Fjármálaráðherratíð Friðriks Sophussonar 23. apríl 1995 - 16. apríl 1998

Þegar samdráttur var hvað mestur í íslensku efnahagslífi í upphafi þessa áratugar var hægt að grípa til tvenns konar aðgerða til að minnka stórfelldan halla ríkissjóðs: Annars vegar að draga úr útgjöldum og hins vegar að hækka skatta. Ríkisstjórn Davíðs Oddssonar valdi fyrri leiðina. Útgjöld voru lækkuð og í stað þess að hækka skatta var gripið til þess ráðs að styrkja rekstrargrundvöll atvinnulífsins með því að lækka skatta. Þetta hefur skilað sér í betri afkomu fyrirtækja og verulega minna atvinnuleysi.
Stefna og aðgerðir ríkistjórnarinnar eiga því mikinn þátt í að nú horfir öðruvísi við í íslensku efnahagslífi en áður. Hagvöxtur er mikill, verðbólga hófleg og gert er ráð fyrir að rekstur ríkissjóðs verði í jafnvægi á árinu 1998. Við þessar aðstæður er brýnasta verkefni stjórnvalda að greiða niður skuldir ríkisins og bæta samkeppnisstöðu Íslands. Eitt af því sem skiptir miklu máli í því sambandi er hvernig skattlagningu er háttað. Margar þjóðir hafa þurft að horfa á eftir hæfu fólki sem farið hefur til starfa í öðrum löndum þar sem skattar eru lægri.

Þótt skatttekjur hins opinbera (ríkis og sveitarfélaga) hér á landi sem hlutfall af landsframleiðslu séu lægri en í flestum Evrópuríkjum var orðið afar brýnt að lækka tekjuskattshlutföll. Eins og margoft hefur komið fram leiða há hlutföll til meiri undanskota og óheilbrigðara efnahagslífs.

Lækkun tekjuskatta heimilanna
Eitt af stefnumálum núverandi ríkisstjórnar er að lækka jaðarskatta og einfalda skattkerfið. Í samræmi við það ákvað ríkisstjórnin síðastliðið vor að lækka tekjuskatt einstaklinga um 4% á árunum 1997-1999. Skatthlutfallið hefur þegar lækkað um 3% og lækkar enn um 1% í ársbyrjun 1999. Samanlagt hlutfall tekjuskatts og útsvars er því komið niður í 39% á þessu ári og fer í 38% árið 1999, samanborið við 42% 1996.

Samkvæmt þessu verður staðgreiðsluhlutfall tekjuskatts og útsvars orðið svipað og á árinu 1989. Tekjuskattshlutfallið hefur hins vegar ekki verið lægra frá því að staðgreiðslukerfið var tekið upp árið 1988. eða 26,4%. Aftur á móti hefur útsvar til sveitarfélaga hækkað úr tæplega 7% árið 1988 í tæplega 12% og gætir þar annars vegar áhrifa tilflutnings verkefna frá ríki til sveitarfélaga og hins vegar niðurfellingar aðstöðugjalds. Þetta birtist einnig í því að hlutur sveitarfélaga í staðgreiðslu hefur aukist úr um það bil helmingi árið 1991 í ríflega tvo þriðju hluta nú. Á þessu ári er þannig gert ráð fyrir að sveitarfélög fái um 33 milljarða króna í sinn hlut, en ríkissjóður um 17 milljarða, þegar tekið hefur verið tillit til greiðslu barna- og vaxtabóta.

Auk ákvörðunar um lækkun tekjuskattshlutfalls hefur sú breyting orðið að framlag launþega í lífeyrissjóði er nú skattfrjálst. Þessi breyting kom til framkvæmda á árunum 1995 og 1996 og jafngildir 1,5-1,7 prósentustiga lækkun tekjuskatts. Þá hefur til viðbótar verið ákveðið að gefa launþegum kost á að auka skattfrelsi lífeyrisiðgjalda enn frekar, eða um 2%, og kemur sú breyting til framkvæmda á næsta ári.

Að öllu samanlögðu jafngilda ákvarðanir stjórnvalda um lækkun tekjuskattshlutfallsins og skattfrelsi lífeyrisiðgjalda 6-7% lækkun tekjuskatts. Fyrir hjón með meðaltekjur, þ.e. 250 þúsund króna mánaðartekjur, svara þessar breytingar til 15 þúsund króna skattalækkunar á mánuði, eða 180 þúsund króna skattalækkunar á ári þegar þær eru að fullu komnar fram.

Þessu til viðbótar hefur einnig verið dregið úr jaðaráhrifum barnabóta og lífeyris almannatryggingakerfisins. Þá hefur endurgreiðsluhlutfall samkvæmt lögum um námslán nýverið verið lækkað úr 7% í 4,75%.

Lokaorð
Ákvarðanir ríkisstjórnarinnar um að lækka tekjuskatt og draga úr tekjutengingu eru mikilvægar því að þær stuðla að auknu frumkvæði og efla vinnuvilja einstaklinga. Áfram þarf að halda á þessari braut og tryggja einstaklingum jafnt sem fyrirtækjum starfsskilyrði og lífskjör sem jafnast á við það sem best er í öðrum löndum. Mikilvæg forsenda þess er þó að áfram verði unnið að því að draga úr ríkisútgjöldum og treysta þannig stöðu ríkissjóðs.