Nr. 265/2018 Úrskurður

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Þann 14. júní 2018 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 265/2018

í stjórnsýslumáli nr. KNU18020073

Kæra […]

og barns hennar

á ákvörðunum

Útlendingastofnunar

I. Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Þann 26. febrúar 2018 kærði […], fd. […], ríkisborgari Úkraínu (hér eftir nefnd kærandi), ákvarðanir Útlendingastofnunar, dags. 13. febrúar 2018 um að synja kæranda og barni hennar, […], fd. […] um alþjóðlega vernd á Íslandi ásamt því að synja þeim um dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016. Kærandi sótti um alþjóðlega vernd hér ásamt barni sínu og fyrrum sambýlismanni.

Kærandi krefst þess aðallega að hinar kærðu ákvarðanir verði felldar úr gildi og að henni og barni hennar verði veitt staða flóttamanna með vísan til 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Til vara krefst kærandi þess að þeim verði veitt viðbótarvernd með vísan til 2. mgr. 37. gr. sömu laga. Til þrautavara krefst kærandi þess að henni og barni hennar verði veitt dvalarleyfi á grundvelli 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Fyrrgreindar ákvarðanir eru kærðar á grundvelli 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.

II. Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi sótti um alþjóðlega vernd hér á landi þann 2. nóvember 2017. Kærandi kom í viðtal hjá Útlendingastofnun m.a. þann 12. desember 2017 ásamt talsmanni sínum. Með ákvörðunum, dags. 13. febrúar 2018, synjaði Útlendingastofnun kæranda og barni hennar um alþjóðlega vernd ásamt því að synja þeim um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða. Voru ofangreindar ákvarðanir kærðar til kærunefndar útlendingamála þann 26. febrúar 2018. Kærunefnd barst greinargerð kæranda þann 15. mars 2018 ásamt fylgigögnum. Þann 9. maí 2018 fékk kærunefnd túlk til þess að þýða þau læknisfræðilegu gögn sem kærandi lagði fram við meðferð málsins.

III. Ákvörðun Útlendingastofnunar

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að kærandi byggi umsókn sína um alþjóðlega vernd á því að hún sé í hættu í heimaríki vegna þátttöku fyrrum sambýlismanns hennar í stjórnmálastarfi auk þátttöku hennar sjálfrar í vinnslu fjölmiðlaumfjöllunar um Mikheil Saakashvili, fyrrum forseta Georgíu.

Niðurstaða ákvörðunar Útlendingastofnunar var sú að kærandi sé ekki flóttamaður og henni skuli synjað um alþjóðlega vernd á Íslandi skv. ákvæðum 37. og 40. gr. laga um útlendinga. Kæranda var jafnframt synjað um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða skv. 74. gr. laga um útlendinga. Þá taldi stofnunin að ákvæði 42. gr. laga um útlendinga stæði endursendingu til heimaríkis ekki í vegi.

Í ákvörðun Útlendingastofnunar í máli barns kæranda, kom fram að það væri svo ungt að árum að ekki yrði talið tilefni til að taka viðtal við það. Fram kom að umsókn barns kæranda væri grundvölluð á framburði móður þess og henni hefði verið synjað um alþjóðlega vernd og dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga. Í ákvörðun móður hefði jafnframt verið tekin afstaða til aðstæðna barnsins og hvernig þær aðstæður horfi við einstökum þáttum ákvörðunarinnar. Var það niðurstaða Útlendingastofnunar með vísan til niðurstöðu í máli móður þess, að gættum ákvæðum samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, útlendingalaga og barnaverndarlaga, að barni kæranda væri ekki stefnt í hættu með því að fylgja foreldrum sínum til heimaríkis. Barni kæranda var vísað frá landinu.

Kæranda var vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga. Útlendingastofnun tilkynnti kæranda jafnframt að kæra frestaði réttaráhrifum ákvörðunarinnar, sbr. 1. mgr. 35. gr. laga um útlendinga.

IV. Málsástæður og rök kæranda

Í greinargerð kæranda byggði kærandi ástæður flótta síns á því að hún hafi orðið fyrir ofsóknum yfirvalda vegna þátttöku fyrrum sambýlismanns hennar í stjórnmálasamtökum. Þá hafi hún einnig orðið fyrir ofsóknum vegna þátttöku sinnar í vinnslu fjölmiðlaumfjöllunar um valdamikla menn tengdum stjórnmálum, þ. á m. Mikheil Saakashvili fyrrum forseta Georgíu. Fyrrum sambýlismaður kæranda hafi yfirgefið Úkraínu í janúar 2017 en um mánuði síðar hafi kærandi verið boðuð á lögreglustöð þar sem hún hafi verið spurð hvar hann héldi sig. Kærandi hafi greint frá því að hún vissi ekki hvar fyrrum sambýlismaður hennar væri niðurkominn. Í kjölfarið hafi kærandi orðið fyrir ítrekuðu áreiti og hafi þurft að flytja frá Kænugarði til annarra staða í nokkur skipti. Áreitið hafi m.a. falist í ógnandi símtölum, áreiti við heimili kæranda, líkamsárás og tilraun til að aka yfir hana og barn hennar á stórri bifreið. Þá hafi verið fylgst með kæranda og hafi hún leitað lögreglu vegna framangreinds áreitis án árangurs. Kærandi hafi orðið fyrir áfalli, upplifað óreglulegan hjartslátt í kjölfar ofsóknanna og hafi barn hennar einnig glímt við sálrænar afleiðingar áfallsins sem hún hafi orðið fyrir eftir að gerð hafi verið tilraun til að aka yfir kæranda og barn hennar. Vegna vandamála sinna hafi kærandi leitað til vinkonu sinnar sem sé fjölmiðlakona. Kærandi hafi viljað að fjallað yrði um mál hennar og hafi vinkona hennar óskað eftir því í kjölfarið að kærandi myndi aðstoða hana við vinnslu fréttar sem tengdist, m.a. Mikheil Saakashvili. Kærandi hafi orðið við bóninni og tekið myndir af Saakashvili á kaffihúsi þar sem hann hafi verið að funda með ótilgreindum manni og hafi kærandi í kjölfarið afhent vinkonu sinni myndirnar. Hálfum mánuði síðar hafi kærandi reynt að ná sambandi við vinkonu sína án árangurs. Ættingjar vinkonu kæranda hafi kveðið hana hafa horfið á brott og tjáð kæranda að hún skuli ekki leita hennar. Í kjölfarið hafi ókunnugur karlmaður hringt í kæranda og spurt fregna af vinkonu hennar. Karlmaðurinn hafi verið kurteis í fyrstu og hafi þau mælt sér mót síðar þann dag. Þau hafi hist fyrir utan heimili kæranda þar sem maðurinn hafi togað hana inn í bifreið sína, beint að henni byssu og skipað kæranda að setjast. Kæranda hafi verið ekið í mannlaust hús þar sem maðurinn hafi ógnað henni, krafið hana upplýsinga um myndatökurnar af Saakashvili og krafist þess að hún myndi afhenda myndirnar. Kærandi hafi greint manninum frá því að hún hefði myndirnar ekki undir höndum og hafi hann í kjölfarið ráðist á hana og nauðgað henni. Maðurinn hafi sleppt kæranda og fyrirskipað henni að útvega myndirnar ella þyrfti hann að hitta hana aftur. Framangreint atvik hafi haft alvarleg áhrif á kæranda og hafi hún ekki getað fest svefn dagana eftir árásina og þurft að taka róandi lyf. Þá hafi kærandi þurft að undirgangast aðgerð og lyfjameðferð vegna afleiðinga nauðgunarinnar. Slæm andleg heilsa kæranda í kjölfarið hafi einnig haft slæm áhrif á barn hennar.

Kærandi greindi jafnframt frá því að hún hafi talið sig örugga við komuna hingað til lands en þá hafi þáverandi sambýlismaður hennar hafið að sýna henni og barni hennar mjög ógnandi hegðun. Hafi sambýlismanninum verið vísað út af heimili kæranda hér á landi vegna heimilisofbeldis. Í viðtali við kæranda hjá Útlendingastofnun hafi komið í ljós að fyrrum sambýlismaður kæranda hafi kært sig kollóttan um barn kæranda og uppeldi þess. Hann hafi ekki beitt barnið líkamlegu ofbeldi en hafi t.a.m. vakið barnið um miðja nótt með því að hrista rúm hennar og segja við hana að móðir hennar hefði yfirgefið hana og kæmi ekki aftur. Hafi atvikið átt sér stað í kjölfar þess að fyrrum sambýlismaðurinn hafi beitt kæranda ofbeldi og hún flúið undan honum út úr íbúðinni. Barn kæranda hafi orðið fyrir áfalli og hafi atvikið haft slæm áhrif á andlega heilsu þess og kvíða. Kærandi kveðst óttast fyrrum sambýlismann sinn vegna ofbeldisins auk þess sem hann hafi hótað henni. Kærandi kveður andlega og líkamlega heilsu sína vera slæma vegna undangenginna atburða. Kærandi hafi glímt við verki í höfði og líkama auk þess sem hún sé hjarta- og lifrarveik og þjáist af streitu og svefnleysi. Þá þjáist barn hennar einnig af andlegum veikindum og hafi t.a.m. vætt rúm sitt ítrekað vegna kvíða og streitu.

Kærandi gerir í greinargerð sinni athugasemd við hina kærðu ákvörðun. Kærandi hafi verið boðuð í framhaldsviðtal hjá Útlendingastofnun m.a. til þess að bera undir hana hvort hún vildi að mál hennar yrði áfram unnið samhliða máli fyrrum sambýlismanns hennar eða hvort aðskilja ætti málin. Kæranda hafi verið gefnir þrír kostir og m.a. gerð grein fyrir því að aðskilnaður málanna myndi hafa það í för með sér að farið yrði með mál hennar sem umsókn frá öruggu ríki, talin bersýnilega tilhæfulaus og henni brottvísað og ákveðið endurkomubann. Kæranda hafi þannig verið settir afarkostir og erfitt hafi verið fyrir hana að taka afstöðu. Þá gerir kærandi athugasemd við trúverðugleikamat Útlendingastofnunar á frásögn kæranda og rannsókn stofnunarinnar. Kærandi gerir jafnframt athugasemd við ákvörðun í máli hennar og barns hennar m.a. þar sem ekki hafi verið fjallað um stöðu barns hennar og hvað bíði barnsins við endursendingu til heimaríkis.

Í greinargerð kæranda er fjallað um ástand mannréttindamála í Úkraínu og kemur m.a. fram í skýrslu bandarísku utanríkisþjónustunnar fyrir árið 2016 að meðal helstu vandamála ríkisins séu refsileysi vegna spillingar og annmarkar innan réttarkerfisins. Þá séu fjölmörg dæmi um að einstaklingar hafi verið brottnumdir í málum tengdum stjórnmálum og að löggæsluyfirvöld hafi gerst sek um pyndingar. Enn fremur komi fram í skýrslum mannréttindasamtaka ásakanir um að öryggislögreglan hafi beitt pyndingum í varðhaldi, þ. á m. kynferðislegu ofbeldi. Þá telji rúmlega helmingur íbúa ríkisins að lögreglan sé spillt og hafi tilraunir til umbóta á starfi lögreglunnar ekki borið árangur. Íbúar ríkisins geti beint kvörtunum til lögreglu, dómstóla og fjölmiðla en hins vegar hafi kvartanir vegna brota lögreglu verið árangurslausar í flestum tilvikum. Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna hafi gefið út árið 2015 að Úkraína geti ekki talist öruggt upprunaríki og hvatt ríki til að fjarlægja Úkraínu af slíkum listum.

Kærandi krefst þess aðallega að henni og barni hennar verði veitt alþjóðleg vernd hér á landi með vísan til 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga þar sem hún sæti ofsóknum í heimaríki og grundvallarmannréttindi þeirra séu ekki tryggð af hálfu stjórnvalda. Kærandi bendir m.a. á að í 2. mgr. 38. gr. laga um útlendinga komi fram að ofsóknir geti falist í andlegu, líkamlegu eða kynferðislegu ofbeldi auk aðgerðum stjórnvalda, lögreglu eða dómstóla sem feli í sér mismunun. Þá byggir kærandi á því að hún uppfylli skilyrði 1. mgr. 37. gr. þar sem hún teljist eiga aðild að tilteknum þjóðfélagshópi á grundvelli kynbundinna ofsókna. Með hliðsjón af frásögn kæranda af því ofbeldi sem hún hafi orðið fyrir, og barn hennar orðið fyrir áhrifum af, sé skilyrðið um ástæðuríkan ótta við ofsóknir vegna aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi uppfyllt. Þá bendir kærandi á að skv. 2. mgr. 45. gr. eigi maki eða sambúðarmaki útlendings sem njóti alþjóðlegrar verndar og börn hans yngri en 18 ára einnig rétt á alþjóðlegri vernd nema sérstakar ástæður mæli því í mót.

Í 4. mgr. 38. gr. laga um útlendinga er að finna nánari skilgreiningu á því hverjir geti verið valdir af ofsóknum skv. 37. gr. sömu laga. Þeir aðilar sem hafi ofsótt kæranda séu löggæslumenn, handhafar opinbers valds og aðilar með tengsl við valdamikla menn í stjórnmálum og fallir þar með undir skilgreiningu a-liðar 37. gr. útlendingalaga. Jafnframt hafi tilraunir kæranda til að fá vernd annarra yfirvalda ekki borið árangur. Því beri að leggja til grundvallar að ríkið geti ekki eða vilji ekki veita kæranda vernd og beri íslenskum stjórnvöldum því að veita henni alþjóðlega vernd.

Til vara krefst kærandi þess að henni verði veitt viðbótarvernd með vísan til 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga og vísar kærandi til lögskýringargagna að baki ákvæðinu máli sínu til stuðnings. Vegna þeirra atvika sem kærandi hafi lýst uppfylli kærandi og barn hennar skilyrði greinarinnar enda hafi þau sætt ómannúðlegri og vanvirðandi meðferð.

Kærandi gerir þá kröfu til þrautavara að henni og barni hennar verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Samkvæmt ákvæðinu sé m.a. heimilt að veita slíkt dvalarleyfi vegna heilbrigðisástæðna, erfiðra félagslegra aðstæðna viðkomandi eða erfiðra almennra aðstæðna í heimaríki. Kærandi bendir á að í greinargerð með frumvarpi því er varð að lögum um útlendinga komi m.a. fram að með erfiðum félagslegum aðstæðum séu tekin sem dæmi aðstæður kvenna sem sætt hafi kynferðisofbeldi, sem geti leitt til erfiðrar stöðu þeirra í heimaríki. Þá skuli taka sérstakt tillit til barna og til greina komi að gera minni kröfur til þess að börn njóti verndar og fái dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. útlendingalaga. Kærandi áréttar að hún sé þolandi kynferðisofbeldis og stödd hér á landi ásamt sex ára barni sínu. Þá hafi hún orðið fyrir ofbeldi af hálfu sambýlismanns hér á landi sem hafi nú yfirgefið kæranda og barn hennar. Félagsleg aðstaða kæranda í heimaríki sé erfið og þar sem kærandi hafi ekki verið á atvinnumarkaði í heimaríki undanfarin ár sé framfærsla kæranda og barns hennar ótrygg. Þau hafi enn fremur ekki í nein hús að venda í heimaríki og eigi ekkert bakland þar sem foreldrar kæranda séu bæði látin. Kærandi telji að hafa beri í huga að vegna stríðsástands í austurhluta ríkisins sé fjöldi íbúa landsins á vergangi og búi við slæmar aðstæður. Leggja beri til grundvallar að kærandi og barn hennar séu þolendur mannréttinda- og ofbeldisbrota í Úkraínu sem yfirvöld veiti þeim ekki vernd gegn. Kærandi telji að sálfræðimat á henni og barni hennar myndi hafa töluverða þýðingu í málinu og mótmælir þeirri ákvörðun Útlendingastofnunar að synja um framkvæmd slíks mats. Samkvæmt framangreindu beri að leggja til grundvallar að kærandi og barn hennar uppfylli skilyrði 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Í greinargerð kæranda er fjallað um að börn teljist til sérstaklega viðkvæms hóps umsækjenda um alþjóðlega vernd, hvort sem þau séu í fylgd umsjónaraðila eða ekki. Þá vísar kærandi til ákvæða íslenskra laga, meginreglu barnaréttar og tilskipun Evrópubandalagsins nr. 2011/95/ESB varðandi réttinda barna. Sérstaklega leggur kærandi áherslu á að það sem barni sé fyrir bestu skuli ávallt haft að leiðarljósi þegar teknar séu ákvarðanir um málefni þess. Kærandi greindi frá því að barn hennar hafi orðið vitni að ofbeldi sem hún hafi verið beitt í heimaríki og hér á landi. Hafi sú lífsreynsla haft djúpstæð áhrif á andlega heilsu barns kæranda. Þá hafi fyrrum sambýlismaður kæranda með athæfi sínu valdið barni kæranda ótta. Það hafi orðið fyrir áfalli og farið að væta rúm sitt á nóttunni. Þá sé barnið taugaveiklað sem valdi kæranda miklum áhyggjum. Verði kæranda gert að snúa aftur til heimaríkis eigi hún á hættu að verða fyrir frekara ofbeldi og ofsóknum og óhjákvæmilegt sé að barn hennar verði fyrir áhrifum af því. Í öllu falli verði að telja að barninu sé fyrir bestu að því og móður þess verði veitt vernd hér á landi. 

Kærandi telur að við mat á möguleikum á flótta innanlands beri að líta til þess annars vegar hvort slíkur flutningur geti talist viðeigandi úrræði og hins vegar hvort krafa um slíkt sé sanngjörn. Almennt séu ekki forsendur til að kanna möguleika á flótta innan heimaríkis ef ljóst er að ríkið skorti vilja eða getu til að vernda einstaklinga gegn ofsóknum, enda dugi þá ekki flutningar innan ríkisins til að vernda viðkomandi. Kærandi vísar til athugasemda með 4. mgr. 37. gr. laga um útlendinga máli sínu til stuðnings. Líkt og að framan greini sé kærandi m.a. ofsótt af mönnum á vegum yfirvalda, að hennar sögn, og hafi önnur yfirvöld ekki getu né vilja til að veita henni vernd. Raunar séu stjórnvöld sjálf völd að ofsóknum og skuli því gengið út frá því að kærandi eigi ekki möguleika á raunverulegri vernd í neinum hluta Úkraínu. Verði kæranda gert að snúa aftur til Úkraínu eigi hún á hættu ásamt barni sínu að verða hluti af hópi veglausra innan ríkisins og búa við slæmar aðstæður. Samkvæmt framangreindu telji kærandi að flutningur innan heimaríkis kæranda geti ekki talist viðeigandi eða sanngjörn krafa á hendur kæranda og því beri íslenskum stjórnvöldum að veita henni og barni hennar alþjóðlega vernd.

V. Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Lagagrundvöllur

Í máli þessu gilda einkum ákvæði laga um útlendinga nr. 80/2016, reglugerð nr. 540/2017 um útlendinga, ákvæði stjórnsýslulaga nr. 37/1993, stjórnarskrá lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 og mannréttindasáttmáli Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Jafnframt ber að líta til ákvæða alþjóðasamnings um stöðu flóttamanna frá 1951, ásamt viðauka við samninginn frá 1967, og annarra alþjóðlegra skuldbindinga Íslands á sviði mannréttinda eftir því sem tilefni er til.

Auðkenni

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að til að sanna á sér deili hafi kærandi framvísað úkraínskum vegabréfum fyrir sig og barn sitt. Telur kærunefndin því ljóst að kærandi og barn hennar séu úkraínskir ríkisborgarar.

Réttarstaða barns kæranda

Staða barna á flótta ræðst af viðeigandi reglum í þjóðarétti og landsrétti. Í 22. gr. samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, sbr. lög nr. 19/2013, segir í fyrsta lagi að aðildarríki skuli gera viðeigandi ráðstafanir til að tryggja að barn sem leiti eftir réttarstöðu sem flóttamaður, eða sem talið sé flóttamaður samkvæmt viðeigandi reglum eða starfsháttum þjóðaréttar eða landslaga, fái, hvort sem það sé í fylgd foreldra eða annarra eða ekki, viðeigandi vernd og mannúðlega aðstoð við að nýta sér þau réttindi sem við eigi og kveðið sé á um í samningnum.

Í 2. mgr. 10. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016 segir að ákvarðanir sem varði barn skuli teknar með það sem því sé fyrir bestu að leiðarljósi, því tryggður réttur til að tjá skoðanir sínar í málum sem það varði og tekið tillit til skoðana barnsins í samræmi við aldur þess og þroska. Í 3. mgr. 25. gr. laga um útlendinga kemur fram að við ákvörðun sem sé háð mati stjórnvalds skuli huga að öryggi barns, velferð þess og félagslegum þroska og möguleika þess til að sameinast fjölskyldu sinni.

Sérstaklega er fjallað um mat stjórnvalda á umsóknum barna um alþjóðlega vernd í 5. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Þar segir að við mat á því hvort barn teljist flóttamaður samkvæmt lögunum skuli það sem barninu sé fyrir bestu haft að leiðarljósi. Við mat á því hvað barni sé fyrir bestu skuli stjórnvöld líta til möguleika barns á fjölskyldusameiningu, öryggis þess, velferðar og félagslegs þroska auk þess sem taka skuli tillit til skoðana barnsins í samræmi við aldur þess og þroska. Við ákvörðun í máli er varðar hagsmuni barns skuli stjórnvöld taka skriflega afstöðu til þessara atriða.

Almennt er viðurkennt að eðlilegur þroski barns sé best tryggður með því að vernda fjölskylduna. Sé ólögráða barn í fylgd annars eða beggja foreldra sinna eða annars úr fjölskyldunni sem hefur það á framfæri sínu og sá fer fram á réttarstöðu flóttamanns, ber að fara með málin í samræmi við meginregluna um einingu fjölskyldunnar. Ljóst er að barn það sem hér um ræðir er í fylgd móður sinnar og haldast úrskurðir fjölskyldunnar því í hendur.

Landaupplýsingar

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður í Úkraínu m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum:

• 2017 Country Reports on Human Rights Practices – Ukraine (U.S. Department of State, 20. apríl 2018);
• Ukraine: The new law on police and its effectiveness; recourse and state protection available to private citizens who have been the victims of criminal actions of police officers in Kiev (2014-January 2015) (Immigration and Refugee Board of Canada, 14. janúar 2016);
• Association Implementation Report on Ukraine (European Commission, 14. nóvember 2017);
• Country Information and Guidance – Ukraine: Background Information, including actors of protection and internal relocation (UK Home Office, ágúst 2016);
• Report by Nils Muižnieks Commissioner for Human Rights of the Council of Europe Following his visit to Ukraine from 21 to 25 March 2016 (Council of Europe, 11. júlí 2016);
• Temanotat Ukraina. Domstolene – korrupsjon og manglende uavhengighet (Landinfo, 6. júlí 2015);
• International Protection Considerations related to developments in Ukraine – Update III (UNHCR, 24. september 2015);
• Ukraine: UNHCR Operational Update, September 2016 (UNHCR, 21. september 2016);
• Ukraina: Korrupsjonsbekjempelse og beskytelse for varslere (LandInfo, 21. febrúar 2018);
• Ukraina: Internflyktningen (LandInfo, 19. desember 2017);
• Ukraina: Barnevern i og utenfor institusjoner (LandInfo, 11. janúar 2016);
• Vefsíða La Strada samtakanna (lastradainternational.org, sótt 14. maí 2018);
• Social Security Programs Throughout the World: Europe, 2014 (Social Security Administration, september 2014).

Úkraína er lýðræðisríki með um 44 milljónir íbúa og eru mannréttindi almennt talin virt af úkraínskum stjórnvöldum á þeim svæðum sem lúta stjórn þeirra. Úkraína gerðist aðili að Evrópuráðinu árið 1995 og fullgilti mannréttindasáttmála Evrópu árið 1997. Landið gerðist aðili að flóttamannasamningi Sameinuðu þjóðanna 10. júní 2002, alþjóðasamningi um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi 12. nóvember 1973 og samningi Sameinuðu þjóðanna gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu þann 24. febrúar 1987. Meirihluti íbúa landsins eru af úkraínskum uppruna eða um 78% en um 17% íbúa eru af rússneskum uppruna og 5% eru af hinum ýmsu þjóðarbrotum.

Í ofangreindum gögnum kemur m.a. fram að í lok árs 2013 hafi mótmæli hafist í Kænugarði og öðrum borgum Úkraínu. Upphaflega hafi verið um friðsöm mótmæli að ræða en síðar hafi átt sér stað átök fylkinga óeirðalögreglu og mótmælenda sem hafi leitt til mannfalls. Í kjölfar ofangreindra mótmæla og innlimunar Rússa á Krímskaga í mars 2014 brutust út átök á milli hersveita aðskilnaðarsinna og Úkraínuhers í austurhluta Úkraínu. Í gögnunum greinir að fulltrúar frá Úkraínu, Rússlandi og aðskilnaðarsinnum hafi undirritað samkomulag um vopnahlé í september 2014, en að átök eigi sér enn stað á víð og dreif á svæðinu milli stjórnarhers og aðskilnaðarsinna, sem studdir séu af yfirvöldum í Rússlandi. Þrátt fyrir að átökin séu að mestu einangruð við héruðin Donetsk og Luhansk í austurhluta Úkraínu hafi önnur svæði einnig orðið fyrir árásum og séu áhrif stríðsins margskonar. Samkvæmt ofangreindum gögnum sé vegalaust fólk innan landsins u.þ.b. 1,7 milljón manns. Lög um vegalaust fólk innan ríkisins hafi tekið gildi í október 2014 og hafi skráningar á fólkinu hafist skömmu eftir gildistöku þeirra. Vegalaust fólk innan ríkisins standi frammi fyrir áskorunum á borð við fátækt og atvinnuleysi. Hins vegar hafi kannanir sýnt fram á að hópurinn hafi jafnt aðgengi að skólum og heilbrigðisþjónustu og aðrir íbúar landsins. 

Þá kemur fram í gögnum að spilling sé viðvarandi vandamál í Úkraínu og birtist helst innan löggæslu- og dómskerfisins. Samkvæmt skýrslu frá desember 2017 séu margar stofnanir sem starfi við að rannsaka og ákæra í spillingarmálum. Samtökin The National Anti Corruption Bureu (NABU) rannsaki spillingu hjá yfirvöldum á meðan lögreglan annist rannsókn spillingarmála á lægri stigum löggæslu. Í skýrslunni komi fram að NABU rannsaki spillingu með skilvirkum hætti en rannsókn lögreglunnar hafi ekki verið mjög árangursrík. Þá veigri margir íbúar landsins sér við því að tilkynna spillingu innan stjórnkerfisins vegna skorts á viðeigandi úrræðum til að veita þeim stuðning og vernd.

Samkvæmt ofangreindum gögnum er kynferðisofbeldi alvarlegt vandamál í Úkraínu þar sem mörg tilvik séu tilkynnt en fáir gerendur séu sóttir saka. Nauðgun sé refsiverð samkvæmt lögum og liggi þriggja til 15 ára fangelsisrefsing við slíku broti. Þá sé heimilisofbeldi útbreitt vandamál og þrátt fyrir að vera refsivert séu dæmi þess að lögreglan taki slík brot ekki alvarlega heldur telji þau vera einkamál sem beri að leysa innan fjölskyldunnar. Evrópsku samtökin La Strada haldi úti neyðarlínu fyrir þolendur ofbeldis og kynferðislegrar áreitni. Í júní 2017 hafi tæplega 16 þúsund einstaklingar hringt í neyðarlínuna til að biðja um aðstoð og hafi 95% símtalanna varðað kynferðis- og heimilisofbeldi. Þá hafi samtökin gefið út að herferðir til að auka vitund almennings um vandamálið hafi valdið mikilli fjölgun tilkynninga á milli ára. Samkvæmt úkraínskum lögum beri stjórnvöldum að starfrækja athvarf í öllum stórum borgum en það sé þó ekki raunin. Samkvæmt velferðarráðuneytinu í Úkraínu hafi þau athvörf sem séu starfrækt veitt u.þ.b. níuþúsund fjölskyldum félagslega aðstoð vegna heimilisofbeldis. Þá hafi félagsþjónustan haft eftirlit með fjölskyldum þar sem upp hafi komið tilvik um heimilisofbeldi og ofbeldi gegn börnum. Frjáls félagasamtök hafi einnig haldið úti athvörfum fyrir þolendur heimilisofbeldis á nokkrum svæðum en kvenréttindasamtök hafi bent á að mörg þeirra hafi lagt upp laupana vegna fjárskorts. Í ofangreindum gögnum kemur einnig fram að Úkraína hafi fullgilt barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna en erfiðlega hafi gengið að vernda börn gegn misnotkun og ofbeldi. Helsta áskorunin í þeim efnum sé þegar forráðamaður beiti barn ofbeldi en erfiðlega getur reynst að fá tímabundinn forráðamann þegar ofbeldi af hendi forsjárforeldris sé til rannsóknar. 

Í ofangreindum gögnum kemur jafnframt fram að í Úkraínu sé til staðar almannatrygginga- og velferðarkerfi sem allir íbúar landsins eigi aðgang að. Allir ríkisborgar eigi rétt á atvinnuleysisbótum og þá sé ákveðnum hópum tryggður ríkari réttur til slíkra bóta, þ. á m. einstæðum mæðrum með börn undir 14 ára aldri á sínu framfæri. Þá eigi einstæðar mæður með börn undir 18 ára á sínu framfæri rétt á fjárhagsaðstoð frá ríkinu sem reiknuð sé út frá lágmarksframfærslu fyrir aldurshóp barnsins og meðaltali fjölskyldutekna í ríkinu.

Ákvæði 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Í 1. mgr. 37. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga, sem byggir á A-lið 1. gr. flóttamannasamningsins, segir:

Flóttamaður samkvæmt lögum þessum telst vera útlendingur sem er utan heimalands síns af ástæðuríkum ótta við að vera ofsóttur vegna kynþáttar, trúarbragða, þjóðernis, aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi eða vegna stjórnmálaskoðana og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta færa sér í nyt vernd þess lands; eða sá sem er ríkisfangslaus og er utan þess lands þar sem hann áður hafði reglulegt aðsetur vegna slíkra atburða og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta hverfa aftur þangað, sbr. A-lið 1. gr. alþjóðasamnings um réttarstöðu flóttamanna frá 28. júlí 1951 og bókun við samninginn frá 31. janúar 1967, sbr. einnig 38. gr. laga þessara.

Í 38. gr. útlendingalaga eru sett fram viðmið um það hvað felist í hugtakinu ofsóknir skv. 1. mgr. 37. gr., á hvaða grundvelli ofsóknir geta byggst og hvaða aðilar geta verið valdir að þeim. Í 1. mgr. ákvæðisins segir:

Ofsóknir skv. 1. mgr. 37. gr. eru þær athafnir sem í eðli sínu eða vegna þess að þær eru endurteknar fela í sér alvarleg brot á grundvallarmannréttindum, einkum ófrávíkjanlegum grundvallarmannréttindum á borð við réttinn til lífs og bann við pyndingum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu, bann við þrældómi og þrælkun og bann við refsingum án laga. Sama á við um samsafn athafna, þ.m.t. ólögmæta mismunun, sem hafa eða geta haft sömu eða sambærileg áhrif á einstakling.

Í 2. mgr. 38. gr. laga um útlendinga er fjallað um í hverju ofsóknir geta falist. Þá eru þær ástæður sem ofsóknir þurfa að tengjast skilgreindar nánar í 3. mgr. 38. gr. laganna.

Í 4. mgr. 38. gr. kemur fram að þeir aðilar sem geta verið valdir að ofsóknum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð séu:

a.   ríkið,

b. hópar eða samtök sem stjórna ríkinu eða verulegum hluta landsvæðis þess,

c.   aðrir aðilar, sem ekki fara með ríkisvald, ef sýnt er fram á að ríkið eða hópar eða samtök skv. b-lið, þ.m.t. alþjóðastofnanir, geti ekki eða vilji ekki veita vernd gegn ofsóknum eða meðferð sem fellur undir 2. mgr. 37. gr., m.a. með því að ákæra og refsa fyrir athafnir sem fela í sér ofsóknir.

Orðsambandið „ástæðuríkur ótti við að vera ofsóttur“ í 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga inniheldur huglæga og hlutlæga þætti og þarf að taka tillit til hvors tveggja þegar mat er lagt á umsókn um alþjóðlega vernd. Mat á því hvort ótti umsækjanda sé ástæðuríkur getur verið byggt á persónulegri reynslu umsækjanda sem og á upplýsingum um ofsóknir sem aðrir í umhverfi hans eða þeir sem tilheyra sama hópi hafa orðið fyrir. Umsækjandi sem hefur sýnt fram á að hann hafi þegar orðið fyrir ofsóknum í heimaríki, sbr. 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga, eða beinum og marktækum hótunum um slíkar ofsóknir, yrði almennt talinn hafa sýnt fram á ástæðuríkan ótta við slíkar ofsóknir snúi hann aftur til heimaríkis nema talið verði að miklar líkur séu á því að slíkar ofsóknir yrðu ekki endurteknar, t.d. þar sem aðstæður í heimaríki hans hafi breyst. Þótt umsækjandi um alþjóðlega vernd skuli njóta vafa upp að ákveðnu marki, verður umsækjandinn með rökstuddum hætti að leiða líkur að því að hans bíði ofsóknir í heimaríki. Frásögn umsækjanda og önnur gögn um einstaklingsbundnar aðstæður hans verða því almennt að fá stuðning í hlutlægum og áreiðanlegum upplýsingum um heimaríki umsækjanda, stjórnvöld, stjórnarfar og löggjöf þess. Þá er litið til sambærilegra upplýsinga um ástand, aðstöðu og verndarþörf þess hóps sem umsækjandi tilheyrir eða er talinn tilheyra.

Kærunefnd hefur við mat sitt á umsókn kæranda haft til hliðsjónar handbók Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna um málsmeðferð og viðmið við mat á umsókn um alþjóðlega vernd (Handbook and Guidelines on Procedures and Criteria for Determining Refugee Status, Genf 2011). Þá hefur aðferðarfræði trúverðugleikamats kærunefndar tekið mið af skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna og Flóttamannasjóðs Evrópusambandsins um trúverðugleikamat, eftir því sem við á (Beyond Proof: Credibility Assessment in EU Asylum Systems, Brussel 2013).

Kærandi ber fyrir sig að hún hafi orðið fyrir ofsóknum af hálfu yfirvalda vegna þátttöku fyrrum sambýlismanns hennar í stjórnmálasamtökum. Þá hafi hún einnig orðið fyrir ofsóknum af hálfu manna sem hún telji vera í öryggissveitum Úkraínu vegna þátttöku sinnar í vinnslu fjölmiðlaumfjöllunar um valdamikla menn tengdum stjórnmálum, þ. á m. Mikheil Saakashvili fyrrum forseta Georgíu. Kærandi hafi orðið fyrir hótunum, árásum og kynferðisofbeldi í heimaríki.

Í ákvörðun Útlendingastofnunar í máli kæranda er vísað til ákvörðunar nr. 2017-00978 í máli fyrrum sambýlismanns hennar. Þar kemur fram að ótrúverðugt hafi verið talið að fyrrum sambýlismaður hennar hafi verið háttsettur eða gegnt mikilvægum trúnaðarstörfum fyrir Kommúnistaflokkinn í Úkraínu. Þá beri heimildir ekki með sér að úkraínsk stjórnvöld hafi með kerfisbundnum hætti ofsótt einstaklinga sem styðji framangreindan flokk. Var það mat stofnunarinnar að fyrrum sambýlismaður kæranda hafi ekki sýnt fram á að yfirvöld í heimaríki hans geti ekki eða vilji ekki veita honum þá vernd sem hann kunni að þarfnast. Fyrrum sambýlismaður kæranda undi ákvörðun Útlendingastofnunar og því kom það mál ekki til meðferðar hjá nefndinni.

Kærandi hefur ekki lagt fram gögn sem leggja grunn að staðhæfingum kæranda tengdum ætlunum ofsóknum gegn fyrrum sambýlismanni hennar. Þær heimildir sem kærunefnd hefur kynnt sér við meðferð máls kæranda benda þó ekki til þess að kærandi hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir vegna tengsla fyrrum sambýlismanns síns við Kommúnistaflokkinn. Í ljósi þess að Útlendingastofnun taldi frásögn sambýlismannsins ótrúverðuga og að hann undi ákvörðun stofnunarinnar hefur kærunefnd ekki forsendur til að komast að annarri niðurstöðu en Útlendingastofnun varðandi þann þátt málsins.

Þá voru svör kæranda í viðtölum hjá Útlendingastofnun þann 7. og 12. desember 2017 nokkuð óljós varðandi þá málsástæðu hennar að hún hafi orðið fyrir ofsóknum af hálfu aðila sem hún telji að tengist stjórnvöldum vegna þátttöku sinnar í fjölmiðlaumfjöllun. Aðspurð hafi kærandi ekki getað greint frá því hvenær hún hafi orðið fyrir kynferðisofbeldi. Þá hafi hún ekki viljað gefa upp eftirnafn fréttamannsins eða þann fjölmiðil sem umfjöllunin hafi verið unnin fyrir. Í ljósi framangreindra upplýsinga um heimaríki kæranda og endurrits af framburði hennar hjá Útlendingastofnun telur kærunefnd að fullyrðingar kæranda um að stjórnvöld eða einhver á þeirra vegum hafi staðið að ofsóknum í garð kæranda eða að það ofbeldi sem kærandi kveðst hafa orðið fyrir sé vegna þátttöku sinnar í fjölmiðlaumfjöllun eða ætlaðrar afstöðu til eða þátttöku í stjórnmálum sé ótrúverðugur. Verður því ekki ekki lagt til grundvallar að kærandi hafi orðið fyrir áreiti af aðilum tengdum stjórnvöldum í heimalandi sínu vegna tengsla fyrrum sambýlismanns hennar við stjórnmálaflokk eða vegna þátttöku hennar í fjölmiðlaumfjöllun.

Kærandi lagði fram læknisfræðileg gögn frá heimaríki frá kvensjúkdómalækni sem hún kvað innihalda upplýsingar um aðgerð sem hún fór í hjá kvensjúkdómalækni eftir kynferðisofbeldi sem hún kveðst hafa orðið fyrir vegna þátttöku sinnar í fjölmiðlaumfjöllun í heimaríki. Kærunefnd lét þýða skjölin þann 9. maí 2018. Ekkert í þeim styður fullyrðingar kæranda um að hún hafi orðið fyrir kynferðisofbeldi en nefnd skjöl innihalda niðurstöður rannsókna þar sem m.a. hafi komið fram að fjarlægja hafi þurft góðkynja æxli úr legi kæranda. Þrátt fyrir að ekki sé hægt að útiloka að kærandi hafi orðið fyrir kynferðisofbeldi eða öðru áreiti í heimaríki þá er það niðurstaða nefndarinnar, í ljósi trúverðugleikamats, að kærandi hafi ekki leitt að því líkur að ofbeldið hafi verið vegna framangreindra starfa eða að árásarmaðurinn starfi í skjóli úkraínskra yfirvalda.

Með vísað til þess telur kærunefnd að það áreiti og ofbeldi sem kærandi hafi orðið fyrir sé ekki af hálfu yfirvalda eða aðila á þeirra vegum. Þá telur kærunefnd, með vísan til upplýsinga um heimaríki kæranda og að teknu tilliti til trúverðugleikamats, að hún eigi ekki á hættu að verða fyrir slíku áreiti eða ofbeldi.

Gögn um heimaríki kæranda benda til þess að til staðar sé kerfi sem kærandi geti leitað til telji hún að lögregla bregðist ekki rétt við leiti hún til þeirra eða ef hún telur sig hafa verið beitta órétti af lögreglu. Borgarar geti kvartað beint til lögreglu og dómstóla. Vegna spillingar í landinu hefur þetta kerfi þó sætt ákveðinni gagnrýni sérstaklega þegar um sé að ræða einstaklinga sem séu andsnúnir stjórnvöldum. Þó benda gögn til þess að innanríkisráðuneyti landsins hafi hafið mál gegn fjölda lögreglumanna vegna brota þeirra í starfi og þá hafi aðrir verið beittir agaviðurlögum eða reknir úr störfum sínum hjá lögregluembættum.

Að mati kærunefndar hefur ekki verið sýnt fram á að stjórnvöld í heimaríki skorti vilja eða getu til að veita kæranda og barni hennar viðeigandi vernd gegn athöfnum sem feli í sér hótanir, áreiti eða ofbeldi, m.a. með því að ákæra og refsa fyrir þær athafnir.

Það er því mat kærunefndar að kærandi hafi raunhæfan möguleika á að leita aðstoða yfirvalda í Úkraínu, m.a. lögreglu, telji hún ástæðu til og fengið þar viðeigandi aðstoð og vernd. Þá eigi barn kæranda einnig raunhæfan möguleika á að njóta viðeigandi verndar yfirvalda sé þess þörf.

Með vísan til ofangreinds er það niðurstaða kærunefndar að kærandi hafi ekki með rökstuddum hætti leitt líkur að því að hún hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga, sbr. 1., 3. og 4. mgr. 38. gr. laganna.

Við þetta mat hefur kærunefnd, í samræmi við 5. mgr. 37. gr. laga um útlendinga, litið sérstaklega til hagsmuna barns kæranda, öryggis þess, velferðar og félagslegs þroska.

Kærandi og barn hennar uppfylla því ekki skilyrði 1. mgr. 37. gr. útlendingalaga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamenn hér á landi.

Ákvæði 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 2. mgr. 37. gr. útlendingalaga er útlendingur einnig flóttamaður ef, verði hann sendur aftur til heimaríkis síns, raunhæf ástæða er til að ætla að hann eigi á hættu að sæta dauðarefsingu, pyndingum eða annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu eða hann verði fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki er greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka. Sama gildir um ríkisfangslausan einstakling.

Við mat á hvort aðstæður kæranda séu slíkar að þær eigi undir 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga ber að líta til 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Mannréttindadómstóll Evrópu hefur fjallað um það mat sem þarf að fara fram þegar metið er hvort kærandi sé í raunverulegri hættu á að verða fyrir meðferð sem falli undir 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu sem bannar pyndingar og ómannlega eða vanvirðandi meðferð eða refsingu. Hefur dómstóllinn sagt að 3. gr. sáttmálans geti átt við þegar hættan stafar frá einstaklingum eða hópi fólks sem ekki séu fulltrúar stjórnvalda. Kærandi verður þó að geta sýnt fram á að gildar ástæður séu til að ætla að um raunverulega hættu sé að ræða og að stjórnvöld í ríkinu séu ekki í stakk búin til að veita viðeigandi vernd. Ekki er nóg að aðeins sé um að ræða möguleika á illri meðferð og verður frásögn kæranda að fá stuðning í öðrum gögnum (sjá t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli NA gegn Bretlandi (mál nr. 25904/07) frá 7. júlí 2008 og H.L.R. gegn Frakklandi (mál nr. 24573/94) frá 29. apríl 1997).

Í ljósi þess sem að framan er rakið og þeirra gagna sem liggja fyrir um heimaríki kæranda telur kærunefndin að aðstæður kæranda og barns hennar þar séu ekki þannig að þær falli undir ákvæði 2. mgr. 37. gr. laganna. Telur kærunefndin því ljóst að kærandi og barn hennar uppfylli heldur ekki skilyrði 2. mgr. 37. gr. útlendingalaga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamenn hér á landi. 

Alþjóðleg vernd á grundvelli 40. gr. laga um útlendinga

Þar sem kærunefnd hefur komist að þeirri niðurstöðu að kærandi og barn hennar uppfylli ekki skilyrði 1. eða 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga eiga þau ekki rétt á alþjóðlegri vernd hér á landi, sbr. 40. gr. laga um útlendinga.

Dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða skv. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 6. mgr. 37. gr. laga um útlendinga skal stjórnvald sem kemst að því að ákvæði 1. eða 2. mgr. 37. gr. laganna eigi ekki við um útlending að eigin frumkvæði taka til skoðunar hvort veita eigi dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða skv. 74. gr. sömu laga. Þrátt fyrir að orðalag 1. mgr. 74. gr. kveði ekki með skýrum hætti á um veitingu dvalarleyfis, má skilja af athugasemdum með frumvarpi til laga um útlendinga nr. 80/2016, fyrirsögn greinarinnar og af 6. mgr. 37. gr. laganna að það hafi þó verið ætlunin með ákvæðinu. Kærunefnd telur því rétt að túlka ákvæðið sem heimild til veitingar dvalarleyfis þegar skilyrði þess eru uppfyllt.

Samkvæmt 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga má líta til mannúðarsjónarmiða ef útlendingur getur sýnt fram á ríka þörf fyrir vernd, t.d. af heilbrigðisástæðum eða vegna erfiðra félagslegra aðstæðna viðkomandi eða erfiðra almennra aðstæðna í heimaríki eða í landi sem honum yrði vísað til. Kærunefnd telur, með vísan til orðalags ákvæðisins um „ríka þörf fyrir vernd“ auk lögskýringargagna sem fylgdu greininni, að dvalarleyfi á grundvelli 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga verði ekki veitt nema aðstæður, bæði almennar og sérstakar m.t.t. heilsufars og félagslegra þátta, auk atvika sem þar er vísað til, nái ákveðnu alvarleikastigi þegar málið er virt í heild.

Í athugasemdum við 74. gr. frumvarps til laga um útlendinga kemur fram að í samræmi við ákvæði alþjóðlegra skuldbindinga og almennra laga sé lagt til að tekið sé sérstakt tillit til barna, hvort sem um er að ræða fylgdarlaus börn eða önnur börn. Í því ljósi og með hliðsjón af meginreglunni um að það sem barni er fyrir bestu skuli hafa forgang þegar teknar eru ákvarðanir um málefni þess, sbr. jafnframt 2. mgr. 10. gr. og 3. mgr. 25. gr. laga nr. 80/2016, telur kærunefnd að við mat á því hvort skilyrði 1. mgr. 74. gr. laganna séu fyrir hendi skuli taka sérstakt tillit til þess ef um barn er að ræða og skuli það sem er barni fyrir bestu haft að leiðarljósi við ákvörðun.

Þá segir í athugasemdunum að með erfiðum almennum aðstæðum að öðru leyti sé einnig vísað til alvarlegra aðstæðna í heimaríki og væri þar oft um að ræða viðvarandi mannréttindabrot í ríkinu eða þá aðstöðu að yfirvöld veiti ekki þegnum sínum vernd gegn ofbeldisbrotum eða glæpum. Kærandi kveðst óttast hótanir og ofbeldi við endurkomu til Úkraínu, m.a. af hendi aðila sem hafi beitt hana kynferðisofbeldi. Að mati kærunefndar hefur ekki verið sýnt fram á að úkraínsk stjórnvöld skorti vilja eða getu til að veita kæranda fullnægjandi vernd gegn þeim hótunum sem hún hafi nefnt, m.a. með því að ákæra eða refsa fyrir þær athafnir.

Kærandi kom hingað til lands ásamt barni sínu. Samkvæmt framlögðum gögnum, þ. á m. samskiptaseðlum frá Göngudeild sóttvarna, dags. 14. nóvember 2017 til 8. janúar 2018 og heilsufarsgögnum frá heimaríki, hafi kærandi kvartað yfir ýmsum heilsufarsvandamálum en niðurstöður rannsókna hafi ekki leitt alvarleg veikindi í ljós. Í heilsufarsgögnum frá heimaríki kæranda kom fram að hún hafi undirgengist ýmsar rannsóknir hjá kvensjúkdómalækni og hafi þurft að fjarlægja góðkynja æxli í legi kæranda. Af heimildum um heilbrigðisþjónustu í heimaríki kæranda sem og þeim gögnum sem hún hefur lagt fram má ráða að kæranda standi til boða heilbrigðisþjónusta í heimaríki. Í samskiptaseðlum frá Göngudeild sóttvarna, dags. 14. nóvember 2017 til 15. janúar 2018 varðandi barn kæranda kemur fram að það sé við góða heilsu en uppeldismál séu í ólestri. Kærandi eigi erfitt með að setja barni sínu mörk og hafi sálfræðingur leitast við að kenna henni uppeldi. Þá sýni barn kæranda einkenni ofvirkni, mótþróa og sé mögulega með tourette heilkenni. Átök hafi verið í sambúð kæranda og fyrrum sambýlismanns hennar þar sem mikið hafi verið rifist og eitthvað hafi verið tekið í barnið. Kærandi hafi greint frá því að hún hafi slitið samvistum við sambýlismann sinn sem sé farinn aftur til heimaríkis og fær sú frásögn stuðning í gögnum málsins. Kærunefnd sendi beiðni til talsmanns kæranda þar sem óskað var eftir frekari upplýsingum um hagi kæranda og barns hennar dags. 7. maí sl. Í svari talsmanns kæranda þann sama dag kom fram að hún myndi senda slíkar upplýsingar fyrir veittan frest, þ.e. 14. maí 2018, ef þær fengjust og tilefni væri til. Kærunefnd útlendingamála bárust ekki frekari gögn frá talsmanni kæranda. Samkvæmt þeim gögnum sem kærunefnd hefur tekið til skoðunar er til staðar velferðarkerfi í heimaríki kæranda þar sem einstæðar mæður fái m.a. sérstaka fjárhagsaðstoð frá ríkinu. Þá hafi barnasáttmáli Sameinuðu þjóðanna verið fullgiltur þar í landi og til staðar sé virkt barnaverndarkerfi. Þá hafi kærandi og sambýlismaður hennar líkt og áður segir slitið samvistum. Er það því mat kærunefndar að það samrýmist hagsmunum barnsins að fylgja móður sinni til heimaríkis og að kæranda og barni hennar standi aðstoð úkraínskra stjórnvalda til boða þurfi þær á slíkri aðstoð að halda.

Þegar upplýsingar um heimaríki kæranda og gögn málsins eru virt í heild, með hliðsjón af aðstæðum kæranda og barns hennar í heimaríki, er það niðurstaða kærunefndar að kærandi hafi ekki sýnt fram á aðstæður sem ná því alvarleikastigi að hún og barn hennar hafi ríka þörf á vernd líkt og kveðið er á um í 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Því er fallist á það með Útlendingastofnun að aðstæður kæranda og barns hennar í heimaríki séu ekki með þeim hætti að veita beri kæranda og barni hennar dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Bann við endursendingu skv. 42. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga er ekki heimilt að senda útlending eða ríkisfangslausan einstakling til svæðis þar sem hann hefur ástæðu til að óttast ofsóknir, sbr. 37. og 38. gr., eða vegna svipaðra aðstæðna og greinir í flóttamannahugtakinu er í yfirvofandi hættu á að láta lífið eða verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð. Samkvæmt 2. mgr. sömu greinar er einnig óheimilt að senda útlending til svæðis þar sem ekki er tryggt að hann verði ekki sendur áfram til slíks svæðis sem greinir í 1. mgr.

Með vísan til umfjöllunar að framan um heimaríki kæranda telur kærunefnd að þær aðstæður sem ákvæðið tekur til eigi ekki við í máli kæranda og barns hennar. Kærunefnd telur því að ákvæði 42. gr. laga um útlendinga standi ekki í vegi fyrir endursendingu kæranda og barns hennar þangað.

Athugasemdir kæranda við ákvörðun Útlendingastofnunar

Í greinargerð kæranda eru gerðar margvíslegar athugasemdir við ákvörðun Útlendingastofnunar í máli kæranda og barns hennar. Kærandi gagnrýnir m.a. leiðbeiningar stofnunarinnar varðandi meðferð umsóknar hennar um alþjóðlega vernd. Þá mótmælir kærandi mati Útlendingastofnunar á trúverðugleika frásagnar hennar af hótunum sem hún hafi orðið fyrir vegna tengsla fyrrum sambýlismanns hennar við stjórnmálaflokk í heimaríki þeirra. Einnig mótmælir kærandi því sem fram kom í ákvörðun stofnunarinnar um aðgang hennar að lögregluvernd, geranda og tildrög kynferðislegs ofbeldis sem hún hafi orðið fyrir. Þá telji kærandi að Útlendingastofnun hafi ekki tekið mið af því heimilisofbeldi sem hún og barn hennar hafi orðið fyrir hér á landi. Þá mótmælir kærandi mati Útlendingastofnunar á þörf þess að framkvæmt verði sálfræðimat á henni og barni hennar. Að lokum telur kærandi fullt tilefni til þess að skoða sérstaklega stöðu barns hennar og þær aðstæður sem bíði þeirra við endursendingu til heimaríkis og að ekki hafi verið tekin afstaða í ákvörðun Útlendingastofnunar um hvaða þjónusta bíði barns kæranda í heimaríki. Er það mat kæranda að í ljósi framangreinds hafi Útlendingastofnun ekki uppfyllt skyldubundið mat sitt á því hvað barni kæranda sé fyrir bestu. Má af greinargerð kæranda ráða að hún geri athugasemd við rannsókn Útlendingastofnunar með vísan til leiðbeiningarreglu 7. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993, rannsóknarreglu 10. gr. stjórnsýslulaga og 2. mgr. 23. gr. laga um útlendinga.

Samkvæmt 10. gr. stjórnsýslulaga skal stjórnvald sjá til þess að mál sé nægilega upplýst áður en ákvörðun er tekin í því og afla í því skyni nauðsynlegra upplýsinga. Þá kemur fram í 2. mgr. 23. gr. laga um útlendinga að Útlendingastofnun skuli afla nauðsynlegra og aðgengilegra upplýsinga. Í þeim tilvikum þegar ákvörðun stjórnvalds byggist á mati verður að afla þeirra upplýsinga sem nauðsynlegar eru svo hægt sé að beita þeim sjónarmiðum sem ætlun er að byggja stjórnvaldsákvörðun á. Þá kveður 1. mgr. 7. gr. stjórnsýslulaga á um að stjórnvald skuli veita þeim sem til þess leiti nauðsynlega aðstoð og leiðbeiningar varðandi mál sem snerti starfssvið þess.

Með tölvubréfi dag. 16. mars 2018 kom Útlendingastofnun á framfæri athugasemd við greinargerð kæranda þar sem fram komi að kæranda hafi verið gerð grein fyrir því að við aðskilnað máls síns og sambýlismanns hennar myndu afleiðingarnar verða þær að mál kæranda yrði rekið sem umsókn frá öruggu upprunaríki, umsókn hennar um vernd talin bersýnilega tilhæfulaus og henni brottvísað með tilheyrandi endurkomubanni. Kemur fram í athugasemd stofnunarinnar að hið rétta sé að í viðtali hjá stofnuninni dags. 9. febrúar 2018 hafi kæranda verið gert ljóst að aðskilnaður málanna myndi hafa þær afleiðingar að vinnsla máls hennar myndi miðast við að hún kæmi frá öruggu upprunaríki. Slík meðferð hafi þær afleiðingar að ef umsókn hennar yrði metin bersýnilega tilhæfulaus þá yrði henni brottvísað og ákveðið endurkomubann. Kærunefnd hefur yfirfarið gögn málsins, þ. á m. endurrit framangreinds viðtals og er ljóst að Útlendingastofnun leiðbeindi kæranda með fullnægjandi hætti um afleiðingar þess að umsóknir hennar og fyrrum sambýlismanns hennar yrðu aðskildar. Varðandi athugasemdir kæranda um rannsókn á aðstæðum í heimaríki kæranda er það mat kærunefndar að ekkert hafi komið fram í málinu sem bendir til þess að skort hafi á að nauðsynlegar og aðgengilegar upplýsingar lægju fyrir um ástandið í heimaríki kæranda, við ákvörðunartöku hjá Útlendingastofnun þó það sé mat kærunefndar að æskilegra hefði verið að stofnunin hefði stuðst við nýjustu útgáfur af þeim skýrslum sem vísað er til. Í því sambandi er tekið fram að kærunefnd hefur farið yfir þau gögn sem aflað var við rekstur málsins, framlögð gögn kæranda, svo og skýrslur opinberra stofnana, og komist að sömu niðurstöðu og Útlendingastofnun. Þá fellst kærunefnd ekki á þá athugasemd kæranda að ekki hafi verið tekið mið af því heimilisofbeldi sem kærandi hafi orðið fyrir en í ákvörðun Útlendingastofnunar er fjallað með ítarlegum hætti um tilgreint atvik, löggjöf um heimilisofbeldi í heimaríki kæranda og úrræði fyrir þolendur. Einnig er í ákvörðun kæranda og barns hennar fjallað um þá aðstoð sem þeim standi til boða í heimaríki muni þau þurfa á slíkri aðstoð að halda. Þá er það mat kærunefndar að í ljósi þeirra læknisfræðilegu gagna sem lágu fyrir við töku ákvörðunar í máli kæranda hjá Útlendingastofnun hafi stofnunni ekki borið að afla sérstaks sálfræðimats. Við meðferð málsins hjá kærunefnd útlendingamála bárust frekari læknisfræðileg gögn um heilsufar kæranda, m.a. gögn frá kvensjúkdómalækni sem kærunefnd lét þýða. Það er því mat kærunefndar að málsmeðferð Útlendingastofnunar í máli kæranda hafi verið í samræmi við 10. gr. stjórnsýslulaga og aðrar málsmeðferðarreglur stjórnsýslulaga og laga um útlendinga.

Frávísun og frestur til að yfirgefa landið

Kærandi kom hingað til lands 2. nóvember 2017 og sótti um alþjóðlega vernd sama dag ásamt barni sínu. Eins og að framan greinir hefur umsókn hennar og barns hennar um vernd og dvalarleyfi hér á landi verið synjað og hafa þau því ekki tilskilin leyfi til dvalar enda verður að líta á umsókn þeirra um alþjóðlega vernd sem áform um að dveljast í landinu meira en 90 daga, sbr. til hliðsjónar 3. mgr. 42. gr. reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017. Verður kæranda og barni hennar því vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga, sbr. 2. og 5. mgr. 106. laganna, enda höfðu þau verið hér á landi í innan við níu mánuði þegar málsmeðferð umsókna þeirra hófst hjá Útlendingastofnun.

Kærandi og barn hennar eru við ágæta heilsu og koma frá öruggu upprunaríki. Að mati kærunefndar og með vísan til 2. mgr. 104. gr. laga um útlendinga teljast 15 dagar hæfilegur frestur til að yfirgefa landið.

Athygli kæranda er vakin á því að ef hann yfirgefur ekki landið innan frests kann að vera heimilt að brottvísa henni. Brottvísun felur í sér bann við komu til landsins síðar og skal endurkomubann að jafnaði ekki gilda skemur en tvö ár, sbr. a-lið 2. mgr. 98. gr. og 2. mgr. 101. gr. laga um útlendinga.

Samantekt

Með vísan til alls þess sem að framan er rakið og forsendna hinna kærðu ákvarðana þykir rétt að staðfesta ákvarðanir Útlendingastofnunar í málum kæranda og barns hennar.

Athygli kæranda er vakin á því að skv. 6. mgr. 104. gr. laga um útlendinga frestar málshöfðun fyrir dómstólum til ógildingar á endanlegri ákvörðun um að útlendingur skuli yfirgefa landið ekki framkvæmd hennar. Að kröfu útlendings getur kærunefnd útlendingamála þó ákveðið að fresta réttaráhrifum endanlegrar ákvörðunar sé talin ástæða til þess. Krafa þess efnis skal gerð ekki síðar en sjö dögum eftir birtingu endanlegrar ákvörðunar. Skal frestun bundin því skilyrði að útlendingur beri málið undir dómstóla innan fimm daga frá birtingu ákvörðunar um frestun réttaráhrifa úrskurðar og óski eftir að það hljóti flýtimeðferð. Nú er beiðni um flýtimeðferð synjað og skal þá mál höfðað innan sjö daga frá þeirri synjun. Þó getur kærunefnd útlendingamála tekið ákvörðun um að fresta framkvæmd ákvörðunarinnar ef sýnt er fram á að verulega breyttar aðstæður hafi skapast frá því að endanleg ákvörðun var tekin.

Úrskurðarorð

Ákvarðanir Útlendingastofnunar í málum kæranda og barns hennar eru staðfestar. Lagt er fyrir kæranda og barn hennar að hverfa af landi brott. Kæranda og barni hennar er veittur 15 daga frestur til að yfirgefa landið sjálfviljugur.

The decisions of the Directorate of Immigration in the cases of the appellant and her child are affirmed. The appellant and her child are requested to leave the country. The appellant and her child have 15 days to leave the country voluntarily.

Hjörtur Bragi Sverrisson

Erna Kristín Blöndal                                                                                       Þorbjörg Inga Jónsdóttir