Endurreisn efnahagslífsins

Hæstvirtur forseti.

Ég vil hefja mál mitt á því að fjalla um atburði morgunsins. Eins og háttvirtir þingmenn hafa heyrt um greip Fjármálaeftirlitið í morgun inn í rekstur Straums-Burðaráss fjárfestingarbanka og eftirlitið hefur skipað skilanefnd sem tekur við öllum heimildum stjórnar bankans. Þetta er gert í kjölfar þess að fram hafði komið í samskiptum Straums-Burðaráss við Fjármálaeftirlitið og Seðlabankann að Straumur hefði ekki handbært fé til að standa skil á skuldbindingum sínum.

Jafnframt lá fyrir að breska fjármálaeftirlitið myndi afturkalla starfsleyfi Straums í Bretlandi yrði ekki brugðist við lausafjárskortinum fyrir opnun í dag. Þá hafði komið fram að það væri mat stjórnenda Straums að það væri ekki raunhæfur kostur að afla þess fjár sem nauðsynlegt væri til að tryggja áframhaldandi starfsemi.

Vegna þessarar alvarlegu stöðu taldi Fjármálaeftirlitið nauðsynlegt að grípa til framangreindra aðgerða til að lágmarka skaðann fyrir íslenskt fjármálakerfi. Eins og ríkisstjórnin hefur lýst yfir eru innstæður í innlendum viðskiptabönkum, sparisjóðum og útibúum þeirra hér á landi tryggðar að fullu. Þetta á við um innistæður í Straumi- Burðarási ekki síður en öðrum fjármálastofnunum.

Fall Straums-Burðarás fjárfestingabanka er vissulega áfall, ekki síst fyrir starfsfólk bankans, hluthafa og lánadrottna. Mikilvægt er þó að hafa í huga að áhrif þessa á íslenskt efnahagslíf eru hverfandi borið saman við fall stóru bankanna í október síðastliðnum. Straumur-Burðarás var eins og menn þekkja fjárfestingarbanki en ekki hefðbundinn viðskiptabanki sem þjónaði einstaklingum. Hins vegar er hugur minn vissulega hjá því starfsfólki Straums sem hugsanlegt er að nú að sjá fram á að missa störf sín og fjölskyldum þeirra. Það vil ég undirstrika hér.

Hæstvirtur forseti.

Því miður dróst endurreisn bankakerfisins úr hófi í tíð fyrri ríkisstjórnar. Undanfarna daga og vikur hefur nýrri ríkisstjórn tekist að stíga afar mikilvæg skref til þess að endurbyggja fjármálakerfi landsins og koma til móts við verst settu heimili og fyrirtæki landsins. Enn frekari aðgerða má vænta á næstu dögum og vikum.

Endurheimt trúverðugleika Seðlabankans er grundvallarskref í enduruppbyggingu fjármála- og hagkerfis landsins. Peningastefnunefnd, sem skipuð er fimm mjög frambærilegum hagfræðingum, mun nú taka allar ákvarðanir um beitingu stjórntækja bankans. Þegar hafa borist jákvæð viðbrögð erlendra fjárfesta vegna breytinga sem gerðar hafa verið á yfirstjórn Seðlabankans og með skipun peningastefnunefndar. Það er markaðurinn sem hefur lýst yfir mikilli ánægju með þessar breytingar.

Lokaskrefið í þessu mikilvæga endurreisnarferli verður síðan tekið í vor þegar nýr seðlabankastjóri og aðstoðarseðlabankastjóri verða skipaðir, en störfin voru auglýst um helgina. Í þær stöður verður skipað að afloknum kosningum. Aukinn trúverðugleiki Seðlabankans ætti að auka enn frekar stöðugleika krónunnar og verðlags. Fljótlega ættu því að skapast aðstæður fyrir peningastefnunefndina til að stíga fyrstu skrefin í átt til vaxtalækkunar.

Hæstvirtur forseti.

Öflugt bankakerfi er forsenda hagvaxtar í nútíma hagkerfi. Við gerum ráð fyrir að bankarnir verði endurfjármagnaðir í lok næsta mánaðar og geti snúið sér af fullum krafti að enduruppbyggingu íslensks efnahagslífs á grundvelli stöðugs gengis og verðlags með hagsmuni heimila og fyrirtækja í landinu að leiðarljósi.

Taka verður sérstaklega á málum þeirra heimila og fyrirtækja sem verst standa. Óvarlegt er hins vegar að grípa til almennra og mjög kostnaðarsamra aðgerða sem ekki beinast sérstaklega að þeim sem verst eru settir. Þegar hafa verið unnin á vettvangi ríkisstjórnarinnar frumvörp um tímabundna greiðsluaðlögun og flutt hefur verið frumvarp um frestun nauðungarsölu. Þá hefur ríkisstjórnin jafnframt lagt fram frumvarp um heimild til útgreiðslu séreignarlífeyrissparnaðar. Um 22.000 manns hafa þegar nýtt sér greiðslujöfnun verðtryggðra fasteignaveðlána og þúsundir til viðbótar frystingu myntkörfulána. Allt eru þetta ný úrræði sem stjórnvöld og Alþingi hafa komið á í kjölfar bankahrunsins.

Starfshópur á vegum Seðlabanka Íslands, sem metið hefur áhrif fjármálakreppunnar á efnhag heimila og fyrirtækja hér á landi, skilar mér væntanlega niðurstöðum í þessari viku. Þá mun liggja fyrir í fyrsta sinn hér á landi heildaryfirlit þar sem skuldir og eignir heimilanna í landinu hafa verið kortlagðar með mjög vönduðum hætti. Þær munu leggja grunn að enn frekari aðgerðum.

Mestu skiptir þó að við komum atvinnulífinu aftur í gang, náum tökum á verðbólgunni og að krónan haldist stöðug. Nú í byrjun mars er atvinnuleysi hér á landi um 8% og rúmlega 16.000 manns eru á atvinnuleysisskrá. Ríkisstjórnin kynnti tillögur í atvinnumálum fyrir helgi sem ættu að skapa um 6.000 ársverk, þar af munu verða til um 2.000 störf í orkufrekum iðnaði, svo fátt eitt sé nefnt.

Við úrlausn þeirra fyrirtækja sem nú eru í vanda skiptir stofnun eignasýslufélags eða eignasölufélags miklu. Þetta er tímabundin ráðstöfun, en gert er ráð fyrir að slíkt félag taki að sér fyrirtæki sem eru sérstaklega mikilvæg í þjóðhagslegu tilliti og byggi undir þau traustar stoðir.

Gert er ráð fyrir að samningum ljúki um miðjan maí með greiðslu til gömlu bankanna. Í kjölfar þess verður gengið til endurskipulagningur fjármálakerfisins í ljósi þarfa íslensks samfélags. Þar megum við ekki skorast undan erfiðum ákvörðunum þar sem óarðbært bankakerfi gæti reynst ríkissjóði - og hagkerfinu öllu - gríðarlega dýrkeypt.

Samningar við lánveitendur vegna Icesave og styrkingar gjaldeyrisforðans hafa nú verið settar í formlegan farveg eftir að hafa verið ómarkvissir og dregist um of í tíð fyrri ríkisstjórnar. Viðræður vegna Icesave hefjast hér í Reykjavík síðar í mánuðinum og viðræðum við Norðurlandaþjóðirnar um lánveitingar þeirra var fram haldið hér á landi á föstudaginn. Stefnt er að niðurstöðu í þeim innan skamms. Enn sem fyrr verð ég því miður að undirstrika, að vinna í þessum málum dróst alltof lengi í tíð fyrri ríkisstjórnar en er nú loks kominn í þann farveg að Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn hefur lýst yfir ánægju með verkstjórnina af hálfu nýrrar ríkisstjórnar.

Þrátt fyrir best sé að losa um gjaldeyrishöftin sem allra fyrst þá hafa aðstæður enn ekki skapast til þess að slíkt sé mögulegt. Áður en hægt verður að losa um þau – og að aflétta þeim að lokum – verður að draga verulega úr þeirri óvissu sem einkennir íslenskt efnahagslíf. Skýrari sýn verður að liggja fyrir um skuldastöðu þjóðarbúsins. Ljúka verður við endurfjármögnun bankanna og samninga við erlenda lánveitendur og setja ríkissjóði skýr markmið til næstu ára. Ef höftunum yrði aflétt of snemma gæti krónan fallið hratt, a.m.k. til skemmri tíma, með skelfilegum áhrifum fyrir skuldsett fyrirtæki og heimili í landinu. Án haftanna gæti krónan fallið hratt a.m.k. til skemmri tíma og án þeirra væri erfiðara að lækka vexti.

Mikilvægt er að hafa í huga að gengi krónunnar hefur styrktst verulega frá áramótum eða um 15% og er gengið nú svipað og það var fyrir hrunið í haust. Það er þó enn óvissa í efnahagslífinu og við þær aðstæður er ekki ráðlegt að losa um gjaldeyrishöftin.

Umtalsverður afgangur af vöruskiptum síðastliðna mánuði hjálpar hér hins vegar að verulega. Eftir að tilkynnt var um sex milljarða króna afgang í febrúar er heildarafgangur síðastliðna sex mánuði nú yfir 50 milljarðar króna. Búast má við enn frekari afgangi á næstu mánuðum. Sýnir þessi þróun vel sveigjanleika íslenska hagkerfisins og getu Íslendinga til þess að bregðast hratt við breyttum aðstæðum. Það er eiginleiki sem mun hjálpa þjóðinni mikið í því uppbyggingarstarfi sem er fram undan.

Hæstvirtur forseti.

Ríkisstjórnin hefur eins og ég hef hér greint frá komið mjög mörgu til leiðar á þeim fáu vikum sem hún hefur starfað. Mörg þeirra verkefna munu bera ávöxt nú strax í vor. Verðbólgan fer lækkandi. Hún var 17,6% í febrúar, prósentustigi lægri en mánuðinn áður. Búast má við hratt lækkandi verðbólgu næstu mánuði. Krónan hefur styrkst um rúm 15% frá áramótum, afgangur af vöruskiptum hefur verið verulegur og nokkuð hefur hægt á aukningu atvinnuleysis.

Skýr stefna ríkisstjórnarinnar og aðgerðir hennar munu endurreisa traust á íslensku efnahagslífi. Þar þurfa þó allir að leggjast á eitt líkt og aðilar vinnumarkaðarins gerðu með skynsamlegri niðurstöðu í kjaramálum fyrr í mánuðinum. Sterk stjórn efnahagsmála ríkisstjórnarinnar og ábyrg afstaða aðila vinnumarkaðarins gefa einnig nýrri yfirstjórn og peningastefnunefnd Seðlabankans aukið svigrúm til þess að lækka vexti.

Ísland hefur eins og önnur Norðurlönd verið þekkt fyrir sveigjanlegt og öflugt atvinnulíf samhliða velferðarkerfi sem margir hafa litið til með aðdáun. Nú verðum við að nýta okkur þessa kosti og snúa vörn í sókn.

Með sameiginlegu átaki getum við komist hratt og örugglega upp úr þessum djúpa öldudal og hafið enduruppbyggingu íslensks samfélags undir formerkjum jöfnuðar og réttlætis. Ég finn að þjóðin kallar eftir slíku jafnvægi, nú sem aldrei fyrr.