15. apríl 2021

Nr. 154/2021 Úrskurður

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Þann 15. apríl 2021 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 154/2021

í stjórnsýslumáli nr. KNU21020043

Kæra [...]

á ákvörðun

Útlendingastofnunar

I. Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Þann 16. febrúar 2021 kærði einstaklingur er kveðst heita [...], vera fæddur [...] og vera ríkisborgari [...] (hér eftir nefndur kærandi), ákvörðun Útlendingastofnunar, dags. 1. febrúar 2021, um að taka ekki til efnismeðferðar umsókn hans um alþjóðlega vernd á Íslandi og vísa honum frá landinu.

Kærandi krefst þess að felld verði úr gildi ákvörðun Útlendingastofnunar í máli hans og að lagt verði fyrir stofnunina að taka mál hans til efnislegrar meðferðar með vísan til 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016 og 3. mgr. 36. gr., sbr. 42. sömu laga.

Fyrrgreind ákvörðun er kærð á grundvelli 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.

II. Málsmeðferð

Kærandi lagði fram umsókn um alþjóðlega vernd á Íslandi þann 11. október 2020. Við leit að fingraförum kæranda í Eurodac gagnagrunninum þann 17. október 2020 kom í ljós að fingraför hans höfðu m.a. verið skráð í grunninn af yfirvöldum í Grikklandi og að kærandi hafi hlotið alþjóðlega vernd þar í landi þann 1. júlí 2019. Við umsókn framvísaði kærandi grísku dvalarleyfisskírteini með gildistíma frá 2. júlí 2019 til 1. júlí 2022. Kærandi kom til viðtals hjá Útlendingastofnun þann 5. nóvember 2020, ásamt löglærðum talsmanni sínum. Útlendingastofnun ákvað þann 1. febrúar 2021 að taka ekki umsókn kæranda um alþjóðlega vernd hér á landi til efnismeðferðar og að honum skyldi vísað frá landinu. Ákvörðunin var birt fyrir kæranda þann 2. febrúar 2021 og kærði kærandi ákvörðunina þann 16. febrúar 2021 til kærunefndar útlendingamála. Greinargerð kæranda barst kærunefnd þann 25. febrúar 2021 ásamt fylgigögnum. Viðbótargögn bárust frá kæranda þann 26. mars 2021.

III. Ákvörðun Útlendingastofnunar

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kom fram að kæranda hefði verið veitt alþjóðleg vernd í Grikklandi Umsókn hans um alþjóðlega vernd yrði því ekki tekin til efnismeðferðar, sbr. a-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga, enda fæli flutningur kæranda til Grikklands ekki í sér brot gegn 42. gr. laga um útlendinga, sbr. jafnframt 3. mgr. 36. gr. laganna. Þá taldi Útlendingastofnun að kærandi hefði ekki slík tengsl við Ísland að nærtækast væri að hann fengi hér vernd eða að sérstakar ástæður mæltu annars með því að taka bæri umsókn kæranda til efnismeðferðar, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Kæranda var vísað frá landinu, sbr. c-lið 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga, og skyldi hann fluttur til Grikklands.

IV. Málsástæður og rök kæranda

Í greinargerð kæranda til kærunefndar vísar hann til viðtals síns hjá Útlendingastofnun og greinargerðar sinnar til stofnunarinnar varðandi málsatvik. Þar kemur m.a. fram að kærandi hafi í viðtali hjá Útlendingastofnun greint frá því að glíma við andleg vandamál. Dóttir hans hafi verið skotin í höfuðið í höndunum á honum í heimaríki árið 2009. Hann hafi stöðugar áhyggjur af börnum sínum og upplifi mikið þunglyndi. Kærandi vísar til heilbrigðisgagna frá heimaríki og Belgíu þar sem m.a. komi fram að kærandi eigi við þunglyndi og kvíða að stríða sem rekja megi til áfalls vegna dauða dóttur hans og kvíða vegna stöðu fjölskyldu hans í heimaríki. Þá hafi kæranda verið ávísað lyfjum vegna þessa í Belgíu. Í Grikklandi hafi kærandi ekki fengið þá meðferð sem hann þarfnist vegna andlegrar vanheilsu og svefnleysis. Þá hafi hann fengið hótanir frá þeim aðilum sem hafi myrt dóttur hans. Hann hafi reynt að leita til lögreglu vegna þess en fengið þau svör að lögreglan gæti ekkert gert fyrir hann. Þá hafi hann ekki haft atvinnuleyfi í Grikklandi eða aðgang að heilbrigðiskerfinu og ekki átt rétt á fjölskyldusameiningu. Kærandi hafi orðið fyrir fordómum í Grikklandi en honum hafi verið vísað út af kaffihúsum og veitingastöðum og honum neitað um þjónustu.

Í greinargerð sinni vísar kærandi til skjals sem hann kallar fylgiskjal en þar eru rakin sjónarmið kæranda varðandi almennar aðstæður umsækjenda um alþjóðlega vernd og flóttafólks í Grikklandi. Kærandi vísar jafnframt til alþjóðlegra skýrslna máli sínu til stuðnings.

Í greinargerð sinni gerir kærandi athugasemdir við hina kærðu ákvörðun. Kærandi gerir athugasemdir við trúverðugleikamat Útlendingastofnunar í hinni kærðu ákvörðun, m.a. varðandi aðgang kæranda að heilbrigðisþjónustu. Þrátt fyrir að grísk lög mæli fyrir um jafnan aðgang flóttafólks og grískra ríkisborgara að heilbrigðiskerfinu í Grikklandi sé raunverulegt aðgengi flóttafólks að heilbrigðiskerfinu hins vegar verulega takmarkað. Þá gerir kærandi athugasemd við umfjöllun stofnunarinnar um aðgang hans að húsnæði og félagslegri aðstoð. Stofnunin haldi því fram að einstaklingar sem hlotið hafi alþjóðlega vernd eigi rétt á aðgengi að húsnæði og hafi jafnan rétt á við gríska ríkisborgara til þeirra úrræða sem séu í boði af hálfu grískra stjórnvalda. Vegna fjölda flóttafólks í Grikklandi hafi það reynst fólki síður en svo auðvelt að fá aðgang að þeim húsnæðisúrræðum sem hafi verið sett á fót þar í landi. Samkvæmt grískum lögum ætti flóttafólk að njóta sama réttar og grískir ríkisborgarar til nauðsynlegrar félagslegrar aðstoðar en raunin sé önnur og standi flóttafólk frammi fyrir alvarlegri mismunun í Grikklandi. Kröfur grískra stjórnvalda til þeirra sem sæki um félagslega aðstoð séu það miklar að þær geri þeim sem hlotið hafi alþjóðlega vernd nær ómögulegt að uppfylla þær.

Kærandi gerir einnig athugasemd við það mat Útlendingastofnunar að hann hafi aðgang að atvinnu í landinu. Raunin sé sú að einstaklingar sem hlotið hafi alþjóðlega vernd í Grikklandi ættu samkvæmt grískum lögum að hafa fullan og sjálfvirkan rétt til að leita sér að atvinnu þar í landi. Hins vegar sé raunveruleg staða flóttafólks í landinu allt önnur. Erfiðleikar við útgáfu skattnúmera, erfiðleikar við skráningu á atvinnuleysiskrá fyrir heimilislaust flóttafólk sem og gríðarlegar tafir innan stjórnsýslunnar hindri sérstaklega þennan viðkvæma hóp við leit að atvinnu. Kærandi hafi þá einnig greint frá hótunum sem hann hafi orðið fyrir af hálfu þeirra sem myrt hafi dóttur hans. Því til viðbótar hafi hann orðið fyrir fordómum í Grikklandi. Kærandi gerir athugasemd við umfjöllun í ákvörðun Útlendingastofnunar þar sem vísað sé til þess að kærandi geti leitað á náðir lögreglu eða annarra yfirvalda telji hann á sér brotið, og/eða eftir atvikum sérstaks umboðsmanns telji kærandi lögreglu hafa brotið á rétti sínum. Til stuðnings framangreindum athugasemdum sínum við hina kærðu ákvörðun vísar kærandi til fjölda skýrslna alþjóðlegra stofnana og samtaka.Kærandi gerir þá einnig athugasemd við umfjöllun Útlendingastofnunar um Covid-19 faraldurinn. Stofnunin vísi til þess að sú óvissa sem hafi ríkt áður og hafi leitt til þess að umsóknir einstaklinga með alþjóðlega vernd í Grikklandi hafi verið teknar til efnismeðferðar sé ekki lengur til staðar, sbr. úrskurður kærunefndar í máli nr. KNU20110009 frá 10. desember 2020. Kærandi mótmælir því mati Útlendingastofnunar og vísar til þess að enn ríki mikil óvissa í heiminum öllum um hver áhrif Covid-19 faraldursins verði á innviði ríkja og réttindi og aðstæður flóttafólks og umsækjenda um alþjóðlega vernd.

Kærandi byggir á því að sérstakar ástæður séu uppi í máli hans, sem mæli með því að umsókn hans um alþjóðlega vernd verði tekin til efnislegrar meðferðar hér á landi, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Í hinni kærðu ákvörðun hafi kærandi verið metinn í sérstaklega viðkvæmri stöðu vegna andlegrar heilsu. Hafi það þó verið mat stofnunarinnar að kærandi þjáðist ekki af miklum og alvarlegum veikindum í skilningi 32. gr. a reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017. Þá hafi stofnunin lagt til grundvallar við úrlausn málsins að kæranda stæði til boða fullnægjandi heilbrigðisþjónusta í Grikklandi. Framangreindu mati Útlendingastofnunar sé mótmælt. Kærandi hafi lagt fram fjölda heilsufarsgagna sem beri það með sér að hann glími sannanlega við alvarleg andleg veikindi. Þá sé því einnig andmælt að ekkert bendi til þess að meðferð við þeim kvillum sem hrjái kæranda sé ekki aðgengileg í Grikklandi líkt og stofnunin haldi fram í ákvörðun sinni. Ljóst sé að kennitala og skattnúmer sé forsenda þess að kærandi fái raunverulegt aðgengi að viðeigandi heilbrigðisþjónustu og meðferð í Grikklandi. Útlendingastofnun hafi hins vegar ekki við meðferð málsins kannað hvort kærandi væri með skattnúmer eða kennitölu í Grikklandi og þar með fullnægjandi aðgang að heilbrigðiskerfi landsins. Kærandi telji rannsókn málsins hjá Útlendingastofnun því ábótavant og ekki í samræmi við 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 eða 2. mgr. 23. gr. laga um útlendinga. Því til stuðnings vísar kærandi til úrskurðar kærunefndar útlendingamála í máli nr. KNU20110019 frá 4. febrúar 2021. Kærandi vísar þá einnig til þess að í hinni kærðu ákvörðun hafi það verið mat Útlendingastofnunar að hann ætti ekki á hættu að verða fyrir alvarlegri mismunun eða að staða hans komi til með að verða verulega síðri en staða almennings þar í landi í skilningi 32. gr. a reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017. Þessi mati stofnunarinnar sé andmælt. Með tilliti til uppruna kæranda, frásagnar hans og upplýsinga um þær aðstæður sem bíði hans í Grikklandi telji kærandi þvert á móti að hann muni eiga erfitt uppdráttar í viðtökuríki. Byggi það mat m.a. á takmörkuðum möguleikum kæranda á löglegri atvinnu í landinu og félagslegri aðstoð. Því til viðbótar megi enn fremur nefna fordóma, hatursorðræðu og glæpi í garð fólks af erlendum uppruna auk áhrifa Covid-19 faraldursins.

Kærandi byggir einnig á því að endursending hans til Grikklands myndi brjóta í bága við grundvallarreglu þjóðarréttar um bann við endursendingu (non-refoulement), auk samsvarandi ákvæða íslenskra laga og mannréttindasamninga sem Ísland eigi aðild að, þ.e. 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga, sbr. 42. gr. sömu laga, 68. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 og 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Kærandi muni standa frammi fyrir ómannúðlegum aðstæðum í Grikklandi. Hann hafi vísað til líflátshótana sem hann hafi orðið fyrir í Grikklandi og því ekki hægt að útiloka þann möguleika að kærandi kunni að vera í yfirvofandi hættu á að láta lífið verði hann sendur aftur til Grikklands.

V. Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Ákvæði 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga

Í 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga er mælt fyrir um að umsókn um alþjóðlega vernd skuli tekin til efnismeðferðar nema undantekningar sem greindar eru í a-, b- og c-liðum ákvæðisins eigi við. Samkvæmt a-lið 1. mgr. 36. gr. er stjórnvöldum heimilt að synja því að taka umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar hafi umsækjandi komið til landsins að eigin frumkvæði eftir að hafa hlotið virka alþjóðlega vernd eða annars konar vernd í öðru ríki eða ef hann, eftir að hafa dvalist í ríki þar sem hann þurfti ekki að sæta ofsóknum, gat óskað eftir því að fá viðurkennda stöðu sem flóttamaður og, ef hann var talinn flóttamaður, fengið vernd í samræmi við alþjóðasamning um stöðu flóttamanna. Samkvæmt fyrirliggjandi gögnum málsins var kæranda veitt alþjóðleg vernd í Grikklandi þann 1. júlí 2019 og hefur hann gilt dvalarleyfi þar í landi til 1. júlí 2022. Að mati kærunefndar telst sú vernd sem kærandi nýtur í Grikklandi virk alþjóðleg vernd í skilningi a-liðar 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Aðstæður í Grikklandi

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður í Grikklandi, m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum og gögnum:

2020 – Country Reports on Human Rights Practices – Greece (United States Department of State, 30. mars 2021);
Amnesty International Report 2017/18 – Greece (Amnesty International, 22. febrúar 2018);
Annual report 2019 – Executive Summary (The Greek Ombudsman Independent Authority, 31. desember 2019);
Asylum Information Database, Country Report: Greece (European Council on Refugees and Exiles, júní 2020);
Beneficiaries of international protection in Greece – Access to documents and socio-economic rights (Refugee Support Aegean, 22. mars 2021);
Commissioner for Human Rights: Report of the Commissioner for Human Rights of the Council of Europe, Dunja Mijatovic, following her visit to Greece from 25 to 29 June 2018 (Council of Europe, 6. nóvember 2018);
EU/Greece: Pressure to Minimize Number of Migrants Identified as ´vulnerable´ (Human Rights Watch, 1. júní 2017);
Freedom in the World 2020 – Greece (Freedom House, 5. júní 2020);
Greece as a Country of Asylum – UNHCR‘s Recommendations (UNHCR, 6. apríl 2015);
Migration Flows and Refugee Protection – Administrative challenges and human rights issues (The Greek Ombudsman, apríl 2017);
Petition to the European Parliament – Regarding degrading reception conditions and EU funding in Greece (Solidarity Now, mars 2017);
Report on the Living Conditions of Beneficiaries of International Protection in Greece (Passerell, nóvember 2020);
Reports of the Special Rapporteur on the human rights of migrants on his mission to Greece, (United Nations, General Assembly, 24. apríl 2017);
State of the World‘s Minorities and Indigenous Peoples 2016 – Greece (Minority Rights Group International, 12. júlí 2016);
Upplýsingar af vefsíðu Doctors of the World (https://mdmgreece.gr/);
Upplýsingar af vefgátt um evrópsk réttarkerfi (e. European e-Justice Portal): https://e-justice.europa.eu;
Upplýsingasíða Refugee Info Greece (http://refugee.info/greece/), sótt 15. apríl 2021;
Upplýsingasíða Johns Hopkins háskólans (https://coronavirus.jhu.edu/map.html, sótt 15. apríl 2021);
Upplýsingasíða Sóttvarnarstofnunar Evrópu (https://www.ecdc.europa.eu/en/cases-2019-ncov-eueea, sótt 15. apríl 2021) og
World Report 2021 – European Union (Human Rights Watch, 13. janúar 2021).

Af framangreindum gögnum verður ráðið að grísk stjórnvöld hafa verið gagnrýnd vegna aðbúnaðar umsækjenda um alþjóðlega vernd og flóttamanna þar í landi. Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna hefur meðal annars bent á þau neikvæðu áhrif sem efnahagsástand í Grikklandi hafi haft á aðstæður einstaklinga sem hlotið hafi vernd þar í landi og möguleika þeirra á að aðlagast grísku samfélagi. Að mati kærunefndar er ljóst af framangreindum gögnum að þeir einstaklingar sem hlotið hafa alþjóðlega vernd í Grikklandi lifi oft á jaðri samfélagsins og búi í sumum tilvikum við félagslega einangrun. Einstaklingar með alþjóðlega vernd eiga hins vegar sambærilegan rétt til félagslegrar aðstoðar og grískir ríkisborgarar og í dvalarleyfi þeirra felst jafnframt aðgangur að vinnumarkaði. Þá veita frjáls félagasamtök einstaklingum með alþjóðlega vernd aðstoð við að kynna sér réttindi sín í Grikklandi.

Samkvæmt skýrslu European Council on Refugees and Exciles (ECRE) frá því í júní 2020 eiga einstaklingar sem hlotið hafa alþjóðlega vernd í Grikklandi rétt á endurgjaldslausri grunnheilbrigðisþjónustu undir sömu skilyrðum og grískir ríkisborgarar, þ. á m. nauðsynlegri geðheilbrigðisþjónustu og lyfjum. Samkvæmt fyrrnefndri skýrslu hefur bág fjárhagsstaða gríska ríkisins haft mikil áhrif á heilbrigðiskerfi landsins og hefur kostnaðarþátttaka almennings aukist við kaup á lyfjum og þjónustu. Þannig geti verið vandkvæðum bundið að sækja sér heilbrigðisþjónustu þar í landi og þá sérstaklega sérhæfða heilbrigðisþjónustu, m.a. vegna skorts á fjármagni og starfsfólki. Þetta eigi jafnt við um alla borgara Grikklands, bæði gríska ríkisborgara og aðra sem hafi rétt til dvalar í ríkinu. Auk þess hafi útgáfa kennitalna (AMKA) falið í sér hindranir fyrir einstaklinga með alþjóðlega vernd við að afla sér heilbrigðisþjónustu. Samkvæmt upplýsingasíðu Refugee Info Greece fyrir umsækjendur um alþjóðlega vernd í Grikklandi hafi allir umsækjendur um alþjóðlega vernd fengið svokallað AMKA eða kennitölu (g. Αριθμός Μητρώου Κοινωνικής Ασφάλισης) sem veitti þeim m.a. aðgang að heilbrigðiskerfinu. Í janúar 2020 hafi skilyrði fyrir útgáfu kennitölu (AMKA) breyst og fái umsækjendur um alþjóðlega vernd nú útgefin ákveðin heilbrigðisþjónustunúmer (g. Προσωρινός Αριθμός Ασφάλισης και Υγειονομικής Περίθαλψης Αλλοδαπού) sem sé tímabundið úrræði, meðan þeir sem hlotið hafa alþjóðlega vernd fái útgefna kennitölu (AMKA) sem teljist varanlegt úrræði. Þegar umsækjanda sé veitt alþjóðleg vernd í Grikklandi verði heilbrigðisþjónustunúmerið óvirkt mánuði eftir að viðkomandi hljóti dvalarleyfi. Einstaklingar geti þá í kjölfarið sótt um kennitölu (AMKA) í næstu þjónustumiðstöð. Til að sækja um kennitölu (AMKA) þurfi einstaklingar að framvísa dvalarleyfi eða ferðaskilríkjum og staðfestingu á heimilisfangi. Til að fá kennitölu gefna út sé nægilegt að sýna fram á heimilisfang í búðum eða í gistiskýli.

Í skýrslu ECRE kemur fram að aðgengi einstaklinga með alþjóðlega vernd í Grikklandi að húsnæði sé háð sömu skilyrðum og takmörkunum og aðgengi annarra ríkisborgara þriðju ríkja með heimild til dvalar í Grikklandi. Fá gistiskýli séu í boði fyrir heimilislausa auk þess sem ekkert húsnæði sé til staðar sem einungis sé ætlað einstaklingum með alþjóðlega vernd. Erfitt geti reynst að fá pláss í gistiskýlum þar sem aðsóknin sé mikil og dæmi séu um að einstaklingar með alþjóðlega vernd hafist við í yfirgefnum húsum og yfirfullum íbúðum við mjög bágar aðstæður. Eigi þetta einnig við um einstaklinga sem hafi verið sendir aftur til Grikklands frá öðrum Evrópuríkjum. Þá hafi í mars 2020 verið gerðar breytingar á útlendingalöggjöfinni í Grikklandi sem kveði á um að þegar ákvörðun um að veita alþjóðlega vernd liggi fyrir skuli draga úr fjár- og húsnæðisstuðningi. Handhöfum alþjóðlegrar verndar sem dvelji í úrræðum innan hins svokallaða ESTIA kerfi eða öðrum úrræðum, þar með talið hótelum og íbúðum, sé skylt að yfirgefa þau innan 30 daga eftir að hafa hlotið alþjóðlega vernd. Þó séu undantekningar frá þessari reglu, sérstaklega þegar um sé að ræða fólk sem glími við alvarlegan heilsubrest. Í skýrslu Passerell frá því í nóvember 2020 kemur fram að félagasamtök bjóði upp á gistiúrræði fyrir einstaklinga með alþjóðlega vernd í Grikklandi en langur biðlisti sé eftir plássi þar og barnafjölskyldur og einstaklingar í viðkvæmri stöðu gangi fyrir.

Þá kemur fram í skýrslu ECRE að einstaklingar með alþjóðlega vernd eigi sambærilegan rétt á félagslegri aðstoð og grískir ríkisborgarar. Þær félagslegu bætur sem í boði séu í Grikklandi séu t.d. bætur fyrir fjölskyldur, en skilyrði fyrir slíkum bótum sé að sýnt sé fram á tíu ára óslitna og varanlega búsetu í Grikklandi. Þá veiti grísk yfirvöld einstaklingum, m.a. handhöfum alþjóðlegrar verndar, sem búi undir fátæktarmörkum fjárhagsaðstoð í formi mánaðarlegra greiðslna, svokallaðan KEA styrk (g. Κοινωνικό Επίδομα Αλληλεγγύης, KEA). Einstaklingar sem hyggist nýta sér úrræðið þurfi að uppfylla ýmis skilyrði; þeir þurfi m.a. að hafa kennitölu, skattnúmer (AFM), gilt dvalarleyfi og bankareikning. Þá þurfi þeir að leggja fram ýmis gögn, m.a. framvísa leigusamningi í þeim tilvikum þegar þeir búi í leiguhúsnæði og í tilviki heimilislausra einstaklinga þurfi þeir að framvísa vottorði um heimilisleysi frá gistiskýlinu eða sveitarfélaginu þar sem þeir búi. Samkvæmt framangreindri skýrslu er erfitt að uppfylla skilyrðin. Þá séu í reynd engir aðrir framfærslustyrkir en KEA í boði. Jafnframt séu engin sérúrræði til staðar varðandi félagsþjónustu fyrir fólk í viðkvæmri stöðu, s.s. þolendur pyndinga.

Samkvæmt skýrslu ECRE hafa einstaklingar með alþjóðlega vernd aðgang að atvinnumarkaðnum með sömu skilyrðum og ríkisborgarar Grikklands. Ekki sé þörf á sérstöku atvinnuleyfi. Atvinnuleysi sé hins vegar mikið í landinu og samkeppni við grískumælandi einstaklinga og erfiðleikar við að fá skattnúmer (g. Αριθμός Φορολογικού Μητρώου, AFM) útgefið dragi úr atvinnumöguleikum handhafa alþjóðlegrar verndar. Þessir erfiðleikar við að sækja sér atvinnu hafi leitt til þess að einstaklingar reyni að afla sér tekna með óformlegum og jafnvel ólöglegum leiðum sem hindri þar með aðlögun þeirra að samfélaginu. Samkvæmt rannsókn frá árinu 2018 hafi meirihluti þeirra flóttamanna sem þá hafi verið starfandi verið í óskráðu starfi. Þeir einstaklingar sem ekki starfi innan hins hefðbundna atvinnumarkaðar hafi ekki aðgang að almannatryggingakerfinu og vinni sér ekki inn atvinnutengd réttindi, s.s. atvinnuleysisbætur. Mikill meirihluti einstaklinga með alþjóðlega vernd og umsækjendur um vernd reiði sig því á fjárhagsaðstoð og dreifingu matvæla og muna af hálfu stjórnvalda og mannúðarsamtaka til þess að uppfylla grunnþarfir sínar. Í skýrslu ECRE kemur fram að einstaklingar með alþjóðlega vernd hafi mætt erfiðleikum við að fá útgefið skattnúmer hjá grískum stjórnvöldum. Útgáfa skattnúmers sé grundvöllur þess að geta lifað og starfað löglega í Grikklandi og þess að einstaklingar geti sótt aðstoð og réttindi hjá grískum stjórnvöldum. Skattnúmerið sé forsenda þess að geta sótt um félagslega aðstoð, til að vinna hvort sem er sem starfsmaður hjá öðrum eða að hefja eigin rekstur, og til þess að gera samninga um leigu á húsnæði. Samkvæmt upplýsingasíðu fyrir umsækjendur um alþjóðlega vernd þurfi einstaklingar sem hyggjast sækja um skattnúmer að framvísa ferðaskilríki eða dvalarleyfi og staðfestingu á heimilisfangi eða heimilisleysi. Umsóknarferlið fari einungis fram á grísku en umsækjendur geti leitað eftir aðstoð hjá endurskoðendum eða frjálsum félagasamtökum.

Vegna heimilda um þessa erfiðleika varðandi útgáfu skattnúmera sendi kærunefnd útlendingamála árið 2020 fyrirspurn til Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna og óskaði eftir upplýsingum um hvort stofnuninni væri kunnugt um hindranir sem einstaklingar með alþjóðlega vernd í Grikklandi kunni að mæta við að verða sér úti um slíkt skattnúmer. Í svari Flóttamannastofnunnar, dags. 10. mars 2020, kemur m.a. fram að almennt þurfi að sækja um skattnúmerið í eigin persónu hjá viðeigandi stjórnvaldi, umsóknina þurfi að fylla út á grísku og sýna þurfi skilríki s.s. dvalarskírteini. Þá sé engin túlkaþjónusta í boði en öll málsmeðferðin, bæði skriflega umsóknin og samskipti við stjórnvöld, þarf að fara fram á grísku. Starfsmenn grískra yfirvalda séu ekki skyldugir samkvæmt lögum til þess að tala ensku í störfum sínum eða vinna með gögn sem ekki séu skrifuð eða þýdd yfir á grísku. Niðurstaða umsóknar um skattnúmer sé því undir því komin að starfsmaðurinn sé viljugur til samvinnu og að umsækjandi um skattnúmer hafi grunn í ensku eða grísku. Þá kom fram í svari Flóttamannastofnunar að það væri mismunandi og oft misvísandi framkvæmd milli þeirra stjórnvalda sem sjá um útgáfu númeranna. Framkvæmdin færi í raun eftir því hversu vant starfsfólkið væri að þjónusta þennan hóp. Þá geti viðmót og vilji starfsmanna stjórnvaldsins haft áhrif á niðurstöðu varðandi útgáfu skattnúmers og þeir umsækjendur sem njóti aðstoðar frjálsra félagasamtaka eða lögmanna í umsóknarferlinu séu líklegri til þess að fá jákvætt svar við umsókn sinni. Þá hafi komið upp vandamál hjá þessum hópi varðandi það að tengja skattnúmer hjóna saman. Grísk skattayfirvöld hafi árið 2018, gefið út fyrirmæli um ítarlegri skoðun á skilríkjum erlendra umsækjenda um skattnúmer, sem hafi í kjölfarið leitt til þess að biðtími eftir niðurstöðu hafi lengst töluvert hjá þeim hópi. Flóttamannastofnun, gríski umboðsmaðurinn og frjáls félagasamtök hafi í kjölfarið ítrekað lýst yfir áhyggjum vegna þessa og því hafi grísk stjórnvöld brugðist við með breytingu á framkvæmd, en þó sé þörf á frekari aðgerðum til að bæta þetta ferli. Þá sé óvíst hver staðan sé varðandi þann málafjölda sem enn bíði afgreiðslu af þessum sökum.

Í skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins fyrir árið 2020 kemur fram að dæmi séu um að flóttafólk sé beitt ofbeldi, þ. á m. af hendi grísku lögreglunnar. Þá kemur fram að þarlend lög og stjórnarskrá leggi bann við pyndingum og annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu. Enn fremur séu ofbeldisbrot rannsökuð af grísku lögreglunni en embætti umboðsmanns rannsaki meint brot lögreglu. Af framangreindri skýrslu verði ráðið að ýmsir annmarkar séu á dómskerfi landsins en sjálfstæði dómstóla sé tryggt í framkvæmd, svo og réttindi brotaþola og sakborninga. Þá kemur fram í vefgátt um evrópsk réttarkerfi (e. European e-Justice Portal) að útlendingar í Grikklandi sem séu þolendur glæpa og tali hvorki né skilji grísku eigi rétt á túlkaþjónustu og upplýsingum um mál þeirra á tungumáli sem þeir skilji.

Ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga

Í 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga kemur fram að ef svo standi á sem greini í 1. mgr. skuli þó taka umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar ef útlendingurinn hefur slík sérstök tengsl við landið að nærtækast sé að hann fái hér vernd eða ef sérstakar ástæður mæli annars með því. Í 32. gr. a og 32. gr. b reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017, sbr. 4. mgr. 36. gr. laganna, koma fram viðmið varðandi mat á því hvort taka skuli umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar vegna sérstakra tengsla eða ef sérstakar ástæður mæla með því. Þá segir í 2. mgr. 36. gr. laganna að ef meira en 12 mánuðir hafa liðið frá því að umsókn um alþjóðlega vernd barst fyrst íslenskum stjórnvöldum og tafir á afgreiðslu hennar eru ekki á ábyrgð umsækjanda sjálfs skal taka hana til efnismeðferðar. Ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga verður því aðeins beitt ef stjórnvöld telja, á grundvelli hlutlægra og trúverðugra upplýsinga sem eru nægilega nákvæmar og uppfærðar eftir því sem við á, að skilyrði þess séu uppfyllt. Ákvæði 2. mgr. 36. gr. er til viðbótar þeirri vernd sem 3. mgr. 36. gr. veitir umsækjendum um alþjóðlega vernd.

Á grundvelli 4. mgr. 36. gr. laga um útlendinga setti ráðherra reglugerð nr. 276/2018 um breytingu á reglugerð um útlendinga nr. 540/2017, en með henni bættust tvær greinar, 32. gr. a og 32. gr. b, við reglugerðina. Í 32. gr. a reglugerðarinnar kemur fram að með sérstökum ástæðum samkvæmt 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga sé átt við einstaklingsbundnar ástæður er varða umsækjanda sjálfan. Þá eru í ákvæðinu jafnframt talin upp viðmið í dæmaskyni sem leggja skuli til grundvallar við mat á því hvort sérstakar ástæður séu fyrir hendi en þau viðmið varða aðallega alvarlega mismunun eða alvarleg veikindi. Þar sem tilvikin eru talin upp í dæmaskyni geta aðrar aðstæður, sambærilegar í eðli sínu og af svipuðu alvarleikastigi, haft vægi við ákvörðun um hvort sérstakar ástæður séu til að taka mál umsækjanda til efnismeðferðar hér á landi, svo framarlega sem slíkar aðstæður séu ekki sérstaklega undanskildar, sbr. 3. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar.

Samkvæmt 2. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar skal líta til þess hvort umsækjandi muni eiga erfitt uppdráttar í viðtökuríki vegna alvarlegrar mismununar, svo sem ef ríkið útilokar viðkomandi frá menntun, nauðsynlegri heilbrigðisþjónustu, nauðsynlegri þjónustu vegna fötlunar, eða atvinnuþátttöku á grundvelli kynhneigðar, kynþáttar eða kyns eða ef umsækjandi getur vænst þess að staða hans, í ljósi framangreindra ástæðna, verði verulega síðri en staða almennings í viðtökuríki. Kærunefnd telur að orðalagið „muni eiga“ feli ekki í sér kröfu um afdráttarlausa sönnun þess að umsækjandi verði fyrir alvarlegri mismunun sem leiði til þess að hann muni eiga erfitt uppdráttar. Orðalagið gerir þó kröfu um að tilteknar líkur verði að vera á alvarlegri mismunun, þ.e. að sýna verður fram á að kærandi sé í raunverulegri hættu á að verða fyrir mismunun af þeim toga, með þeim afleiðingum, og af því alvarleikastigi sem ákvæðið lýsir en að ekki sé nægilegt að aðeins sé um að ræða möguleika á slíkri mismunun. Af því leiðir að þó svo að dæmi séu um að einstaklingar í sambærilegri stöðu og kærandi í viðtökuríki hafi orðið fyrir alvarlegri mismunun af þeim toga sem 32. gr. a reglugerðar um útlendinga mælir fyrir um telst kærandi ekki sjálfkrafa eiga slíkt á hættu heldur þarf að sýna fram á að verulegar ástæður séu til að ætla að kærandi, eða einstaklingur í sambærilegri stöðu og kærandi, verði fyrir slíkri meðferð.

Þá skal líta til þess hvort umsækjandi glími við mikil og alvarleg veikindi, s.s. skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm og meðferð við honum er aðgengileg hér á landi en ekki í viðtökuríki. Í reglugerðinni kemur fram að meðferð teljist, að öllu jöfnu, ekki óaðgengileg þótt greiða þurfi fyrir hana heldur sé átt við þau tilvik þar sem meðferð er til í viðtökuríkinu en umsækjanda muni ekki standa hún til boða. Þá skuli líta til þess, í tilviki þungunar, hvort umsækjanda standi til boða fullnægjandi fæðingaraðstoð í viðtökuríki. Við mat á því hvort umsækjandi glími við mikil og alvarleg veikindi lítur kærunefnd m.a. til gagna frá heilbrigðisstarfsfólki sem sýna fram á slíkt og, telji kærunefnd að umsækjandi glími við mikil og alvarleg veikindi, hlutlægra og trúverðugra gagna sem sýna fram á að sú heilbrigðisþjónusta sem umsækjandi þarfnast sé honum ekki aðgengileg í viðtökuríki.

Af 3. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar má jafnframt ráða að heilsufar umsækjanda hafi takmarkað vægi umfram það sem leiðir af 2. mgr. 32. gr. a, nema það teljist til ástæðna sem séu svo einstaklingsbundnar og sérstakar að ekki verði framhjá þeim litið. Þá tekur 3. mgr. 32. gr. a af tvímæli um það að efnahagslegar ástæður geta ekki talist til sérstakra ástæðna í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Slíkar aðstæður gætu þó fallið undir 3. mgr. 36. gr. nái þær því alvarleikastigi sem við á, sbr. umfjöllun hér í framhaldinu.

Samkvæmt gögnum málsins er kærandi karlmaður á [...]. Í viðtali hjá Útlendingastofnun greindi kærandi m.a. frá því að glíma við andleg vandamál en að líkamleg heilsa hans væri góð fyrir utan svefnleysi. Dóttir hans hafi verið myrt í fangi hans árið 2009 og eftir það hafi hann verið þunglyndur. Í gögnum frá Göngudeild sóttvarna, dags. 19. nóvember 2020, kemur fram að kærandi hafi greint frá því að hafa greinst með kvíða og þunglyndi í heimaríki árið 2009. Hann hafi sofið illa frá því að hann kom til landsins. Hann hafi greint frá vanlíðan og sjálfsvígshugsunum. Þá hafi hann hótað að drepa sig fengi hann ekki að tala við geðlækni. Honum hafi verið vísað á bráðamóttöku geðsviðs í kjölfarið. Í gögnum frá sálfræðingi á Göngudeild sóttvarna, dags. 1. desember 2020, kemur fram að kærandi hafi greint frá atburði sem hann hafi lent í fyrir tíu árum sem hafi haft mikil áhrif á hann. Hann sé mjög hræddur um fjölskyldu sína í heimaríki en sé þó ekki í sjálfsvígshættu eins og er. Í gögnum frá bráðaþjónustu geðsviðs Landspítalans, dags. 19. nóvember 2020, kemur fram að kærandi hafi leitað á bráðaþjónustu vegna vanlíðan. Í viðtali hafi hann lýst alvarlegum einkennum áfallastreituröskunar, endurupplifunum, martröðum og svefnleysi sér í lagi tengt andláti dóttur sinnar. Hann hafi ekki verið metinn með geðrofseinkenni og hafi neitað öllum sjálfsvígs- og sjálfskaðahugsunum. Hann hafi þá óskað eftir þunglyndislyfjum. Kærandi hafi fengið lyf og þá hafi verið talið mikilvægt að hann kæmist í viðeigandi þunglyndislyfjameðferð sem hafi reynst honum vel og jafnframt í sálfræðiviðtöl. Enn fremur kemur fram að kærandi hafi verið greindur með streituröskun eftir áfall. Í gögnum frá bráðaþjónustu geðsviðs, dags. 30. nóvember 2020, kemur fram að kærandi hafi greint frá versnandi líðan undanfarið. Hann upplifi söknuð og einmanaleika og hafi óskað eftir því að fá að tala við sálfræðing. Geðrænt ástand hans hafi ekki verið metið brátt m.t.t. sjálfsvígshættu eða geðrofseinkenna, en hann hafi verið metinn í brýnni þörf fyrir sálfræðiaðstoð og stuðning í nærumhverfi. Í gögnum frá Göngudeild sóttvarna, dags. 17. desember 2020, kemur fram að kærandi sé hraustlegur. Hann hafi greint frá því að lyfin virki vel. Í gögnum frá heilsugæslunni Grafarvogi, dags. 30. desember 2020, kemur m.a. fram að kærandi glími við afleiðingar hræðilegs áfalls. Í gögnum frá sálfræðingi á Göngudeild sóttvarna, dags. 5. og 26. janúar og 2. mars 2021, kemur m.a. fram að farið hafi verið yfir áhrif þeirra áfalla sem kærandi hafi lent í og hvernig best sé að vinna úr þeim. Kærandi sé í ágætis rútínu og taki einn dag í einu.

Kærandi hefur m.a. borið fyrir sig að sérstakar ástæður séu fyrir hendi í máli hans vegna slæmra aðstæðna í Grikklandi. Kærandi sé ekki í andlegu jafnvægi og hafi greint frá mikilli vanlíðan í kjölfar tiltekinna atburða í heimaríki. Hann hafi ekki haft aðgang að heilbrigðiskerfinu í Grikklandi og því hafi honum ekki boðist viðeigandi meðferð við andlegum heilsufarsvandamálum sínum. Þá hafi hann ekki haft aðgengi að m.a. félagsaðstoð eða atvinnu í landinu.

Aðstæður einstaklinga sem hlotið hafa alþjóðlega vernd í Grikklandi hafa þegar verið raktar. Eins og komið hefur fram hafa einstaklingar sem hlotið hafa alþjóðlega vernd að mestu sambærileg réttindi að lögum og grískir ríkisborgarar, m.a. hvað varðar grunnheilbrigðisþjónustu, félagslega aðstoð og rétt til að stunda atvinnu. Aftur á móti, líkt og að framan greinir og fram kom m.a. í úrskurðum kærunefndar frá 25. mars 2020 í málum nr. KNU19090042 og KNU20020034, KNU19110022 og KNU19110023 og KNU19110050 og KNU19110051, virðast vera ýmsar hindranir á möguleikum flóttamanna til þess að sækja réttindi sín, t. a. m. við að fá útgefið skattnúmer í Grikklandi, en númerið er, líkt og áður hefur komið fram, nauðsynlegt til þess að starfa löglega í landinu, sækja um félagslegar bætur og gera leigusamning um húsnæði. Það er því grunnforsenda þess að geta framfleytt sér löglega í Grikklandi. Þá hafi gögn bent til þess að útgáfa kennitalna (AMKA) til flóttamanna hafi falið í sér hindranir fyrir einstaklinga með alþjóðlega vernd við að afla sér heilbrigðisþjónustu í landinu. Það er þó almennt mat kærunefndar, m.a. með vísan til gagna sem kærunefnd aflaði sérstaklega frá Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna, að þrátt fyrir að einstaklingar með alþjóðlega vernd geti mætt ýmsum hindrunum við umsókn og útgáfu skattnúmers þá bendi gögn og skýrslur um Grikkland ekki til þess að það sé þeim ómögulegt. Þá hefur kærunefnd talið það sama eiga við um útgáfu kennitalna til flóttamanna. Í fyrrgreindum málum var það þó m.a. mat nefndarinnar að í ljósi aðgangshindrana að grunnþjónustu og lagalegum réttindum í Grikklandi, og þeirrar stöðu sem uppi var á þeim tíma vegna átaka við landamærin og fordæmalausrar stöðu vegna Covid-19 faraldursins, að ástæða hafi verið til að ætla að foreldrar með börn á framfæri sínu væru í verri aðstöðu en áður til að sækja sér réttindi sín, framfleyta fjölskyldu sinni og verða sér úti um húsnæði, og þar með tryggja grunnþarfir barnanna.

Í því máli sem hér er til meðferðar er kærandi, samkvæmt framlögðum heilsufarsgögnum, að glíma við tiltekin andleg veikindi. Kemur m.a. fram í framlögðum heilsufarsgögnum að kærandi sé í brýnni þörf fyrir sálfræðiaðstoð og stuðning í nærumhverfi. Þá kemur fram að mikilvægt sé að kærandi komist í viðeigandi þunglyndislyfjameðferð.

Í hinni kærðu ákvörðun fjallaði Útlendingastofnun um aðgengi flóttafólks að heilbrigðisþjónustu í Grikklandi. Er þar m.a. rakið að einstaklingar sem hlotið hafa alþjóðlega vernd í Grikklandi eigi rétt á heilbrigðisþjónustu til jafns við gríska ríkisborgara. Þá rakti Útlendingastofnun þau heilsufarsgögn sem lágu fyrir í málinu og lagði til grundvallar að kærandi væri einstaklingur í sérstaklega viðkvæmri stöðu enda bæru gögn málsins með sér að hann væri í brýnni þörf fyrir sálfræðiaðstoð og stuðning í nærumhverfi. Með tölvubréfi, dags. 10. mars 2021, óskaði kærunefnd eftir upplýsingum frá Útlendingastofnun um hvort að upplýsingar hafi legið fyrir um hvort kærandi hefði kennitölu og skattnúmer í Grikklandi fyrir ákvarðanatöku í máli hans. Samkvæmt svari frá Útlendingastofnun, þann sama dag, höfðu engar upplýsingar legið fyrir um fyrrgreint í máli kæranda.

Af gögnum málsins má ráða að heilsufar kæranda sé þess eðlis að kærandi sé m.a. í brýnni þörf fyrir sálfræðiaðstoð og þunglyndislyfjameðferð. Kærunefnd telur sig ekki vera í aðstöðu til að draga nægilega skýrar ályktanir af þeim læknisfræðilegu gögnum sem liggja fyrir í málinu um alvarleika veikinda kæranda og hvaða afleiðingar það muni hafa fái hann ekki viðeigandi heilbrigðisþjónustu. Kærunefnd telur að í ljósi þess, þeirra aðgangshindrana sem geti verið til staðar að heilbrigðisþjónustu í Grikklandi og fjallað hefur verið um hér að framan og þess álags sem Covid-19 faraldurinn hefur haft á heilbrigðiskerfið í Grikklandi hafi verið sérstakt tilefni til að afla upplýsinga um hvort kærandi hefði kennitölu í Grikklandi ásamt því að kanna hvort hann hefði skattnúmer þar í landi. Kærunefnd telur í ljósi framangreinds að nægilega skýrar upplýsingar um þessa þætti málsins hafi þurft að liggja fyrir áður en að ákvörðun hafi verið tekin í máli kæranda og telur kærunefnd að rannsókn Útlendingastofnunar hafi verið áfátt að þessu leyti. Kærunefnd telur að þessi skortur á fullnægjandi rannsókn gæti hafa haft áhrif á niðurstöðu málsins.

Samkvæmt 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 skal stjórnvald sjá til þess að mál sé nægjanlega upplýst áður en ákvörðun er tekin í því og afla í því skyni nauðsynlegra gagna og upplýsinga. Mál telst nægilega rannsakað þegar þeirra upplýsinga hefur verið aflað sem nauðsynlegar eru til þess að hægt sé að taka efnislega rétta ákvörðun í því. Markmið rannsóknarreglunnar er að tryggja að stjórnvaldsákvarðanir verði bæði löglegar og réttar.

Er það mat kærunefndar að með framangreindum annmörkum á málsmeðferð kæranda hjá Útlendingastofnun hafi stofnunin ekki fullnægt skyldu sinni skv. 10. gr. stjórnsýslulaga og 2. mgr. 23. gr. laga um útlendinga.

Meginmarkmið stjórnsýslukæru er að tryggja réttaröryggi borgara með því að gera þeim kleift að fá umfjöllun um mál sín á tveimur stjórnsýslustigum. Eins og að framan greinir telur kærunefnd að annmarkar hafi verið á rannsókn Útlendingastofnunar í máli kæranda. Kærunefnd telur jafnframt í ljósi aðstæðna að ekki sé unnt að bæta úr þeim annmörkum á kærustigi og því rétt að mál kæranda hljóti nýja meðferð hjá Útlendingastofnun.

Með vísan til þess sem að framan er rakið er það niðurstaða kærunefndar að fella beri ákvörðun Útlendingastofnunar úr gildi. Lagt er fyrir Útlendingastofnun að taka mál kæranda til nýrrar meðferðar.

Í ljósi framangreindrar niðurstöðu er, að mati kærunefndar, ekki tilefni til umfjöllunar um aðrar málsástæður kæranda.

Úrskurðarorð:

Ákvörðun Útlendingastofnunar er felld úr gildi. Lagt er fyrir Útlendingastofnun að taka mál kæranda til meðferðar á ný.

The decision of the Directorate of Immigration is vacated. The Directorate is instructed to re-examine the case.

Hjörtur Bragi Sverrisson

Bjarnveig Eiríksdóttir Þorbjörg I. Jónsdóttir