Stefnuræða Bjarna Benediktssonar forsætisráðherra á 155. löggjafarþingi
Virðulegi forseti. Góðir landsmenn.
Í sumar fögnuðum við 80 ára afmæli lýðveldisins. Hátíðardagskrá með fjölda viðburða og verkefna hefur staðið yfir. Það fer vel á því að um næstu helgi verða Alþingishúsið og Smiðja, ný og glæsileg skrifstofubygging þingsins, opin almenningi.
Við þessi tímamót verður að halda sögunni til haga.
Það þurfti kjark, baráttuhug og óbilandi trú á framtíðarmöguleika íslensku þjóðarinnar til að berjast fyrir því að ráða málum okkar sjálf, frjáls og fullvalda. Í dag getum við verið stolt af stöðu okkar í samfélagi þjóða, lífskjör eru í fremstu röð og um margt erum við Íslendingar öðrum þjóðum glæsileg fyrirmynd. Þegar við komum nú saman á fjórða þingvetri kjörtímabilsins skulum við gera það sem í okkar valdi stendur til að efla þingið og vinna áfram að framfaramálum fyrir þjóðina.
Fæstir landsmenn hafa mikinn áhuga á daglegu þrasi í þessum salarkynnum. Þegar öllu er á botninn hvolft eru það viss grundvallarmál sem jafnan skipta mestu. Málefni fjölskyldunnar í víðum skilningi þess orðs standa hjarta okkar næst. Hvernig er að fæðast, lifa, stofna fjölskyldu og eldast á Íslandi?
Við eigum öll sameiginlegt að vilja öryggi, vilja frið og við viljum skapa okkur og framtíðarkynslóðum betra líf. Segja má að þetta hafi gengið vonum framar á lýðveldistímanum þótt ekki hafi það verið stanslaus sigurganga. Við erum háð duttlungum náttúrunnar og erum ekki yfir það hafin að taka ákvarðanir sem síðar getur þurft að endurskoða.
Nýjar kynslóðir byggja á árangri þeirra sem á undan komu. Það sem tengir kynslóðirnar saman er sameiginlegt markmið um að auka lífsgæðin fyrir landsmenn alla og búa í haginn fyrir framtíðina.
Þetta leiðarljós réði för fyrir rúmum áratug þegar aðilar vinnumarkaðar komu saman með öllum stjórnmálaflokkunum og stjórnkerfinu á vettvangi sem var kallaður vettvangur um aukna hagsæld. Á þeim vettvangi var mótuð framtíðarsýn fyrir okkur Íslendinga um að tvöfalda landsframleiðsluna frá 2012 til 2030 um 3,5%. Þetta átti að tryggja að við gætum staðið jafnfætis þeim sem við viljum helst bera okkur saman við. Nú árið 2024 erum við upp á punkt og prik á réttri leið. Þetta hefur gerst þrátt fyrir fjölda utanaðkomandi áfalla.
Og á sama tíma hefur kaupmáttur fólks vaxið verulega á Íslandi á meðan hann dregst saman í kringum okkur. Kaupmáttur hér er einfaldlega í sérflokki á Norðurlöndunum þar sem hann hefur verið að dragast saman á meðan hann hefur vaxið á Íslandi á sama tíma. Við höfum bætt opinbera þjónustu, tekist á við skuldavanda heimila, fjárfest í innviðum, eflt almannatryggingar, aukið mikið hvata til nýsköpunar og stórlækkað skatta. Skattalækkanir frá 2013 nema hátt í 90 milljörðum króna á ársgrundvelli.
Virðulegi forseti. Það er ástæða til að fara bjartsýn inn í þennan þingvetur. Verðbólga er markvert að lækka. Við þurfum að tryggja að sú þróun haldi áfram og beita agaðri hagstjórn. Það er stærsta hagsmunamál heimilanna og fyrirtækjanna í landinu. Undanfarið hefur ríkið stutt við Seðlabankann með aðhaldi, líkt og bankinn sjálfur og Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn hafa bent á. Útgjöld ríkissjóðs vaxa hægar en almennt í samfélaginu og afkoman er að batna hröðum skrefum.
Með styrkri efnahagsstjórn er raunhæft að afgangur verði á ríkissjóði strax á næsta ári, þótt opinberar áætlanir geri ráð fyrir halla. En ítrekað hefur niðurstaða ríkisreiknings verið langt umfram opinberar áætlanir. Afkoman hefur reynst 100 milljörðum betri þrjú ár í röð. Nú mælist verðbólga 6%, en höfum í huga að án húsnæðisliðarins er hún um 3,6%.
Í samstarfi við sveitarfélög og vinnumarkaðinn greip ríkisstjórnin til fjölda aðgerða á húsnæðismarkaði. Stóraukið framboð í almenna íbúðakerfinu með auknum stofnframlögum, styrking hlutdeildarlánakerfisins og samkomulag við sveitarfélög um aukið lóðaframboð, svo að fátt eitt sé nefnt.
Ríkið styður árlega við uppbyggingu um þúsund íbúða með beinum og óbeinum hætti. Ríkisstjórnin hefur stutt ötullega við hjöðnun verðbólgu þar sem húsnæðisliðurinn hefur verið vandamál. Aldrei hefur verið meira byggt en síðustu ár; yfir 3.000 íbúðir í fyrra og meira en 1.800 það sem af er ári. Framboð íbúða vex og eru fleiri íbúðir til sölu nú en fyrir ári síðan. Og höfum í huga: Allt þetta er að gerast á sama tíma og við höfum séð hraðari íbúafjölgun en nokkru sinni, um 15% íbúafjölgun á Íslandi frá 2017. Og vegna náttúruhamfara hafa um 1.200 íbúðir í Grindavík horfið af húsnæðismarkaði, a.m.k. tímabundið. Þetta er stór hluti þess sem byggt er í venjulegu árferði. Þessu fylgja að sjálfsögðu gríðarlega miklar áskoranir fyrir samfélagið.
Virðulegi forseti. Erindi ríkisstjórnarinnar kom skýrt fram á síðasta þingi, sem var afkastamikið þing. Fjöldi framfaramála sem bæta lífsgæði, öryggi og afkomu fólksins í landinu.
Við lukum eftir um áratugarvinnu við endurskoðun örorkulífeyriskerfisins. Við styrktum landamærin. Við gerðum tímamótabreytingar á útlendingalögum og færðum lögreglunni betri tól til að berjast við skipulagða glæpastarfsemi. Hælisumsóknir eru 50% færri en á sama tíma í fyrra. Fjöldi brottfluttra hefur sexfaldast miðað við árið 2022. Frávísanir á landamærunum hafa nífaldast á örfáum árum. Strax hefur breytt nálgun, ný lög og stórefld landamæragæsla skilað áþreifanlegum árangri.
Virðulegi forseti. Það var grundvallaratriði að ná samningum á almennum vinnumarkaði í vetur og mikilvægt að forsendur þeirra haldi. Þótt ríkið sé ekki aðili samninganna lagði það ríflega af mörkum til að þá mætti klára.
Mörgum verður tíðrætt um vöxt ríkisútgjalda og sannarlega er mikilvægt sífellt að hagræða og forgangsraða fjármunum. Í fyrra kynnti ríkisstjórnin sérstakt 5 milljarða aðhald á launakostnað stofnana, niðurskurð í ferðakostnaði og hagkvæmari innkaup. Við höfum lækkað framlög til stjórnmálaflokka, haldið áfram sameiningum stofnana, síðast núna á vorþinginu. Við höfum nýtt stafrænar lausnir, aukið samrekstur, boðið út þjónustu. Við erum með 29 milljarða aðhaldsaðgerðir í fjárlagafrumvarpi næsta árs en við þurfum hins vegar að horfast í augu við það að fjölgun íbúa og öldrun þjóðar fylgir vaxandi álag á innviði og grunnþjónustu. Miklar launahækkanir á almennum vinnumarkaði hafa áhrif á launagreiðslur og tilfærslur ríkissjóðs. Allt almennt verðlag hefur hækkað og vegur þar þungt verðbólguskot um allan heim.
Að öllu þessu virtu þá hafa ríkisútgjöld á mann aukist rétt um 1% að raunvirði á ári frá 2017 til 2023. Með öðrum orðum hafa þau aðeins hækkað í takt við stækkun hagkerfisins. Og um leið höfum við þurft að bera kostnað af stórfelldum utanaðkomandi áföllum. Samkvæmt þeirri stefnu sem mörkuð er í fjármálaáætlun og fjárlagafrumvarpi mun hægja á vexti útgjaldanna og sem hlutfall af vergri landsframleiðslu fara þau lækkandi. En sumt getur einfaldlega ekki beðið. Okkur hefur á þessum tíma tekist að ráðast í einhverja stærstu innviðafjárfestingu Íslandssögunnar með byggingu nýs Landspítala. Algjört forgangsmál. Breytingar á ellilífeyriskerfinu voru mjög mikilvægar og höfðu í för með sér gríðarlegan ábata fyrir eldra fólk á Íslandi. Nýsamþykkt lög um örorkulífeyriskerfið stefna að sama markmiði. Með miklum stuðningi við rannsóknir og þróun hefur tekist að byggja nýja og verðmæta stoð undir íslenskt hagkerfi. Það er hvergi betra að vera nýsköpunarfyrirtæki en á Íslandi, segja frumkvöðlar.
Virðulegur forseti. Við höfum lagt fram þingmálaskrá sem inniheldur fjölda þjóðþrifamála. Í fjárlagafrumvarpi komandi árs boðum við áframhaldandi aðhald og styrkari innviði samfélagsins. Nefna má fleiri mál er varða samgöngur, menntamál, þjóðaröryggi og orkumál. Og í vetur er tækifæri til að sammælast um skynsamlegar breytingar á stjórnarskránni. Horfa ætti til kafla um forseta Íslands, Alþingi og dómstóla auk þess sem skoða mætti ákvæði um kjördæmaskipan og jöfnun atkvæða. Markmiðið ætti ávallt að vera að treysta enn frekar lýðræðið í landinu. Tímabært er að endurskoða ákvæði um Landsdóm og gera breytingar á meðferð ákæruvalds vegna ráðherraábyrgðar. Ég bind enn vonir við að við getum sammælst um skynsamlegar breytingar á stjórnarskránni á þessu kjörtímabili.
Virðulegur forseti. Mikilvægt er að horfast í augu við hrinu ofbeldis sem gengið hefur yfir okkar samfélag og bregðast við. Harmleikir síðustu vikna snerta allt samfélagið þannig að flest annað verður í skyndingu mjög léttvægt. Þetta eru atburðir sem hverfast um það sem okkur skiptir mestu máli; að búa við öryggi og frið, að geta áhyggjulaus leyft börnunum okkar að fara um og njóta lífsins.
Í dag kynntu stjórnvöld aðgerðir til að bregðast við ofbeldi meðal barna og gegn börnum. Betri meðferðarúrræði, sýnilegri samfélagslögregla og öflugra starf félagsmiðstöðvarinnar Flotans eru á meðal fjölda aðgerða. En við verðum að muna að þessi mál verða ekki leyst með lögboðum einum eða stjórnvaldsákvörðunum. Þau kalla á stærra samtal um það hvernig við öll saman stöndum vörð um samfélagið sem við þekkjum og ætlum áfram að vera.
Góðir landsmenn. Við sem þennan sal fyllum þurfum að hafa burði til að takast á við þessar margvíslegu áskoranir samtímans og horfa um leið til langs tíma og spyrja okkur hvaða framtíð við viljum byggja fyrir framtíðarkynslóðir. Megi komandi þingvetur nýtast til góðra verka þjóðinni allri til heilla.