Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 217/2018

Fimmtudaginn 4. október 2018

A

gegn

Íbúðalánasjóði

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Kári Gunndórsson lögfræðingur, Agnar Bragi Bragason lögfræðingur og Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur.

Með kæru, 21. júní 2018, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Íbúðalánasjóðs, dags. 27. apríl 2018, um að synja beiðni hennar um greiðslu húsnæðisbóta.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi sótti um húsnæðisbætur með umsókn, dags. 30. nóvember 2017. Með bréfi Vinnumálastofnunar, dagsettu sama dag, var kæranda tilkynnt að afgreiðslu umsóknarinnar væri frestað þar sem umboð til upplýsinga- og gagnaöflunar vantaði frá tilteknum heimilismanni. Tekið var fram að umboðið þyrfti að berast innan 15 virkra daga frá dagsetningu bréfsins, að öðrum kosti myndi ákvörðun stofnunarinnar vera byggð á fyrirliggjandi gögnum. Þann 1. janúar 2018 tók Íbúðalánasjóður við málinu, sbr. reglugerð nr. 911/2017 um breytingu á reglugerð nr. 1200/2016 um húsnæðisbætur. Með bréfi Íbúðalánasjóðs, dags. 16. febrúar 2018, var umsókn kæranda hafnað á þeirri forsendu að ekki lægi fyrir umboð heimilismanns þrátt fyrir beiðni þess efnis. Kærandi sótti á ný um húsnæðisbætur með umsókn, dags. 19. mars 2018, og var sú umsókn samþykkt 21. mars 2018. Með tölvupósti til Íbúðalánasjóðs 19. mars 2018 gerði kærandi grein fyrir ástæðu þess að umbeðið umboð hefði ekki borist til stofnunarinnar og óskaði eftir afturvirkum húsnæðisbótum frá umsóknardegi í nóvember 2017. Þeirri beiðni kæranda var hafnað með bréfi Íbúðalánasjóðs, dags. 27. apríl 2018, á þeirri forsendu að sjóðurinn hefði ekki heimild til að veita undanþágu frá lögum nr. 75/2016 um húsnæðisbætur. Með tölvupósti 13. maí 2018 óskaði kærandi endurupptöku vegna synjunarinnar og með bréfi Íbúðalánasjóðs, dags. 21. júní 2018, var endurupptökubeiðninni hafnað.

Kærandi lagði fram kæru hjá úrskurðarnefnd velferðarmála 21. júní 2018. Með bréfi, dags. 5. júlí 2018, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Íbúðalánasjóðs ásamt gögnum málsins. Greinargerð Íbúðalánasjóðs barst með bréfi, dags. 13. júlí 2018, og var hún send kæranda til kynningar með bréfi úrskurðarnefndarinnar, dagsettu sama dag. Frekari athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Kærandi fer fram á að mál hennar verði endurskoðað en dóttur hennar hafi láðst að skila inn samþykki og því hafi hún ekki fengið húsnæðisbætur fyrr en löngu eftir umsóknardag. Kærandi tekur fram að hún hafi ekki fengið neitt bréf vegna þeirra gagna sem vantaði en síðar komist að því að bréfið hafi verið sent rafrænt. Ekki sé hægt að gera þá kröfu að allir hafi alltaf aðgang að tölvu en hún hafi sjálf verið tölvulaus á þessum tíma og því ekki haft greiðan aðgang að rafrænum pósti.

III.  Sjónarmið Íbúðalánasjóðs

Í greinargerð Íbúðalánasjóðs kemur fram að sjóðnum sé óheimilt að greiða húsnæðisbætur lengra aftur í tímann en frá þeim almanaksmánuði sem umsókn hafi verið móttekin, sbr. 2. mgr. 21. gr. laga nr. 75/2016 um húsnæðisbætur. Kæranda hafi verið synjað á þeim grundvelli að Íbúðalánasjóður hefði ekki lagaheimild til þess að greiða húsnæðisbætur afturvirkt þrátt fyrir að misskilningur hafi orðið á milli kæranda og heimilismanns hennar um að veita umboð til upplýsinga- og gagnaöflunar samkvæmt 2. mgr. 14. gr. laganna.

Íbúðalánasjóður tekur fram að heimild til rafrænnar málsmeðferðar sé að finna í 3. gr. reglugerðar nr. 1200/2016 um húsnæðisbætur, sbr. 2. mgr. 35. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 en þar segi að stjórnvald hafi heimild til rafrænnar málsmeðferðar þegar aðili hafi að fyrra bragði notað þann búnað til rafrænna samskipta við stjórnvald. Þar sem kærandi hafi af fyrra bragði haft rafræn samskipti við Íbúðalánasjóð með umsókn á „Mínum síðum“ á vefsíðunni husbot.is hafi henni verið svarað með rafrænum hætti og öll bréf send inn á „Mínar síður“, ásamt tilkynningu á netfangið [...], sem kærandi hafi skráð á umsókn sína um húsnæðisbætur. Íbúðalánasjóður bendir á að stjórnvaldsákvörðun eða önnur gögn á rafrænu formi teljist birt aðila þegar hann eigi þess kost að kynna sér efni þeirra og falli það í ábyrgð aðila máls að vél- og hugbúnaður hans fullnægi þeim þörfum sem gerðar séu til hans, sbr. 1. mgr. 35. gr., og nauðsynlegar séu svo að hann geti kynnt sér efni stjórnvaldsákvörðunar eða annarra gagna sem stjórnvald sendi honum á rafrænu formi, sbr. 1. mgr. 39. gr. stjórnsýslulaga. Samkvæmt framangreindu sé það í hlut kæranda að tryggja að hún hafi aðgang að fullnægjandi tölvubúnaði til að geta kynnt sér það efni sem Íbúðalánasjóður hafi sent henni í kjölfar umsóknar um húsnæðisbætur, meðal annars til að geta kynnt sér niðurstöðu málsins. Íbúðalánasjóður krefst þess að hin kærða ákvörðun verði staðfest.

IV.  Niðurstaða

Kærð er ákvörðun Íbúðalánasjóðs um að synja beiðni kæranda um greiðslu húsnæðisbóta. Aðdragandi hinnar kærðu ákvörðunar er sá að í kjölfar umsóknar kæranda um húsnæðisbætur 30. nóvember 2017 var óskað eftir umboði til upplýsingaöflunar frá dóttur hennar sem búsett var í hinu leigða íbúðarhúsnæði. Sú beiðni var á grundvelli e-liðar 2. mgr. 9. gr. laga nr. 76/2016 um húsnæðisbætur en þar segir að húsnæðisbætur verði einungis veittar ef fyrir liggi umboð umsækjanda og annarra heimilismanna, 18 ára og eldri, til upplýsingaöflunar, sbr. 2. mgr. 14. gr. laganna. Þann 16. febrúar 2018 var tekin ákvörðun um að hafna umsókn kæranda á þeirri forsendu að ekki lægi fyrir umboð heimilismanns þrátt fyrir beiðni þess efnis. Sú ákvörðun var tekin á grundvelli 2. mgr. 13. gr. laga nr. 75/2016 en þar kemur fram að umsóknir séu afgreiddar þegar allar nauðsynlegar upplýsingar og gögn hafi borist. Framkvæmdaraðila sé heimilt að synja umsókn um húsnæðisbætur hafi nauðsynlegar upplýsingar og gögn ekki borist innan 45 daga frá þeim degi er umsóknin barst framkvæmdaraðila.

Kærandi hefur vísað til þess að hún hafi ekki fengið neitt bréf vegna þeirra gagna sem vantaði en síðar komist að því að það hafi verið sent rafrænt. Í kjölfar nýrrar umsóknar um húsnæðisbætur í mars 2018 óskaði kærandi með tölvupósti eftir greiðslu húsnæðisbóta frá umsóknardegi í nóvember. Áréttaði hún þá ósk sína í beiðni um endurupptöku þann 13. maí 2018. Það er mat úrskurðarnefndarinnar að kærandi hafi krafist endurupptöku ákvörðunar frá 16. febrúar 2018 á grundvelli 1. tölul. 1. mgr. 24. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 en ekki beiðni um afturvirkar greiðslur frá síðari umsókninni í mars 2018. Þeirri kröfu var hafnað 21. júní 2018.

Í 1. mgr. 24. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 er kveðið á um rétt aðila máls til þess að fá mál sitt tekið til meðferðar á ný ef ákvörðun í því hefur byggst á ófullnægjandi eða röngum upplýsingum um málsatvik eða ef íþyngjandi ákvörðun um boð eða bann hefur byggst á atvikum sem breyst hafa verulega frá því að ákvörðun var tekin. Af ákvæði þessu leiðir að aðili máls á lögvarinn rétt til að mál hans verði tekið til meðferðar á ný ef framangreind skilyrði eru fyrir hendi.

Í 3. gr. reglugerðar nr. 1200/2016 um húsnæðisbætur er kveðið á um heimild Íbúðalánasjóðs til rafrænnar meðferðar. Þar segir í 1. mgr. að Íbúðalánasjóður skuli bjóða umsækjendum upp á rafræna miðlun upplýsinga við meðferð máls samkvæmt lögum um húsnæðisbætur og reglugerðinni. Um rafræna málsmeðferð samkvæmt lögum um húsnæðisbætur og reglugerðinni gildi að öðru leyti ákvæði stjórnsýslulaga, sbr. einkum IX. kafla laganna, sbr. 2. mgr. 3. gr. reglugerðar nr. 1200/2016.

Í IX. kafla stjórnsýslulaga nr. 37/1993 er fjallað um rafræna meðferð stjórnsýslumála. Þar segir meðal annars í 1. mgr. 35. gr. að stjórnvald ákveði hvort boðið verði upp á þann valkost að nota rafræna miðlun upplýsinga við meðferð máls. Í 2. mgr. ákvæðisins kemur fram að stjórnvald, sem ákveður að nýta heimild samkvæmt 1. mgr., skuli nota rafræna miðlun upplýsinga við meðferð máls óski aðili þess sérstaklega. Hið sama gildi þegar aðili hafi að fyrra bragði notað þann búnað til rafrænna samskipta við stjórnvald sem það hefur auglýst á vefsíðu sinni að standi til boða í slíkum samskiptum. Í athugasemdum við 6. gr. í frumvarpi til laga nr. 51/2003 um breytingu á stjórnsýslulögum, þar sem lagt var til að bæta við kafla um rafræna meðferð stjórnsýslumála, kemur fram að aðila sé ekki skylt að taka þátt í rafrænni meðferð. Þá segir í almennum athugasemdum við frumvarpið að af ákvæði 1. mgr. 6. gr. leiði að stjórnvöld verði almennt að ganga úr skugga um hvaða tölvupóstfang aðili noti í samskiptum við stjórnvald og gera honum grein fyrir því að hann megi búast við því að gögn verði send honum á það póstfang og á ákveðnu formi.  

Íbúðalánasjóður hefur vísað til þess að þar sem kærandi hafi af fyrra bragði haft rafræn samskipti við sjóðinn með umsókn á vefsíðunni husbot.is hafi henni verið svarað með rafrænum hætti og öll bréf send inn á lokað vefsvæði. Það sé kæranda að tryggja að hún hafi aðgang að fullnægjandi tölvubúnaði til að geta kynnt sér það efni sem Íbúðalánasjóður hafi sent henni í kjölfar umsóknar um húsnæðisbætur, sbr. 2. mgr. 35. gr. stjórnsýslulaga.

Úrskurðarnefndin aflaði upplýsinga frá Íbúðalánasjóði um með hvaða hætti málsmeðferð færi fram hjá stofnuninni í kjölfar umsóknar um húsnæðisbætur á vefsíðunni husbot.is. Samkvæmt þeim upplýsingum eru umsækjendur ekki upplýstir sérstaklega um að samskipti við stofnunina fari fram með rafrænum hætti né eru þeir upplýstir um að bréf sjóðsins berist eingöngu rafrænt. Samskipti séu með þeim hætti að þegar nýtt bréf sé birt á vefsvæði umsækjenda fái þeir alltaf tilkynningu í tölvupósti þess efnis og geti Íbúðalánasjóður séð hvort og hvenær umsækjendur opna bréfin. Þá kom fram að Íbúðalánasjóður hafði upplýsingar um að kærandi hafði ekki opnað bréf sjóðsins frá 30. nóvember 2017, sem birt var á vefsvæðinu, þar sem óskað var eftir frekari gögnum til þess að unnt væri að meta rétt hennar til húsnæðisbóta.

Samkvæmt 10. gr. stjórnsýslulaga hvílir sú skylda á stjórnvaldi að sjá til þess að eigin frumkvæði að mál séu nægjanlega upplýst áður en ákvörðun er tekin í því. Markmið rannsóknarreglunnar er að tryggja að stjórnvaldsákvarðanir verði bæði löglegar og réttar. Að mati úrskurðarnefndarinnar bar Íbúðalánasjóði að tryggja það að kærandi væri meðvituð um að umsókn hennar væri ófullnægjandi og að hún hefði raunhæfan möguleika á að bæta þar úr. Í málinu liggur fyrir að kærandi óskaði ekki sérstaklega eftir rafrænum samskiptum heldur var það mat stjórnvaldsins að leiða mætti af því að hún lagði fram umsókn á vefsíðunni husbot.is að það væri hennar ósk, sbr. 2. málsl. 2. mgr. 35. gr. stjórnsýslulaga. Að mati úrskurðarnefndar velferðarmála ber stjórnvaldi í slíkum tilfellum, þ.e. þegar sótt er um rafrænt, að upplýsa aðila um að málsmeðferðin verði framvegis með rafrænum hætti, enda ekki hægt að álykta sem svo að aðilum sé það ljóst að öll samskipti verði framvegis rafræn þrátt fyrir að umsókn sé lögð fram með þeim hætti.

Þar sem stofnunin sá ekki til þess að upplýsa kæranda með fullnægjandi hætti um að gögn skorti í máli hennar er það mat úrskurðarnefndarinnar að mál kæranda hafi ekki verið rannsakað nægjanlega áður en ákvörðun um synjun var tekin. Þegar af þeirri ástæðu telur úrskurðarnefndin að skilyrði endurupptöku samkvæmt 24. gr. stjórnsýslulaga sé uppfyllt. Hin kærða ákvörðun er því felld úr gildi og málinu vísað til Íbúðalánasjóðs til nýrrar meðferðar.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Íbúðalánasjóðs, dags. 27. apríl 2018, um að synja beiðni A, um greiðslu húsnæðisbóta er felld úr gildi. Málinu er vísað til stofnunarinnar til nýrrar meðferðar.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Kári Gunndórsson