18. nóvember 2002

Frumvarp til laga um Vísinda- og tækniráð.
Framsaga forsætisráðherra flutt á Alþingi 18. nóvember 2002

Herra forseti.

Ég mæli hér fyrir frumvarpi til laga um Vísinda- og tækniráð, sem er eitt þriggja lagafrumvarpa, sem ríkisstjórnin flytur, um nýskipan mála á sviði vísindarannsókna og tækniþróunar. Auk þessa frumvarps er um að ræða frumvarp til laga um opinberan stuðning við vísindarannsóknir, sem menntamálaráðherra flytur, og frumvarp til laga um opinberan stuðning við tækniþróun og nýsköpun í þágu atvinnulífsins, sem iðnaðarráðherra flytur.

Frumvörp þessi voru áður lögð fyrir Alþingi á síðastliðnu vorþingi en urðu ekki útrædd þá. Í kjölfar þess skipaði menntamálaráðherra sjö manna nefnd undir forystu prófessors Hafliða Gíslasonar, formanns Rannsóknarráðs Íslands, til að fara yfir þær athugasemdir, sem fram komu við meðferð þingsins, og gera tillögur um hvernig við þeim yrði brugðist. Umfjöllun nefndarinnar hefur leitt til nokkurra breytinga á frumvörpunum frá því að þau voru síðast lögð fram, eins og nánar er gerð grein fyrir við umfjöllun um hvert þeirra um sig.

Í samræmi við ákvæði í lögum um Rannsóknarráð Íslands, nr. 61/1994, hafa þau verið endurskoðuð í samráði við ýmsa þá, sem gerst þekkja til starfsemi þess, og þeirra breytinga, sem orðið hafa á rannsóknaumhverfinu á síðustu árum. Niðurstaða þessarar endurskoðunar liggur nú fyrir og felur í sér tillögur um að verulegar breytingar verði gerðar á stjórnskipulagi rannsóknarráðs og tengdrar starfsemi.

Ábyrgð á málum rannsókna og þróunar í þágu atvinnulífsins hefur um langt skeið hvílt á herðum einstakra fagráðuneyta, að mestu án heildarsamræmingar þar á milli. Rannsóknarráði Íslands var þó falið að gegna ákveðnu samræmingarhlutverki á sínu sviði eftir að Rannsóknarráð ríkisins og Vísindaráð voru sameinuð í því árið 1994 og hefur í því skyni annast ýmis alþjóðatengsl, safnað upplýsingum um framlög til rannsókna og lagt áherslu á samstarf opinberra rannsóknastofnana, háskóla og atvinnulífs. Með hliðsjón af þeirri reynslu, alþjóðlegri þróun og vaxandi mikilvægis þessa málaflokks þykir nú tímabært, að færa samræmda umfjöllun um málefni vísinda og tækni á efri stig stjórnsýslunnar.

Ljóst er að framlög atvinnulífsins til rannsókna fara ört vaxandi og jafnframt eykst metnaður vísindasamfélagsins í réttu hlutfalli við góðan árangur þess. Þótt framlög ríkisins til mennta- og vísindamála hafi lengst af verið hlutfallslega mikil, miðað við framlög atvinnuveganna, má búast við að kröfur til stjórnvalda um aukin framlög til vísinda og tækni og til stuðnings við nýsköpun aukist á næstu árum. Því verður æ mikilvægara að ákvarðanir séu teknar með heildarsýn í fyrirrúmi á grundvelli stefnu sem mörkuð er af stjórnvöldum. Taka þarf mið af þörfum sem varða starfssvið margra ráðuneyta því vísindaframfarir og ný þekking nýtist þvert á þá skipan. Ljóst er að skipan opinberra rannsóknastofnana þarfnast endurskoðunar og örar breytingar eru að verða á verkaskiptingu milli opinberra aðila og einkageirans á sviði rannsókna og þróunar um þessar mundir. Þá breytast viðhorf á sviði vísinda og tækni sem og atvinnulífsins mjög hratt og mikilvægt að stjórnvöld séu vel upplýst og í aðstöðu til að bregðast við með breyttum áherslum.

Aukin samkeppni, breyttar aðstæður og ytri skilyrði gera kröfu til þess að fjármunir sem varið er til vísindarannsókna og tækniþróunar séu nýttir á markvissari hátt en áður og dugi til að ryðja nýrri þekkingu braut. Með markvissri stefnumótun, aukinni samvinnu og samhæfingu rannsóknastofnana og skýrri verkaskiptingu þeirra er hægt að nýta betur opinbert fjármagn sem rennur til rannsókna og þróunar og auka samkeppnishæfni íslensks atvinnulífs. Jafnframt er mikilvægt að stefna í vísindum, rannsóknum og þróun setji ótvíræðan svip á almenna stefnu ríkisstjórnarinnar í efnahags- og atvinnumálum, enda getur verið erfitt fyrir Ísland að halda stöðu sinni í fremstu röð þjóða, nema málaflokkurinn fái þann sess sem honum ber í stefnumótun stjórnvalda hverju sinni.

Í samræmi við þessi markmið fela tillögur ríkisstjórnarinnar það í sér að stefnumótun á sviði vísindarannsókna og tækniþróunar verði í höndum sérstaks Vísinda- og tækniráðs. Til að tryggja starfsemi þess þá pólitísku athygli, sem viðfangsefnið verðskuldar, er lagt til að fjórir ráðherrar eigi þar föst sæti, en þar að auki geti forsætisráðherra kvatt allt að tvo aðra ráðherra til setu í ráðinu hverju sinni, allt eftir þeim áherslum, sem ríkisstjórnin kýs að leggja hverju sinni. Auk þeirra verði ráðið skipað 14 fulltrúum tilnefndum af stjórnvöldum, samtökum í atvinnulífinu og vísindasamfélaginu. Gert er ráð fyrir að hinir tilnefndu fulltrúar skipti síðan með sér verkum á þann hátt, að hluti þeirra taki sæti í vísindanefnd og hluti í tækninefnd, en þessar nefndir undirbúa stefnumótun og starfsemi ráðsins, hvor á sínu sviði. Er sú verkaskipting jafnframt í samræmi við þá tilhögun sem hin frumvörpin tvö gera ráð fyrir, en hún felst í meginatriðum því að undir menntamálaráðuneytið heyri opinber stuðningur við vísindarannsóknir, en undir iðnaðarráðuneytið opinber stuðningur við tækniþróun og nýsköpun í atvinnulífinu. Í því skyni gerir frumvarp menntamálaráðherra ráð fyrir að á hans vegum verði starfræktur Rannsóknasjóður, sem ætlað er að styrkja grunnrannsóknir og hagnýtar rannsóknir, en frumvarp iðnaðarráðherra að starfræktur verði Tækniþróunarsjóður til að styrkja tækniþróun og nýsköpun. Hvorum sjóði um sig er aftur ætlað að starfa í samræmi við þá stefnu sem mótuð verður af Vísinda- og tækniráði, sem jafnframt er ætlað að tryggja nauðsynlega samhæfingu í starfi sjóðanna.

Mun ég þá, herra forseti, víkja stuttlega að einstökum greinum frumvarpsins eftir því sem þörf er á, en vísa að öðru leyti til athugasemda við frumvarpið.

Í 1. gr. frumvarpsins er mælt fyrir um þau markmið, sem stefnumótun Vísinda- og tækniráðs skv. 2. gr. og undirbúningur hennar í vísindanefnd og tækninefnd hlýtur að taka mið af. Stefnumótun á þessu sviði varðar starfsemi opinberra rannsóknastofnana og opinberra úthlutunarsjóða, áherslur á sviði vísinda og tækni, þ.m.t. vísindarannsóknir, vísindamenntun og tækniþróun. Þannig er gert ráð fyrir að umfjöllun ráðsins taki til almennrar þróunar á sviði vísinda og tækni, samhæfingar opinberra stofnana á sviði vísindarannsókna, aðgerða sem miða að þróun tækni og aukinnar nýtingar hennar og skiptingar fjármuna ríkisins til vísinda- og tæknimála.

Í 3. gr. er mælt fyrir um skipan vísinda- og tækniráðs og í 4. gr. um skipan vísindanefndar og tækninefndar. Loks er í 5. gr. gert ráð fyrir að viðeigandi ráðherrum verði heimilað að mæla nánar fyrir um starfsemi ráðsins og nefndanna með reglugerðum, enda er frumvarpið sjálft fáyrt um starfshætti þeirra.

Ég tel ekki ástæðu til að ég hafi fleiri orð um þetta frumvarp að svo stöddu, herra forseti, enda er það einfalt í eðli sínu, en vænti þess að menntamálaráðherra og iðnaðarráðherra geri ítarlegar grein fyrir öðrum breytingum, hvor á sínu sviði.

Að svo mæltu legg ég til, herra forseti, að frumvarpi þessu verði að lokinni þessari umræðu vísað til annarrar umræður og háttvirtrar allsherjarnefndar.

• Frumvarp til laga um Vísinda- og tækniráð
  http://www.althingi.is/altext/128/s/0366.html
• Frumvarp til laga um opinberan stuðning við vísindarannsóknir
  http://www.althingi.is/altext/128/s/0394.html
• Frumvarp til laga um opinberan stuðning við tækniþróun og nýsköpun í þágu atvinnulífsins
  http://www.althingi.is/altext/128/s/0381.html