinga nr. 80/2016, reglugerð nr. 540/2017 um útlendinga, ákvæði stjórnsýslulaga nr. 37/1993, stjórnarskrá lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 og mannréttindasáttmáli Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Jafnframt ber að líta til ákvæða alþjóðasamnings um stöðu flóttamanna frá 1951, ásamt viðauka við samninginn frá 1967, og annarra alþjóðlegra skuldbindinga Íslands á sviði mannréttinda eftir því sem tilefni er til.

Auðkenni

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að til að sanna á sér deili hafi kærandi framvísað íröksku vegabréfi. Telur kærunefndin því ljóst að kærandi sé írakskur ríkisborgari.

Landaupplýsingar

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður í Írak, m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum:

2020 Country Reports on Human Rights Practices: Iraq (U.S. Department of State, 30. mars 2021);
2020 Report on International Religious Freedom - Iraq (U.S. Department of State, 12. maí 2021);
Annual Report of the U.S. Commission on International Religious Freedom. 2021 (U.S. Commission on International Religious Freedom, USCIRF, apríl 2021);
Country Fact Sheet. Iraq. (IOM, UN Migration, 2019);
Country Guidance: Iraq; Common analysis and guidance note (European Asylum Support Office, janúar 2021);
Country of Origin Information Report - Iraq - Actors of Protection (European Asylum Support Office, nóvember 2018);
Country of Origin Information Report - Iraq: Internal Mobility (European Asylum Support Office, febrúar 2019);
Country of Origin Information Report - Iraq: Key socio-economic indicators for Baghdad, Basra and Erbil (European Asylum Support Office, september 2020);
Country of Origin Information Report - Iraq - Security situation (EASO, 1. mars 2019);
Country of Origin Information Report - Iraq: The Protest Movement and Treatment of Protesters and Activists (European Asylum Support Office, október 2020);
Country of Origin Information Report - Iraq - Security Situation (EASO, Október 2020);
Country Policy and Information Note – Iraq: Actors of protection (UK Home Office, desember 2020);
Country Policy and Information Note - Iraq: Internal relocation, civil documentation and returns (UK Home Office, 19. febrúar 2019);
Country Policy and Information Note - Iraq: Security and humanitarian situation (UK Home Office, maí 2020);
Country Policy and Information Note - Iraq: Religious minorities (UK Home Office, júlí 2021);
Country Policy and Information Note - Iraq: Medical and healthcare provision (UK Home Office, janúar 2021);
DFAT Country Information Report Iraq (Australian Government, Department of Foreign Affairs and Trade, 17. ágúst 2020);
Factsheet on the EU Integrated Rule of Law Mission for Iraq (EUJUST LEX-Iraq) (European Union External Action Service, EEAS, janúar 2014);
Freedom in the World 2022 - Iraq (Freedom House, 28. febrúar 2022);
Human Rights Violations and Abuses in the Context of Demonstrations in Iraq, October 2019 to April 2020 (UNAMI og OHCHR, ágúst 2020);
International Protection Considerations with Regard to People Fleeing the Republic of Iraq (UNCHR, maí 2019);
Irak: Apostasi og ateisme (Landinfo, 29. ágúst 2018);
Irak: Basisinfo (Landinfo, 28. september 2018);
Irak: Helsetjenester (Landinfo, 14. október 2019);
Iraq: Relevant COI for Assessments on the Availability of an Internal Flight or Relocation Alternative (IFA/IRA) (UNHCR, 12. apríl 2017);
Iraq - Targeting of Individuals (EASO, 7. mars 2019);
UNHCR position on returns to Iraq (UNHCR, 14. nóvember 2016);

The World Factbook – Iraq (Central Intelligence Agency, síðast uppfært 2. mars 2022);
World Report 2021 – Iraq (Human Rights Watch, 13. janúar 2021);
Upplýsingasíða Johns Hopkins háskólans (https://coronavirus.jhu.edu/map.html, sótt 10. mars 2021)

Írak er lýðræðisríki með tæplega 40 milljónir íbúa. Árið 1945 gerðist Írak aðili að Sameinuðu þjóðunum og fullgilti ríkið bæði alþjóðasamning um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi og alþjóðasamning um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi árið 1971. Ríkið fullgilti samning um afnám allrar mismununar gagnvart konum árið 1986, alþjóðasamning um vernd allra gegn mannshvörfum árið 2010 og samning Sameinuðu þjóðanna gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu árið 2011.

Í skýrslu norsku landaupplýsingastofnunarinnar Landinfo frá janúar 2018 kemur fram að frá árinu 1968 til 2003 hafi Írak verið alræðisríki sem hafi lotið stjórn Ba‘ath-flokksins. Stjórn flokksins hafi verið steypt af stóli í kjölfar innrásar bandaríska hersins og bandamanna þeirra í Írak árið 2003. Frá innrásinni hafi ástandið á mörgum svæðum í Írak verið óstöðugt. Í skýrslu EASO frá nóvember 2018 kemur fram að samtök sem kenna sig við íslamskt ríki (Daesh) hafi hafið uppreisn árið 2014 og náð undir sig stórum landsvæðum. Frá þeim tíma hafi íröksk stjórnvöld, með aðstoð alþjóðasamfélagsins, náð miklum árangri í að ná aftur fullri stjórn yfir ríkinu þótt enn séu lítil svæði í vesturhluta landsins sem uppreisnarmenn hafi á valdi sínu. Þá kemur fram í skýrslu UNHCR frá 2019 að dæmi séu um að hersveitir á vegum yfirvalda hafi framið mannréttindabrot gegn almennum borgurum, þ. á m. ólögmætar aftökur og pyndingar í varðhaldi. Alvarleg mannréttindabrot hafi haft mikil áhrif á almenna borgara á þeim svæðum í Írak sem átökin hafi náð til. Af þeim sökum hafi Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna lagst gegn endursendingum Íraka frá þeim svæðum þar sem átök geisi og þar sem ástandið sé óöruggt eftir að hafa verið undir stjórn Daesh. Þá sé það mat stofnunarinnar að vegna almenns ástands í Írak, þ.m.t. vegna fjölda þeirra sem hafi þurft að flýja innanlands, sé í miklum meirihluta mála ekki grundvöllur til að líta svo á að Írakar frá þessum svæðum geti notið verndar í öðrum hlutum landsins.

Í skýrslu EASO frá árinu 2021 kemur fram að Basra hérað sé undir stjórn aðgerðarsveita á vegum borgaryfirvalda (Basrah Operations Command, BOC). Aðgerðarsveitirnar hafi þó ekki farið með yfirráð í héraðinu vegna liðskorts. Þá kemur fram að öryggi í héraðinu sé einnig tryggt af hersveitum (Popular Mobilization Forces, PMF).

Í skýrslum EASO frá október 2020 og Landinfo frá 2021 kemur fram að fjölmenn mótmæli hafi brotist út í Bagdad og fáeinum öðrum héröðum Írak, þ. á m. Basra, hinn 1. október 2019. Mótmælendur hafi m.a. kallað eftir kerfisbundnum breytingum, efnahagsumbótum, samfélagslegu réttlæti, fleiri störfum fyrir ungt fólk og aðgerðum gegn spillingu. Þáverandi forsætisráðherra Íraks, Adel Abdel Mahdi, hafi sagt stöðu sinni lausri hinn 29. nóvember 2019 vegna mótmælanna og hafi tekið um fimm mánuði að mynda nýja ríkisstjórn. Þrátt fyrir að mótmælin hafi, að mestu leyti, farið friðsamlega fram hafi yfirvöld brugðist við með harkalegum og jafnvel banvænum aðgerðum, s.s. notkun táragass og skotvopna gegn mótmælendum. Samkvæmt skýrslu UNAMI og OHCR frá 2020 hafi 487 mótmælendur látið lífið og 7715 hlotið áverka vegna þátttöku þeirra í mótmælunum. Þá hafi fjöldi mótmælenda verið handteknir og hafi hluti þeirra greint frá því að hafa orðið fyrir illri meðferð í haldi. Yfirvöld hafi gripið til aðgerða til að hafa uppi á aðilum sem hafi horfið í kjölfar mótmælanna en hafi ekki dregið aðila sem hafi gerst sekir um óhóflega og ólöglega notkun valds gegn mótmælendum til ábyrgðar.

Af skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytis frá árinu 2021 má ráða að spilling sé mikið vandamál í Írak, þar á meðal í stjórnmálum, löggæslu- og réttarkerfinu. Á undanförnum árum hafi talsvert verið unnið að því að uppræta spillingu af hálfu embættismanna í landinu og eitthvað hafi miðað áfram í þeim málum. Í upplýsingaskýrslu EEAS frá árinu 2014 kemur fram að á tímabilinu 2005 til 2013 hafi íröksk stjórnvöld unnið í samstarfi við Evrópusambandið að umbótum á stofnunum ríkisins, svo sem lögreglu, dómstólum og fangelsum landsins. Áætlunin nefnist The European Union Integrated Rule of Law Mission for Iraq (EUJUST-LEX-Iraq) og hafi m.a. 7000 opinberir starfsmenn undirgengist þjálfun í því skyni að koma á skilvirkri laga- og mannréttindavernd.

Í skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins frá 2021 um trúfrelsi kemur fram að íslam sé hin opinbera trú í Írak. Um 97% íbúa Íraks séu múslímar og flestir þeirra séu sjía-múslímar eða um 55-60% íbúa landsins. Þá séu um 40% íbúa landsins súnní-múslímar en um 15% íbúa séu súnní-múslímskir Kúrdar og 24% súnní-múslimískir arabar. Sjía-múslimar séu ráðandi í suður- og austurhlutum landsins auk þess sem flestir íbúar höfuðborgarinnar Bagdad séu sjía-múslimar. Íbúar norður- og vesturhluta landsins séu flestir súnní-múslimar sem og íbúar miðsvæðisins, þó að undanskilinni Bagdad. Íslam, kristni, sabaean-mandean, jasídi og íslam séu einu trúarbrögðin sem geti verið tilgreind á írökskum skilríkjum, en skilríki útgefin árið 2016 og síðar beri ekki með sér hverrar trúar handhafi sé. Í skýrslu Landinfo frá 2018 kemur fram að í íröksku samfélagi séu einstaklingar skilgreindir út frá þeim trúarhópum sem þeir fæðist inn í og að litið sé með vanþóknun á trúleysi. Þá kemur fram í skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá 2021 að það hafi verið einstök tilvik í Írak þar sem meðlimir trúarlegra minnihlutahópa hafi verið beittir ofbeldi eða drepnir en þau tilvik megi ekki alltaf rekja til trúarbragða viðkomandi. Einstaklingar sem skipti úr íslam yfir í aðra trú kunni að mæta erfiðleikum innan fjölskyldu þeirra og samfélags, s.s. að verða útskúfað, hótað lífláti eða jafnvel drepin. Mögulegar afleiðingar af trúskiptum séu breytilegar milli ættbálka og einstakra fjölskyldna.

Í skýrslu EASO frá árinu 2021 kemur fram að um 150 ættbálkar séu í Írak. Allt að 80 % íbúa í Írak séu meðlimir ættbálka eða hafi tengsl við ættbálk. Ættbálkar í Írak séu gjarnan þungvopnaðir og hafi tekið þátt í innanlandsátökum. Einstaklingar sem fari ekki að vilja ættbálka sinna geti átt það á hættu að vera vísað á brott úr ættbálknum, vera útskúfað eða jafnvel drepin. Þá geti einstaklingar sem fari ekki að menningarlegum-, samfélags- eða trúarlegum venjum ættbálks átt refsiaðgerðir á hættu, s.s. fjárhagsþvinganir.

Í framangreindri skýrslu EASO frá árinu 2021 kemur fram að einstaklingar sem fylgi ekki hefðum og venjum samfélagsins í Írak og hegði sér á „vestrænan“ hátt kunni að verða fyrir ofbeldi eða hótunum, þá einkum konur. Sjía hersveitir hafi framfylgt ströngum reglum um klæðaburð, þ. á m. í Bagdad og Basra, og hafi ráðist á konur sem þeir telji að séu klæddar á óviðeigandi hátt eða séu án andlitsslæðu (a. hijab).

Í skýrslu utanríkisráðuneytis Bandaríkjanna fyrir árið 2020 kemur fram að stjórnarskrá Íraks kveði á um jafnrétti allra fyrir lögum. Þá skuli stjórnvöld tryggja fötluðum og einstaklingum með sérþarfir þjónustu á sviði félags- og heilbrigðisþjónustu, vernd gegn mismunun, húsnæðisúrræði og aðgengi að umönnun og endurhæfingu. Þrátt fyrir ákvæði stjórnarskrár hafi fatlaðir og einstaklingar með sérþarfir mætt margvíslegum hindrunum hvað varðar aðgengi þeirra að námi, atvinnu, heilbrigðisþjónustu, réttarkerfinu og annars konar opinberri þjónustu. Þá kemur fram í skýrslu EASO frá 2021 að íröksk stjórnvöld hafi fullgilt sáttmála Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks og einstaklinga með sérþarfir. Fatlaðir og einstaklingar með sérþarfir séu hins vegar enn meðal viðkvæmustu þjóðfélagshópa í Írak og fari réttindi þeirra oft forgörðum í almennri umræðu.

Í framangreindri skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá 2021 kemur fram að stjórnarskrá Íraks tryggi ríkisborgurum aðgang að heilbrigðiskerfi landsins. Heilbrigðiskerfið í Írak hafi hafi sætt gagnrýni, m.a. fyrir skort á starfsfólki, lyfjum og almennu aðgengi. Þá sé aðgangur að heilbrigðisþjónustu takmarkaður og mismunandi eftir landsvæðum. Meiri hluti heilsugæslustöðva og almennra sjúkrahúsa séu staðsett í þéttbýli og geti ríkisborgarar þar sótt sér heilbrigðisþjónustu, m.a. geðheilbrigðisþjónustu, gegn vægu gjaldi. Þá sé einkarekin heilbrigðisþjónusta í miklum vexti í landinu auk þess sem ýmis frjáls félagasamtök vinni með stjórnvöldum að því að tryggja aðgengi fyrir fólk á innri flótta sem og fólk sem snýr til baka til Íraks eftir að hafa flúið heimaríki sitt.

Ákvæði 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Í 1. mgr. 37. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga, sem byggir á A-lið 1. gr. flóttamannasamningsins, segir:

Flóttamaður samkvæmt lögum þessum telst vera útlendingur sem er utan heimalands síns af ástæðuríkum ótta við að vera ofsóttur vegna kynþáttar, trúarbragða, þjóðernis, aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi eða vegna stjórnmálaskoðana og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta færa sér í nyt vernd þess lands; eða sá sem er ríkisfangslaus og er utan þess lands þar sem hann áður hafði reglulegt aðsetur vegna slíkra atburða og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta hverfa aftur þangað, sbr. A-lið 1. gr. alþjóðasamnings um réttarstöðu flóttamanna frá 28. júlí 1951 og bókun við samninginn frá 31. janúar 1967, sbr. einnig 38. gr. laga þessara.

Í 38. gr. laga um útlendinga eru sett fram viðmið um það hvað felist í hugtakinu ofsóknir samkvæmt 1. mgr. 37. gr., á hvaða grundvelli ofsóknir geta byggst og hvaða aðilar geta verið valdir að þeim. Í 1. mgr. ákvæðisins segir:

Ofsóknir samkvæmt 1. mgr. 37. gr. eru þær athafnir sem í eðli sínu eða vegna þess að þær eru endurteknar fela í sér alvarleg brot á grundvallarmannréttindum, einkum ófrávíkjanlegum grundvallarmannréttindum á borð við réttinn til lífs og bann við pyndingum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu, bann við þrældómi og þrælkun og bann við refsingum án laga. Sama á við um samsafn athafna, þ.m.t. ólögmæta mismunun, sem hafa eða geta haft sömu eða sambærileg áhrif á einstakling.

Í 2. mgr. 38. gr. laga um útlendinga er fjallað um í hverju ofsóknir geta falist. Þá eru þær ástæður sem ofsóknir þurfa að tengjast skilgreindar nánar í 3. mgr. 38. gr. laganna.

Í 4. mgr. 38. gr. laga um útlendinga kemur fram að þeir aðilar sem geta verið valdir að ofsóknum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð séu:

a. ríkið,

b. hópar eða samtök sem stjórna ríkinu eða verulegum hluta landsvæðis þess,

c. aðrir aðilar, sem ekki fara með ríkisvald, ef sýnt er fram á að ríkið eða hópar eða samtök samkvæmt b-lið, þ.m.t. alþjóðastofnanir, geti ekki eða vilji ekki veita vernd gegn ofsóknum eða meðferð sem fellur undir 2. mgr. 37. gr., m.a. með því að ákæra og refsa fyrir athafnir sem fela í sér ofsóknir.

Orðsambandið „ástæðuríkur ótti við að vera ofsóttur“ í 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga inniheldur huglæga og hlutlæga þætti og þarf að taka tillit til hvors tveggja þegar mat er lagt á umsókn um alþjóðlega vernd. Mat á því hvort ótti umsækjanda sé ástæðuríkur getur verið byggt á persónulegri reynslu umsækjanda sem og á upplýsingum um ofsóknir sem aðrir í umhverfi hans eða þeir sem tilheyra sama hópi hafa orðið fyrir. Umsækjandi sem hefur sýnt fram á að hann hafi þegar orðið fyrir ofsóknum í heimaríki, sbr. 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga, eða beinum og marktækum hótunum um slíkar ofsóknir, yrði almennt talinn hafa sýnt fram á ástæðuríkan ótta við slíkar ofsóknir snúi hann aftur til heimaríkis nema talið verði að miklar líkur séu á því að slíkar ofsóknir yrðu ekki endurteknar, t.d. þar sem aðstæður í heimaríki hans hafi breyst. Þótt umsækjandi um alþjóðlega vernd skuli njóta vafa upp að ákveðnu marki, verður umsækjandinn með rökstuddum hætti að leiða líkur að því að hans bíði ofsóknir í heimaríki. Frásögn umsækjanda og önnur gögn um einstaklingsbundnar aðstæður hans verða því almennt að fá stuðning í hlutlægum og áreiðanlegum upplýsingum um heimaríki umsækjanda, stjórnvöld, stjórnarfar og löggjöf þess. Þá er litið til sambærilegra upplýsinga um ástand, aðstöðu og verndarþörf þess hóps sem umsækjandi tilheyrir eða er talinn tilheyra.

Kærunefnd hefur við mat sitt á umsókn kæranda haft til hliðsjónar handbók Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna um málsmeðferð og viðmið við mat á umsókn um alþjóðlega vernd (Handbook and Guidelines on Procedures and Criteria for Determining Refugee Status, Genf 2019). Þá hefur aðferðarfræði trúverðugleikamats kærunefndar tekið mið af skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna og Flóttamannasjóðs Evrópusambandsins um trúverðugleikamat, eftir því sem við á (Beyond Proof: Credibility Assessment in EU Asylum Systems, Brussel 2013).

Við meðferð málsins hefur kærunefnd jafnframt litið til leiðbeininga Flóttamannastofnunarinnar er varða kröfur um alþjóðlega vernd á grundvelli trúar (Guidelines on International Protection: Religion-Based Refugee Claims under Article 1A (2) of the 1951 Convention and/or its 1967 Protocol relating to the Status of Refugees, UN High Commissioner for Refugees, 28. apríl 2004).

Krafa kæranda um að honum verði veitt alþjóðleg vernd er byggð á því að hann eigi á hættu ofsóknir í heimaríki vegna trúarbragða, sbr. 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Kærandi hafi farið gegn vilja ættbálks síns, sem aðhyllist íslömsk sjaríalög, og snúist frá íslam til kristinnar trúar. Í ljósi þess og með vísan til heimilda telur kærandi að hann hafi ástæðu til að óttast ofsóknir, einkum af hálfu ættbálks síns en einnig af hálfu yfirvalda og almennra borgara.

Kærunefnd hefur ekki fundið neinar neinar áreiðanlegar upplýsingar um ættbálk að nafni […] í Írak. Kærunefnd telur þó ekki ástæðu til að draga í efa að ættbálkur með því nafni sé til í heimaríki kæranda. Þá telur kærunefnd ekki ástæðu til að draga í efa að kærandi hafi snúist til kristinnar trúar. Við mat á því hefur kærunefnd m.a. litið til þess að kærandi hafi lagt fram myndbandsupptöku sem hann kveður vera af skírn sinni í Grikklandi.

Kærandi hefur ekki lagt fram nein gögn sem styðja við frásögn hans af þeim atvikum sem hann kveður að hafi leitt til flótta hans frá heimaríki, t.a.m. samskipti við fjölskyldu eða ættbálk í heimaríki. Þá hefur kærandi ekki borið fyrir sig að hafa orðið fyrir vanvirðandi meðferð eða ofsóknum vegna trúarskoðana hans. Af framburði kæranda verður ekki ekki ráðið að hann hafi greint fjölskyldu sinni eða ættbálki frá trúskiptum sínum. Er því ekki ástæða til að ætla að vitneskja um trúskipti kæranda muni berast eða hafi borist til heimaríkis. Þá gefa þau gögn sem kærunefnd hefur kynnt sér, og fjallað er um að ofan, ekki til kynna að kristnir einstaklingar í Írak verði almennt fyrir áreiti af hálfu stjórnvalda eða samfélagsins sem nái því marki að teljast ofsóknir. Kærunefnd telur að frásögn kæranda bendi ekki til þess að hann muni skera sig svo úr að hann sé útsettari fyrir áreiti vegna trúskipta en aðrir í hans stöðu og á hans heimasvæði að því marki að hann teljist hafa ástæðuríkan ótta við ofsóknir. Að framangreindu virtu er það mat kærunefndar að kærandi eigi ekki á hættu ofsóknir á grundvelli trúskipta í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga, verði honum gert að snúa aftur til heimaríkis.

Krafa kæranda er öðrum þræði byggð á því að hann eigi á hættu ofsóknir í heimaríki vegna aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi. Kærandi hafi einkenni sem ekki ætti að gera kröfu um að verði breytt, t.a.m. sé hann vestrænn í lífsviðhorfum og framkomu. Þá hafi hann orðið fyrir fordómum vegna flogaveiki sinnar. Vegna framangreinds sé kærandi álitinn frábrugðinn öðrum í samfélaginu, sbr. d-lið 3. mgr. 38. gr. laga um útlendinga.

Af þeim gögnum sem kærunefnd hefur kynnt sér um heimaríki kæranda verður, líkt og að framan er rakið, ráðið að einstaklingar sem fylgi ekki hefðum og venjum samfélagsins í Írak og hegði sér á „vestrænan“ hátt kunni að mæta erfiðleikum. Þá hafi einstaklingar með sérþarfir mætt ýmsum hindrunum. Á hinn bóginn verður ekki séð að framangreint áreiti nái því alvarleikastigi sem 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga mælir fyrir um og telst kærandi því ekki hafa ástæðuríkan ótta við ofsóknir í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga af þeim sökum. Enn fremur er ekkert í gögnum málsins sem bendir til þess að kærandi hafi ástæðu til að óttast ofsóknir í heimaríki sínu af öðrum ástæðum.

Þá telur kærunefnd jafnframt að samlegðaráhrif þeirra atriða sem kærandi hefur vísað til sem hugsanlegar ástæður ofsókna séu ekki þess eðlis eða nái því marki að hann teljist eiga á hættu ofsóknir í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga.

Hvað varðar vísun kæranda í greinargerð til Útlendingastofnunar til ákvarðana stofnunarinnar sem hann telur sambærilegar sínu máli þá tekur kærunefnd fram að forsendur og rökstuðningur ákvarðana Útlendingastofnunar eru ekki bindandi fyrir kærunefnd.

Með vísan til framangreinds er það niðurstaða kærunefndar að kærandi hafi ekki með rökstuddum hætti leitt líkur að því að hann hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga, sbr. 1. mgr. 38. gr. laganna.

Telur kærunefnd því ljóst að kærandi uppfylli ekki skilyrði 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamaður hér á landi.

Ákvæði 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga er útlendingur einnig flóttamaður ef, verði hann sendur aftur til heimaríkis síns, raunhæf ástæða er til að ætla að hann eigi á hættu að sæta dauðarefsingu, pyndingum eða annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu eða hann verði fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki er greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka. Sama gildir um ríkisfangslausan einstakling.

Við mat á hvort aðstæður kæranda séu slíkar að þær eigi undir 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga ber að líta til 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Mannréttindadómstóll Evrópu hefur fjallað um það mat sem þarf að fara fram þegar metið er hvort kærandi sé í raunverulegri hættu á að verða fyrir meðferð sem falli undir 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu sem bannar pyndingar og ómannlega eða vanvirðandi meðferð eða refsingu. Hefur dómstóllinn sagt að 3. gr. sáttmálans geti átt við þegar hættan stafar frá einstaklingum eða hópi fólks sem ekki séu fulltrúar stjórnvalda. Kærandi verður þó að geta sýnt fram á að gildar ástæður séu til að ætla að um raunverulega hættu sé að ræða og að stjórnvöld í ríkinu séu ekki í stakk búin til að veita viðeigandi vernd. Ekki er nóg að aðeins sé um að ræða möguleika á illri meðferð og verður frásögn kæranda að fá stuðning í öðrum gögnum (sjá t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli NA gegn Bretlandi (mál nr. 25904/07) frá 7. júlí 2008 og H.L.R. gegn Frakklandi (mál nr. 24573/94) frá 29. apríl 1997).

Eins og rakið er að framan hefur Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna lagst gegn endursendingum einstaklinga til Íraks sem koma frá þeim svæðum þar sem átök geisa; þar sem ástandið er brothætt eða óöruggt eftir að hafa verið undir stjórn Daesh samtakanna, eða þeim svæðum þar sem Daesh er enn við völd. Þá telur Flóttamannstofnun óráðlegt að senda einstaklinga frá slíkum svæðum til annarra svæða innan Íraks. Samkvæmt þeim gögnum og skýrslum sem kærunefnd hefur tekið til skoðunar er ljóst að heimaborg kæranda, Basra, er á öruggu svæði í Írak, og er ekki og hefur ekki verið undir stjórn Daesh samtakanna. Verður því ekki talið að viðvörun Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna eigi við um einstaklinga sem séu í sambærilegri stöðu og kærandi.

Kærunefnd hefur þegar komist að þeirri niðurstöðu að leggja ekki til grundvallar að kærandi eigi á hættu ofsóknir af hálfu meintra ofsóknaraðila í Írak vegna trúskipta eða aðild að tilteknum þjóðfélagshópi. Þá er ekkert í gögnum málsins sem bendir til þess að hann hafi ástæðu til að óttast ofsóknir í heimaríki sínu af öðrum ástæðum. Þau gögn sem kærunefnd hefur kynnt sér, þ. á m. skýrsla EASO frá 2021, benda til þess að öryggi í Basra héraði sé tryggt, m.a. af aðgerðarsveitum BOC og hersveitum PMF. Að teknu tilliti til gagna málsins og heimilda bendir ekkert til þess að kærandi sé í raunverulegri hættu á að sæta dauðarefsingu eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða verða fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki er greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka í heimaríki hans. Kærunefnd telur að ekki sé ástæða til að ætla að sá órói sem einkennt hefur Basra frá því að fjölmenn mótmæli gegn yfirvöldum hófust þar í borg árið 2019 sé af þeim toga að hann raski framangreindu mati.

Í ljósi þess sem að framan er rakið og þeirra gagna sem liggja fyrir um heimaríki kæranda telur kærunefndin að aðstæður hans þar séu ekki þannig að þær falli undir ákvæði 2. mgr. 37. gr. laganna. Telur kærunefndin því ljóst að kærandi uppfylli heldur ekki skilyrði 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamaður hér á landi.

Alþjóðleg vernd á grundvelli 40. gr. laga um útlendinga

Þar sem kærunefnd hefur komist að þeirri niðurstöðu að kærandi uppfylli ekki skilyrði 1. eða 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga á kærandi ekki rétt á alþjóðlegri vernd hér á landi, sbr. 40. gr. laga um útlendinga.

Dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða skv. 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga

Í 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga kemur fram að heimilt er að veita útlendingi sem sótt hefur um alþjóðlega vernd og ekki fengið niðurstöðu í máli sínu á stjórnsýslustigi innan 18 mánaða eftir að hann sótti fyrst um alþjóðlega vernd hér á landi dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða samkvæmt ákvæðinu að því tilskildu að skorið hafi verið úr um að hann uppfylli ekki skilyrði 37. og 39. gr. Frekari skilyrði fyrir veitingu dvalarleyfis í þeim tilvikum koma fram í a- til d-liðum 2. mgr. 74. gr. laganna en þau eru að tekin hafi verið skýrsla af umsækjanda um alþjóðlega vernd, ekki leiki vafi á því hver umsækjandi er, ekki liggi fyrir ástæður sem geta leitt til brottvísunar umsækjanda og að útlendingur hafi veitt upplýsingar og aðstoð við úrlausn máls.

Kærandi sótti um alþjóðlega vernd hinn 24. ágúst 2020. Frá því að kærandi sótti fyrst um alþjóðlega vernd hér á landi þar til úrskurður þessi er kveðinn upp, 10. mars 2022, eru liðnir rúmir 18 mánuðir. Kærandi telst því ekki hafa fengið niðurstöðu í máli sínu innan þeirra tímamarka sem getið er í 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Er því heimilt að veita kæranda dvalarleyfi á grundvelli ákvæðisins að uppfylltum öðrum skilyrðum 74. gr.

Að mati kærunefndar uppfyllir kærandi skilyrði a- til d-liðar 2. mgr. 74. gr. útlendingalaga. Við meðferð málsins hjá Útlendingastofnun lagði kærandi m.a. fram frumrit íraksks vegabréfs með gildistíma til 19. júní 2023. Verður því ekki talið að vafi leiki á því hver kærandi sé, sbr. b-lið 2. mgr. 74. gr. laganna. Þá er það mat kærunefndar að ákvæði a- til d-liðar 3. mgr. 74. gr. útlendingalaga standi ekki í vegi fyrir veitingu dvalarleyfis samkvæmt 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Að öllu framangreindu virtu er það niðurstaða kærunefndarinnar að veita beri kæranda dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Er því ekki tilefni til að fjalla um þrautavarakröfu kæranda.

Samantekt

Með vísan til alls þess sem að framan er rakið og forsendna hinnar kærðu ákvörðunar þykir rétt að staðfesta ákvörðun Útlendingastofnunar hvað varðar umsókn kæranda um alþjóðlega vernd. Lagt er fyrir Útlendingastofnun að veita kæranda dvalarleyfi skv. 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Úrskurðarorð:

Ákvörðun Útlendingastofnunar í máli kæranda varðandi umsókn hans um alþjóðlega vernd er staðfest. Lagt er fyrir stofnunina að veita kæranda dvalarleyfi á grundvelli 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

The decision of the Directorate of Immigration related to the appellant’s application for international protection is affirmed. The Directorate is instructed to issue the appellant a residence permit based on Article 74(2) of the Act on Foreigners.

Tómas Hrafn Sveinsson

Sindri M. Stephensen Þorbjörg I. Jónsdóttir