Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 514/2019

Föstudaginn 21. febrúar 2020

A

gegn

Vinnumálastofnun

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Kári Gunndórsson lögfræðingur, Agnar Bragi Bragason lögfræðingur og Arnar Kristinsson lögfræðingur.

Með kæru, dags. 2. desember 2019, kærði A til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 2. desember 2019, um að fella niður rétt hennar til atvinnuleysisbóta í tvo mánuði á grundvelli 1. mgr. 54. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi sótti um atvinnuleysisbætur hjá Vinnumálastofnun 4. september 2019. Meðfylgjandi umsókninni var að finna yfirlýsingu kæranda og skýringar hennar á starfslokum hjá B. Í skýringum kæranda á uppsögn kemur fram að hún hafi sjálf sagt upp starfi sínu vegna áreitni á vinnustað. Með ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 2. desember 2019, var kæranda tilkynnt að umsókn hennar um atvinnuleysisbætur hefði verið samþykkt og bótaréttur metinn 75%. Með vísan til starfsloka hennar hjá B væri réttur til atvinnuleysisbóta hins vegar felldur niður í tvo mánuði á grundvelli 1. mgr. 54. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 2. desember 2019. Með bréfi, dags. 3. desember 2019, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Vinnumálastofnunar ásamt gögnum málsins. Greinargerð Vinnumálastofnunar barst með bréfi, dags. 7. janúar 2020, og með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 10. janúar 2020, var greinargerðin send kæranda til kynningar. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Kærandi greinir frá því að skýring hennar á uppsögn hafi ekki verið tekin til greina hjá Vinnumálastofnun. Ástæða uppsagnarinnar hafi verið kynferðisleg áreitni á vinnustað. Maðurinn sem hafi áreitt hana hafi verið áminntur en hvorki færður til í starfi né rekinn. Kæranda hafi verið gert að halda áfram að vinna í sama húsi, með dagleg samskipti við manninn sem hafi áreitt hana. Áreitnin hafi verið viðvarandi og engin sjáanleg iðrun eftir áminninguna.

Kærandi telji ákvörðun Vinnumálastofnunar mjög afturhaldssama og ekki í samræmi við hugmyndir fólks um ásættanlegan aðbúnað á vinnustað. Kærandi geti ekki samþykkt að hún hefði átt að halda áfram að vinna á vinnustað í nánum samskiptum við mann sem hafi gerst brotlegur í hegðun gagnvart henni. Kærandi krefst þess að ákvörðun Vinnumálastofnunar verði endurskoðuð. Ef sama niðurstaða fáist eftir þá yfirferð telji kærandi nauðsynlegt að fara í dýpri endurskoðun á kerfinu þar sem ekki sé í lagi að fólki sé refsað fyrir að hætta í starfi vegna kynferðislegrar áreitni.

Kærandi bendir á að starfsmaður Vinnumálastofnunar hafi ekki fyllt rétt inn vottorð frá vinnuveitanda. Þar vanti níu mánaða tímabil þar sem hún hafi verið í 100% vinnu. Það sé væntanlega ástæðan fyrir því að hún fái einungis 75% atvinnuleysisbætur, þrátt fyrir að hafa verið í 80-100% vinnu allan tímann sem hún hafi unnið þar. Lágu prósentutölurnar séu fyrir sumarfrí þar sem hún hafi annars vegar ekki unnið sér inn full réttindi til orlofs og hins vegar tekið út hluta orlofsins í fríi. Kærandi óski einnig eftir að 75% bótahlutfallið sé endurskoðað.

III.  Sjónarmið Vinnumálastofnunar

Í greinargerð Vinnumálastofnunar kemur fram að lög nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar gildi um atvinnuleysistryggingar launamanna eða sjálfstætt starfandi einstaklinga á innlendum vinnumarkaði þegar þeir verði atvinnulausir. Í greinargerð með frumvarpi því sem varð að lögum um atvinnuleysistryggingar sé það áréttað að eitt af markmiðum vinnumarkaðskerfisins sé að stuðla að virkri atvinnuþátttöku fólks. Með hliðsjón af því sé ekki gefinn kostur á að fólk segi upp starfi sínu til að fá greiddar atvinnuleysisbætur án þess að sérstakar ástæður liggi að baki uppsögninni í tilvikum þegar annað starf sé ekki í boði. Í athugasemdum við 1. mgr. 54. gr. í greinargerð með frumvarpi því sem varð að gildandi lögum um atvinnuleysistryggingar segi meðal annars að það væri erfiðleikum bundið að skilgreina nákvæmlega í lögum og reglugerðum hvaða ástæður liggi að baki ákvörðun þess að fólk segi störfum sínum lausum séu gildar þar sem þær ástæður geti verið af margvíslegum toga. Því hafi verið lagt til að lagareglan væri matskennd og Vinnumálastofnun falið að meta atvik og aðstæður hverju sinni. Hafi orðalagið „gildar ástæður“ verið túlkað þröngt og hafi fá tilvik verið talin falla þar undir. Stofnuninni beri því að líta til almennra reglna og málefnalegra sjónarmiða við ákvarðanir um hvort umsækjendur um atvinnuleysisbætur skuli sæta biðtíma eftir atvinnuleysisbótum.

Vinnumálastofnun vísar til þess að tilgangur laga um atvinnuleysistryggingar sé að tryggja þeim, sem tryggðir séu og misst hafi fyrra starf sitt, tímabundna fjárhagsaðstoð í þrengingum sínum. Lögin veiti þeim fjárhagslegt úrræði og beri að gera ríkar kröfur til þeirra sem segja upp störfum sínum um að hafa til þess gildar ástæður samkvæmt lögunum, enda eigi almennt ekki að þiggja atvinnuleysisbætur í stað þess að gegna launuðu starfi. Ljóst sé að kærandi hafi sagt starfi sínu lausu. Ágreiningur snúi að því hvort ástæður kæranda fyrir uppsögn á starfi sínu teljist gildar í skilningi framangreinds ákvæðis. Í vottorði frá fyrrverandi vinnuveitanda segi einungis að kærandi hafi sjálf sagt upp starfi sínu. Í skýringum kæranda komi hins vegar fram að hún hafi orðið fyrir kynferðislegri áreitni á vinnustað sínum. Ekki liggi fyllilega ljóst fyrir í hverju sú áreitni hafi falist en í kæru til úrskurðarnefndarinnar segi að áreitni hafi verið viðvarandi og að gerandi hafi fengið áminningu frá vinnuveitanda. Honum hafi þó hvorki verið sagt upp störfum né færður til í starfi.

Vinnumálastofnun telji að í þeim tilvikum sem einelti eða áreitni af hálfu samstarfsmanna sé ástæða starfsloka þurfi sá er hlut eigi að máli að hafa gert tilraunir til úrbóta með aðkomu yfirmanns á vinnustað, stéttarfélags eða eftir atvikum Vinnueftirlitsins. Verði að gera þá kröfu að launamenn fullreyni úrræði til úrbóta áður en þeir segi starfi sínu lausu og sæki um atvinnuleysisbætur. Í máli kæranda liggi ekki fyrir upplýsingar um það hvort hún hafi tjáð atvinnurekanda að henni þætti viðbrögð við kvörtun hennar ófullnægjandi áður en hún hafi sagt starfi sínu lausu. Þá liggi ekki fyrir upplýsingar um það hvort áreitni á vinnustað hafi verið tilkynnt til Vinnueftirlitsins, vinnuverndarfulltrúa eða hvort kærandi hafi gert tilraunir til úrbóta með aðkomu yfirmanna, stéttarfélags eða Vinnueftirlitsins.

Með vísan til þess sem að framan greini sé það afstaða Vinnumálastofnunar að ástæður kæranda geti ekki talist gildar í skilningi laga um atvinnuleysistryggingar. Kæranda beri því að sæta biðtíma á grundvelli 54. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Greiðslur atvinnuleysisbóta skuli því fyrst hefjast þegar kærandi hafi verið skráð hjá Vinnumálastofnun án bóta í tvo mánuði. Hvað varði tryggingarhlutfall kæranda hafi komið í ljós að hluti starfstímabils hennar hafi verið rangt skráður í tölvukerfi stofnunarinnar. Eftir að mistökin hafi verið leiðrétt sé kærandi með 99% bótarétt. Vinnumálastofnun muni leiðrétta greiðslur til kæranda í samræmi við nýjan útreikning.

IV.  Niðurstaða

Kærð er ákvörðun Vinnumálastofnunar um 75% bótarétt og að fella niður rétt kæranda til atvinnuleysisbóta í tvo mánuði á grundvelli 1. mgr. 54. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar.

Í greinargerð Vinnumálastofnunar kemur fram að hluti af starfstímabili kæranda hafi verið rangt skráður í tölvukerfi stofnunarinnar. Eftir að mistökin hafi verið leiðrétt sé kærandi með 99% bótarétt. Kærandi gerði ekki athugasemd við þá skýringu Vinnumálastofnunar og lítur úrskurðarnefndin því svo á að eftir standi ágreiningur um ákvörðun stofnunarinnar um biðtíma.

Ákvæði 1. mgr. 54. gr. laganna er svohljóðandi:

„Sá sem telst tryggður samkvæmt lögum þessum en hefur sagt starfi sínu lausu án gildra ástæðna skal ekki eiga rétt á greiðslu atvinnuleysisbóta skv. VII. kafla fyrr en að tveimur mánuðum liðnum, sem ella hefðu verið greiddar bætur fyrir, frá móttöku umsóknar um atvinnuleysisbætur, sbr. þó 4. mgr. Hið sama gildir um þann sem missir starf af ástæðum sem hann á sjálfur sök á.“

Óumdeilt er að kærandi sagði upp starfi sínu hjá B en ágreiningur málsins lýtur að því hvort ástæður kæranda fyrir uppsögninni hafi verið gildar í skilningi 1. mgr. 54. gr. laga nr. 54/2006. Í athugasemdum við ákvæðið í frumvarpi til laga um atvinnuleysistryggingar kemur fram að það sé erfiðleikum bundið að takmarka þau tilvik sem geti talist til gildra ástæðna í lögum og reglugerðum þar sem ástæður þess að fólk segi störfum sínum lausum eða missi þau geti verið af margvíslegum toga. Því sé lagt til að lagareglan verði áfram matskennd og Vinnumálastofnun falið að meta atvik og aðstæður hverju sinni. Stofnuninni beri að líta til almennra reglna og málefnalegra sjónarmiða við ákvarðanir á því hvort umsækjendur um atvinnuleysisbætur skuli sæta biðtíma eftir atvinnuleysisbótum. Jafnframt er bent á að um íþyngjandi ákvörðun sé að ræða. Úrskurðarnefnd velferðarmála telur að ráða megi af framangreindu að almennt beri að gera nokkuð ríkar kröfur til atvinnuleitanda þegar metið er hvort ástæður fyrir uppsögn séu gildar samkvæmt 1. mgr. 54. gr. laga nr. 54/2006.

Af hálfu kæranda hefur komið fram að hún hafi sagt upp starfi sínu vegna kynferðislegrar áreitni á vinnustað. Maðurinn sem hafi áreitt hana hafi verið áminntur en hvorki færður til í starfi né rekinn. Þá hafi ekki verið nein sjáanleg iðrun eftir áminninguna. Af hálfu Vinnumálastofnunar hefur komið fram að ekki liggi fyrir upplýsingar um hvort kærandi hafi tjáð atvinnurekanda að henni þætti viðbrögð hans ófullnægjandi né að hún hafi gert tilraunir til úrbóta.

Eins og fram hefur komið er ákvörðun um að umsækjandi skuli sæta biðtíma íþyngjandi ákvörðun. Að mati úrskurðarnefndarinnar verður því að gera þær kröfur að fyrirliggjandi gögn bendi eindregið til þess að rétt sé að beita því úrræði. Samkvæmt 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 hvílir sú skylda á stjórnvaldi að sjá til þess að eigin frumkvæði að mál sé nægjanlega upplýst áður en ákvörðun er tekin í því. Markmið rannsóknarreglunnar er að tryggja að stjórnvaldsákvarðanir verði bæði löglegar og réttar. Ekki er að sjá af gögnum málsins að Vinnumálastofnun hafi gætt að þeirri skyldu sinni, enda var hvorki óskað sérstaklega eftir upplýsingum frá kæranda né fyrrum vinnuveitanda hennar um stöðu kæranda á vinnustaðnum í kjölfar áminningarinnar.

Með vísan til þess sem að framan er rakið er það mat úrskurðarnefndarinnar að Vinnumálastofnun hafi ekki upplýst mál kæranda nægjanlega, sbr. 10. gr. stjórnsýslulaga, áður en ákvörðun um að fella niður bótarétt hennar var tekin. Hin kærða ákvörðun er því felld úr gildi og málinu vísað til nýrrar meðferðar Vinnumálastofnunar.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 2. desember 2019, í máli A er felld úr gildi og vísað til nýrrar meðferðar stofnunarinnar

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Kári Gunndórsson