Ríkisstjórn Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs og Samfylkingingarinnar tók við erfiðu verkefni fyrir einu og hálfu ári í kjölfar hrunsins. Ekki einungis beið hennar að reisa nýtt hagkerfi úr rústum þess gamla, heldur tók hún við í andrúmslofti mettuðu reiði og tortryggni, ekki síst í garð stjórnmálanna. Slíkt ástand var, og er kannski enn, eðlilegt í ljósi þess að þau stjórnmálaöfl sem almenningur hafði treyst og ítrekað veitt umboð sitt til þess að stjórna landinu í hartnær tvo áratugi brugðust fullkomlega. Fjölmenn mótmæli sýndu fram á mikilvægi samtakamáttarins og að breytingar væru mögulegar en vöktu um leið miklar væntingar til þeirra sem við tóku. Verkefni ríkisstjórnarinnar hefur því ekki eingöngu verið að rétta af hagkerfið heldur ekki síður að byggja upp traust, eða í það minnsta reyna að eyða tortryggni og endurheimta glataða tiltrú.

Auka trúverðugleika

Í tíð núverandi ríkisstjórnar hefur mikil áherslu verið lögð á að svara því kalli um endurbætur og siðbót sem ómaði í samfélaginu í kjölfar hrunsins. Það hefur m.a. verið gert með því að efla og auka trúverðugleika þeirra eftirlitsstofnana sem brugðust, t.d. með nýrri, faglegri yfirstjórn í Seðlabankanum og Fjármálaeftirlitinu. Embætti sérstaks saksóknara var stóreflt auk þess sem hin þekkti saksóknari Eva Joly var ráðin því til ráðgjafar. Að auki hafa rannsóknir á skattalagabrotum verið efldar og heimildir til þeirra auknar, sem m.a. gera mögulegt að frysta eignir á meðan rannsókn stendur yfir.

Meðal fyrstu verka stjórnarflokkanna var að afnema með öllu eftirlaunaforéttindi ráðherra og alþingismanna, - „eftirlaunaósómann”- . Dagpeningar og risna voru skorin niður auk þess sem hæstu laun hjá ríkinu voru lækkuð. Síðastliðið vor samþykkti síðan Alþingi lög sem kveða á um faglegar ráðningar í stöður dómara við Hæstarétt og héraðsdómstóla en stöðuveitingar í þau  embætti hafa verið mjög umdeildar. Þar með var bundinn endi á þá hefð að valdhafar skipi pólitíska vildarvini sína í þau embætti eins og alltof mörg dæmi eru um. Lög um almennar siðareglur fyrir alla ríkisstarfsmenn voru samþykkt og er nú unnið að því að setja ráðherrum og starfsmönnum stjórnarráðsins sértækar siðareglur á grunni þeirra.

Lýðræðisumbætur

Kallinu um aukið lýðræði hefur verið svarað. Lög um þjóðaratkvæðagreiðslur voru samþykkt og í haust verður kosið til stjórnlagaþings sem hefur það hlutverk að endurskoða stjórnarskránna frá grunni. Reyndar eru þessar lýðræðisumbætur einu ári á eftir áætlun vegna andstöðu Sjálfstæðismanna fyrir alþingiskosningar 2009.

Úrbætur fyrir heimili landsins

Mál heimila sem búa við erfiða fjárhags- og skuldastöðu í kjölfar efnahagshrunsins hafa verið samfellt til úrvinnslu og ríkisstjórn og Alþingi gripið til fjölmargra ráðstafana. Meðal þeirra aðgerða sem ríkisstjórnin greip strax til var efling Ráðgjafarstofu um fjármál heimilanna, frestun á nauðungarsölum, setning laga um heimild til útgreiðslu séreignarlífeyrissparnaðar, gerð samnings við fjármálastofnanir um samræmd greiðsluerfiðleikaúrræði, tímabundin frysting gengistryggðra lána, hækkun vaxtabóta, setning laga um greiðsluaðlögun og lækkun dráttarvaxta. Síðar voru sett lög um greiðslujöfnun verðtryggðra lána, lög um ábyrgðarmenn og lög um greiðsluaðlögun hafa verið endurbætt. Ráðgjafastofu um fjármál heimilanna var breytt í embætti umboðsmanns skulda sem vinnur með skuldurum, úrræði fyrir fólk með tvær eignir eru í undirbúningi og fleira. Nú þegar hafa hátt í 100 þúsund einstaklingar nýtt sér þetta á einn eða annan hátt og létt á fjárhagsvanda sínum. Auðvitað telja margir að gera þurfi enn betur, en spurningin hér er ekki um vilja heldur mat á því hvað sé viðráðanlegt við okkar þröngu aðstæður og þá ekki síst fyrir skuldum hlaðinn ríkissjóð. Þá hefur einnig verið mikið að gert til þess að taka á fjárhags- og skuldamálum fyrirtækja, t.d. með gjalddagaaðlögun og auknum sveigjanleika við uppgjör skattaskulda.

Örvun atvinnulífsins

Ríkisstjórnin hefur staðið í viðamiklum verkefnum við uppbyggingu efnahagslífsins og efnahagsáætlun stjórnvalda er á áætlun, jafnvel rúmlega það. Víkjum að því í síðari greinum.

Mikið hefur verið gert til þess að verjast atvinnuleysi og örva atvinnulífið. Má þar fyrst nefna að áhersla hefur verið á að verja störf hjá ríkinu með því að ná fram jöfnuði í ríkisfjármálum með öðrum leiðum en fjöldauppsögnum. Ríkið er stærsti atvinnuveitandi landsins og hefur þessi áhersla skipt sköpum við að halda aftur af atvinnuleysinu. Framundan eru miklar framkvæmdir, til dæmis nýbyggingar Landspítalans, Búðarhálsvirkjun, tvöföldun Suðurlandsvegar o.s.frv.. Ríki og borg ákváðu halda áfram byggingu tónlistar- og ráðstefnuhússins Hörpu og tryggðu þannig atvinnu um 400 starfsmanna og verkefni fyrir fjölmarga sem að koma. Þá hafa stjórnvöld stóraukið fjármagn í viðhaldsframkvæmdir við opinberar byggingar. Samtals verður varið 3,200 milljónum til slíkra verkefna á árinu 2010. Endurgreiðsla virðisaukaskatts vegna viðhalds- og endurbótaverkefna var hækkuð í 100% og nú hafa sérstakar skattaívilnanir bæst við sem viðbótar kvati. Í framhaldi af þessu hafa stjórnvöld unnið náið með Samtökum iðnaðarins, Alþýðusambandi Íslands og aðildarfélögum, Samtökum atvinnulífsins, Samtökum verslunar - og þjónustu og Nýsköpunarmiðstöð Íslands að verkefninu “Allir vinna”.

Atvinnuskapandi aðgerðir

Í lok síðasta árs voru samþykkt lög sem bæta stöðu nýsköpunar- og sprotafyrirtækja með skattaívilnum. Vegna þessa er skattaumhverfið á Íslandi fyrir slík fyrirtæki með því besta sem þekkist í heiminum og er áhrifanna þegar farið að gæta.

Neikvæðum áhrifum eldgossins í Eyjafjallajökli á ferðaþjónustuna á vormánuðum var mætt með kraftmiklu sameiginlegu markaðsátaki. Þúsundir sumarstarfa voru sköpuð með sérstökum átaksverkefnum, hlutaatvinnuleysisbætur teknar upp og gripið til víðtækra aðgerða til að tryggja virkni þeirra sem eru í atvinnuleit, því fátt er meira mannskemmandi en að sitja heima í aðgerðarleysi. Loks hefur allt verið reynt sem mögulegt er til að gera skólum landsins kleift að taka við sem flestum sem vilja nýta tímann til náms meðan núverandi ástand varir.

Ekki má heldur gleyma að fjölmörg framfaramál hafa náð fram að ganga á því eina og hálfa ári sem ríkisstjórnin hefur setið þrátt fyrir erfiðleikana. Það sýnir að stundum er viljinn allt sem þarf.

Skal þar fyrst nefna nýtt tekjuskattskerfi sem ver hina tekjulægstu fyrir skattahækkunum og dreifir byrðunum á allt annan og réttlátari hátt en áður. Landið hefur til mikils hagræðis verið gert að einu skattaumdæmi. Þá má nefna ein hjúskaparlög óháð kynhneigð, bann við kaupum á vændi, lokun nektarstaða, hærri grunnframfærslu námslána, skýra og metnaðarfulla stefnu í loftslagsmálum, ákvörðun um að leggja niður óþarfa Varnarmálastofnun og svona mætti lengi telja. Allt tal um að ríkisstjórnin sé ekkert að gera er því einfaldlega rangt og hrein öfugmæli. Ríkisstjórnin hefur þvert á móti verið sérlega starfsöm og fengið miklu áorkað við afar erfiðar aðstæður.

Steingrímur J. Sigfússon
höfundur er fjármálaráðherra