Ekki bara geymsla - grein í Morgunblaðiniu 11. desember 2019

Fangar eiga rétt á almennri heilbrigðisþjónustu og þar með talið aðstoð sálfræðinga og sérfræðinga í fíknsjúkdómum. Dómsmálaráðuneytið hyggst hrinda í framkvæmd og fylgja eftir aðgerðaáætlun sem í megindráttum snýst um að efla heilbrigðisþjónustu við fanga og tryggja markvissa og samhæfða framkvæmd þjónustunnar.

Sérstök áhersla verður lögð á að efla geðheilbrigðisþjónustu og skilgreina verklag í innri starfsemi fangelsanna vegna breytinga á heilbrigðisþjónustunni. Ráðist verður í aðgerðir til að sporna gegn dreifingu og neyslu vímuefna á Litla-Hrauni. Þessum markmiðum fylgir aukið fjármagn. Starfsfólk fangelsanna hefur unnið þrekvirki við þröngan kost, en meira þarf til að koma.

Ítrekað hefur verið sýnt fram á að stór hluti þeirra sem lenda á glapstigu hefur orðið fyrir áföllum sem nauðsynlegt er að vinna úr. Samkvæmt nýlegri rannsókn glíma tæplega 60% prósent fanga í íslenskum fangelsum við vímuefnavanda. Um sjötíu prósent eiga sögu um slíkan vanda. Hátt hlutfall fanga er með ADHD og annars konar vanþroskatengd vandamál, sem þarfnast meðferðar fagmanna.

Fangelsismálastjóri hefur sagt í fjölmiðlum að það sé augljóst öllum þeim sem þekkja til í fangelsunum að flestir, ef ekki allir, sem sitja í fangelsi eigi við einhvers konar fíknivanda að stríða. Það verður að hjálpa því fólki sem glímir við slíkan vanda. Langflestir glæpir eru framdir undir áhrifum fíkniefna. Ef unnt væri að grípa inn í og koma fólki á beinu brautina væri hægt að fækka afbrotum og þar af leiðandi endurkomum í fangelsin.

Endurkoma fanga, sem í flestum tilfellum eru ungir karlmenn, er ekki bara vandamál þess sem dæmdur er til refsivistar heldur samfélagsins alls. Um helmingur þeirra fanga sem afplána í fangelsum landsins hefur áður mátt sæta fangelsisvist. Beinn kostnaður við hvern fanga er tæplega tíu milljónir króna á ári. Það er allt fyrir utan þá óhamingju sem fangelsisvistin kallar yfir fangana sjálfa og fjölskyldur þeirra.

Frelsissvipting er afar íþyngjandi aðgerð og henni fylgir mikil ábyrgð. Stjórnvöldum ber að standa undir þeirri ábyrgð og gera allt sem í þeirra valdi stendur til þess að tryggja að raunveruleg betrun eigi sér stað í fangelsum landsins. Með aðstoð fagmanna fáum við betra fólk út úr fangelsunum en gekk þangað inn.

Fagmennirnir geta vonandi fært fólki verkfæri til að takast á við lífið utan veggja fangelsanna. Það er til mikils að vinna. Fangelsi er ekki geymslustaður fyrir fólk sem við höfum ekki burði til að sinna. Fangar þurfa tækifæri til að komast aftur á beinu brautina; með eitthvað í farteskinu út í lífið. Skapa þarf skilyrði til þess að þeir geti orðið virkir samfélagsþegnar og vonandi hamingjusamari einstaklingar að lokinni afplánun í fangelsum landsins.