Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 387/2018

Miðvikudaginn 23. janúar 2019

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eggert Óskarsson lögfræðingur og Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur.

Með kæru, dags. 1. nóvember 2018, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 8. október 2018 um lækkun mánaðarlegra greiðslna til kæranda og fyrirhugaða endurkröfu vegna ofgreiddra bóta.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 8. október 2018, var kæranda tilkynnt um breyttar greiðslur með tilkomu nýrrar tekjuáætlunar, auk áætlaðrar kröfu vegna ofgreiddra bóta fyrstu sex mánuði ársins 2018.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 1. nóvember 2018. Með bréfi, dags. 2. nóvember 2018, óskaði úrskurðarnefnd eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Greinargerð stofnunarinnar barst með bréfi, dags. 29. nóvember 2018, og var hún send kæranda til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 30. nóvember 2018. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Kærandi gerir ekki formlegar kröfur í málinu en ráða má af kæru að óskað sé endurskoðunar á ákvörðun Tryggingastofnunar um lækkun mánaðarlegra greiðslna og fyrirhugaðrar endurkröfu vegna ofgreiddra bóta.

Í kæru kemur fram að vegna veikinda kæranda hafi hann síðastliðin X ár ýmist verið á bótum frá B eða Tryggingastofnun. Kærandi hafi verið að glíma við [...]. Í X ár hafi kærandi unnið sem [...] en frá árinu X hafi hann unnið ýmis störf. Í kjölfar alvarlegs [slyss] X 2018 hafi kærandi farið á örorku en hann óski einskis frekar en að fara aftur út á vinnumarkaðinn. 

Í X 2018 hafi kærandi fengið X kr. greiðslu frá lífeyrissjóði og af þeirri fjárhæð hafi rúmar X kr. farið í skatt. Á næsta ári vilji Tryggingastofnun fá rúmar X kr. endurgreiddar. Með þessu sé ríkið að taka tæpar X kr. í skatt af X kr. Til að bæta gráu ofan á svart þá hafi kærandi misst alla heimilisuppbót frá X til X eða um X kr. á mánuði og enn vilji ríkið sitt og rúmlega það. Hann hafi verið að borga X kr. í leigu á mánuði en hún sé nú X kr. á mánuði fyrir X til X. Ofan á þetta greiði Tryggingastofnun honum einungis um X kr. á mánuði frá X til X í stað X kr. Í dag fái kærandi X kr. frá lífeyrissjóði og um X kr. frá Tryggingastofnun.

Kærandi tekur fram að gott væri að einhvers staðar væri hægt að grípa inn í þetta. Nú sé verið að hegna kæranda fyrir það eitt að vera skikkaður til þess að greiða í lífeyrissjóð en hann hefði betur varið peningnum í eitthvað annað. Taki kærandi allt saman þá komi hann út í mínus eftir þessar greiðslur frá lífeyrissjóðnum.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar kemur fram að svo virðist sem kæran varði aðallega tvö atriði. Í fyrsta lagi virðist kærandi vilja niðurfellingu á áætlaðri ofgreiðslukröfu, að fjárhæð X kr., sem honum hafi verið tilkynnt um með bréfi, dags. 8. október 2018. Í öðru lagi sé kærð lækkun á greiðslum til kæranda út árið 2018 vegna nýrrar tekjuáætlunar.

Varðandi ósk kæranda um niðurfellingu á kröfu þá hafi Tryggingastofnun ekki borist beiðni um niðurfellingu til meðferðar áður. Í 55. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, með síðari breytingum, sé kveðið á um að Tryggingastofnun skuli innheimta ofgreiddar bætur. Undantekningu á þeirri meginreglu sé að finna í 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 varðandi þær kröfur sem myndist við uppgjör tekjutengdra bóta lífeyristrygginga. Engin stjórnvaldsákvörðun hafi verið tekin í málinu þar sem beiðni um niðurfellingu hafi borist stofnuninni fyrst með kæru. Þegar af þeirri ástæðu beri að vísa málinu frá, sbr. 2. mgr. 26. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Beiðni þessi verði tekin til afgreiðslu hjá samráðsnefnd Tryggingastofnunar um meðferð ofgreiðslna eins fljótt og hægt sé. Þegar sú stjórnvaldsákvörðun liggi fyrir muni hún vera kæranleg til nefndarinnar.

Varðandi breytingu á greiðsluáætlun vegna tekna kæranda þá sé í 16. gr. laga um almannatryggingar kveðið á um tilhögun útreiknings tekjutengdra bóta. Í 2. mgr. sé tilgreint hvað teljist til tekna við bótaútreikning. Til grundvallar bótaútreikningi hvers mánaðar skuli leggja ¹/₁₂ af áætluðum tekjum bótagreiðsluársins og bótagreiðsluár sé almanaksár. Áætlun um tekjuupplýsingar skuli byggjast á nýjustu upplýsingum frá þeim aðilum sem getið sé um í 52. gr. laganna. Í II. kafla reglugerðar nr. 598/2009 sé kveðið á um hvernig haga skuli bótaútreikningi.

Þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluársins liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum, skuli Tryggingastofnun ríkisins endurreikna bótafjárhæðir á grundvelli tekna samkvæmt 7. mgr. 16. gr. laganna, sbr. og III. kafla reglugerðar nr. 598/2009.

Frá X 2018 til og með X 2018 hafi kærandi verið á endurhæfingarlífeyri frá Tryggingastofnun. Í tekjuáætlun vegna ársins 2018 hafi ekki verið gert ráð fyrir neinum tekjum kæranda á árinu og hafi því mánaðarlegar greiðslur verið miðaðar við þær forsendur.

Þegar kærandi hafi sótt um örorkulífeyri þann 18. ágúst 2018 hafi fylgt með tekjuáætlun sem hafi gert ráð fyrir X kr. í lífeyrissjóðtekjur frá X 2018. Við afgreiðslu umsóknar kæranda um örorkulífeyri, sem samþykkt hafi verið þann 8. október 2018, hafi komið í ljós að kærandi hafi haft umtalsvert hærri lífeyrissjóðtekjur á árinu 2018 sem ekki hafi verið gert ráð fyrir í tekjuáætlun.

Í kjölfarið hafi kæranda verið sent bréf, dags. 8. október 2018, og hann upplýstur um að vegna þessa hefði verið útbúin ný tekjuáætlun til samræmis við staðgreiðsluskrá sem gerði ráð fyrir X kr. í lífeyrissjóðtekjur vegna ársins 2018. Kærandi hafi einnig verið upplýstur um myndun svokallaðrar áætlaðrar kröfu sem muni bíða endurreiknings og uppgjörs sem fram fari eftir álagningu opinberra gjalda 2019 vegna tekjuársins 2018, eins og lög kveði á um. Í bréfinu hafi kæranda verið bent á að leggja fram nýja og breytta tekjuáætlun ef umræddar upplýsingar væru ekki réttar. Eins og komi fram í framangreindu bréfi þá sé umrædd krafa áætluð og muni ekki verða innheimt fyrr en endurreikningur og uppgjör hafi farið fram á tekjuárinu 2018 sem ekki sé hægt lögum samkvæmt að framkvæma fyrr en að lokinni álagningu á næsta ári.

Tryggingastofnun telji sig ekki geta horft fram hjá upplýsingum í staðgreiðsluskrá við vinnslu tekjuupplýsinga, sbr. meðal annars ákvæði 2. mgr. 4. gr. og 1. mgr. 5. gr. reglugerðar nr. 598/2009.

Tryggingastofnun hafi farið yfir mál kæranda og telji ekki ástæðu til þess að breyta fyrri ákvörðun sinni.

Að lokum sé rétt að taka fram varðandi ósk um frávísun á beiðni kæranda um niðurfellingu að hún hafi verið tekin til meðferðar hjá samráðsnefnd Tryggingastofnun ríkisins. Rétt sé að vekja athygli á því að beiðni um niðurfellingu ofgreiðslukröfunnar verði ekki hægt að afgreiða fyrr en að loknu uppgjöri ársins 2018 sem fram mun fara árið 2019. Ekki sé hægt að taka ákvörðun um niðurfellingu ofgreiðslukröfu fyrir fyrr en ljóst sé hver sú krafa verði endanlega. Sú afgreiðsla sé í samræmi við  lög um almannatryggingar og reglugerð nr. 598/2009 og fyrri túlkun úrskurðarnefndar, meðal annars mál nr. 116/2014.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um lækkun mánaðarlegra greiðslna kæranda og fyrirhugaða endurkröfu vegna ofgreiddra bóta.

A. Lækkun greiðslna

Kærandi fékk greiddan endurhæfingarlífeyri frá X 2018 til X 2018 og fékk greiddar óskertar greiðslur frá Tryggingastofnun, þ.e. endurhæfingarlífeyri, aldurstengda örorkuuppbót, tekjutryggingu, heimilisuppbót og sérstaka uppbót til framfærslu. Kærandi sótti um örorkumat til Tryggingastofnunar sem samþykkti umsókn hans um örorkulífeyri og tengdar greiðslur frá X 2018 til X 2020 með ákvörðun, dags. 8. október 2018. Samkvæmt tekjuáætlun kæranda, dags. 13. ágúst 2018, voru áætlaðar lífeyrissjóðstekjur hans X kr. til áramóta frá X 2018. Við samkeyrslu tekjuáætlunar við staðgreiðsluskrá í október 2018 kom í ljós að kærandi hafði verið með hærri lífeyrissjóðstekjur en tekjuáætlun gerði ráð fyrir. Tryggingastofnun gerði þá nýja tekjuáætlun sem gerði ráð fyrir X kr. í lífeyrissjóðstekjur og óbreyttar X kr. í fjármagnstekjur á árinu 2018. Í kjölfarið lækkaði Tryggingastofnun greiðslur til kæranda, ef miðað er við greiðslur fyrstu sex mánuði ársins, vegna tímabilsins frá X til og með X 2018, þ.e. tekjutrygging, heimilisuppbót og sérstök uppbót til framfærslu féllu alveg niður, sbr. hina kærðu ákvörðun stofnunarinnar frá 8. október 2018.

Í 16. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, með síðari breytingum, er kveðið á um tekjutengingu lífeyristrygginga og hvernig Tryggingastofnun ríkisins skuli standa að útreikningi bóta. Í 2. mgr. ákvæðisins segir að til tekna samkvæmt III. kafla laganna teljist tekjur samkvæmt II. kafla laga nr. 90/2003 um tekjuskatt með undantekningum. Í II. kafla síðastnefndu laganna er fjallað um skattskyldar tekjur. Þar falla lífeyrissjóðstekjur undir 1. tölulið A-liðar 7. gr.

Á grundvelli 22. gr. laga um almannatryggingar skal greiða tekjutryggingu þeim sem fá örorku- og endurhæfingarlífeyri. Skattskyldar tekjur samkvæmt 2. mgr. 16. gr. sömu laga sem fara yfir frítekjumark skerða tekjutrygginguna um 38,35% þeirra tekna sem umfram eru. Á grundvelli 8. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð, með síðari breytingum, er heimilt að greiða heimilisuppbót til einhleyps lífeyrisþega að ákveðnum skilyrðum uppfylltum. Heimilisuppbót til örorkulífeyrisþega skal lækkuð samkvæmt sömu reglum og tekjutrygging, sbr. 2. málsl. 3. mgr. 8. gr. laga um félagslega aðstoð.

Á grundvelli 2. mgr. 9. gr. laga um félagslega aðstoð er heimilt að greiða örorkulífeyrisþega sérstaka uppbót á lífeyri vegna framfærslu ef sýnt þykir að hann geti ekki framfleytt sér án þess. Til þess að eiga rétt á uppbót þurfa heildartekjur að vera undir ákveðinni fjárhæð sem hefur verið hækkuð árlega. Til tekna teljast allar skattskyldar tekjur, sbr. 3. mgr. sömu greinar, þar á meðal lífeyrissjóðstekjur.

Samkvæmt framangreindu hafa lífeyrissjóðstekjur áhrif á rétt til greiðslna tekjutryggingar, heimilisuppbótar og sérstakrar uppbótar vegna framfærslu. Þá ber Tryggingastofnun að hafa eftirlit með því að áætlaðar tekjur séu í samræmi við upplýsingar sem stofnunin aflar úr staðgreiðsluskrá skattyfirvalda, sbr. 6. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar. Með hliðsjón af framangreindu er það mat úrskurðarnefndar velferðarmála að Tryggingastofnun ríkisins hafi meðhöndlað lífeyrissjóðstekjur kæranda eins og lög kveða á um og réttilega lækkað bótagreiðslur til hans. Að því virtu er ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 8. október 2018 um lækkun greiðslna til handa kæranda staðfest.

B. Fyrirhuguð endurkrafa

Í hinni kærðu ákvörðun frá 8. október 2018 var kæranda greint frá því að fyrir lægi ofgreiðsla að fjárhæð X kr. sem yrði ekki innheimt fyrr en að loknu uppgjöri bóta ársins sem áætlað væri að færi fram haustið 2019. Ljóst er að um er að ræða bráðabirgðaútreikning miðað við þáverandi tekjuforsendur. Lögum samkvæmt endurreiknar stofnunin bótarétt bótagreiðsluárs eftir að álagning skattyfirvalda vegna þess árs liggur fyrir, sbr. 7. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar. Þannig getur stofnunin ekki tekið endanlega ákvörðun um endurkröfu og innheimtu ofgreiddra bóta í tilviki kæranda fyrr en eftir að álagning skattyfirvalda vegna tekjuársins 2018 hefur farið fram.

Í 1. mgr. 13. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar segir að úrskurðarnefnd velferðarmála leggi úrskurð á mál rísi ágreiningur um grundvöll, skilyrði eða fjárhæð bóta samkvæmt lögunum. Sama gildir um ágreining um endurkröfurétt, ofgreiðslur og innheimtu þeirra, sbr. 55. gr. Í 7. gr. laga nr. 85/2015 um úrskurðarnefnd velferðarmála er kveðið á um málsmeðferð fyrir nefndinni. Í 5. mgr. 7. gr. laganna er vísað til þess að um málsmeðferð hjá nefndinni að öðru leyti fari samkvæmt ákvæðum stjórnsýslulaga og ákvæðum laga sem málskotsréttur til nefndarinnar byggist á hverju sinni.

Í 26. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 segir:

„Aðila máls er heimilt að kæra stjórnvaldsákvörðun til æðra stjórnvalds til þess að fá  hana fellda úr gildi eða henni breytt nema annað leiði af lögum eða venju.

Ákvörðun, sem ekki bindur enda á mál, verður ekki kærð fyrr en málið hefur verið til lykta leitt.“

Samkvæmt framangreindu eru tilteknar stjórnvaldsákvarðanir Tryggingastofnunar ríkisins kæranlegar til úrskurðarnefndar velferðarmála en þær verða þó ekki kærðar fyrir en mál hefur verið til lykta leitt, sbr. 1. mgr. 13. gr. laga um almannatryggingar og 2. mgr. 26. gr. stjórnsýslulaga. Það mat úrskurðarnefndar velferðarmála að tilkynning Tryggingastofnunar um áætlaða endurkröfu vegna ofgreiddra bóta vegna ársins 2018 sé ekki endanleg stjórnvaldsákvörðun af hálfu stofnunarinnar

Að framangreindu virtu kemur áætluð endurkrafa Tryggingastofnunar á hendur kæranda ekki til endurskoðunar af hálfu úrskurðarnefndar í máli þessu og er þeim hluta kæru því vísað frá. Úrskurðarnefnd telur hins vegar rétt að benda kæranda á að þegar endanlegur endurreikningur vegna bótagreiðsluársins 2018 liggur fyrir er kæranda heimilt að kæra þá niðurstöðu til nefndarinnar verði hann ekki sáttur við þá niðurstöðu sem endurreikningurinn leiðir til.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um lækkun á mánaðarlegum greiðslum til A, er staðfest. Þeim hluta kæru er varðar fyrirhugaða endurkröfu vegna ofgreiddra bóta er vísað frá.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir