Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 433/2022

Miðvikudaginn 15. febrúar 2023

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur og Unnþór Jónsson lögfræðingur.

Með rafrænni kæru, móttekinni 30. ágúst 2022, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 25. ágúst 2022 um endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta hennar vegna ársins 2021.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Niðurstaða endurreiknings og uppgjörs tekjutengdra bóta vegna ársins 2021 var sú að kæranda hefðu verið ofgreiddar bætur það ár að fjárhæð 103.178 kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu. Kæranda var tilkynnt um framangreinda ofgreiðslu og innheimtu með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 25. ágúst 2022.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 30. ágúst 2022. Með bréfi, dags. 31. ágúst 2022, óskaði úrskurðarnefnd eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Með bréfi, dags. 14. september 2022, barst greinargerð stofnunarinnar og var hún send kæranda til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, dagsettu sama dag. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Í kæru greinir kærandi frá því að tölurnar í skjölunum stemmi ekki og hún óski eftir að fá betri útskýringu. Greiðsluyfirlit ársins 2021 sýni 2.627.821 kr. greiðslur en áætlaðar endurreiknaðar greiðslur sýni 2.818.395 kr. Í samanburði greiðslna og réttinda komi fram 2.627.821 kr. en endurreiknuð réttindi séu 2.764.215. Í endurreikningi og uppgjöri komi fram að heildargreiðslur á árinu 2021 hafi verið 2.952.121 kr.

Á endurreikningi komi fram að tekjur samkvæmt skattframtali séu lægri en samkvæmt tekjuáætlun, þ.e. 163.923 kr. í launatekjur, 270.905 kr. í reiknað endurgjald sem geri 434.828 kr. en í tekjuáætlun komi fram að þær séu 553.173 kr.

Kærandi skilji þetta ekki þar sem bæði tekjur samkvæmt skattframtali hafi verið lægri en áætlun og því sé spurt hvernig hún geti þá skuldað. Þá greinir kærandi frá því að hún sé ekki á góðum stað fjárhagslega og að þetta hafi komið svolítið á óvart.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins kemur fram að kærður sé endurreikningur tekjutengdra bóta ársins 2021.

Í 16. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, með síðari breytingum, sé kveðið á um tilhögun útreiknings tekjutengdra bóta. Í 2. mgr. ákvæðisins sé vísað til laga nr. 90/2003 um tekjuskatt varðandi hvað skuli teljast til tekna. Til tekna samkvæmt III. kafla laga um almannatryggingar teljist tekjur samkvæmt II. kafla laga nr. 90/2003 um tekjuskatt, að teknu tilliti til ákvæða 28. gr. sömu laga um hvað ekki teljist til tekna og frádráttarliða samkvæmt 1., 3., 4. og 5. tölul. A-liðar 1. mgr. 30. gr. og 31. gr. sömu laga eða undantekninga og takmarkana samkvæmt öðrum sérlögum.

Tryggingastofnun greiði lífeyri á grundvelli áætlunar um tekjur viðkomandi árs, sbr. 5. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar. Bótaþegi beri ábyrgð á því að slík tekjuáætlun endurspegli árstekjur og beri að breyta áætluninni ef svo sé ekki, sbr. 1. mgr. 39. gr. sömu laga og 3. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags, en þar komi fram að bótaþega sé skylt að veita Tryggingastofnun allar nauðsynlegar upplýsingar til að hægt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og endurskoðun þeirra. Að sama skapi sé bótaþega skylt að tilkynna Tryggingastofnun um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geti haft áhrif á greiðslur.

Í 7. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar komi fram að þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluársins liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum, skuli Tryggingastofnun endurreikna bótafjárhæðir á grundvelli tekna. Einnig sé fjallað um endurreikning í reglugerð nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags. Tryggingastofnun hafi ekki heimild til að líta fram hjá tekjuupplýsingum sem fram komi í skattframtölum.

Komi í ljós við endurreikning bóta að bætur hafi verið ofgreiddar fari um það samkvæmt 55. gr. laganna. Þar komi fram sú skylda Tryggingastofnunar til að innheimta ofgreiddar bætur. Sú meginregla sé ítrekuð í 9. gr. reglugerðar nr. 598/2009.

Á árinu 2021 hafi kærandi verið með endurhæfingarlífeyri og tengdar greiðslur frá 1. janúar 2021 til 31. október 2021. Uppgjör tekjutengdra bóta ársins hafi leitt til 103.178 kr. ofgreiðslu, að teknu tilliti til greiddrar staðgreiðslu og áður myndaðrar kröfu. Ástæða þess að endurkrafa hafi myndast sé sú að endanlegar tekjur kæranda á framangreindu tímabili á árinu 2021 hafi reynst hærri en tekjuáætlun í janúar 2021 hafi gert ráð fyrir og greitt hafi verið eftir mestan þann tíma á árinu sem hún hafi verið á greiðslum. Endurreikningur byggist á upplýsingum úr skattframtölum bótaþega.

Kærandi hafi fengið senda tillögu að tekjuáætlun þann 26. janúar 2021 þar sem ekki hafi verið gert ráð fyrir tekjum á árinu 2021. Kærandi hafi fengið greitt samkvæmt henni út júní 2021.

Kærandi hafi skilað inn nýrri tekjuáætlun þann 17. júní 2021 þar sem komi fram launatekjur að fjárhæð 400.000 kr. Tryggingastofnun hafi sent kæranda bréf, dags. 18. júní 2021, þar sem henni hafi verið tilkynnt að bótarétturinn hefði verið endurreiknaður og að fyrir lægi ofgreiðsla að fjárhæð 128.326 kr. sem yrði ekki innheimt fyrr en að loknu uppgjöri bóta ársins.

Í ágúst 2021 hafi tekjuáætlun kæranda verið breytt og bótaréttur hennar verið endurreiknaður. Tekjuáætluninni hafi verið breytt þannig að gert hafi verið ráð fyrir 163.923 kr. í launatekjur og við það hafi myndast inneign að fjárhæð samtals 81.501 kr. sem hafi verið greidd í tvennu lagi í ágúst. Því miður finnist ekki sú tekjuáætlun og ekkert bréf hafi verið sent kæranda varðandi þetta.

Kærandi hafi skilað inn nýrri tekjuáætlun þann 31. ágúst 2021 þar sem fram hafi komið launatekjur að fjárhæð 682.923 kr. Tryggingastofnun hafi sent kæranda bréf, dags. 1. september 2021, og tilkynnt að bótaréttur hennar hefði verið endurreiknaður og að fyrir lægi ofgreiðsla að fjárhæð 149.851 kr. sem yrði ekki innheimt fyrr en að loknu uppgjöri bóta ársins.

Við bótauppgjör ársins 2021 hafi komið í ljós að frá 1. janúar og til með 31. október 2021 hefði kærandi haft 163.923 kr. í launatekjur, 270.905 kr. í reiknað endurgjald og sameiginlegar tekjur þeirra hjóna hafi verið 7.350 kr. í vexti og verðbætur. Tekjuáætlun Tryggingastofnunar hafði gert ráð fyrir því að á því tímabili hefði kærandi haft 553.173 kr. í launatekjur og enga vexti og verðbætur.

Tryggingastofnun sé skylt lögum samkvæmt að framkvæma endurreikning ár hvert þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluársins liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum. Tryggingastofnun sé ekki heimilt að horfa fram hjá tekjum sem birtist á framtali bótaþega, eins og ítrekað hafi verið staðfest af úrskurðarnefnd og hafi einnig verið staðfest fyrir dómstólum.

Niðurstaða endurreiknings tekjutengdra bóta ársins 2021 hafi verið sú að kærandi hafi fengið greitt á árinu 2.952.121 kr. en hefði átt að fá greitt 2.764.215 kr. Þetta hafi leitt til ofgreiðslu að fjárhæð 103.178 kr. að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu og áður myndaðra skulda að fjárhæð samtals 196.676 kr.

Kærð ákvörðun sé í samræmi við þau lög og reglur sem gildi um uppgjör og endurreikning tekjutengdra bóta. Með vísun til framanritaðs telji Tryggingastofnun ekki forsendur til að breyta fyrri ákvörðun sinni.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar endurreikning og uppgjör á tekjutengdum bótum kæranda vegna ársins 2021.

Kærandi fékk greiddan endurhæfingarlífeyri frá Tryggingastofnun á tímabilinu 1. janúar til 31. október 2021. Í 3. mgr. 7. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð segir að um endurhæfingarlífeyri gildi ákvæði a-liðar 1. mgr., 4. mgr. og 5. mgr. 18. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar. Um aðrar tengdar bætur fari eftir sömu reglum og gildi um örorkulífeyri.

Samkvæmt 39. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar er umsækjanda eða greiðsluþega skylt að veita stofnuninni allar nauðsynlegar upplýsingar til að hægt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og annarra greiðslna samkvæmt lögunum og endurskoðun þeirra. Enn fremur er skylt að tilkynna stofnuninni um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geti haft áhrif á bætur eða greiðslur. Af framangreindu verður ráðið að sú skylda hvíli á greiðsluþegum að upplýsa Tryggingastofnun um tekjur á bótagreiðsluári sem kunni að hafa áhrif á bótarétt.

Í 16. gr. laga um almannatryggingar er kveðið á um tekjutengingu lífeyristrygginga og hvernig Tryggingastofnun ríkisins skuli standa að útreikningi bóta. Í 2. mgr. ákvæðisins segir að til tekna samkvæmt III. kafla skuli telja tekjur samkvæmt II. kafla laga nr. 90/2003 um tekjuskatt, með tilteknum undantekningum. Á grundvelli 7. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar ber Tryggingastofnun ríkisins að endurreikna bótafjárhæðir eftir að endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluárs liggja fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum. Ef í ljós kemur við endurreikning að bætur hafi verið ofgreiddar ber Tryggingastofnun að innheimta þær samkvæmt 55. gr. laga um almannatryggingar. Sú meginregla er ítrekuð í 9. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags.

Í 6. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar kemur fram að Tryggingastofnun skuli hafa eftirlit með því að áætlaðar tekjur séu í samræmi við upplýsingar sem stofnunin aflar úr staðgreiðsluskrá skattyfirvalda eða frá öðrum þeim aðilum sem getið er um í 40. gr. Í 1. málsl. 1. mgr. 45. gr. laga um almannatryggingar kemur fram að Tryggingastofnun skuli reglubundið sannreyna réttmæti bóta, greiðslna og upplýsinga sem ákvörðun um réttindi byggist á. Samkvæmt 2. mgr. sömu greinar er Tryggingastofnun heimilt að endurskoða grundvöll bótaréttar hvenær sem er og samræma bætur þeim breytingum sem hafi orðið á aðstæðum greiðsluþega.

Í 5. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar kemur fram að til grundvallar bótaútreikningi hvers mánaðar skuli leggja 1/12 af áætluðum tekjum bótagreiðsluársins og að bótagreiðsluár sé almanaksár, en sé um nýja umsókn að ræða skuli bótaréttur reiknaður út frá þeim tekjum umsækjanda sem aflað er frá þeim tíma sem bótaréttur stofnaðist. Samkvæmt a. lið 1. mgr. 7. gr. reglugerðar nr. 598/2009 skal Tryggingastofnun við endurreikning bóta til þeirra sem fengu greiðslur hluta úr bótagreiðsluári, byggja á upplýsingum úr staðgreiðsluskrá skattyfirvalda þegar um er að ræða tekjur sem eru staðgreiðsluskyldar samkvæmt lögum nr. 45/1987 um staðgreiðslu opinberra gjalda. Eingöngu ber að líta til tekna þeirra mánaða sem bótaréttur var fyrir hendi í. 

Við úrlausn þessa máls hefur úrskurðarnefnd velferðarmála hliðsjón af þeim lagaákvæðum sem tilgreind hafa verið hér að framan.

Samkvæmt gögnum málsins sendi Tryggingastofnun kæranda tekjuáætlun, dags. 26. janúar 2021, þar sem ekki var gert ráð neinum tekjum á árinu. Kærandi skilaði inn nýrri tekjuáætlun 17. júní 2021 þar sem gert var ráð fyrir 400.000 kr. í launatekjur á árinu. Með bréfi, dags. 18. júní 2021, samþykkti Tryggingastofnun nýja tekjuáætlun, að teknu tilliti til 16.000 kr. iðgjalds í lífeyrissjóð, og upplýsti kæranda um áætlaða ofgreiðslu að fjárhæð 128.326 kr., að teknu tilliti til staðgreiðslu, fyrir framangreint tímabil. Samkvæmt því sem fram kemur í greinargerð Tryggingastofnunar var tekjuáætlun kæranda breytt í ágúst, nánar tiltekið var gert ráð fyrir 163.923 kr. í launatekjur á árinu í þeirri áætlun. Út frá þeim forsendum myndaðist 81.501 kr. inneign sem var greidd til kæranda í tvennu lagi í ágúst. Kærandi skilaði inn nýrri tekjuáætlun 31. ágúst 2021 þar sem hún gerði ráð fyrir 682.923 kr. í launatekjur og 6.557 kr. í iðgjald í lífeyrissjóð. Með bréfi, dags. 1. september 2021, samþykkti Tryggingastofnun nýja tekjuáætlun og upplýsti kæranda um áætlaða ofgreiðslu að fjárhæð 149.851. kr., að teknu tilliti til staðgreiðslu, fyrir framangreint tímabil.

Eins og áður hefur komið fram naut kærandi greiðslna endurhæfingarlífeyris frá 1. janúar til 31. október 2021. Í samræmi við framangreint hafa tekjur kæranda í þeim mánuðum áhrif á réttindi kæranda. Samkvæmt upplýsingum skattyfirvalda vegna tekjuársins 2021 reyndust tekjur kæranda á framangreindu tímabili vera 163.923 kr. í launatekjur, 270.905 kr. í reiknað endurgjald og 7.350. kr. í vexti og verðbætur, sameiginlegar með maka. Niðurstaða endurreiknings Tryggingastofnunar á tekjutengdum bótagreiðslum vegna ársins 2021, dags. 25. ágúst 2022, var sú að sökum tekna hefði kærandi fengið ofgreiddar bætur samtals að fjárhæð 103.178 kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu og áður myndaðra krafna og innborgunar á kröfu.

Samkvæmt framangreindu reyndust launatekjur kæranda vegna tímabilsins 1. janúar til 31. október 2021 vera hærri en gert hafði verið ráð fyrir í tekjuáætlunum og leiddu til ofgreiðslu. Í kjölfar breytinga á tekjuáætlun kæranda, annars vegar 17. júní 2021 og hins vegar 31. ágúst 2021, voru myndaðar áætlaðar kröfur. Nánar tiltekið var í júní mynduð áætluð krafa að fjárhæð 128.326 kr. og í september áætluð krafa að fjárhæð 149.851 kr. Eins og áður hefur komið fram eru launatekjur tekjustofn sem hefur áhrif á bótarétt samkvæmt lögum um almannatryggingar, sbr. 2. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar og 1. tölul. A-liðar 7. gr. laga um tekjuskatt. Tryggingastofnun greiðir tekjutengdar bætur á grundvelli upplýsinga úr tekjuáætlun viðkomandi greiðsluþega. Þá ber stofnuninni lögum samkvæmt að endurreikna bætur með hliðsjón af upplýsingum skattyfirvalda og innheimta ofgreiddar bætur.

Af því sem kemur fram í kæru og gögnum þeim sem fylgdu henni má ráða að ágreiningur málsins varði misræmi á milli launamiða Tryggingastofnunar, dags. 9. mars 2022, og þess sem fram kom í kærðri ákvörðun um greiddar bætur á árinu. Samkvæmt upplýsingum frá Tryggingastofnun eru upplýsingar á launamiða eingöngu áætlaðar og hafi misræmið verið vegna hærra reiknaðs endurgjalds en gert hafi verið ráð fyrir.

Auk þess gerir kærandi athugasemdir við að á endurreikningi séu tekjur samkvæmt skattframtali lægri en samkvæmt tekjuáætlun, þ.e. 163.923 kr. í launatekjur, 270.905 kr. í reiknað endurgjald sem geri 434.828 kr. en í tekjuáætlun komi fram að þær séu 553.173 kr. Kærandi spyrji því hvernig það geti staðist að krafa hafi myndast. Úrskurðarnefndin telur rétt að benda á að fjárhæðin 553.173 kr. er einungis fengin út frá síðustu tekjuáætlun ársins 2021. Ástæða þess að niðurstaða endurreiknings og uppgjörs tekjutengdra greiðslna leiddi til ofgreiddra bóta er sú að áætlaðar kröfur voru tvisvar myndaðar á árinu 2021 vegna launatekna, annars vegar þann 18. júní 2021 að fjárhæð 128.326 kr. og hins vegar þann 1. september 2021 að fjárhæð 149.851 kr. Auk þess myndaðist inneign í kjölfar breyttrar tekjuáætlunar sem leiddi til inneignar að fjárhæð 81.501 kr. sem var látin ganga upp í áætlaðar kröfur og eftir stóð því krafa að fjárhæð 196.676 kr. Við endurreikning og uppgjör ársins 2021 myndaðist inneign að fjárhæð 93.498 kr. sem gekk upp í framangreinda kröfu og því voru eftirstöðvarnar krafa að fjárhæð 103.178 kr.

Að öllu framangreindu virtu er það niðurstaða úrskurðarnefndar velferðarmála að staðfesta ákvörðun um endurreikning og uppgjör Tryggingastofnunar ríkisins á tekjutengdum bótum ársins 2021 og þá ákvörðun að krefja kæranda um endurgreiðslu þeirrar ofgreiðslu.

Úrskurðarnefnd velferðarmála telur rétt benda kæranda á að hún getur freistað þess að leggja fram beiðni um niðurfellingu ofgreiddra bóta til Tryggingastofnunar á grundvelli undanþáguákvæðis 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags. Þar kemur fram að heimilt sé að falla frá endurkröfu að fullu eða að hluta ef alveg sérstakar aðstæður séu fyrir hendi. Þá skuli einkum litið til fjárhagslegra og félagslegra aðstæðna greiðsluþega og þess hvort hann hafi verið í góðri trú um greiðslurétt sinn.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um endurreikning og uppgjör á tekjutengdum bótum A, á árinu 2021, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir