Stjórnarráð í þjónustu almennings

Þegar ríkisstjórn Samfylkingarinnar og Vinstrihreyfingarinnar græns framboðs tók við voru boðaðar umfangsmiklar stjórkerfisumbætur sem meðal annars fólust í róttækri endurskoðun á skipulagi og verkefnum í Stjórnarráði Íslands. Á kjörtímabilinu hefur ráðuneytunum verið fækkað úr tólf í átta og ný lög um Stjórnarráðið hafa verið samþykkt sem miða að því að bæta störf ráðuneyta og ríkisstjórnar og auka samstaf milli aðila sem allir vinna saman að almannahag.

Nú um mánaðarmótin verða til þrjú ný öflug ráðuneyti til í stað umhverfisráðuneytis, sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytis, efnahags- og viðskiptaráðuneytis og fjármálaráðuneytis. Ráðuneytin eru atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneyti, fjármála- og efnahagsráðuneyti og umhverfis- og auðlindaráðuneyti.

Draga mátti þann lærdóm af skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis að þörf væri á að efla ráðuneytin.  Ein leið að því marki var að stækka þau. Undir þetta var svo tekið í skýrslu starfshóps á vegum forsætisráðherra um viðbrögð stjórnsýslunnar við skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis og einnig í skýrslunni Samhent stjórnsýsla.

Ríkisstjórninni var m.ö.o.  ljóst hve þýðingarmikið það var að gera nauðsynlegar breytingar á stjórnarráðinu og færa það það í nútímalegra og hagkvæmara horf. Án nokkurs vafa eru þetta umfangsmestu breytingar sem Stjórnarráð Íslands hefur gengið í gengum.

Með sameiningu iðnaðarráðuneytis og sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytis og tilflutningi verkefna frá efnahags- og viðskiptaráðuneyti verður til stórt ráðuneyti atvinnuvega og nýsköpunar þar sem aðkoma ríkisins að stærstu atvinnuvegum þjóðarinnar og nýsköpun verður samræmd á einum stað til hagsbóta fyrir samfélagið. Þannig verður aukið jafnræði milli atvinnugreina og stjórnsýsla varðandi þær skilvirk og einföld. Sameining leiðir til þess að á einum stað í stjórnkerfinu verður til heildarsýn yfir atvinnulífið og mun það auðvelda stjórnvöldum að bregðast við breytingum og þróun á atvinnuháttum landsmanna til framtíðar.

Með því að stofna nýtt umhverfis- og auðlindaráðuneyti á grunni umhverfisráðuneytisins er lögð áhersla á aukið hlutverk þess varðandi sjálfbæra nýtingu auðlinda í samstarfi við atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneyti. Ráðuneytið mun m.a. fá það hlutverk að setja viðmið um sjálfbærni sem ætlað er að tryggja ábyrga umgengni við náttúruna og allar auðlindir hennar. Ísland byggir afkomu sína meira á auðlindum náttúrunnar en margar þjóðir og auðlindirnar mynda grunn margra öflugustu atvinnugreina landsins. Það er því grundvallarþáttur í velferð samfélagsins að auðlindir séu nýttar á sjálfbæran hátt, svo unnt sé að tryggja varanlegan afrakstur af þeim og eðlilegan arð í sameiginlega sjóði.

Með stofnun fjármála- og efnahagsráðuneytisins eru þau hagstjórnarverkefni sem nú er í efnahags- og viðskiptaráðuneytinu, þar með talin málefni Seðlabanka Íslands, sameinuð mikilvægu efnahagslegu hlutverki sem fjármálaráðuneytið hefur gegnt sem einn af helstu ábyrgðaraðilum hagstjórnar. Með þessari breytingu verður yfirstjórn þjóðarhags öll á einum stað í nýju fjármála- og efnahagsráðuneyti. Með þessari breytingu er því stigið enn stærra skref en áður í átt að því að sameina efnahagsmál á einum stað innan stjórnarráðsins og stjórnsýslunnar hér á landi. Þannig verða öll meginverkefni á sviði hagstjórnar, ríkisfjármála, peningastefnu- og gjaldmiðlamála undir einum hatti innan Stjórnarráðs Íslands.

Tækifærin sem felast í sameiningu ráðuneyta eru mikil en hafa verður í huga að nokkur tími getur liðið uns árangur  kemur fyllilega í ljós.

Tilgangurinn með breyttu vinnulagi innan Stjórnarráðsins er að auka sveigjanleika og fagmennsku og tryggja faglega og hlutlausa stjórnsýslu sem borgararnir geta treyst. Okkur er mikið í mun að jafnræði ríki við afgreiðslu mála og að geðþótti ráði ekki för heldur fagmennska og skilvirkni.

Stór liður í þessum breytingum fólst í endurskipulagningu og stækkun ráðuneytanna sem nú er lokið. Frá og með 1. september 2012 verða ráðuneyti í Stjórnarráði Íslands átta og hafa aukna burði og getu til þess að takast á við vandasöm verkefni.

Við trúum því að með fækkun og stækkun ráðuneytanna verði Stjórnarráðið öflugra og skilvirkara og skerpi betur og skýri verkaskiptingu á milli ráðuneyta. Enda er það tilgangurinn. Þannig er lagt til að eðlislík verkefni verði færð saman með það fyrir augum að ná sem mestum samlegðaráhrifum. Þetta á ágætlega við í atvinnuvegaráðuneytinu þar sem meira jafnræði mun ríkja í framtíðinni milli mismunandi atvinnugreina.

Með  stækkun ráðuneyta verður þeim betur kleift að takast á við aukin og flóknari stjórnsýsluviðfangsefni og auðveldara verður að tryggja tilhlýðilega formfestu við afgreiðslu mála.

Sameining og stækkun ráðuneyta býður auk þess upp á aukna möguleika til sérhæfingar og aukið bolmagn til nýsköpunar og þróunarstarfs í opinberri stjórnsýslu.

Dæmin sanna að þær stofnanir og ráðuneyti sem sameinuð hafa verið á undanförnum árum eru sveigjanlegri þegar kemur að því að takast á við erfiðleika eins og þá sem glímt er við í ríkisrekstri í dag. Með stærri og öflugri einingum er auðveldara að endurskipuleggja starfsemi, takast á við breytingar og ná fram hagræðingu til lengri tíma.