|
Álit kærunefndar jafnréttismála í málinu nr. 3a/1998
Skipting akstursgreiðslna eftir kyni
innan Búnaðarbanka Íslands
-------------------------------------------------------
Á fundi kærunefndar jafnréttismála miðvikudaginn 30. desember 1998 var samþykkt svohljóðandi niðurstaða í máli þessu:
Með bréfi dags. 12. febrúar 1998 óskaði þingflokkur jafnaðarmanna eftir því við Skrifstofu jafnréttismála að jafnréttisráð og eftir atvikum kærunefnd jafnréttismála tæki til skoðunar hvort þær upplýsingar sem fram hefðu komið í svari viðskiptaráðherra við fyrirspurn á Alþingi, sbr. þingskjal nr. 765, um greiðslur fyrir afnot af bifreiðum starfsmanna Búnaðarbanka Íslands, Landsbanka Íslands og Seðlabanka Íslands, bentu til brota á jafnréttislögum nr. 28/1991. Jafnframt var óskað eftir því að kannað yrði hvernig kynin röðuðust í stöður innan bankakerfisins.
Með bréfi mótteknu 12. febrúar sl. barst Skrifstofu jafnréttismála erindi frá Sambandi íslenskra bankamanna þar sem óskað var eftir því að kannað yrði hvort kynjum væri mismunað hjá bönkunum þremur.
Á fundi 18. febrúar 1998 ákvað jafnréttisráð að senda erindin áfram til kærunefndar jafnréttismála. Kærunefnd fjallaði um þau 11. mars sl. og ákvað með vísan til 2. mgr. 19. gr. jafnréttislaga að kanna skiptingu akstursgreiðslna milli kynja í sambærilegum störfum hjá bönkunum þremur.
Með bréfi dags. 16. mars 1998 óskaði kærunefnd eftir upplýsingum frá Búnaðarbankanum um:
- Skipurit bankans þar sem fram kæmi fjöldi starfsmanna í hverjum flokki skipuritsins, sundurgreint eftir kyni.
- Starfslýsingar þeirra starfa, sem tilheyra hverju starfsheiti sem fram kemur í skipuriti.
- Reglur um ákvörðun akstursgreiðslna, þ.e. hvort og hvernig slíkar greiðslur skuli inntar af hendi til einstakra starfsmanna. Sérstaklega var óskað upplýsinga um hvort til væru innan bankans skriflegar reglur um ákvörðun akstursgreiðslna.
- Allar greiðslur vegna bifreiðakostnaðar starfsmanna á árunum 1996 og 1997, flokkaðar eftir störfum skv. skipuriti þar sem fram kæmi hlutur hvors kyns.
Búnaðarbankinn svaraði með bréfi dags. 4. maí 1998. Kærunefnd taldi nokkuð vanta á þær upplýsingar sem þar komu fram og með bréfi dags. 28. maí óskaði nefndin eftirfarandi viðbótarupplýsinga:
- Hvort reglur um greiðslu bifreiðastyrkja/kostnaðar væru skriflegar.
- Hver væri fjöldi og kynjahlutfall í almennum störfum innan bankans, þ.e. störfum sem teldust neðar deildarstjórastöðum.
- Starfslýsingar einstakra starfa í skipuriti.
- Sundurliðunar á upplýsingum um greiðslu bifreiðakostnaðar eftir því hvort um fastar greiðslur væri að ræða eða greiðslur samkvæmt akstursdagbók.
- Fjölda stöðugilda/ársverka að baki greiðslunum í stað upplýsinga um fjölda starfsmanna.
- Hvernig greiðslum til bankastjóra væri háttað.
Bankinn svaraði með bréfum dags. 7. og 20. júlí. Með bréfi dags. 16. september óskaði kærunefnd ítarlegra skýringa á þeim mun sem væri eftir kynferði á fjáhæð bifreiðastyrks í hópi skrifstofustjóra/afgreiðslustjóra, deildarstjóra og sérfræðinga. Bankinn svaraði þessari fyrirspurn með bréfi dags. 17. september.
Í svari Búnaðarbankans kemur fram eftirfarandi skipting starfsmanna innan bankans eftir stöðum og kyni 1. maí 1998:
TAFLA I. Skipting starfsmanna Búnaðarbanka Íslands eftir stöðum og kyni
|
|
*Samkvæmt skilgreiningu bankans
Í ofangreindri töflu kemur skýrt fram að veruleg fylgni er milli kyns og stöðu. Konur er ekki að finna meðal æðstu stjórnenda bankans en eftir því sem neðar dregur fjölgar þeim og þær eru t.d. 80% starfsmanna í flokknum "aðrir starfsmenn".
Í svari við spurningum um bifreiðastyrki kemur fram að ekki séu til nákvæmar skriflegar reglur um greiðslu þeirra. Núgildandi reglur um greiðslu bifreiðastyrkja séu frá ársbyrjun 1997. Meginreglan sé sú, að fastur bifreiðastyrkur fari eftir starfsheiti og stöðu og hafi kynferði starfsmanna engin áhrif á þær ákvarðanir. Auk þess sé greitt sérstaklega samkvæmt akstursdagbók fyrir akstur á vegum bankans.
Samkvæmt upplýsingum bankans námu heildargreiðslur fastra bifreiðastyrkja til kvenna í Búnaðarbankanum árið 1997 17.647.000 krónum, sem skiptust á milli 55,6 stöðugilda kvenna. Að meðaltali voru þessum konum því greiddar 317.392 krónur á árinu 1997. Heildargreiðslur til karla í Búnaðarbankanum árið 1997 voru 33.782.000 krónur, sem skiptust á milli 77 stöðugilda karla. Að meðaltali voru þessum körlum því greiddar 438.727 krónur á árinu 1997. Greiðslur til kvenna, sem fengu bifreiðastyrk, voru þannig að meðaltali 72% af greiðslum til karla, sem fengu greiddan bifreiðastyrk. Eins og síðar verður vikið að eru tölur þessar aðeins að litlu leyti samanburðarhæfar.
Af 416 stöðugildum kvenna í bankanum fengu 55,6 greiddan fastan bifreiðastyrk eða 13%. Af 144 stöðugildum karla fengu 77 greiddan fastan bifreiðastyrk eða 54%, sem að miklu leyti skýrist af því sem áður er fram komið, að karlar raðast í hærri stöður innan bankans en konur.
TAFLA II. Skipting bifreiðastyrkja 1997. Allir starfsmenn.
Eftirfarandi tafla sýnir hlutfall meðalbifreiðastyrks kvenna af meðalbifreiðastyrk karla á árinu 1997 í einstökum flokkum. Útreikningur miðast við meðalgreiðslur til allra starfsmanna í neðangreindum flokkum bæði þeirra, sem fengu bifreiðastyrk á árinu 1997, og hinna, sem ekki fengu slíkar greiðslur.
|
|
Stöðuheiti |
Heildarfjöldi stöðugilda kvenna |
Heildarfjöldi
stöðugilda karla |
Hlutfall bifreiðast. kvenna af bifreiðast. karla |
|
Stöðuheiti
|
Fjöldi stöðugilda kvenna með bifreiðastyrk |
Fjöldi stöðugilda karla með bifreiðastyrk |
Hlutfall bifreiðast. kvenna af bifreiðast. karla |
|
Í töflu III kemur fram að meðalgreiðslur bifreiðastyrkja til karla eru í öllum tilvikum hærri en til kvenna að undanskildum flokki útibússtjóra þar sem greiðslurnar eru jafnar og í flokknum "aðrir starfsmenn" þar sem konan í þeim flokki fær 8% hærri greiðslu en karlarnir. Rétt er þó að taka fram að í flokknum "aðrir starfsmenn" eru einungis 3 starfsmenn sem fá greiðslur, 1 kona og 2 karlar.
Í svari bankans kemur fram að skýringanna sé að leita í mismunandi störfum kynjanna innan bankans. Meginreglan sé sú að greiðslur fastra bifreiðastyrkja fari eftir stöðu og starfsheiti.
Þá segir að skýringa á mismunandi fjárhæð greiðslna í sömu flokkum sé m.a. að leita í mismunandi stærð útibúa. Karlmenn séu skrifstofustjórar í stóru landsbyggðarútibúunum og því séu greiðslur til þeirra hærri. Einnig gefur bankinn þá skýringu á mismun í hópi sérfræðinga að hluti karlkyns sérfræðinga séu fyrrverandi útibússtjórar, sem nú sinni sérfræðingsstörfum, og óformlegt samkomulag hafi verið um að rýra ekki þennan hluta starfskjara þeirra þótt viðkomandi hafi breytt um starfsvettvang síðustu starfsárin hjá bankanum.
Hvað varði deildarstjóra þá segir í bréfi bankans að af 36 kvenkyns deildarstjórum hafi 9 fengið fastan bifreiðastyrk en af 12 karlkyns deildarstjórum hafi 2 fengið bifreiðastyrk og sé miðað við meðaltal fasts bifreiðastyrks allra deildarstjóra, þ.e. líka tekið tillit til þeirra, sem ekki hafa fastan bifreiðastyrk, þá sé meðaltalið fyrir kvendeildarstjóra umtalsvert hærra en meðalbifreiðastyrkur karldeildarstjóra.
NIÐURSTAÐA
Tilgangur jafnréttislaga er að koma á jafnrétti og jafnri stöðu kvenna og karla. Sérstaklega skal bæta stöðu kvenna til að ná því markmiði. Atvinnurekendur gegna afar miklu hlutverki í því að ná fram markmiði laganna. Ýmsar skyldur eru lagðar þeim á herðar í þessu skyni og skorður settar við ákvörðunum þeirra m.a. um ráðningu starfsmanna. Atvinnurekendur skulu vinna að því að jafna stöðu kynjanna innan fyrirtækja sinna eða stofnana og sjá til þess að störf flokkist ekki í kvenna- og karlastörf.
Við skoðun á hlutfalli kynjanna í stöðum innan bankans kemur fram skýr skipting. Æðstu stjórnendur bankans eru allir karlar. Þegar neðar dregur hækkar hlutfall kvenna. Eins og málið er lagt fyrir hefur kærunefnd ekki forsendur til að meta hvort sá munur sem almennt er á hlutfalli kynjanna í stöðum innan bankans fari í bága við jafnréttislög. Í ljósi þess hversu sláandi munur á stöðu kynjanna er telur nefndin engu að síður rétt að vekja athygli bankans sérstaklega á þeirri skyldu atvinnurekenda að jafna stöðu kynjanna innan fyrirtækis síns eða stofnunar og stuðla að því að störf flokkist ekki í sérstök kvenna- og karlastörf.
Í 4. gr. jafnréttislaga segir m.a. að konum og körlum skuli greidd jöfn laun og þau skuli njóta sömu kjara fyrir jafn verðmæt og sambærileg störf.Þar er kveðið á um að með launum sé átt við venjulegt grunn- eða lágmarkskaup og hvers konar frekari þóknun, beina eða óbeina, hvort heldur sé með hlunnindagreiðslum eða öðrum hætti og sagt, að með kjörum sé átt við lífeyris-, orlofs- og veikindarétt og hvers konar önnur samningsréttindi. Samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laganna er atvinnurekendum óheimilt að mismuna starfsfólki eftir kynferði og gildir það m.a. um laun, launatengd fríðindi og hvers kyns aðra þóknun fyrir vinnu. Skal atvinnurekandi sýna nefndinni fram á að launamunur milli starfsmanna af gagnstæðu kyni, skýrist af öðrum þáttum en kynferði þeirra, sbr. 2. mgr. 6. gr. laganna. Framangreind ákvæði eru í samræmi við 2. mgr. 65. gr. stjórnarskrárinnar.
Á grundvelli laga nr. 2/1993 er Ísland aðili að Evrópska efnahagssvæðinu. Samkvæmt 3. gr. þeirra laga ber að skýra lög og reglur, að svo miklu leyti sem við á, til samræmis við EES-samninginn og þær reglur, sem á honum byggjast. Samkvæmt 69. gr. samningsins skulu aðildarríkin tryggja að konur og karlar hljóti jöfn laun fyrir jafna vinnu en með launum í þessum skilningi er átt við venjulegt grunn- eða lágmarkskaup ásamt öllum öðrum greiðslum, hvort heldur er í fé eða fríðu, sem launþegi fær beint eða óbeint frá vinnuveitanda sínum vegna starfa sinna. Framangreind ákvæði jafnréttislaga eru í meginatriðum hin sömu og kveðið er á um í 69. gr. EES-samningsins og XVIII. viðauka hans um jafnrétti kynjanna og vinnurétt.
Það er álit kærunefndar að ein grundvallarforsenda launajafnréttis sé að launakerfi séu gagnsæ. Í því felst að starfsmenn þurfa að vita hvað liggur til grundvallar launaákvörðunum eða hefur áhrif á kjör þeirra.
Í máli þessu er aðallega til skoðunar hvort munur á föstum bifreiðastyrkjum eftir kyni innan Búnaðarbanka Íslands teljist brjóta gegn ákvæðum jafnréttislaga. Fyrir liggur í málinu að meðalgreiðslur til karla eru umtalsvert hærri en til kvenna. Meginskýringin á því er að karlar eru að jafnaði í hærri stöðum innan bankans en konur. Hér er því að hluta til um afleiddan mismun að ræða. Það skýrir þó ekki mun á greiðslum til kynjanna í einstökum flokkum.
Munur á greiðslum eftir kyni er einkum í þremur flokkum, þ.e. flokki skrifstofu- og afgreiðslustjóra, deildarstjóra og sérfræðinga. Í flokki skrifstofu- og afgreiðslustjóra eru bifreiðastyrkir til kvenna að jafnaði 75% af bifreiðastyrkjum til karla samkvæmt töflu III. Bankinn hefur gefið þá skýringu að þrátt fyrir sama starfsheiti sé um mismunandi verkefni og ábyrgðarsvið að ræða og að karlar séu skrifstofustjórar í stóru landsbyggðarútibúunum. Þessar skýringar bankans hafa ekki verið studdar gögnum eða nánari skýringar gefnar þrátt fyrir ítrekaðar óskir kærunefndar þar um.
Í flokki deildarstjóra eru bifreiðastyrkir til kvenna að jafnaði 64% af bifreiðastyrkjum til karla samkvæmt töflu III. Bankinn hefur gefið þá skýringu að mikill munur sé á ábyrgðarsviði deildarstjóra annars vegar í litlu útibúi og hins vegar í tölvudeild. Af hálfu bankans hafa ekki verið lögð fram gögn þessu til stuðnings eða skýrt á annan hátt hvernig þessi munur hefur áhrif á greiðslur eftir kyni. Þá hefur bankinn haldið því fram að ef reiknaðar væru út meðalgreiðslur bifreiðastyrks allra deildarstjóra, þ.e. einnig þeirra sem ekki hafi fastan bifreiðastyrk, þá sé meðaltalið fyrir kvendeildarstjóra umtalsvert hærra en meðalbifreiðastyrkur karldeildarstjóra. Samkvæmt þeim gögnum sem kærunefnd hefur fengið frá bankanum er þetta ekki rétt. Kvendeildarstjórar voru 36 og heildargreiðslur til þeirra árið 1997 voru 2.109 þús. krónur eða 58.583 krónur að jafnaði á hverja konu. Karldeildarstjórar voru 12 og heildargreiðslur til þeirra námu 736 þús. krónum eða 61.333 krónum að jafnaði á hvern karl.
Í flokki sérfræðinga er bifreiðastyrkur til kvenna að jafnaði 82% af bifreiðastyrk til karla samkvæmt töflu III. Skýringar bankans eru þær að hluti karlkyns sérfræðinga bankans séu fyrrverandi útibússtjórar sem nú sinni sérfræðingsstörfum og óformlegt samkomulag hafi verið um að rýra ekki þennan hluta starfskjara þeirra þótti viðkomandi hafi breytt um starfsvettvang síðustu starfsárin hjá bankanum. Ekki hafa verið lögð fram nein gögn þessu til stuðnings.
Samkvæmt 2. mgr. 6. gr. jafnréttislaga ber atvinnurekanda að sýna kærunefnd fram á að aðrar ástæður en kyn hafi legið til grundvallar ákvörðun hans. Þrátt fyrir ítrekaðar óskir kærunefndar þar um hefur bankinn ekki getað skýrt á fullnægjandi hátt þann mun sem er á bifreiðastyrkjum til kynjanna. Bankinn hefur því ekki fullnægt skyldu sinni skv. 2. mgr. 6. gr. jafnréttislaga. Sá afgerandi munur sem er á bifreiðastyrkjum til kynjanna innan Búnaðarbanka Íslands telst því brjóta í bága við jafnréttislög.
Kærunefnd beinir þeim tilmælum til Búnaðarbanka Íslands að fundin verði viðunandi lausn á málinu.
Sigurður Tómas Magnússon
Hjördís Hákonardóttir
Gunnar Jónsson
|
