Úrslit nýafstaðinna alþingiskosninga marka tímamót á margan hátt og eru tvímælalaust söguleg. Eins og jafnan er rætt af kappi hverjir séu sigurvegarar kosninganna og sýnist þar sitt hverjum. Í mínum huga er einn sigur að sönnu stærstur og það er sigurinn sem birtist í stórauknum hlut kvenna á Alþingi. Konur eru nú 43% þingmanna og hafa aldrei verið fleiri. Mikil endurnýjun verður í þinginu þar sem 27 nýir þingmenn taka sæti, 14 karlar og 13 konur. Við þetta hefur Ísland rifið sig upp úr fimmtánda sæti í það fjórða á lista yfir þau þjóðþing heimsins þar sem hlutfall kvenna er hæst.

Árið 1967 sat aðeins ein kona á þingi en í kosningum 1971 fjölgaði þeim í þrjár. Þar við sat til ársins 1983 þegar Samtök um kvennaframboð fóru að hafa áhrif og níu konur tóku sæti á þingi. Í kosningum árið 1999 juku konur hlut sinn á Alþingi um heil 10%. Þá settust 22 konur á Alþingi en karlar voru 41 og hlutfall kvenna því 35%. Þennan góða árangur má án efa rekja til þverpólitísks átaks sem ráðist var í árið 1998 til að fjölga konum í stjórnmálum. Það hefur reynst erfitt að rjúfa 35% múrinn og hlutur kvenna á Alþingi hefur verið nokkuð sveiflukenndur um og fyrir neðan þetta mark síðastliðinn áratug. Árangurinn í nýafstöðnum kosningum er því afgerandi og mikið ánægjuefni.

Áhrif stjórnmálaflokka á framgang kvenna

Innviðir flokka, menning þeirra og viðhorf skipta miklu um það hvort kynin eigi þar jafna möguleika til framgangs og áhrifa. Þegar kemur að kosningum hafa kjósendur vissulega síðasta orðið en áður hafa flokkarnir haft sinn háttinn á við að raða frambjóðendum á lista og ráða þannig miklu um lokaniðurstöðuna.

Fyrir alþingiskosningarnar 25. apríl sendi ég öllum formönnum stjórnmálaflokkanna bréf með hvatningu um að tryggja konum örugg sæti á framboðslistum. Hlutfall kynja var jafnt hjá þremur flokkum sem náðu kjöri til Alþingis að þessu sinni, þ.e. hjá Samfylkingunni, Vinstri grænum og Borgarahreyfingunni. Tveir fyrrnefndu flokkarnir beittu kynjakvótum, kynjasjónarmiðum og fléttulistum til að gæta jafnræðis kynja við uppröðun á lista. Hjá Framsóknarflokki og Sjálfstæðisflokki virðist jafnréttissjónarmiða ekki hafa verið gætt og það sýndi sig í niðurstöðum kosninganna. Konur eru þrjár af níu þingmönnum Framsóknar og fimm af sextán þingmönnum Sjálfstæðisflokks.

Efla þarf hlut kvenna í sveitarstjórnum

Alþingi samþykkti nýlega ályktun um að félagsmálaráðherra feli Jafnréttisstofu að hrinda af stað aðgerðum til að efla hlut kvenna í sveitarstjórnum en sveitarstjórnarkosningar verða haldnar á næsta ári. Þetta er stórt og mikilvægt verkefni, því enn vantar töluvert upp á jafnræði kynja á þessum vettvangi.

Eftir síðustu kosningar var hlutur kvenna í sveitarstjórnum tæp 36% á landsvísu. Hæst var hlutfallið á höfuðborgarsvæðinu þar sem konur voru 40% kjörinna fulltrúa. Í fimm sveitarfélögum var engin kona í sveitarstjórn en konur voru í meirihluta í ellefu sveitarstjórnum. Konur eiga enn lengra í land þegar kemur að forystuhlutverkum hjá sveitarfélögunum. Í september 2008 voru konur 28% starfandi bæjarstjóra, sveitarstjóra og oddvita á móti 72% karla.

Það hefur sýnt sig að átaksverkefni í jafnréttismálum skila árangri. Þverpólitísk nefnd sem stofnuð var árið 1989 til að auka hlut kvenna í stjórnmálum og starfaði í fimm ár hleypti nýju blóði í jafnréttisumræðuna og hafði tvímælalaust mikil áhrif á viðhorf karla og kvenna í þessum efnum. Aðgerðir á hennar vegum voru fjölbreyttar, meðal annars setti hún af stað auglýsingaherferð sem enn er í minnum höfð og hefur verið notuð um nokkurra ára skeið sem kennsluefni í samfélagsmiðuðum herferðum við virtan bandarískan háskóla. Hún efndi til námskeiða fyrir stjórnmálakonur og verðandi stjórnmálakonur um allt land, hélt ráðstefnur og fjöldann allan af fundum.

Breytt gildismat og ný viðhorf

Íslensk þjóð stendur á tímamótum. Við höfum beðið skipbrot sem rekja má að verulegu leyti til þess að siðferðileg grunngildi eins og réttlæti, heiðarleiki og jafnrétti voru fyrir borð borin á kostnað græðgi og einstaklingshyggju. Siðferði í stjórnmálum hefur verið verulega áfátt og þarfnast gagngerrar endurskoðunar.

Augu okkar eru að opnast, tími breytinga er framundan og þjóðin kallar á siðbót á öllum sviðum. Ég er sannfærð um að breytt gildismat og ný viðhorf muni leiða okkur í átt að auknu jafnrétti á öllum sviðum samfélagsins og því er mikilvægt að hamra járnið meðan það er heitt.

Ég fagna mjög ályktun Alþingis um að efla hlut kvenna í sveitarstjórnum og hef falið Jafnréttisstofu að hrinda af stað aðgerðum í því skyni. Ég mun styðja við þetta verkefni eins og nokkur kostur er. Jafnrétti kynja í orði og verki á að vera ein af undirstöðum samfélagsins og sú áhersla er mikilvægur þáttur í því að byggja upp betra Ísland.

Grein Ástu R. Jóhannesdóttur, félags- og tryggingamálaráðherra, birtist í Morgunblaðinu 3. maí 2009.