Matsmál nr. 5/2020, úrskurður 29. júní 2021
Þriðjudaginn 29. júní 2021 var í matsnefnd eignarnámsbóta tekið fyrir matsmálið nr. 5/2020
Vegagerðin
gegn
Þóru R. Ásgeirsdóttur
og kveðinn upp svohljóðandi
ú r s k u r ð u r :
I
Skipan matsnefndar eignarnámsbóta:
Matsnefnd eignarnámsbóta er í máli þessu skipuð Valgerði Sólnes, dósent, formanni, ásamt þeim Gústaf Vífilssyni, verkfræðingi, og Magnúsi Leópoldssyni, löggiltum fasteignasala, sem formaður kvaddi til starfans samkvæmt 2. mgr. 2. gr. laga nr. 11/1973 um framkvæmd eignarnáms.
II
Matsbeiðni, eignarnámsheimild, aðilar og matsandlag:
Með matsbeiðni 14. október 2020 fór Vegagerðin, kt. 680269-2899, Borgartúni 5-7, Reykjavík (hér eftir eignarnemi), þess á leit við matsnefnd eignarnámsbóta að hún legði mat á bætur vegna eignarnáms á spildu í landi jarðanna Spóavegar 16 í Ölfusi, landnúmer 172205, og Spóavegar 18 í Ölfusi, landnúmer 172207, í þágu framkvæmda við breikkun Suðurlandsvegar.
Eignarnámsheimild er í 37. gr. vegalaga nr. 80/2007.
Eignarnámsþoli er Þóra R. Ásgeirsdóttir, kt. [...], [heimilisfang], þinglýstur eigandi jarðanna. Tilgreining aðildar að málinu er ólíkt háttað í málatilbúnaði málsaðila. Eignarnemi hefur miðað við að eignarnámsþoli sé Þóra R. Ásgeirsdóttir, en hún er sem fyrr greinir þinglýstur eigandi jarðanna Spóavegar 16 og Spóavegar 18. Á hinn bóginn hefur eignarnámsþoli miðað við að Þóra og eiginmaður hennar Loftur Árnason séu bæði eignarnámsþolar. Samkvæmt gögnum málsins er Þóra Ásgeirsdóttur ein skráð þinglýstur eigandi þeirra jarða sem eignarnámið beinist að og verður aðild málsins miðuð við það, þ. á m. lýsing á kröfum og málatilbúnaði eignarnámsþola í úrskurði þessum.
Matsandlagið samkvæmt endanlegri kröfugerð eignarnema er nánar tiltekið:
1. 3.313 fermetra spilda í landi Spóavegar 16, undir hluta af um 115 metra löngu og 60 metra breiðu vegsvæði Hringvegar (1) og 30 metra breiðu og tæplega 114 metra löngu vegsvæði nýs hliðarvegnar, Ölfusvegar.
2. 3.724 fermetra spilda í landi Spóavegar 18, undir hluta af tæplega 126 metra löngu og 60 metra breiðu vegsvæði Hringvegar (1) og 30 metra breiðu og rúmlega 123 metra löngu vegsvæði nýs hliðarvegar, Ölfusvegar.
III
Málsmeðferð:
Mál þetta var fyrst tekið fyrir föstudaginn 13. nóvember 2020. Eignarnemi lagði fram matsbeiðni ásamt 19 tölusettum fylgiskjölum. Matsnefndin lagði fram afrit boðunarbréfs. Fært var til bókar að matsnefnd féllist á að lagaheimild væri til eignarnámsins í 37. gr. vegalaga, sbr. fyrri málslið 1. mgr. laga nr. 11/1973. Þá var fært til bókar að árangurslaust hefði verið leitað sátta með aðilum um eignarnámsbætur, sbr. 1. málslið 7. gr. laga nr. 11/1973. Aðilar töldu sérstaka þörf á vettvangsathugun í málinu og ákveðið var að fara á vettvang.
Föstudaginn 4. desember 2020 var málið tekið fyrir. Gengið var á vettvang og aðstæður skoðaðar. Þá var málsaðilum gefinn frestur til að leggja fram greinargerð.
Fimmtudaginn 6. maí 2021 var málið tekið fyrir af matsnefndinni. Nefndin lagði fram afrit fundargerða vegna fyrirtöku 13. nóvember 2020 og vettvangsgöngu 4. desember sama ár, svo og tölvubréf matsnefndar til aðila 15. mars 2021, þar sem upplýst var að málflutningur sem fyrirhugaður hefði verið þriðjudaginn 16. mars 2021 frestaðist af óviðráðanlegum ástæðum og nýr málflutningsdagur ákveðinn 6. maí sama ár. Þá höfðu matsnefndinni borist til framlagningar greinargerð eignarnema ásamt sjö tölusettum fylgiskjölum, greinargerð eignarnámsþola 4. febrúar sama ár ásamt 21 tölusettu fylgiskjali, athugasemdir eignarnema 26. sama mánaðar ásamt sjö tölusettum fylgiskjölum og athugasemdir eignarnámsþola 4. mars sama ár ásamt einu tölusettu fylgiskjali. Voru skjöl þessi lögð fram. Af hálfu eignarnema var lagt fram eitt tölusett skjal ásamt útdrætti til þinglýsingar. Af hálfu eignarnámsþola voru lögð fram sex tölusett skjöl, auk málskostnaðarreiknings eignarnámsþola. Var málið við svo búið flutt munnlega fyrir matsnefndinni og eftir lögmönnum bókað að þeir teldu sig ekki þurfa að tjá sig frekar um málið en í munnlegum málflutningi. Var málið tekið til úrskurðar að því búnu.
Með tölvubréfi 25. maí 2021 fór matsnefnd þess á leit við aðila að þeir staðfestu að ekki væri lengur ágreiningur um stærð matsandlagsins og að nefndinni væri fært að miða við þann fermetrafjölda sem tilgreindur var í athugasemdum eignarnema 26. febrúar 2021 til nefndarinnar. Með tölvubréfum eignarnema og eignarnámsþola 26. sama mánaðar staðfestu þeir þetta.
Með tölvubréfi 26. maí 2021 fór matsnefnd þess á leit við lögmann eignarnámsþola að lögð yrði fram sundurliðuð tímaskýrsla vegna reiknings 16. júní 2020 fyrir vinnu lögmannsins í þágu eignarnámsþola. Með tölvubréfi lögmannsins degi síðar var tímaskýrslan lögð fram.
IV
Sjónarmið eignarnema:
Eignarnemi krefst þess að matsnefnd eignarnámsbóta meti hæfilegar bætur til eignarnámsþola vegna matsandlagsins, nánar tilgreindra spildna úr landi Spóavegar 16 og Spóavegar 18. Í tilviki Spóavegar 16 krefst eignarnemi þess að eignarnámið nái til fasteignarinnar í heild sinni, verði talið að skilyrði 2. mgr. 12. gr. laga nr. 11/1973 séu uppfyllt, og hið sama gildi ef eignarnámsþoli geri kröfu samkvæmt 1. mgr. sömu greinar. Þá krefst eignarnemi þess að ákveðinn verði hæfilegur málskostnaður vegna hagsmunagæslu eignarnámsþola miðað við eðli og umfang málsins.
Eignarnemi telur ekki augljóst að uppfyllt séu skilyrði 1. eða 2. mgr. 12. gr. laga nr. 11/1973 í tilviki Spóavegar 16. Þótt nýtt vegsvæði færist lengra inn á lóðina og flatarmál skerðist um fjórðung ætti það sem eftir stendur að vera vel nýtilegt t.d. fyrir atvinnurekstur á borð við landbúnaðartengda starfsemi, þjónustu eða annað. Á hinn bóginn liggi fyrir í tilviki Spóavegar 16 að nauðsynlegt land undir veg sé hlutfallslega stór hluti af heildarlandinu og vegsvæði færist nær en áður hafi verið. Leggur eignarnemi áherslu á að ákvörðun um fullar bætur fyrir allt land Spóavegar 16 skuli þá fela í sér framsal lands til handa eignarnema, gegn greiðslu bóta. Hafnar eignarnemi alfarið fjárhæð þeirrar bótarkröfu sem eignarnámsþoli hefur gert fyrir land sem standi utan vegsvæðis þar sem jafnframt sé gengið út frá því að eignarnámsþoli haldi fullum eignarrétti. Telur eignarnemi að fullt verði skuli aðeins koma fyrir að því fylgi jafnframt full eignarheimild yfir landinu, því ella væri um óréttmæta auðgun eignarnámsþola að ræða. Áréttar eignarnemi að hann hafi lagt það til, í tilefni athugasemda eignarnámsþola og með hagsmuni hans í huga, að eignarnámið verði látið ná til heildareignarinnar Spóavegar 16 og að eignarnemi fái þar með full eignarráð.
Eignarnemi telur að við mat á bótum skuli líta til almennra sjónarmiða um ákvörðun eignarnámsbóta. Samkvæmt 72. gr. stjórnarskrárinnar skuli fullt verð koma fyrir þegar eignarnám sé framkvæmt. Sé matsbeiðanda að meginreglu skylt að bæta matsþola allt fjárhagslegt tjón sem hann verði fyrir. Eigi matsþoli aðeins rétt á bótum fyrir eignarnumið verðmæti auk bóta fyrir óhagræði sem eignarnám hafi í för með sér og leiði til fjárhagstjóns. Skuli eignarnámsbætur miðaðar við sannanlegt tjón matsþola sem standi í beinu orsakasambandi við fyrirhugaða framkvæmd en ekki ávinning matsbeiðanda, sbr. t.d. dóm Hæstaréttar 16. janúar 1997 í máli nr. 18/1995, sem birtur var í dómasafni réttarins það ár á bls. 52. Vísar eignarnemi til þess að ekki sé í íslenskum lögum að finna almennar reglur um hvernig meta skuli verðmæti eignarnuminna eigna heldur vísist um það til úrlausna dómstóla, matsnefndar eignarnámsbóta og skrif fræðimanna. Miði sjónarmið um mat á eignum aðallega við söluverð, notagildi og enduröflunarverð.
Bendir eignarnemi á að verðgildi fasteignar sé oft bundið við nýtingu þeirra samkvæmt lögum. Þá geti opinber skráning á verði fasteignar einnig skipt máli, en fasteignamat Spóavegar 16 nemi 2.360.000 krónum og Spóavegar 18 3.960.000 krónum. Vísar eignarnemi til 27. gr. laga nr. 6/2001 um skráningu og mat fasteigna, þar sem kveðið sé á um hvernig fasteignamatsverð sé fundið. Þess utan hafi við mat á bótum til eignarnámsþola verið horft til úrskurða matsnefndar eignarnámsbóta og samninga sem gerðir hafi verið á svæðinu og geti talist sambærilegir. Hér vísar eignarnemi til þess að lokatilboð hans hafi verið 10% yfir fasteignamatsverði matsandlagsins (200 krónur á fermetra). Þar sé um að ræða land undir veg, en viðurkennt sé að land næst vegi hafi lægra matsverð en land sem fjær liggi, sbr. t.d. úrskurð matsnefndar eignarnámsbóta í máli nr. 10/2008 og dóm Hæstaréttar 17. mars 2005 í máli nr. 349/2004. Um ákvörðun bótafjárhæðar vísar eignarnemi einnig einkum til úrskurða matsnefndar í málum nr. 5/2014 og 1/2017, kaupverðs vegna Árbæjar 6 2013, Laugardælalands 2015, Litla og Stóra Saurbæjar og Öxnalæks 2017, Mánastaða 2021, svo og mats Þjóðskrár Íslands á verði á landbúnaðarlandi á svæðinu frá því í desember 2020 (211 krónur á fermetra). Telur eignarnemi fært að hækka tilboð sitt til samræmis við síðastgreint mat þjóðskrár. Einnig vísar eignarnemi til verðmats sem hann hafi aflað vegna lands Sandhóls og Bakkárholts í Ölfusi, auk lands sem auglýst hafi verið til sölu að Króki í Flóahreppi og Litlu Sandvík á Selfossi. Telur eignarnemi að almennt sé hægt að miða bætur fyrir land við ætlað söluverð þess hverju sinni að teknu tilliti til staðsetningar, landgæða, afskrifta, notkunarmöguleika, skipulags o.s.frv. Þannig telur eignarnemi að ef um óskipulagt land sé að ræða hafi það verulega neikvæð áhrif á verðmæti. Eignarnemi telur að matsandlagið (spildurnar innan lóða Spóavegar 16 og 18) sé sambærilegt að gæðum og því beri að leggja sama einingaverð til grundvallar. Þá kveðst eignarnemi hafa tekið mið af því við ákvörðun bótafjárhæðar að matsandlagið sé í næsta nágrenni við þjóðveg og liggi upp að honum, sé á landbúnaðarlandi samkvæmt aðalskipulagi, landið sé einsleitt, ekki deiliskipulagt eða að öðru leyti tilbúið til annarrar notkunar. Þá bendir eignarnemi á að almenn sátt virðist hafa ríkt um það landverð sem eignarnemi hafi boðið, því samningar við aðra landeigendur á framkvæmdasvæðinu hafi miðað við 200 krónur á fermetra nema fasteignamatsverð hafi verið hærra og hafi þá almennt verið miðað við fasteignamatsverð á óbyggðum lóðum. Telur eignarnemi að núverandi not matsandlagsins séu langlíklegustu notin og að annað þurfi að leiða í ljós með haldbærum sönnunargögnum, sbr. dóm Hæstaréttar 25. mars 2010 í máli nr. 404/2009. Af hálfu eignarnámsþola hafi verið haldið fram að lengi hafi verið uppi áform um húsbyggingar og að ráðgert hafi verið að byggja tvö hús á Spóavegi 18 en ekkert liggi fyrir staðfest eða í drögum um slík áform. Loks hafnar eignarnemi því að talið verði að sala á íbúðarhúsalóðum í skipulögðum hverfum á svæðinu, svo sem við Hjarðaból, í Gljúfurárholti, Árbæ 3 eða á Hrókabólsvegi, verði taldar samanburðarhæfar við ákvörðun um bótafjárhæð, því deiliskipulag lands undir íbúðabyggð með tilheyrandi innviðum hafi gríðarleg áhrif til hækkunar á verðmat lands. Auk þess séu veðurfarsleg skilyrði ólík. Þetta eigi ekki við matsandlagið, því land sem ekki hafi verið skipulagt verði ekki verðlagt sem byggingarlóð. Auk þess sé óljóst um forsendur þess hvort og að hvaða marki lóðirnar að Spóavegi 16 og 18 hefðu getað nýst undir íbúðarhúsnæði, því skipulagslög og vegalög takmarki þegar nýtingu matsandlagsins verulega auk þess sem lóðirnar séu í næsta nágrenni við mikla umferðaræð. Um sjónarmið um nýtingarforsendur sem hafi áhrif á mat til lækkunar vísar eignarnemi til dóms Hæstaréttar 10. júní 1999 í máli nr. 461/1998. Skipti skráning Spóavegar 16 og 18 sem íbúðarhúsalóða ekki máli í þessu samhengi. Telur eignarnemi að skráning í fasteignaskrá hafi ekki sjálfstæða þýðingu við mat á bótum, skráning á mörgum lóðum í Ölfusi næst Hringvegi sé í ólestri og ekki í góðu samræmi við skipulag, lóðirnar séu ekki hæfar byggingarlóðir sökum nálægðar við þjóðveg og fleiri þátta og að réttur mælikvarði væri að um sé að ræða almennt landbúnaðarland, ræktanlegt. Til marks um þetta vísar eignarnemi t.d. til jarðarinnar Kjarrs sem liggi að Spóavegi 16 og sé skráð sem jörð þótt þar sé um einsleitt land að ræða. Hér áréttar eignarnemi að matsandlagið sé landbúnaðarland samkvæmt aðalskipulagi, og að skipulagið heimili að nokkru marki að byggð séu hús á landbúnaðarlandi. Skráning Spóavegar 16 og 18 sem íbúðarhúsalóða á ódeiliskipulögðu landi sem sé án nausðynlegra innviða geti ekki orðið til þess að landverð hækki upp úr öllu valdi.
Næst bendir eignarnemi á að þegar eign sé bætt eftir sjónarmiði um notagildi, sé reynt að finna út hver sé höfuðstóll þess arðs sem eignin gefi af sér. Þannig sé stefnt að því að bæta eiganda það tekjutap í framtíðinni sem missir eignarinnar hafi í för með sér. Telur eignarnemi að í flestum tilvikum leiði mat á notagildi eignar til svipaðrar niðurstöðu og mat á söluverði, þar sem söluverð grundvallist oft á þeim arði sem eignin gefi eða geti gefið af sér.
Telur eignarnemi að markaðsverð matsandlagsins sé vegna staðsetningar, gæða og nálægðar við veg og línumannvirki ekki hærra en eignarnemi hafi boðið. Verði talið að markaðsverði sé ekki til að dreifa bendir eignarnemi á að notagildi matsandlagsins sé fremur takmarkað því aðallega sé um að ræða land næst núverandi vegi og sé það almennt innan veghelgunarsvæðis samkvæmt vegalögum. Þannig telji eignarnemi að óháð því hvort stuðst verði við mælikvarða um markaðsverð eða not eignarnámsþola af eigninni verði niðurstaðan sú að eignarnámsþola beri mjög hóflegar bætur sem séu í reynd lægri en bætur fyrir landsréttindi sem eignarnemi hafi boðið eignarnámsþola í samningaviðræðum. Eignarnemi telur að allt matsandlagið sé jafnverðmætt.
Með samkomulagi eignarnema við eignarnámsþola 16. júní 2020 féllst eignarnemi á að greiða eignarnámsþola bætur að fjárhæð 2.500.000 krónur auk 250.000 króna greiðslu inn á lögmannskostnað, gegn heimild til að hefja framkvæmdir fyrir landi hans. Eignarnemi telur að þessi greiðsla feli í sér fullar bætur fyrir eignarnámið. Bendir hann á að þótt greiðslan sé hærri en lokatilboð hans til eignarnámsþola hafi þessar fjárhæðir verið það lægsta sem eignarnámsþoli hafi getað sætt sig við gegn því að veita umráð matsandlagsins. Hafi eignarnemi jafnframt fallist á að ekki kæmi til endurgreiðslu þessara fjárhæða þótt matsnefnd eignarnámsbóta myndi úrskurða um lægri bætur en þessu næmi, sökum þess hve mikilvægt var fyrir framkvæmdina að fá umráð matsandlagsins sem fyrst. Á hinn bóginn telur eignarnemi að lokatilboð hans til eignarnámsþola svari til þess tjóns sem hann verði fyrir vegna framkvæmdarinnar. Hafi það tilboð hljóðað upp á 200 krónur á fermetra fyrir matsandlagið, auk bóta fyrir hugsanlegt óhagræði vegna framkvæmdanna að fjárhæð 100.000 krónur, eða samtals 1.513.000 krónur. Hvað málskostnað eignarnámsþola varðar hafi greiðslan aðeins verið innborgun á kostnað og að það sé matsnefndar að meta hæfilegan kostnað honum til handa. Áréttar eignarnemi að hann telur sig óbundinn af framlögðum tilboðum, því þau hafi verið liður í að ná samningum. Leggur eignarnemi áherslu á að sú fjárhæð sem komi fram í samkomulagi aðila bindi ekki matsnefnd og beri ekki að skilja sem lægstu mögulegu bótafjárhæð. Bendir eignarnemi á að ef samkomulagsfjárhæðin yrði reiknuð til fermetraverðs næmu bætur 330 krónum á hvern fermetra, sem sé meira en ríflegar fullar bætur.
Því næst heldur eignarnemi fram að þeim sjónarmiðum um ákvörðun bóta, sem byggist á kostnaði eignarnema við að afla sér sambærilegrar eignar í stað þeirra sem tekin var eignarnámi, verði almennt ekki beitt nema söluverð eða notagildi verði af einhverjum ástæðum ekki metið. Telur eignarnemi að þessi sjónarmið eigi ekki við í málinu því slíkar aðstæður séu ekki uppi.
Af hálfu eignarnema er á það bent að við mat á bótum fyrir nauðsynlegt vegsvæði fari hann eftir ákvæðum VII. kafla vegalaga, lögum nr. 11/1973 og hefðbundnum sjónarmiðum eignaréttar. Matsandlagið sé landsbúnaðarsvæði samkvæmt gildandi aðalskipulagi og ekkert deiliskipulag hafi verið gert. Þá sé alls óvíst hvernig eða að hve miklu leyti unnt hafi verið að nýta þann hluta matsandlagsins sem nauðsynlegum sé undir vegsvæði og liggi næst þjóðvegi, meðal annars með tilliti til kvaðasetningar og nálægðar við Hringveg. Af þeim sökum sé ljóst að nýtingarmöguleikar þess hluta jarða eignarnámsþola sem næst hafi verið núverandi þjóðvegi, hafi þegar verið veruleg takmörk sett. Ekki verði séð að tilkoma hliðarvegar, Ölfusvegar, muni breyta því.
Eignarnemi vísar til þess að fyrsta boð hans um bætur til eignarnámsþola í sáttaumleitunum þeirra hafi numið fasteignamati. Bendir eignarnemi á að samkvæmt 27. gr. laga nr. 6/2001 nemi fasteignamatsverð gangverði fasteignar umreiknuðu til staðgreiðslu miðað við heimila og mögulega nýtingu á hverjum tíma og hafi bótatillagan miðað við þessi sjónarmið, þ. á m. kvaðasetningu. Hafi eignarnemi á hinn bóginn freistað þess að ná samkomulagi við eignarnámsþola og hafi því verið reiðubúinn að hækka tilboð sitt í 200 krónur á fermetra, eða um 10% yfir fasteignamatsverði, svo og að bjóða bætur fyrir hugsanlegt óhagræði vegna framkvæmdarinnar.
Eignarnemi telur að aðeins skuli greiða bætur fyrir matsandlagið, það er það land sem fari undir vegsvæði, og engar aðrar bætur. Hinn nýi vegur liggi aðallega um land eignarnámsþola þar sem áhrifa eldri Hringvegar gæti að fullu, því matsandlagið sé að verulega leyti innan veghelgunarsvæðis eldri vegarins, sbr. 30. gr. vegalaga, þar sem kvaða skipulagsreglugerðar gæti að fullu. Hinn nýi Ölfusvegur muni þó fá stöðu tengivegar, sbr. b. lið 2. mgr. 8. gr. vegalaga og af þeim sökum megi gera ráð fyrir að kvöðin samkvæmt d. lið greinar 5.3.2.5 í skipulagsreglugerð muni eftirleiðis miðast við miðlínu Ölfusvegar. Hafi það í för með sér að núverandi kvöð muni færast eitthvað innar á land eignarnámsþola en nú sé. Telur eignarnemi að á stórri lóð eins og Spóavegi 18 og miðað við nálægð við Hringveg sé á hinn bóginn ósennilegt að þetta hafi áhrif þar sem mikið svigrúm sé til staðsetningu bygginga, verði lóðin síðar byggð, andstætt því ef lóðin væri þröng og svigrúm lítið. Fyrir önnur landbúnaðarnot hafi þessi kvöð engin áhrif. Deiliskipulag hefði tekið á þessum atriðum. Af hálfu eignarnema er áréttað að Hringvegur hafi legið þétt við landamerki Spóavegar 16 og 18 um áratugaskeið og að ekki sé um að ræða breytingu á stöðu þeirra við breikkun vegarins. Telur eignarnemi að hinn nýi Ölfusvegur hafi óveruleg áhrif hvað umferð varði enda sé ekki gert ráð fyrir mikilli daglegri notkun þess vegar heldur sé hann aðallega ætlaður innanbæjarumferð. Ættu áhrif Hringvegar og umferðar um hann því þegar að vera komin fram í verðmæti lóðanna og hins eignarnumda svæðis að fullu. Það land sem nú fari undir veg sé því að verulegu leyti hluti af núverandi veghelgunarsvæði sem sæti lögbundnum takmörkunum og takmörkunum skipulagslöggjafarinnar um heimil not.
Eignarnemi vísar til þess að það sé viðurkennt sjónarmið við mat á eignarnámsbótum að landeigendur, þar sem vegur liggi um, verði að gera ráð fyrir að með tíð og tíma verði vegir uppfærðir og lagaðir auk þess sem umferð kunni að aukast með árunum eða minnka ef svo ber undir, auk þess sem skipulag kunni að breytast. Ætlað tjón eignarnámsþola sé þannig fyrirséð og áhrif á hagsmuni hans séu minni en ef verið væri að leggja veg um land þar sem vegur hefði ekki legið áður. Telur eignarnemi að framkvæmdin breyti litlu fyrir Spóaveg 18, þar sem helmingur landsins falli þegar innan skipulagskvaðar, en áhrifin kunni að vera meiri á land Spóavegar 16 þar sem kvaðir færist innar á landið og það sem utan standi verði hugsanlega ekki nýtanlegt til byggingar íbúðarhúss ef skipulagsyfirvöld leyfðu slíka byggingu, en hæft til annarra nota.
Eignarnemi telur að við mat á því hvort lóðirnar Spóavegur 16 og 18 hefðu í reynd getað þjónað hlutverki íbúðarhúsalóða, verði að líta til þess að þau hús sem þegar hafi verið reist við Spóaveg séu staðsett eins langt frá Hringvegi og lóðamörk leyfi. T.d. sé húsbygging við Spóaveg 14 í um 180 metra fjarlægð frá vegi en útmörk Spóavegar 16 séu aðeins í um 130 metra fjarlægð frá Hringvegi, miðað við vegkant, og hafi sú lóð því tæplega getað orðið byggingarland. Verði til þessa að líta við mat á ætluðu tjóni eignarnámsþola. Getur eignarnemi ekki fallist á þau sjónarmið eignarnámsþola að land Spóavegar 16 og 18 hafi marga ákjósanlega kosti sem byggingarland vegna mikillar nálægðar við Suðurlandsveg og skírskotar eignarnemi til málsgagna, þ. á m. umhverfismatsskýrslu um umferðarþunga, sem hann kveður sýna þetta.
Eignarnemi telur að eignarnámsþoli hafi ekki orðið fyrir og verði ekki fyrir fjárhagslegu tjóni vegna hugsanlegs óhagræðis á framkvæmdatíma, enda séu engin mannvirki á lóðunum. Ekkert ónæði geti verið þar sem ekki sé búið. Eignarnemi áréttar að hann hafi boðið bætur að álitum fyrir hugsanlegt jarðrask eða áhrif af vegalagningunni, sem lið í því að ná samkomulagi við eignarnámsþola. Telur eignarnemi að hugsanleg áhrif til verðlækkunar hafi komið fram fyrir löngu og engin breyting verði á því nú, því land Spóavegar 16 og 18 falli innan 250 metra línu frá miðlínu Suðurlandsvegar sem sé það viðmið sem Hæstiréttur hafi stuðst við í dómi 17. mars 2005 í máli nr. 349/2004, þar sem rétturinn hafi talið að 25% verðlækkunaráhrif yrðu á aðliggjandi landi. Tilkoma Ölfusvegar og breikkun Suðurlandsvegar hafi engin áhrif haft á stöðu lóðanna, hugsanleg verðlækkunaráhrif séu þegar komin fram og geti því engin almenn verðlækkunaráhrif orðið vegna framkvæmdanna. Eftir standi að meta hvort sú staðreynd að Ölfusvegur verði tengivegur samkvæmt vegalögum hafi viðbótaráhrif vegna ákvæða skipulagslöggjafa um lágmarksfjarlægð húsbygginga frá vegum, þannig að eignarnámsþoli verði fyrir sannalegum tjóni. Eignarnemi bendir þó á að slíkar skipulagskvaðir hafi ekki áhrif á annað land en það sem nýtilegt sé til byggingar íbúðarhúss. Eignarnemi bendir á að sé svæði síðar deiliskipulagt gildi þessar kvaðir ekki. Loks bendir eignarnemi á að 2. áfangi verksins standi nú yfir en hann hafi hafist sumarið 2020 og verði lokið um næstu áramót og sé því hafnað sem fram sé komið af hálfu eignarnámsþola, að framkvæmdir hafi staðið í 3-4 ár.
Þá telur eignarnemi engar forsendur séu til að ákveða bætur fyrir skiptingu lands eða annað ætlað óhagræði af vegalagningunni, því vegsvæði Hringvegar og Ölfusvegar sé samfellt belti og raski ekki aðkomuleiðum eða kljúfi land svo óhagræði valdi.
Vegna vegskurðar utan matsandlagsins (vegsvæðis), sem eignarnámsþoli haldi umráðum yfir, telur eignarnemi hæfilegt að bæta sem jarðrask eða óhagræði við nýtingu á landi, en bendir á að í landi sem þessu verði ávallt að framræsa land og því sé óvíst hvort það að grafa skurð meðfram vegsvæði valdi bótaskyldri eignarskerðingu. Telur eignarnemi að framboðnar bætur séu hæfilegar, að fjárhæð 100.000 krónur. Um skurðinn er nánar upplýst af hálfu eignarnema að um sé að ræða drenskurð sem grafa hafi þurfti til bráðabirgða meðfram Ölfusvegi vegna ferginga og að gengið verði frá skurðinum að framkvæmdum loknum eins og öðru röskuðu landi. Vísar eignarnemi til þess að skurðurinn mælist 1.342 fermetrar að stærð og að hann teljist til bráðabirgðaafnota lands.
Loks bendir eignarnemi á að taka verði tillit til 3. mgr. 39. gr. vegalaga, það er að taka verði tillit til þeirra hagsbóta sem eignarnámsþola hlotnist við framkvæmdina. Lagfæring vegarins, ásamt bættari og öruggari aðkomuleiðir að spildunum ætti að hafa jákvæð áhrif á verðmæti þeirra og auka nýtingarmöguleika.
Samandregið telur eignarnemi að hámarksverð fyrir matsandlagið nemi 211 krónum á fermetra, það er fyrir gróið ræktanlegt land á þessu svæði. Séu öll verðlækkunaráhrif vegna vega þegar komin fram og að ekki sé fyrir að fara sérstöku bótaskyldu óhagræði á framkvæmdatíma því lóðir eignarnámsþola séu ekki í reglulegri notkun og að framkvæmdin tálmi ekki umgengni eða valdi öðrum ónæði svo séð verði. Jafnframt mótmælir eignarnemi kröfufjárhæðum eignarnámsþola og sérstaklega kröfu hans um greiðslu dráttarvaxta af lögmannskostnaði frá þeim tíma sem samkomulag um umráð hafi verið gert, því bótagreiðsla til eignarnámsþola geti ekki borið slíka vexti fyrr en úrskurður matsnefndar liggi fyrir. Sé matsnefnd falið að meta hæfilegar bætur, þ. á m. vegna kostnaðar eignarnámsþola.
V
Sjónarmið eignarnámsþola:
Eignarnámsþoli krefst þess í fyrsta að lagi að eignarnema verði gert að greiða sér „bætur fyrir eignaskerðingu og verðmætarýrnun sem hljótast muni af framkvæmdum [eignarnema]“ að fjárhæð 21.146.701 krónur, að frádreginni innborgun eignarnema 16. júní 2020 að fjárhæð 2.500.000 krónur.
Í öðru lagi krefst eignarnámsþoli þess að eignarnema verði gert að greiða sér bætur fyrir tímabundið rask og ónæði sem hljótast muni af framkvæmd eignarnema að fjárhæð 1.500.000 krónur.
Í þriðja lagi krefst eignarnámsþoli þess að eignarnema verði gert að greiða sér kostnað vegna lögmannsaðstoðar á fyrri stigum málsins að fjárhæð 755.733 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu frá 16. júní 2020 til greiðsludags.
Þá krefst eignarnámsþoli málskostnaðar úr hendi eignarnema samkvæmt framlögðu málskostnaðaryfirliti, svo og að við ákvörðun hans verði tekið tillit til alls kostnaðar eignarnámsþola vegna eignarnámsins og skyldu hans til að greiða virðisaukaskatt af keyptri lögmannsþjónustu.
Varðandi kröfu sína um bætur fyrir eignarskerðingu og verðmætarýrnun sem hljótast muni af framkvæmdum eignarnema vísar eignarnámsþoli til þess að notast eigi við markaðsverð fyrir eignarnámið vegna 1. mgr. 72. gr. stjórnarskrárinnar um að fullt verði skuli koma fyrir eignarnám. Þá vísar eignarnámsþoli til VII. kafla vegalaga, þar sem fjallað sé um eignarnám og bráðabirgðaafnot lands, þ. á m. 1. mgr. 37. gr. laganna um skyldu til að láta af hendi land í þágu þjóðvegagerðar og hvers kyns vegahalds, svo sem breytinga, breikkunar eða viðhalds, enda komi fullar bætur fyrir.
Eignarnámsþoli telur af samskiptum sínum við eignarnema að hann hafi ætlað að framkvæma nokkurs konar heildarmat á virði fasteigna á svæðinu, en eigi að síður boðið bætur í samræmi við fasteignamat þeirra lóða sem um var að ræða. Telur eignarnámsþoli að ófullnægjandi sé að miða bótafjárhæð fyrir mat á raunverulegu virði lands við fasteignamat og að það sé ekki í samræmi við fyrri yfirlýsingar eignarnema. Bendir eignarnámsþoli á að ef litið sé til gangverðs á jörðum og spildum sem gengið hafi kaupum og sölum á svæðinu megi sjá að kaupverð fasteignanna sé mun hærra en fasteignamat þeirra, sbr. t.d. sölu á jörðinni Hrókabólsvegi 4 í Ölfusi í september 2019 (1.207 krónur á fermetra) og auglýsingu um sölu á Hrókabólsvegi 2 (1.322 krónur á fermetra), Hrókabólsvegi 5 (2.011 krónur á fermetra), Árbæ 3 í Ölfusi (6.667 krónur á fermetra) og Hlíðartungu í Ölfusi. Í öllum tilvikum hafi söluverð eða auglýst söluverð verið margfalt fasteignamatsverð. Telur eignarnámsþoli að þetta sýni að fasteignamatsverð á svæðinu sé verulega langt undir raunverulegu gangvirði lóða og endurspegli þar með ekki markaðsverðmæti lóða á svæðinu. Þetta skýrist meðal annars af því að mikil eftirspurn sé eftir lóðum á svæðinu á og í grennd við Selfoss, þar sem framboð af lóðum á Selfossi sé takmarkað. Um það vitni t.d. nýleg úthlutun lóða á Selfossi. Með hliðsjón af þessum upplýsingum gerir eignarnámsþoli kröfu um bætur að fjárhæð 1.207 krónur á hvern fermetra.
Við það bætist að áliti eignarnámsþola að lóðir hans feli í sér marga ákjósanlega eiginleika. Staðsetning þeirra sé mjög góð, þaðan sem stutt sé á Selfoss og til Hveragerðis og aðeins um 30-35 mínútna akstur frá Rauðavatni. Stutt sé í kalt vatn, hitaveitu, ljósleiðara og vegtengingar. Landið sé frjósamt og henti vel til hvers konar ræktunar, svo sem skógræktar, eins og glöggt verði séð af öðrum lóðum á svæðinu. Því gefi augaleið að markaðsverð lóðanna sé miklu hærra en fasteignamat þeirra.
Tiltekur eignarnámsþoli að hinn nýi vegur muni koma til með að fara í gegnum fleiri lóðir en lóðir eignarnámsþola. Lóðir eignarnámsþola séu skráðar í fasteignaskrá sem íbúðarhúsalóðir en samt hafi eigendum aðliggjandi lóða verið boðnar hliðstæðar bætur fyrir þeirra spildur sem fari undir veg. Vísar eignarnámsþoli til aðliggjandi lands jarðarinnar Kvíarhóls C, sem skráð sé sem óbyggt land, og nærliggjandi lands jarðarinnar Kjarrs, sem sé landbúnaðarland. Njóti lóðir eignarnámsþola nokkurrar sérstöðu að þessu leyti og því sé ótækt að verðmeta þessi lönd eins, auk þess sem þetta bendi til þess að eignarnemi hafi ekki framkvæmt raunverulegt mat á virði hins eignarnumda lands, heldur tekið mið af staðlaðri upphæð sem sé athugavert og beinlínis ólögmætt við framkvæmd eignarnáms. Eignarnámsþoli hafnar því sem fram sé komið af hálfu eignarnema að óvíst sé hvort landið nýtist í samræmi við fyrirhuguð áform. Þótt land eignarnámsþola sé á aðalskipulagi skilgreint sem landbúnaðar- eða athafnasvæði séu lóðirnar sem slíkar skráðar íbúðarhúsalóðir og hafi fasteignagjöld verið greidd í samræmi við það. Ljóst sé að á svæðinu séu íbúðarhús, sumarhús og lóðir nýttar fyrir aðra starfsemi og ekkert bendi til þess að ekki fengist leyfi til að nýta lóðir eignarnámsþola í samræmi við áform hans og aðalskipulagið standi því ekki í vegi að leyfi fáist til byggingar heilsárshúsa. Skráning lóðanna sem íbúðarhúsalóða hafi skapað ákveðnar væntingar til notkunarmöguleika þeirra og framtíðarnýtingar og sömuleiðis það að greiddir hafi verið skattar af íbúðarhúsalóðum en um það gildi sömu sjónarmið og um skatta á íbúðarhúsnæði, sbr. 8. mgr. 16. gr. laga nr. 75/1981 um tekjuskatt og eignarskatt. Gera megi ráð fyrir því að leyfi fáist fyrir byggingu íbúðarhúss á slíkum lóðum og ganga verði út frá þeirri nýtingu við ákvörðun eignarnámsbóta. Í dæmaskyni vísar eignarnámsþoli til Spóavegar 14 og 19 sem einnig séu skráðar íbúðarhúsalóðir og þar hafi verið byggð einbýlishús og sumarhús. Lóðir við Spóaveg 1, 15 og 17 séu skráðar sumarbústaðalönd og þar hafi verið reist sumarhús. Þótt ekki sé til deiliskipulag fyrir lóðir eignarnámsþola séu allar líkur á að leyfi fengist fyrir að reisa íbúðarhús á íbúðarhúsalóð. Eignarnámsþoli vísar til þess sem eignarnemi hafi haldið fram um að verðmæti lands aukist við deiliskipulag þess og heldur því fram að sé sú raunin, séu slík verðhækkunaráhrif þegar komin til því lóðir hans séu skráðar íbúðarhúsalóðir.
Aðilar deila einnig um umfang eignarnámsins, þar sem eignarnemi hafi miðað við að það taki til 30 metra svæðis utan um veginn, það er 15 metra í hvora átt frá miðlínu. Eignarnámsþoli telur að eignarnámið og áhrif þess taki í reynd til stærra landsvæðis. Þá beri eignarnema að bæta það tjón sem eignarnámið og nýi vegurinn valdi á verðmæti eignanna og nýtingarmöguleikum þeirra. Vísar eignarnámsþoli til ákvæðis d. liðar greinar 5.3.2.5 í skipulagsreglugerð nr. 90/2013 sem kveði á um byggingarbann í 100 metra fjarlægð frá stofn- og tengivegum. Bendir hann á að þar sem Ölfusvegur sé tengivegur liggi fyrir að óheimilt verði að staðsetja íbúðarhús innan 100 metra frá miðlínu vegarins, en ávallt hafi staðið til að reisa slík hús á báðum lóðum hans. Lóðir á svæðinu séu eftirsóttar fyrir heilsársbúsetu og miða verði við framtíðarnýtingu í þessu samhengi. Gerir eignarnámsþoli þó ekki kröfu um viðbótareignarnám samkvæmt 2. mgr. 12. gr. laga nr. 11/1973 heldur vill hann halda eignarrétti sínum yfir landinu en fá bætur fyrir þá verðrýrnun á landinu sem hann heldur eftir. Þá gerir eignarnámsþoli ekki kröfu á grundvelli 1. mgr. sömu greinar og bendir á að það ákvæði geti aðeins átt við að kröfu eiganda.
Varðandi Spóaveg 16 hafi eignarnámið og framkvæmdir eignarnema þær afleiðingar að lóðin öll lendi innan 100 metra svæðis frá miðlínu vegarins og nýtingarmöguleikar skerðist því verulega, því útilokað verði að skipuleggja íbúðarhús þar. Vegna þessarar verðrýrnunar krefst eignarnámsþoli bóta að fjárhæð 5.000.000 króna fyrir 3.000 fermetra landsvæði sem hægt hefði verið að nýta fyrir íbúðarhús auk 996 króna á fermetra fyrir 5.620 fermetra landsvæði (samtals 5.597.520 krónur) vegna verðrýrnunar á því landi sem eftir stendur og verður eftirleiðis ekki unnt að nýta á annan veg en sem landbúnaðarland.
Eignarnámsþoli kveður nýjan veg einnig munu hafa veruleg áhrif á Spóaveg 18. Sú lóð sé stærri en Spóavegur 16 og því lendi ekki öll lóðin undir svæði sem sé innan 100 metra frá miðlínu vegarins en nýtingarmöguleikar skerðist samt gríðarlega við breytinguna. Óvíst sé hvort unnt verði að byggja þar tvö hús og jafn stór hús og áformað hafi verið. Þá kveður eignarnámsþoli að aðrir möguleikar t.d. um byggingu hesthúsa eða frístundahúsa séu eftirleiðis úr sögunni. Gerir eignarnámsþoli kröfu um bætur vegna verðmætarýrnunar sem nemi 10% af áætluðu virði tveggja íbúðarhúsalóða, samtals a.m.k. 2.000.000 krónur.
Nemi krafa um bætur vegna Spóavegar 16 þannig 14.614.416 krónum og vegna Spóavegar 18 6.532.285 krónum, eða samtals 21.146.701 krónu, að frádreginni innborgun eignarnema 16. júní 2020 að fjárhæð 2.500.000 krónur. Ekki sé um auðgun eignarnámsþola að ræða heldur bætur fyrir skerðingu á nýtingarmöguleikum lóðanna sem leiði af skerðingu á stjórnarskrárvörðum eignarrétti.
Utan skertra byggingar- og nýtingarmöguleika, telur eignarnámsþoli ljóst að nýr vegur muni hafa verulega skaðleg áhrif á verðmæti beggja lóða, því vegurinn færist nær lóðunum og muni valda meira ónæði, hávaða, mengun og hættu fyrir þá sem nýti lóðirnar en augljóst sé að slíkt muni hafa neikvæð áhrif á verðmæti lóðanna og gera þær erfiðari í sölu en ella.
Varðandi kröfu sína um bætur fyrir tímabundið rask og ónæði sem hljótast muni af framkvæmdum eignarnema vísar eignarnámsþoli til þess að fyrir liggi að framkvæmdirnar muni taka nokkurn tíma og fela í sér verulegt ónæði. Þá hafi eignarnemi verið með starfsemi á lóðum eignarnámsþola utan matsandlagsins án samráðs við hann. Hafi þannig verið grafnir skurðir, reistar girðingar og lagðir jarðstrengir. Telur eignarnámsþoli óvíst hvernig gengið verði frá þeim skurðum og ljóst að slíkt geti haft veruleg áhrif á hann, ásamt því að vatnsrásir hafi verið grafnar í sundur. Telur eignarnámsþoli t.d. líkur á að síðar þurfi að lagfæra land og ummerki eftir drenskurði sem eignarnemi hafi grafið í landi sínu utan matsandlagsins. Óljóst sé hvenær verklok verði en gera megi ráð fyrir að ónæðið komi til með að standa yfir um nokkurt skeið. Í umsókn eignarnema um framkvæmdaleyfi 2018 hafi verið ráðgert að verktími yrði 3-4 ár þótt ófært væri að fullyrða um hvenær framkvæmdum lyki, að nú séu liðin tæp þrjú ár og enn sé töluvert eftir af framkvæmdum. Óvissa sé því um lok framkvæmda og þar með þess ónæðis og rasks sem fylgi þeim. Kveður eignarnámsþoli framkvæmdirnar fela í sér spjöll á landi til lengri tíma með tilheyrandi tjóni, ásamt verulegu tímabundnu raski og ónæði. Stórvirkar vinnuvélar séu á svæðinu á hverjum degi. Krefst hann fyrir það bóta að fjárhæð 1.500.000 krónur. Af og frá sé að bætur sem eignarnemi hafi boðið að fjárhæð 100.000 krónur komi til með að standa straum af kostnaði sem stafi af tímabundnu raski og ónæði.
Krafa eignarnámsþola um lögmannskostnað er sem fyrr greinir tvíþætt. Gerir hann annars vegar kröfu um að eignarnema verði gert að greiða sér slíkan kostnað á fyrri stigum málsins. Mál þetta eigi sér langan aðdraganda og því hafi eignarnámsþoli þurft að leita sér lögfræðiaðstoðar á ýmsum stigum málsins vegna samskipta við eignarnema. Sé krafist bóta úr hendi eignarnema vegna útlagðs lögfræðikostnaðar samkvæmt framlögðum reikningum sem séu samtals að fjárhæð 755.713 krónur. Eignarnemi hafi þegar greitt 250.000 krónur inn á bæturnar, samkvæmt samkomulagi aðila um heimild til framkvæmd, en þar sem sú innborgun nemi ekki allri fjárhæðinni sé jafnframt gerð krafa um dráttarvexti á eftirstöðvar kostnaðarins. Hafi eignarnámsþoli áskilið sér rétt til dráttarvaxta í 6. mgr. 3. gr. samkomulags aðilanna. Hins vegar krefst eignarnámsþoli málskostnaðar úr hendi eignarnema samkvæmt framlögðu málskostnaðaryfirliti auk virðisaukaskatts. Áréttar eignarnámsþoli í því samhengi að mjög langur aðdragandi hafi verið að eignarnáminu og að eignarnemi hafi ekki sýnt vilja til að breyta kröfum sínum svo nokkru muni eða koma raunverulega til móts við eignarnámsþola um verðmæti matsandlagsins og áhrifa eignarnámsins á verðmæti þess lands sem eignarnámsþoli heldur eftir. Verði hér að taka tillit til allrar þeirrar vinnu sem eignarnámsþoli hafi þurft að greiða vegna málsins.
Eignarnámsþoli mótmælir því sem fram er komið af hálfu eignarnema, þ. á m. fullyrðingum um að óvíst sé hvort landspildur eignarnámsþola hefðu getað nýst sem byggingarlóðir. Því sé hafnað að núverandi not séu líklegustu framtíðarnotin, því lengi hafi staðið til að byggja á lóðunum en jafnframt hafi verið ljóst að breytingar yrðu gerðar á Hringveginum og því hafi verið ákveðið að bíða með framkvæmdir þar til ljóst yrði hvaða breytingar yrðu gerðar, þ. á m. byggingarframkvæmdir og trjárækt. Ljóst sé að framtíðarnot lóðanna hefðu ávallt orðið meiri en núverandi not og viðtekið sé að líta til framtíðarnotkunar við ákvörðun eignarnámsbóta, sbr. t.d. dóma Hæstaréttar 1984, í dómasafni réttarins það ár á bls. 904 og úrskurði matsnefndar í málum nr. 22/1997 og 10/2006. Eignarnámsþoli hafnar sem röngum fullyrðingum eignarnema um að þótt áform um nýtingu hafi ekki verið skrifleg hafi engin áform verið. Einnig þeirri fullyrðingu að fyrirkomulag vegarins hafi alltaf legið fyrir. Telur eignarnámsþoli að þeir úrskurðir matsnefndar sem eignarnemi hafi vísað til eigi ekki við um aðstæður hliðstæðar þeim sem málið varði, því þar hafi verið fjallað um margfalt stærra land, lengra frá þéttbýli og víða við úthaga. Þá hafnar eignarnámsþoli því að mat þjóðskrár á fermetraverði landbúnaðarlands (211 krónur á fermetra) eigi við í málinu, því þar hafi verið um landbúnaðarland að ræða og grunnverð en ekki markaðsverð. Að auki verði ekki miðað við aðra samninga eignarnema á svæðinu því í mörgum tilvikum hafi sú fjárhæð sem eignarnemi hafi boðið numið margföldu fasteignamati viðkomandi lands, en landspildur eignarnámsþola séu verðmætari lóðir. Eins og nánar greinir í málatilbúnaði eignarnámsþola gerir hann einnig athugasemdir við þær jarðir sem eignarnemi hafi vísað til vegna verðmats matsandlagsins (Árbær 6, Laugardælaland, Krókur í Flóahreppi, Litla Sandvík, Stóri-Saurbær og Litli-Saurbær 1), því þar sé um stórar spildur að ræða sem boðnar hafi verið til sölu úr jörðum sem enn átti eftir að skipta upp og að þegar um væri að ræða svo stórar jarðir skekktust viðmið um verð á fermetra. Séu jarðirnar ekki sambærilegar íbúðarhúsalóðum eignarnámsþola.
Samandregið telur eignarnámsþoli sig verða fyrir gríðarlegu og beinu fjártjóni vegna eignarnámsins og áhrifa hins nýja vegar á lóðir sínar. Skýrt orsakasamband sé á milli tjónsins og eignarnámsins og áhrifa þess á lóðirnar og beri eignarnema því að bæta það tjón. Bótaréttur eignarnámsþola sé reistur á hlutlægum grunni 1. mgr. 72. gr. stjórnarskrárinnar og skuli miða bótaákvörðun við fjárgildi þeirra fasteignarréttinda sem sæti skerðingu á grundvelli viðtekinna sjónarmiða eignarnámsfræða um söluverð, notagildi eða enduröflunarverð. Sé bótakrafa eignarnámsþola hæfileg og sanngjörn með tilliti til þess að eignarnámsbætur skuli endurspegla raunverulegt virði þannig að fullar bætur komi fyrir tjón eignarnámsþola.
VI
Niðurstaða matsnefndar:
Eignarnám á tveimur landspildum eignarnámsþola, að Spóavegi 16 og 18 í Ölfusi, er til komið á grundvelli 37. gr. vegalaga í þágu framkvæmda við breikkun Suðurlandsvegar. Tekur framkvæmdin nánar tiltekið til breikkunar Hringvegar (1) frá Hveragerði að Selfossi og gerð nýs hliðarvegar, Ölfusvegar. Af hálfu eignarnema er fram komið að framkvæmdin sé liður í því að auka umferðaröryggi með aðskilnaði akstursstefna og fækkun tenginga við Hringveg ásamt því að auka umferðarrýmd vegakerfisins milli Hveragerðis og Selfoss og tryggja greiðari samgöngur um Suðurlandsveg. Þannig sé í samgönguáætlun tilgreint að lagður verði 2+1 vegur með aðskildum akstursstefnum með vegriði í miðdeili og planvegamótum á kaflanum milli Selfoss og Hveragerðis, nánar tiltekið frá Biskupstungnabraut að Kambarótum. Að því er framkvæmdina og landspildur eignarnámsþola varðar, mun Hringvegur (1) breikka til suðurs við spildurnar tvær og sveigja síðan frá núverandi vegi austan vegamóta Þórustaðanámu í austurátt að nýju brúarstæði yfir Ölfusá um Efri-Laugardælaeyju. Nýr hliðarvegur, Ölfusvegur, mun liggja sunnan þjóðvegar og tengjast núverandi vegi austan spildnanna, en sá verður nýttur sem tenging við Selfoss. Af hálfu eignarnema er einnig fram komið að nýlagning Ölfusvegar sunnan þjóðvegar sé að mestu innan helgunarsvæðis eldri vegarins og að með tilkomu Ölfusvegar verði aðkomuleiðir að landspildum eignarnámsþola öruggari í stað eldri tengingar um Þórustaðaveg og Kjarrveg.
Með samkomulagi málsaðila 16. júní 2020 um heimild til framkvæmda, heimilaði eignarnámsþoli í ákvæði 1. mgr. 2. gr. samkomulagsins að eignarnemi fengi heimild til framkvæmda innan nánar tilgreinds vegsvæðis landspildna að Spóavegi 16 og 18 þrátt fyrir að ekki væri búið að ganga frá samningi um landbætur. Ákvæði 3. gr. samkomulagsins fjallar um innborgun á bætur og þar segir meðal annars:
„[Eignarnemi] greiðir [eignarnámsþola] innborgun á bætur við undirskrift samkomulags þessa á bankareikning eftir fyrirsögn [eignarnámsþola]. Innborgun er 2.500.000 kr. Fjárhæð þessi kemur til frádráttar endanlegri fjárhæð bóta. Endanlegt uppgjör bóta fer fram við samning eða að fengnu mati Matsnefndar eiganarnámsbóta.
[Eignarnemi] mun vísa ágreiningi um fjárhæð bóta til Matsnefndar eignarnámsbóta, sbr. lög nr. 11/1973. [Eignarnámsþoli] lítur á fjárhæðina sem greidd er samkvæmt samkomulagi þessu sem innborgun og mun krefjast fyrir Matsnefnd eignarnámsbóta hærri fjárhæðar en greidd er samkvæmt samkomulagi þessu.
Fjárhæð sú sem [eignarnemi] greiðir [eignarnámsþola] við undirritun þessa samkomulags ber enga vexti og skal dregin frá ef bótafjárhæðin, sem ákveðin verður af Matsnefnd eignarnámsbóta, er ákveðin hærri en fjárhæðin sem greidd er samkvæmt samkomulagi þessu. Verði niðurstaða Matsnefndar eignarnámsbóta um fjárhæð bóta og kostnaður lægri en sem nemur framangreindri fjárhæð verður ekki um endurgreiðslu að ræða af hálfu [eignarnámsþola].
[...]
[Eignarnámsþoli hefur notið aðstoðar lögmanns hjá LOGOS og LEX og haft af því kostnað, sbr. fylgiskjöl 2 og 3. [Eignarnemi] hefur neitað að greiða að fullu áfallinn kostnað landeiganda en samþykkir að greiða 250.000 kr. inn á bætur vegna útlagðs lögmannskostnaðar með sömu skilmálum og að framan greinir. Endanlegt uppgjör fer fram við gerð samnings eða með úrskurði Matsnefndar eignarnámsbóta um bætur til [eignarnámsþola]. [Eignarnámsþoli] mun krefja [eignarnema] um greiðslu kostnaðar vegna lögmannsaðstoðar að fullu, sbr. 72. gr. stjórnarskrárinnar, auk dráttarvaxta.“
Kemur þá til úrlausnar matsnefndar ákvörðun um bætur úr hendi eignarnema vegna eignarnáms á matsandlaginu, spildum eignarnámsþola í landi jarðanna Spóavegar 16 og Spóavegar 18.
Í réttarframkvæmd hefur sú meginregla verið talin gilda við ákvörðun fjárhæðar eignarnámsbóta að miða beri bætur við sölu- og markaðsvirði eignar, nema útreikningur á grundvelli notagildis eignar leiði á hinn bóginn til hærri niðurstöðu en ætlað sölu- eða markaðsverð, svo og að í undantekningartilvikum geti eignarnámsþoli átt rétt á bótum sem ákvarðaðar eru á grundvelli enduröflunarverðs, sbr. t.d. dóma Hæstaréttar 18. október 2012 í máli nr. 233/2011 og 10. apríl 2014 í máli nr. 802/2013. Með sölu- eða markaðsvirði eignar er átt við það verð sem ætla má að fengist fyrir eignina við sölu hennar. Þegar bætur eru ákveðnar á grundvelli notagildis er leitast við að staðreyna þann líklega arð sem eignin getur gefið af sér á ársgrundvelli að teknu tilliti til endingartíma og vaxta. Þá koma bætur á grundvelli enduröflunarverðs aðeins til greina í undantekningartilvikum, t.d. þeim sjaldgæfu tilvikum þegar svo hagar til að eignarnámsþola er skylt vegna fyrirmæla í lögum að halda áfram tiltekinni starfsemi sem hann hefur stundað á þeirri eign sem hann hefur verið sviptur.
Matsnefnd eignarnámsbóta fór á vettvang 4. desember 2020 ásamt lögmönnum aðila og eignarnámsþola og kynnti sér aðstæður. Samkvæmt matsbeiðni tekur eignarnámið til 3.313 fermetra spildu nyrst í landi Spóavegar 16, en spildan er samtals 11.948,3 fermetrar að stærð, og 3.724 fermetra spildu nyrst í landi Spóavegar 18, en spildan er samtals 19.280 fermetrar að stærð. Af uppdráttum sem liggja fyrir í málinu verður ráðið að fyrir framkvæmdir á vegum eignarnema um breikkun Suðurlandsvegar, sem eru tilefni eignarnáms á hluta úr landspildum eignarnámsþola, lá þjóðvegur, Hringvegur (1), norðan spildnanna. Sunnan eldri þjóðvegarins (fyrir framkvæmdirnar), sem var tvíbreiður vegur með einni aksturstefnu í hvora átt, liggur mjó ræma lands sem tilheyrir Kjarri. Sunnan landræmunnar liggja síðan landspildurnar tvær saman frá austri í vestur, fyrst Spóavegur 16 og síðan Spóavegur 18. Austan Spóavegar 16 liggur annað land Kjarrs. Af uppdráttunum verður jafnframt ráðið að staðháttum eftir framkvæmdirnar verði háttað á þann veg að Suðurlandsvegur verði við það vegur með aðskildum akstursstefnum. Muni önnur akrein vegarins fara um eldri þjóðveginn en hin akreinin vera staðsett sunnan þeirrar fyrrgreindu. Samkvæmt gögnum málsins verður vegsvæði hans 60 metra breitt. Landræman sem tilheyrir Kjarri liggur samsíða nýjum og breiðari þjóðvegi, sunnan syðri akreinar hans. Matsandlagið, það er spildurnar úr nyrsta hluta Spóavegar 16 og 18, liggja sem fyrr greinir sunnan landræmunnar. Nýr hliðarvegur, Ölfusvegur, mun þvera matsandlagið frá austri til vesturs, en samkvæmt gögnum málsins er vegsvæði hans 30 metra breitt. Þegar frá er dregið matsandlagið í landi beggja spildna heldur eignarnámsþoli eftir 8.635,3 fermetra spildu í landi Spóavegar 16 og 15.556 fermetra spildu í landi Spóavegar 18. Í málatilbúnaði aðila er fram komið að í skipulagsreglugerð nr. 90/2013 sé áskilið að tiltekin fjarlægð skuli vera milli bygginga og vega, sbr. d. lið greinar 5.3.2.5 í reglugerðinni, en þar segir meðal annars að utan þéttbýlis skuli ekki staðsetja íbúðir eða frístundahús nær stofn- og tengivegum en 100 metra eins og þeir séu skilgreindir í aðalskipulagi. Slíkt byggingarbann hvílir þannig á landi eignarnámsþola sem liggur í suður frá nýja hliðarveginum, Ölfusvegi, þaðan sem matsandlaginu (þeim spildum sem teknar hafa verið eignarnámi með tilheyrandi eignaryfirfærslu) sleppir allt til þess að 100 metra markinu er náð. Af gögnum málsins verður ráðið að byggingarbannið hvílir á öllu því landi Spóavegar 16 sem eignarnámsþoli heldur eftir og 10.128 fermetrum af þeim 15.556 fermetrum sem hann heldur eftir af landi Spóavegar 18. Vettvangsathugun á landi spildnanna tveggja leiddi í ljós að matsandlagið fyrir landi beggja spildna er vel gróið en óræktað land.
Við úrlausn máls þessa er til þess að líta að miða ber eignarnámsbætur við sölu- og markaðsvirði eignar, nema sérstakar ástæður standi til þess að reikna bætur á grundvelli notagildis eða enduröflunarverðs. Engar slíkar röksemdir liggja fyrir í málinu, að undanskildum kröfum eignarnámsþola um bætur vegna ætlaðs tjóns af völdum eignarnámsins sökum skertra afnota eignarnámsþola innan tiltekins svæðis frá tengiveginum Ölfusvegi. Með sölu- eða markaðsvirði er eins og áður greinir átt við það verð sem ætla má að fengist fyrir eignina við sölu hennar. Það er álit nefndarinnar að til staðar sé virkur markaður um kaup og sölu lands á svæðinu. Verður niðurstaða um eignarnámsbætur á grundvelli markaðsverðs matsandlagsins reist á heildstæðu mati, þar sem meðal annars er höfð hliðsjón af fyrirliggjandi gögnum, þeim sjónarmiðum sem greinir í 27. gr. laga nr. 6/2001 með síðari breytingum, úrskurðum matsnefndarinnar sjálfrar í hliðstæðum málum og sérþekkingu sem nefndin býr yfir.
Í fyrsta lagi þarf að ákveða fjárhæð eignarnámsbóta til handa eignarnámsþola fyrir þær landspildur sem fara undir ný vegsvæði þjóðvegar og tengivegar, það er Hringvegar (1) og hliðarvegarins Ölfusvegar. Telur matsnefndin að tilboð eignarnema, 211 krónur á fermetra, gefi ekki raunhæfa mynd af verðmæti landsins. Það geri ekki heldur það viðmiðunarverð sem krafa eignarnámsþola byggi á, 1.207 krónur á fermetra. Matsnefndin telur rétt að miða við að verðmæti matsandlagsins nemi 360 krónum á fermetra eða 360.000 krónum á hektara, og það þótt matsandlagið sé staðsett í jaðri veghelgunarsvæðis þjóðvegar. Er þá til þess að líta að spildurnar eru báðar skráðar opinberri skráningu sem íbúðarhúsalóðir. Fyrir 3.313 fermetra spildu í landi Spóavegar 16 þykja hæfilegar eignarnámsbætur þannig vera 1.192.680 krónur (3.313x360) og fyrir 3.724 fermetra spildu í landi Spóavegar 18 þykja hæfilegar eignarnámsbætur vera 1.340.640 krónur (3.724x360).
Í öðru lagi kemur til álita fyrir matsnefndinni hvort eignarnámsþola beri bætur fyrir ætluð fjárhagsleg áhrif sem ný vegsvæði hafi á það land sem hann heldur eftir, það er verðrýrnun vegna þess að með eignarnáminu sé gengið mjög á það land sem tilheyrði landspildum eignarnámsþola að Spóavegi 16 og 18, ásamt áhrifum sem staðsetning nýs tengivegar, sem fara muni um matsandlagið (hinar eignarnumdu spildur), muni hafa á land sem eignarnámsþoli heldur eftir. Í tilviki Spóavegar 16 er til þess að líta að fyrir eignarnámið var sú landspilda 11.948,3 fermetrar að stærð, þar af er matsandlagið (sá hluti spildunnar sem sætir eignarnámi) 3.313 fermetrar og eignarnámsþoli heldur þannig eftir 8.635,3 fermetrum af landspildunni sem í heild sætir byggingarbanni samkvæmt skipulagsreglugerð eins og áður var lýst. Það er álit matsnefndar að eignarnámsþoli eigi tilkall til bóta vegna þeirra fjárhagslegu áhrifa sem ný syðri akrein þjóðvegar og nýr Ölfusvegur hafa á það land sem hann heldur eftir, því fyrir eignarnámið var sá möguleiki fyrir hendi að reisa íbúðar- eða frístundahús á hluta spildunnar, sem skráð er sem íbúðarhúsalóð, en eftirleiðis er það ómögulegt sökum byggingarbanns vegna nálægðar við vegina. Matsnefndin telur rétt að miða verðrýrnun þessa við helming fermetraverðs vegna hins eignarnumda lands, það er 180 krónur á fermetra eða 180.000 krónur á hektara. Varðandi Spóaveg 18 var sú landspilda 19.280 fermetrar að stærð, þar af er matsandlagið (sá hluti spildunnar sem sætir eignarnámi) 3.724 fermetrar, og eignarnámsþoli heldur þannig 15.556 fermetrum eftir af landspildunni og þar af sæta 10.128 fermetrar byggingarbanni samkvæmt skipulagsreglugerð. Það er álit matsnefndar að þótt eins og í tilviki Spóavegar 16 sé þrengt að landi spildunnar vegna tilkomu nýrrar syðri akreinar þjóðvegar og nýs Ölfusvegar, sé til þess að líta að hliðstæðra áhrifa vegna legu þjóðvegar og byggingarbanns gætti einnig vegna eldri þjóðvegarins og að landrými spildunnar eftir eignarnám gefur eftir sem áður tilefni til að ætla að eignarnámsþoli geti þar reist íbúðar- eða frístundahús á 5.428 fermetrum syðst fyrir landi spildunnar að Spóavegi 18. Það er álit matsnefndar að eignarnámsþoli verði ekki fyrir tjóni af völdum fjárhagslegra áhrifa nýs vegsvæðis á það land sem hann heldur eftir af Spóavegi 18. Það er því niðurstaða nefndarinnar að bætur til eignarnámsþola vegna þessa séu hæfilega ákveðnar 1.554.354 krónur (180x8.635,3) vegna Spóavegar 16. Af hálfu eignarnámsþola er því einnig meðal annars haldið fram að nýr, breikkaður, vegur færist nær landspildum hans og muni þannig valda meira ónæði, hávaða, mengun og hættu fyrir þá sem nýta spildurnar. Í því samhengi hefur eignarnemi bent á að taka verði tillit til þeirra hagsbóta sem eignarnámsþola hlotnist við framkvæmdina, því lagfæring vegarins ásamt bættari og öruggari aðkomuleiðum að spildum hans ætti að hafa jákvæð áhrif á verðmæti þeirra og auka nýtingarmöguleika. Það er álit matsnefndar að þótt þrengt sé að jarðnæði eignarnámsþoli með tilkomu breikkaðs Suðurlandsvegar og nýs tengivegar, svo og að eftir eignarnámið og framkvæmdir eignarnema þurfi að fara um lengri veg en áður til að komast frá þjóðvegi að spildunum tveimur, sé til þess að líta að með breikkun Suðurlandsvegar og lagningu nýs Ölfusvegar sé umferðaröryggi á svæðinu aukið og að eftirleiðis verði Ölfusvegur næst spildunum í stað þjóðveginum áður, þar sem umferðarþungi er meiri. Telur matsnefnd að eignarnámsþoli verði ekki fyrir tjóni af þessum sökum.
Í málinu kemur til álita hvort ákvæði 1. og 2. mgr. 12. gr. laga nr. 11/1973 kunni að eiga við um eignarnám spildu úr landi Spóavegar 16, þannig að eignarnámið verði látið ná til spildunnar allrar. Áður er fram komið að samkvæmt skipulagsreglugerð hvílir byggingarbann á landi sem liggur í 100 metra fjarlægð frá stofn- og tengivegum. Nýr hliðarvegur, Ölfusvegur, sem lagður er um land eignarnámsþola, er sem fyrr greinir tengivegur. Í tilviki lands jarðar Spóavegar 16 er til þess að líta að fyrir eignarnámið voru aðstæður á jörðinni þannig að um 28-47 metra breytt svæði lá utan 100 metra svæðisins frá miðlínu eldri þjóðvegar. Eftir eignarnámið og framkvæmdirnar á vegum eignarnema eru aðstæður þær að nýr Ölfusvegur færist 46 metrum nær jörð eignarnámsþola, frá því sem var í tilviki eldri þjóðvegar, með þeim afleiðingum að allt land jarðarinnar lendir innan 100 metra svæðis frá miðlínu tengivegarins, sem útilokar að þar verði byggt íbúðar- eða frístundahús. Kveður eignarnámsþoli að eftirleiðis verði því aðeins unnt að nýta fasteignina til útivistar eða ræktunar. Í 1. mgr. 12. gr. laga nr. 11/1973 segir að skerðist fasteign með þeim hætti við eignarnám, að sá hluti hennar, sem eftir sé, verði ekki nýttur á eðlilegan hátt sem sjálfstæð eign, geti matsnefnd ákveðið að kröfu eiganda, að eignarnámið skuli ná til eignarinnar allrar. Eignarnámsþoli gerir ekki slíka kröfu í málinu vegna fasteignarinnar að Spóavegi 16 og kemur heimild ákvæðisins því ekki til álita, heldur krefst hann þess að greiddar verði bætur vegna verðlækkunar á því landi fasteignarinnar sem hann heldur eftir en hann haldi beinum eignarrétti yfir því. Á hinn bóginn segir í 2. mgr. sömu greinar að ef bersýnilegt ósamræmi reynist milli bóta vegna skerðingar eignar og verðmætis þess hluta hennar, sem eftir sé, geti eignarnemi krafist þess, að eignarnámið taki til eignarinnar allrar. Eignarnemi hefur gert kröfu á grundvelli þessa ákvæðis, þannig að eignarnámið verði látið taka til allrar fasteignarinnar að Spóavegi 16 og að eignarnemi öðlist við eignarnámið beinan eignarrétt yfir landi hennar. Um ákvæði 2. mgr. 12. gr. segir í lögskýringargögnum að þegar hluti eignar sé tekinn eignarnámi geti einnig verið að tjón, sem sé fólgið í verðmætisrýrnun á þeim hlutanum, sem eftir sé, og öðrum skaða, sem þeim hluta sé tengdur, svo sem rekstrartjón, sé í algjöru ósamræmi við verðmæti síðastnefnds hluta, ef eignin væri tekin öll. Þyki því rétt að heimila að kröfu eignarnema, að eigarnámið taki til eignarinnar í heild, þegar svona standi á. Úrlausn um það hvort taka beri til greina kröfu eignarnema á grundvelli 2. mgr. 12. gr. laga nr. 11/1973 ræðst þá af því hvort bersýnilegur munur sé á milli bóta vegna skerðingar eignar og verðmætis þess hluta hennar sem eftir er. Hér á undan komst matsnefnd að þeirri niðurstöðu að eignarnámsþoli ætti rétt til bóta að fjárhæð 1.192.680 krónur fyrir þann hluta spildunnar að Spóavegi 16 sem sætti eignarnámi og færi undir vegsvæði Ölfusvegar. Komst matsnefnd einnig að þeirri niðurstöðu að eignarnámsþola bæru bætur að fjárhæð 1.554.354 krónur vegna fjárhagslegra áhrifa á það land Spóavegar 16 sem hann heldur eftir. Samtals nema þessar bætur vegna Spóavegar 16 2.747.034 krónum (1.192.680+1.554.354). Það er álit matsnefndar að ekki sé bersýnilegt ósamræmi milli bóta vegna skerðingar eignar og verðmætis þess hluta hennar, sem eftir sé og að því standi ekki lagaskilyrði til þess að taka til greina þá kröfu eignarnema að eignarnámið taki til allrar spildunnar að Spóavegi 16.
Þá er það í þriðja lagi álit matsnefndarinnar að til komi rask og ónæði vegna umsvifa eignarnema á framkvæmdatíma. Þótt ekki sé búið á þeim spildum í landi Spóavegar 16 og 18 sem eignarnámsþoli heldur eftir að eignarnámi frágengnu er til þess að líta að eignarnámið og vegaframkvæmdir skal framkvæma á nánar tilgreindan hátt sem útheimtir aðgæslu af hálfu eignarnámsþola um þá eign sem hann heldur eftir og eftirlit með því að skilmálum sé fylgt af hálfu eignarnema, sbr. til hliðsjónar úrskurð matsnefndar 10. október 2019 í máli nr. 9/2019. Í því samhengi má t.d. benda á að undir meðferð málsins fyrir matsnefnd kom í ljós að af hálfu eignarnema hefði verið grafinn vegskurður á því landi eignarnámsþola sem hann heldur eftir, sem gengið verði frá, en í því felast tímabundin afnot eignarnema af landi eignarnámsþola sem munu hafa verið ófyrirséð. Bætur vegna þessa þykja hæfilega ákveðnar 1.000.000 krónur.
Í fjórða lagi er til þess að líta að eignarnámsþoli hefur krafist þess að eignarnema verði gert að greiða sér kostnað vegna lögfræðiráðgjafar á fyrri stigum málsins að fjárhæð 755.733 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu frá 16. júní 2020 til greiðsludags. Með samkomulagi aðila 16. júní 2020 féllst eignarnemi á að greiða 250.000 krónur inn á greiðslu vegna þessa kostnaðar eignarnámsþola. Í málinu liggja fyrir tveir reikningar vegna lögfræðiráðgjafar í þágu eignarnámsþola á fyrri stigum málsins. Annar er reikningur frá LOGOS lögmannsþjónustu 31. mars 2018 vegna vinnu í mars 2018 að fjárhæð 119.180 krónur, þar með talinn virðisaukaskattur, og hinn er reikningur núverandi lögmanns eignarnámsþola 16. júní 2020 vegna vinnu frá 26. ágúst 2019 til 16. júní 2020 að fjárhæð 636.553 krónur, þar með talinn virðisaukaskattur. Eignarnemi skal greiða eignarnámsþola 755.733 krónur, þar með talinn virðisaukaskatt, í kostnað vegna reksturs máls þessa fyrir nefndinni á fyrri stigum þess eins og greinir í úrskurðarorði. Þar sem eignarnemi innti af hendi fyrrgreinda greiðslu að fjárhæð 250.000 krónur vegna þessa kostnaðar er það álit nefndarinnar að ekki séu skilyrði til greiðslu dráttarvaxta af kröfu um kostnað vegna lögfræðiráðgjafar á fyrri stigum málsins.
Með hliðsjón af áðurgreindu þykja hæfilegar eignarnámsbætur til handa eignarnámsþola vera 5.843.407 krónur (1.192.680 + 1.340.640 + 1.554.354 + 1.000.000 + 755.733) að frádreginni innborgun eignarnema 16. júní 2020 að fjárhæð 2.750.000 krónur, eða samtals 3.093.407 krónur.
Eignarnemi skal greiða eignarnámsþola 3.195.000 krónur, þar með talinn virðisaukaskatt, í kostnað vegna reksturs máls þessa fyrir nefndinni eins og greinir í úrskurðarorði. Hefur þá verið tekið tillit til meðferðar málsins fyrir matsnefnd, þ. á m. vettvangsathugunar í málinu 4. desember 2020.
Þá skal eignarnemi greiða 1.550.000 krónur í ríkissjóð vegna starfa matsnefndar eignarnámsbóta í máli þessu.
ÚRSKURÐARORÐ:
Eignarnemi, Vegagerðin, skal greiða eignarnámsþola, Þóru R. Ásgeirsdóttur, 3.093.407 krónur í eignarnámsbætur í máli þessu og 3.195.000 krónur í málskostnað.
Þá skal eignarnemi greiða 1.550.000 krónur í ríkissjóð vegna kostnaðar við matsnefnd eignarnámsbóta í máli þessu.
Valgerður Sólnes
Gústaf Vífilsson Magnús Leópoldsson