Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 175/2024

Miðvikudaginn 12. júní 2024

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur og Unnþór Jónsson lögfræðingur.

Með kæru, dags. 17. apríl 2024, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 19. mars 2024 þar sem kæranda var synjað um örorkulífeyri og tengdar greiðslur. 

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi sótti um örorkulífeyri og tengdar greiðslur frá Tryggingastofnun ríkisins með umsókn 11. desember 2023. Með ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 19. mars 2024, var umsókn kæranda synjað á þeim grundvelli að kærandi uppfyllti ekki búsetuskilyrði.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 17. apríl 2024. Með bréfi, dags. 23. apríl 2024, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins barst 17. maí 2024 og var hún kynnt kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 22. maí 2024. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Í kæru greinir kærandi frá því að hún hafi komið til Íslands í apríl 2022 og hafi því verið búsett á landinu í tvö ár. Ákvörðun Tryggingastofnunar sé kærð þar sem að kærandi geti ekki unnið vegna heilsufarsvanda. Kærandi eigi ekki rétt á fjárhagsaðstoð og sé því algjörlega tekjulaus og hún þurfi að kaupa lyf og greiða fyrir heilbrigðisþjónustu.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins kemur fram að kærð sé ákvörðun stofnunarinnar, dags. 19. mars 2024, þar sem umsókn um örorkulífeyri hafi verið synjað. Samkvæmt upplýsingum frá Þjóðskrá Íslands uppfylli kærandi ekki skilyrði 24. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar.

Í 24. gr. laga framangreindra laga sé farið yfir skilyrði og ávinnslu örorkulífeyris. Í 1. mgr. segi:

„Rétt til örorkulífeyris öðlast þeir sem metnir eru til a.m.k. 75% örorku, sbr. 25. gr., eru 18 ára eða eldri en hafa ekki náð ellilífeyrisaldri eins og hann er ákveðinn skv. 1. mgr. 16. gr., og eru tryggðir hér á landi, sbr. I. kafla. Umsækjendur um örorkulífeyri skulu enn fremur uppfylla a.m.k. eitt eftirfarandi skilyrða:

a. hafa verið tryggðir hér á landi samfellt a.m.k. þrjú síðustu árin áður en örorka þeirra var metin a.m.k. 75%,

b. hafa verið tryggðir hér á landi við 18 ára aldur og metnir til a.m.k. 75% örorku frá 18 ára aldri,

c. hafa verið tryggðir hér á landi í samfellt síðustu tólf mánuði áður en örorka þeirra var metin a.m.k. 75% og áður annaðhvort verið tryggðir hér á landi í a.m.k. 20 ár eftir 16 ára aldur eða að lágmarki fimm ár eftir 16 ára aldur enda hafi þá búseta erlendis eftir 16 ára aldur ekki staðið lengur en í fimm ár.“

Samkvæmt 5. tölul. 1. gr. laga um almannatryggingar sé búseta skilgreind sem lögheimili í skilningi laga um lögheimili og aðsetur nema sérstakar ástæður leiði til annars.

Í 2. gr. laga um lögheimili nr. 80/2018 segi að lögheimili sé sá staður þar sem einstaklingur hafi fasta búsetu. Ekki sé heimilt að eiga lögheimili á Íslandi á fleiri en einum stað í senn. Óheimilt sé að eiga lögheimili á Íslandi eigi viðkomandi lögheimili erlendis.

Í 69. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga sé fjallað um dvalarleyfi vegna fjölskyldusameiningar. Samkvæmt 70. gr. sömu laga sé heimilt að veita útlendingi dvalarleyfi hér á landi hyggist hann flytjast hingað til lands til að búa með maka sínum eða sambúðarmaka.

Kærandi hafi sótt um örorkulífeyri með umsókn, dags. 11. desember 2023, með henni hafi fylgt læknisvottorð, dags. 30. nóvember 2023, og spurningalisti vegna færniskerðingar, dags. 11. desember 2023. Með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 12. desember 2023, hafi verið óskað eftir frekari gögnum. Meðal annars hafi verið óskað eftir því að fá staðfestingu frá utanumhaldandi endurhæfingaraðila um þá endurhæfingu sem hafi verið reynd og hvort hún sé fullreynd. Nýtt læknisvottorð hafi borist stofnuninni 28. febrúar 2024.

Með bréfi Tryggingastofnunar, dags. 19. mars 2024, hafi kæranda verið synjað um örorkulífeyrisgreiðslur þar sem kærandi hafi ekki uppfyllt skilyrði 24. gr. laga um almannatryggingar. Í bréfinu séu þau skilyrði áréttuð sem kærandi þurfi að uppfylla til að hægt sé að taka umsókn um örorkulífeyri til meðferðar. Sú ákvörðun hafi verið kærð.

Við mat á örorku sé stuðst við þau gögn sem liggi fyrir. Í tilviki kæranda hafi fylgt læknisvottorð, dags. 30. nóvember 2023 og 28. febrúar 2024, ásamt spurningalista vegna færniskerðingar. Í greinargerð Tryggingastofnunar er greint frá því sem kemur fram í framangreindum læknisvottorðum.

Í framangreindu bréfi Tryggingastofnunar hafi skilyrði 24. gr. laga um almannatryggingar verið áréttuð sem kærandi þurfi að uppfylla til að hægt sé að taka umsókn um örorkulífeyri til meðferðar. Á meðal þeirra skilyrða sé að kærandi uppfylli búsetuskilyrði laga um almannatryggingar, til dæmis að hafa verið búsettur á Íslandi í að minnsta kosti þrjú síðustu árin áður en umsókn um örorkulífeyri sé lögð fram.

Í málinu sé ekki um það deilt hvort kærandi uppfylli skilyrði örorku eða ekki, þar sem ekki sé tímabært að meta slíkt. Þau atriði sem komi til athugunar sé hvort umsækjandi teljist vera tryggður samkvæmt lögum um almannatryggingar við komu hingað til lands og uppfylli skilyrði tryggingaverndar.

Þegar Tryggingastofnun úrskurði um það hvort einstaklingur eigi rétt til örorkulífeyris hér á landi verði stofnunin að afla gagna um skráningu á lögheimili hér á landi hjá Þjóðskrá. Samkvæmt upplýsingum frá Þjóðskrá hafi kærandi einungis haft lögheimili hér á landi frá 29. júní 2022 og sé B skráð sem upprunaland. Kærandi hafi þar af leiðandi ekki uppfyllt skilyrði um þriggja ára búsetu áður en umsókn um örorkulífeyri sé lögð fram samkvæmt 24. gr. laga um almannatryggingar.

Tryggingastofnun starfi eftir lögum um almannatryggingar og séu skilyrði til greiðslu örorkulífeyris skilgreind í 24. gr. laganna. Skilyrði um þriggja ára búsetu hér á landi sé eitt af grundvallarskilyrðum fyrir því að geta átt rétt til örorkulífeyris og séu engar undanþágur frá því búsetuskilyrði í lögunum. Kærandi komi frá landi utan EES og hvorki séu alþjóðasamningar né tvíhliða samningar um almannatryggingar á milli Íslands og B sem komi hér til álita. Kærandi falli ekki undir 57. gr. EB-reglugerðar nr. 883/2004. Í 2. gr. þeirrar reglugerðar komi fram að reglugerðin gildi um ríkisborgara aðildarríkis, ríkisfangslausa einstaklinga og flóttamenn sem séu búsettir í aðildarríki og heyri eða hafi heyrt undir löggjöf eins eða fleiri aðildarríkja, auk aðstandenda þeirra og eftirlifenda.

Kærandi komi frá B og falli þar af leiðandi ekki undir EB reglugerðina. Ef kærandi hefði haft fyrri búsetu í EB landi þá hefði hún ekki fallið undir EES rétt þar sem EES réttur viðurkenni ekki búseturétt þriðja lands borgara inn í EES rétt. Þar af leiðandi gildi þriggja ára búseturéttur samkvæmt íslenskum lögum um almannatryggingar til þess að kærandi eigi réttindi hér á landi til örorkulífeyris.

Í læknisvottorði komi fram að endurhæfing sé fullreynd og hafi verið lokið án árangurs. Tryggingastofnun telji rétt að leiðbeina kæranda um að hún uppfylli búsetuskilyrði fyrir endurhæfingarlífeyri og geti því sótt um slíkan, komist hún í endurhæfingu. Ekki hafi verið bent á þetta úrræði í synjunarbréfi þar sem læknisvottorð hafi talið að endurhæfing væri fullreynd.

Með vísan til framangreindra sjónarmiða telji Tryggingastofnun að kærandi hafi fengið rétta afgreiðslu á sínum málum með tilliti til þeirra laga og reglna sem í gildi séu. Af þeim sökum fari Tryggingastofnun fram á að fyrri ákvörðun verði staðfest.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 19. mars 2024 þar sem umsókn kæranda um örorkulífeyri og tengdar greiðslur var synjað á þeim forsendum að hún uppfyllti ekki skilyrði búsetu.

Ákvæði um örorkulífeyri er að finna í 24. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar hljóðar 1. mgr. svo:

„Rétt til örorkulífeyris öðlast þeir sem metnir eru til a.m.k. 75% örorku, sbr. 25. gr., eru 18 ára eða eldri en hafa ekki náð ellilífeyrisaldri eins og hann er ákveðinn skv. 1. mgr. 16. gr., og eru tryggðir hér á landi, sbr. I. kafla. Umsækjendur um örorkulífeyri skulu enn fremur uppfylla a.m.k. eitt eftirfarandi skilyrða:

a. hafa verið tryggðir hér á landi samfellt a.m.k. þrjú síðustu árin áður en örorka þeirra var metin a.m.k. 75%,

b. hafa verið tryggðir hér á landi við 18 ára aldur og metnir til a.m.k. 75% örorku frá 18 ára aldri,

c. hafa verið tryggðir hér á landi í samfellt síðustu tólf mánuði áður en örorka þeirra var metin a.m.k. 75% og áður annaðhvort verið tryggðir hér á landi í a.m.k. 20 ár eftir 16 ára aldur eða að lágmarki fimm ár eftir 16 ára aldur enda hafi þá búseta erlendis eftir 16 ára aldur ekki staðið lengur en í fimm ár.“

Kærandi sótti um örorkulífeyri og tengdar greiðslur frá Tryggingastofnun ríkisins með umsókn 11. desember 2023. Umsókn kæranda var synjað á þeirri forsendu að framangreind skilyrði um búsetu í 24. gr. laga um almannatryggingar væru ekki uppfyllt.

Samkvæmt 1. mgr. 4. gr. laga um almannatryggingar telst sá sem búsettur er hér á landi, sbr. 5. tölul. 2. gr., tryggður að uppfylltum öðrum skilyrðum laganna nema annað leiði af milliríkjasamningum, sbr. 59. og 64. gr. laganna. Með búsetu er átt við lögheimili í skilningi laga um lögheimili og aðsetur nema sérstakar aðstæður leiði til annars, sbr. 5. tölul. 2. gr. laga um almannatryggingar. Samkvæmt 1. mgr. 2. gr. laga nr. 80/2018 um lögheimili og aðsetur er lögheimili sá staður þar sem einstaklingur hefur fasta búsetu.

Í læknisvottorði C, dags. 30. nóvember 2023, kemur fram að kærandi sé flóttakona frá C sem hafi komið til landsins í maí 2022 til þess að sameinast uppkominni dóttur sinni sem búi á Íslandi ásamt fjölskyldu sinni. Samkvæmt gögnum frá Þjóðskrá hefur kærandi verið skráð með lögheimili á Íslandi frá 29. júní 2022 og er B skráð upprunaland.

Úrskurðarnefnd velferðarmála telur að ráðið verði af gögnum málsins að kærandi hafi átt lögheimili á Íslandi í skilningi 1. mgr. 2. gr. laga um lögheimili og aðsetur í tæp tvö ár. Þar af leiðandi uppfyllir kærandi ekki það skilyrði fyrir greiðslu örorkulífeyris samkvæmt 1. mgr. 24. gr. laga um almannatryggingar að hafa verið tryggður á landinu samfellt í að minnsta kosti þrjú ár. Þá verður ekki séð að neinar undanþágur frá framangreindu skilyrði eigi við í tilviki kæranda.

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að synja kæranda um örorkulífeyri er því staðfest.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um synja umsókn A, um örorkulífeyri, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir