Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 429/2022

Mánudaginn 10. október 2022

A

gegn

Barnavernd B

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Kári Gunndórsson lögfræðingur, Guðfinna Eydal sálfræðingur og Björn Jóhannesson lögfræðingur.

Með kæru, dags. 29. ágúst 2022, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála afgreiðslu Barnaverndar B á beiðni hans um afléttingu nafnleyndar vegna tilkynningar í barnaverndarmáli varðandi börn hans.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Barnavernd B barst tilkynning undir nafnleynd þann 13. júlí 2022. Efni tilkynningar voru áhyggjur af líðan og velferð barna kæranda. Með beiðni kæranda til Barnaverndar B, dags. 17. ágúst 2022, fór kærandi fram á að nafnleynd tilkynningar yrði aflétt. Beiðni kæranda var hafnað með ákvörðun Barnaverndar B, dags. 18. ágúst 2022. Í ákvörðuninni kom eftirfarandi fram, auk þess sem bent var á kæruheimild til úrskurðarnefndar velferðarmála:

„Barnavernd B telur að ekki séu fyrir hendi sérstakar ástæður sem áskildar eru til þess að aflétta megi nafnleynd, sbr. 19. barnaverndarlaga nr. 80/2002 (bvl.).

Með vísan til framangreinds er beiðni um að aflétt verði nafnleynd tilkynnanda á tilkynningu frá 13. júlí 2022 í máli telpunnar, synjað.“

Kærandi lagði fram kæru hjá úrskurðarnefnd velferðarmála þann 29. ágúst 2022. Með bréfi, dags. 30. ágúst 2022, óskaði úrskurðarnefnd velferðarmála eftir greinargerð Barnaverndar B vegna kærunnar. Greinargerð Barnaverndar B barst með bréfi, dags. 16. september 2022. Með bréfi úrskurðarnefndar velferðarmála, dags. 16. september 2022, var greinargerðin send kæranda til kynningar og honum veittur frestur til að gera athugasemdir. Athugasemdir kæranda bárust samdægurs. Frekari athugasemdir bárust ekki. 

II.  Sjónarmið kæranda

Í kæru kemur fram að kærandi geri kröfu um að fá upplýsingar um hver sé að ljúga upp á hann sakir. Kærandi kveðst hafa tilkynnt tvö mál vegna atviks þar sem foreldrar veittust að honum með upplognar sakir frá barnsmóður hans og einhver þeirra hafi tilkynnt hann til barnaverndar. Kærandi kveður nafnleyndarregluna vera undantekningarákvæði sem eigi að skýra þröngt. Það að logið sé upp á hann séu nógu sérstakar ástæður til þess að hann eigi rétt á slíkum upplýsingum.

Í athugasemdum kæranda við greinargerð Barnaverndar B kveðst kærandi ekki nenna að elta ólar við greinargerð stjórnvaldsins sem meðal annars sé lögfræðilega röng.

III.  Sjónarmið Barnaverndar B

Í greinargerð Barnaverndar B kemur fram að börn kæranda, sem séu drengur fæddur árið X og stúlka fædd árið X, lúti sameiginlegri forsjá foreldra sinna en séu með lögheimili hjá móður. Mál barnanna hafa ekki verið til vinnslu hjá Barnavernd B að öðru leyti en vegna tilkynningar sem barst vegna stúlkunnar í júlí síðastliðnum.

Þann 13. júlí síðastliðinn barst tilkynning undir nafnleynd í máli systkinanna vegna áhyggna af líðan og velferð barnanna í umsjá kæranda. Í tilkynningu kom fram að margt benti til þess að kærandi væri í neyslu og óhæfur til að sinna þörfum barnanna. Tilkynningin kom í kjölfar atburðar í sumar þar sem aðilar töldu margt í hegðun kæranda benda til þess að hann hefði mögulega verið undir áhrifum og ekki hæfur til að sinna þörfum barna sinna. Þá hafi kærandi sýnt ofbeldistilburði gagnvart barnsmóður sinni og hafi aðilar þurft í þrígang að ganga í veg fyrir kæranda. Í tilkynningu sé því meðal annars lýst hvernig kærandi hafi í […] rokið í átt að barnsmóður sinni með fúkyrðum og ógnandi hegðun og hafi þrír karlmenn þurft að vera nálægt honum til að grípa inn í ef þess þyrfti. Í tilkynningu er lýst yfir miklum áhyggjum af hegðun kæranda í fjölmenni og fyrir framan fjölda barna og þá séu áhyggjur af því að hann sýni alvarlegri hegðun heima við á bak við lokaðar dyr.

Þann 14. júní 2022 barst Barnavernd B tölvupóstur frá kæranda. Fram kom í póstinum að móðir öskraði mikið á börn sín og kæranda í viðurvist barnanna ásamt því að móðir tálmaði umgengni við kæranda og hefði í hótunum við hann. Þann 11. júlí 2022 barst barnavernd annar tölvupóstur frá kæranda þar sem faðir lýsti því að móðir elti hana í tíma og ótíma og að hún hefði hringt í foreldra vini barna þeirra og sakað kæranda um ofbeldi og vímuefnaneyslu. Starfsmaður ræddi við kæranda í júlí þar sem hann sagðist hafa leitað til C, sýslumanns og lögreglu ásamt því að hafa óskað eftir nálgunnarbanni á móður. Lýsti kærandi slæmum samskiptum á milli sín og móður og að móðir veitti sér reglulega eftirför. 

Tilkynningin var tekin fyrir á fundi starfsmanna Barnaverndar B þann 18. júlí 2022. Málinu hafi verið lokað í kjölfarið með bréfi en efni tilkynningar hafi ekki gefið tilefni til afskipta á grundvelli barnaverndarlaga. Foreldrum hafi þá verið bent á sýslumannsembættið vegna umgengni og forsjá.

Þann 17. ágúst 2022 barst Barnavernd B beiðni kæranda um afléttingu á nafnleynd á tilkynningu til barnaverndar. Vísaði kærandi til þess að um væri að ræða alvarlegar og rangar sakargiftir sem ætti að kæra til lögreglu.

Beiðni um afléttingu nafnleyndar hafi verið synjað í bréfi til föður þann 18. ágúst 2022 með vísan til þess að Barnavernd B teldi að ekki væru fyrir hendi þær sérstöku ástæður sem áskildar væru til þess að aflétta mætti nafnleynd, sbr. 19. gr. bvl. Þrátt fyrir að ekki væri dregið í efa að kæranda væri mikilvægt að fá að vita hver tilkynnti til barnaverndar taldi barnavernd að ákvæði 19. gr. bvl. væri ekki uppfyllt. Við það mat hafi meðal annars verið höfð til hliðsjónar þau sjónarmið sem fram koma í athugasemdum með 19. gr. frumvarpsins til barnaverndarlaga og eru eftirfarandi:

„Þegar rætt er um nafnleynd tilkynnanda í barnaverndarmálum vegast einkum á þrenns konar sjónarmið.

Í fyrsta lagi sjónarmið um réttláta málsmeðferð. Samkvæmt þeim hefur aðili máls rétt til að vita hver tilkynnti um ófullnægjandi aðbúnað barns. Það kann að skipta hann miklu máli til þess að andmælaréttur hans nýtist að fullu. Sé lögð áhersla á þetta sjónarmið leiðir það til þess að gera verður ráð fyrir því sem meginreglu að aðili eigi rétt á að vita hver tilkynnandi er. Er gengið út frá þeirri meginreglu í þessu frumvarpi.

Í öðru lagi koma til þau sjónarmið sem varða vernd tilkynnanda. Þá er lögð áhersla á það sjónarmið að tilkynnandi sjálfur, sem er ekki að gera annað en að gæta hagsmuna tiltekins barns og um leið opinberra hagsmuna, eigi rétt á því að vera laus við þau óþægindi sem vitneskja aðila kann að hafa í för með sér fyrir tilkynnanda.

Í þriðja lagi koma síðan til athugunar sjónarmið sem varða virkni og árangur í barnaverndarstarfi. Því er haldið fram að sé tilkynnendum ekki tryggð nafnleynd muni það fæla þá frá því að tilkynna. Afleiðingin yrði sú að barnaverndarnefnd fengi ekki upplýsingar um hagi barna þótt full þörf kynni á afskiptum hennar. Tvö síðarnefndu sjónarmiðin eru augljóslega tengd.

Í ákvæðinu er farin sú leið að byggja á nafnleynd tilkynnanda sem aðalreglu með sama hætti og gert er í gildandi lögum. Það byggist á því að sjónarmiðið um virkni og árangur í barnaverndarstarfi vegi þyngst þeirra sjónarmiða sem kynnt voru hér að framan. Nauðsynlegt er að upplýsingar um aðbúnað barna berist greiðlega til barnaverndarnefndar. Jafnframt er byggt á því sjónarmiði, sem er tengt hinu fyrrnefnda, að verði tilkynnendum ekki tryggð nafnleynd muni það fæla þá frá að tilkynna. Afleiðingin yrði sú að barnaverndarnefnd fengi ekki upplýsingar um hagi barna þótt full þörf væri á afskiptum hennar. Ákvæði núgildandi laga og frumvarpsins um nafnleynd endurspegla sérstöðu barnaverndarmála innan stjórnsýslunnar, að börn eru ekki talin þess umkomin að gæta hagsmuna sinna sjálf með því að snúa sér til barnaverndaryfirvalda ...“

Barnavernd B telur því mikilvægt að tilkynnandi fái að njóta nafnleyndar, sbr. 19. gr. bvl. Almenningur hafi tilkynningarskyldu samkvæmt 16. gr. bvl. ef þeir hafa ástæðu til að ætla að barn búi við óviðunandi uppeldisástæður, verði fyrir ofbeldi eða heilsu þess og þroska sé stofnað í hættu. Fái tilkynnandi ekki að njóta nafnleyndar, sbr. 19. gr., skapist sú hætta að almenningur fælist frá því að senda tilkynningar til barnaverndaryfirvalda með þeim afleiðingum að barnaverndaryfirvöld fái ekki upplýsingar um hagi barna, þótt full þörf sé á afskiptum hennar.

Kærandi vísar í kæru sinni til þess að nafnleyndarreglan sé undantekningarákvæði sem eigi að skýra þröngt. Vísar hann til þess að það að logið sé upp á hann sökum sé nægilega sérstök ástæða til þess að aflétta skuli nafnleynd á tilkynningu til Barnaverndar B og vísar til þess að starfsmenn Barnaverndar B séu huglausir fyrir að halda hlífiskildi yfir slíkri mannleysu.

Sú ákvörðun, sem tekin var hjá Barnavernd B, að synja beiðni föður um afléttingu nafnleyndar var gert með hagsmuni barnanna í huga, eins og kveðið er á um í meginreglum barnaverndarstarfs, sbr. 4. gr. bvl. Hagsmunir barnaverndarstarfsins í heild verði að vega þyngra en hagsmunir einstakra málsaðila af því að fá nafnleynd tilkynnanda aflétt.

Í kæru sinni vísar kærandi til þess að nafnleyndarreglan sé undantekningarákvæði sem eigi að skýra þröngt. Þessu sé hafnað af hálfu Barnaverndar B, enda sé mikilvægt eins og rakið hafi verið að tilkynnandi geti notið nafnleyndar ef þess sé óskað og er það mat Barnaverndar B að nafnleynd sé aðalregla vegna tilkynninga eins og fram kemur í fyrrgreindum athugasemdum við frumvarp um barnaverndarlög.

Í ljósi framangreinds gerir Barnavernd B þá kröfu að hin kærða ákvörðum verði staðfest.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar þá ákvörðun Barnaverndar B að hafna kröfu kæranda um að nafnleynd verði aflétt vegna tilkynningar sem barst barnaverndinni 13. júlí 2022.

Reglur um nafnleynd koma fram í 19. gr. bvl. og tengjast reglum um tilkynningarskyldu sem fram koma í 16. gr. sömu laga. Í 1. mgr. 16. gr. laganna er kveðið á um tilkynningarskyldu almennings. Þar segir að hverjum þeim, sem hafi ástæðu til að ætla að barn búi við óviðunandi uppeldisaðstæður, verði fyrir áreitni eða ofbeldi eða stofni heilsu sinni og þroska í alvarlega hættu, sé skylt að tilkynna það barnaverndarnefnd.

Í 2. mgr. 19. gr. bvl. kemur fram sú meginregla að óski tilkynnandi samkvæmt 16. gr. laganna eftir nafnleynd gagnvart öðrum en barnaverndarnefnd skuli það virt nema sérstakar ástæður mæli gegn því. Þessi regla kemur einnig fram í 13. gr. reglugerðar nr. 56/2004 um málsmeðferð fyrir barnaverndarnefnd. Þar segir að fái barnaverndarnefnd rökstuddan grun um að tilkynnandi hafi vísvitandi komið á framfæri rangri eða villandi tilkynningu geti nefndin tekið ákvörðun um að aflétta nafnleyndinni. Samkvæmt þessu er meginreglan sú að nafnleynd verður ekki aflétt, nema í þeim undantekningartilvikum að sérstakar ástæður séu fyrir því.

Þegar tilkynning berst barnaverndaryfirvöldum um ætlaðar óviðunandi aðstæður barns hvílir sú skylda á barnaverndaryfirvöldum að hefja ekki könnun máls, nema rökstuddur grunur sé um að tilefni sé til þess, sbr. 5. mgr. 21. gr. bvl.

Að mati úrskurðarnefndar velferðarmála er til þess að líta að samkvæmt 2. mgr. 19. gr. bvl. er meginreglan sú að nafnleyndar skuli gætt varðandi tilkynningar samkvæmt 16. gr. laganna og þurfa sérstakar ástæður að vera fyrir hendi til að nafnleynd sé ekki virt. Ekki verður talið að sérstakar ástæður séu fyrir hendi í því máli sem hér um ræðir sem réttlæti að nafnleynd sé aflétt. Samkvæmt þessu og með vísan til 2. mgr. 19. gr. barnaverndarlaga ber að staðfesta hina kærðu ákvörðun.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Barnaverndar B frá 18. ágúst 2022 um að synja beiðni A, um afléttingu nafnleyndar vegna tilkynningar vegna barna hans, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Kári Gunndórsson