Stórir áfangar sem eyða óvissu
Grein Jóhönnu Sigurðardóttur, forsætisráðherra birtist í Fréttablaðinu 27. júní. Í henni fer ráðherrann yfir þau stóru skref sem stigin hafa verið á síðustu vikum og varða leiðina til framtíðar.
Á þeim björtu sumardögum sem nú gleðja landsmenn hillir undir að fast land verði á ný undir fótum í efnahagslífi þjóðarinnar eftir bankahrunið. Þessa dagana eru að nást gríðarlega mikilvægir áfangar í þeim stórmálum sem glímt hefur verið við á vettvangi ríkisstjórnarinnar í vetur. Stöðugleikasáttmálinn, Icesave deilan, ríkisfjármálin, erlendar lántökur hjá vinaþjóðum, endurreisn bankanna, afgreiðsla annars áfanga samstarfsáætlunar við Alþjóða gjaldeyrissjóðinn og umsókn um aðild að Evrópusambandinu. Allt eru þetta lykilþættir í endurreisn íslensks efnahagslífs sem nú sér fyrir endan á. Með afgreiðslu þessara mála verður margskonar óvissu sem ríkt hefur um stöðu þjóðarbúsins aflétt. Það þýðir ekki að framundan sé beinn og breiður vegur, hann verður bæði grýttur og torsóttur næstu árin, en leiðin hefur verið vörðuð, við vitum hvert skal stefna og við erum að ná árangri.
Mikilvægt siglingakort
Samningar hafa tekist um stöðugleikasáttmála sem var eitt af meginmarkmiðum ríkisstjórnarinnar í endurreisn efnahagslífsins. Þar með hafa aðilar vinnumarkaðarins, ríkisvaldið og sveitarfélögin, ákveðið að tryggja frið á vinnumarkaði næstu misserin og vinna þétt saman að endurreisninni. Stöðugleikasáttmálinn er mikilvæg leiðarlýsing og aðrir hafa sagt hann sáttmála um framfarir og nýja sókn. Efnahagsleg markmið sáttmálans eru þau að í lok árs 2010 verði verðbólga ekki yfir 2,5%, halli hins opinbera ekki meiri en 10,5% af VLF, dregið hafi úr gengissveiflum, gengið styrkist og nálgist jafnvægisgengi. Þá er við það miðað að vaxtamunur við evrusvæðið verði innan við 4%. Náist þessi markmið með samstilltu átaki munu skapast skilyrði fyrir vaxandi fjárfestingum innlendra sem erlendra aðila, auknum hagvexti, nýrri sókn í atvinnumálum, og grunnur verið lagður að bættum lífskjörum til frambúðar.
Áætlun í ríkisfjármálum til 2013
Mikilvæg undirstaða sáttmálans er fyrirliggjandi aðgerðaráætlun í ríkisfjármálum til 2013 og sameiginlegur skilningur á því að hlutdeild skattahækkana verður ekki meiri en 45% af þeirri upphæð sem þarf til að tryggja jafnvægi í ríkisfjármálum fram til 2011. Viðfangsefnin í ríkisfjármálunum eru þau umfangsmestu sem nokkur íslensk ríkisstjórn hefur staðið frammi fyrir í sögu þjóðarinnar. Á fjórum árum þarf að eyða a.m.k. 170 -180 milljarða halla á rekstri ríkissjóðs og auk þess skapa svigrúm fyrir stóraukinn fjármagnskostnað ríkisins vegna lántöku af völdum hrunsins. Ef ekki kæmi til aukin tekjuöflun ríkisins myndi verkefnið kalla á að u.þ.b. 40% af umfangi ríkisrekstrarins yrði aflagt – slík er stærðargráðan sem við er að eiga. Aðgerðaráætlunin eyðir óvissu um hvernig íslenska ríkið hyggst haga aðgerðum sínum til þess að mæta vanda þjóðarbúsins við þessar erfiðu aðstæður og fullnægir óskum innlendra sem erlendra hagsmunaaðila sem mjög hafa eftir því spurt.
Endurreisn bankakerfisins
Stórum áfanga verður náð í endurreisn íslensks efnahagslífs um miðjan næsta mánuð þegar ríkissjóður leggur bönkunum til eigið fé, sem við sölu bankanna mun að einhverju eða öllu leiti verða endurgreitt. Á sama tíma munu nýju bankarnir greiða fyrir þær eignir umfram skuldir sem fluttar voru til þeirra úr gömlu bönkunum. Þá munu efnahagsreikningar bankanna loks liggja ljósir fyrir sem ætti að auðvelda þeim að horfa til framtíðar. Stofnað verður eignarhaldsfélag, bankasýsla, um hluti ríkisins í bönkum og fjármálafyrirtækjum samkvæmt frumvarpi sem til meðferðar er á Alþingi. Bankasýslan á að sinna skyldum ríkisins sem eiganda bankanna án beinna afskipta stjórnmálamanna. Henni ber að tryggja að þeim miklu fjármunum sem ríkissjóður leggur til bankanna verði vel varið og bankakerfið hafi afl til þess að sinna þörfum heimila og fyrirtækja. Bankasýslan byggir að miklu leyti á reynslu annarra Norðurlanda af því að kljást við kreppur og hefur áformum um hana verið fagnað af erlendum samstarfsaðilum og bankastofnunum. Vandamálin hér eru vissulega enn stærri en frændþjóðir okkar glímdu við á sínum tíma, en aðferðir þeirra eru engu að síður til eftirbreytni fyrir okkur. Alþingi hefur einnig til meðferðar frumvarp um stofnun eignarsýslufélags. Engin banki gæti tekist á við vandamál eins og við stöndum frammi fyrir án aðstoðar og án skýrrar stefnu eigandans sem í okkar tilfelli er ríkið. Félagið mun geta eignast fá en mikilvæg fyrirtæki, með endurskipulagningu og endursölu þeirra við fyrsta tækifæri að markmiði. Félagið á að tryggja gagnsætt ferli þar sem allir sitja við sama borð. Bankasýslan og eignarsýslufélagið eiga að verða sá grunnur sem nauðsynlegur er til þess að tryggja árangursríka og faglega endurreisn bankakerfisins.
Icesave samkomulag opnar dyr að nýju
Alþingi fól ríkisstjórninni í byrjun desember 2008 að ná fram samningum við Hollendinga og Breta vegna lágmarks innistæðutrygginga á Icesave reikningum Landsbankans. Íslensk stjórnvöld höfðu áður komist að þeirri niðurstöðu að ekki myndi reynast unnt að fá óvilhallan dómstól til þess að skera úr réttarágreiningi um málið og ljóst var að Ísland stóð eitt í alþjóðasamfélaginu um þá túlkun að vafi léki á ábyrgð íslenska ríkisins á skuldbindingunum. Með samkomulaginu er háum þröskuldi rutt úr vegi endurreisnaráætlunar Íslands og með því opnast á ný, þær efnahagslegu og politísku dyr til alþjóðasamfélagsins sem framtíð Íslands byggir ekki hvað síst á. Að mínum dómi hefur það markmið Alþingis náðst með Icesave samningunum að tekið yrði tillit til ,,hinna erfiðu og fordæmislausu aðstæðna sem Ísland er í.“ Það er gert með því að ríkið þarf ekki að inna neinar greiðslur af hendi næstu sjö ár meðan Íslendingar eru að vinna sig út úr efnahagsvandanum. Höfuðstólinn greiðist þennan tíma niður eins og tök eru á með tekjum af eignum Landsbankans.
Eigur íslenska ríkisins vel varðar
Mikilvæg ákvæði eru í samningunum um að bjóðist betri kjör með lægri vöxtum og/eða lengri lánstíma má greiða lánið upp. Þá er í samningnum endurskoðunarákvæði um að verði greiðsluþol ríkisins minna en það var metið í nóvember 2008 megi endurskoða samninginn. Þetta er mikilvægur fyrirvari á þeirri ábyrgð sem íslenska ríkið gengst undir. Þannig ætti samningurinn að tryggja að ekki komi til þess að gengið verði að eigum íslenska ríkisins og fráleitt er að halda því fram að hægt sé að ganga að náttúruauðlindum til að fullnusta ábyrgðina. Mikilvægt er að árétta einnig að Bretar og Hollendingar taka á sig um helming skuldbindinga vegna Icesave reikninga Landsbanka Íslands. Ég treysti því að Alþingi, sem í þessu efni sem öðru á síðasta orðið, komist að þeirri niðurstöðu að Icesave samningarnir séu viðunandi.
Réttlætinu verður fullnægt
Okkur öllum þykir þungbært að hafa orðið fyrir miklum búsifjum vegna ,,ófyrirgefanlegs” áhættureksturs erlendis og máttleysis eftirlitsstofnana við að verja þjóðarbúið. Kröfur um ákærur og frystingu eigna þeirra sem ábyrgð bera eru ofarlega í huga. Ég vil þó minna á orð Evu Joly í því sambandi að slík starfsemi skilur eftir rekjanlega slóð og mestu skiptir að heildarmyndin sé skýr áður en látið er til skarar skríða. Ljóst er að einskis verður látið ófreistað af hálfu ríkisstjórnarinnar til þess að ákæruvaldið fái möguleika til þess að fullnægja réttlætinu á þessu sviði.
Skýr heildarmynd
Við störfum samkvæmt sameiginlegri endureisnaráætlun Íslands og Alþjóðagjaldeyris-sjóðsins. Hún nýtur viðtæks stuðnings á alþjóðavettvangi. Forsenda þess stuðnings er að Íslendingar standi við sínar skuldbindingar og geri upp lágmarkstryggingar vegna Icesave reikninganna. Við einsetjum okkur að nota næstu sjö ár ekki aðeins til þess að endurreisa efnahagslífið heldur einnig til að endurheimta traust ríkja og alþjóðastofnana. Gangi það eftir getum við treyst því að fá til þess pólitískt og alþjóðlegt atfylgi ef þörf yrði á endurskoðun Icesave samninganna vegna ófyrirsjáanlegra atburða sem kynnu að íþyngja verulega gjaldaþoli ríkissjóðs. Margir hafa af því áhyggjur að íslenska ríkinu verði um megn að greiða skuldir sínar eða muni skorta gjaldeyri til þess. Slíkar áhyggjur eru óþarfar vegna þess að samningar okkar við AGS og ýmsar vinaþjóðir snúast um að tryggja að okkur verði þetta kleift.
Samningar um víðtækt alþjóðlegt samstarf
Ríkisstjórnir Norðurlanda eru þessa dagana að samþykkja lánveitingar til Íslands og verður skrifað undir lánasamning við þær í byrjun næstu viku. Það er engin tilviljun að þessar lánveitingar koma strax í kjölfar þess að stigið verður mikilvægt skref með framlagningu frumvarps á Alþingi um ríkisábyrgð vegna Icesave samninganna. Í ágúst næstkomandi verða ekki heldur neinar hindranir í vegi fyrir frekari lánafyrirgreiðslu frá AGS gangi áætlanir okkar um endurreisn bankakerfisins eftir. Með afgreiðslu sjóðsins á 2. hluta lánafyrirgreiðslu sinnar ætti öllum að verða ljóst að endurreisnin á Íslandi er á réttri braut. Aðildarumsókn að Evrópusambandinu. Í næsta mánuði mun Alþingi afgreiða þingsályktunartillögu ríkisstjórnarinnar um að Ísland sæki um aðild að Evrópusambandinu. Aðildarumsókn Íslands mun senda umheiminum skýr skilaboð um hvert Ísland stefni í endurreisnarstarfinu. Slík fyrirheit um efnahagslegan stöðugleika, traustan gjaldmiðil og alþjóðlegt efnahagslegt umhverfi á Íslandi samfara aðild að Evrópusambandinu munu skipta miklu máli, ekki síst til að endurvekja traust á íslensku hagkerfi.