Ávarp flutt á útboðsþingi Samtaka iðnaðarins 21. janúar 2022

Ágætu gestir.

Þegar við fjölskyldan snerum heim frá Danmörku, eftir nokkurra ára nám, lá fyrir að flytja aftur heim í sveitina. Þaðan var stutt í alla helstu þjónustu sem ung fjölskylda þurfti á að halda, við gátum stundað vinnu á svæðinu – eða búið hana til, húsnæði var á lausu og viðhaldið tengslum við upprunann. Ég hef oft hugsað hversu lánsöm við vorum, að geta uppfyllt þarfir fjölskyldunnar, verið í nálægð við grunnskóla barnanna og á sama tíma haft raunverulegt val um búsetu. 

Frá því að ég byrjaði í stjórnmálum hefur sú hugmyndafræði, að hafa val um búsetu, verið eitt af mínum hjartans málum. Að fólk sem velji sér búsetu óháð vinnu geti fengið jafna og góða þjónustu á sama verði og að samfélagið uppfylli þær þarfir sem þykja sjálfsagðar.

Við búum í strjálbýlu landi og tökumst á við þær áskoranir að jafna tækifæri almennings sem leiðarljós. Verkefni okkar er að skapa umhverfi þar sem traustir innviðir eru til staðar um land allt. Efnislegir og samfélagslegir sem þurfa að taka mið af ólíkum þörfum og stuðla að jafnvægi á milli kynja og kynslóða.

Samstarf stjórnarflokkanna hefur nú staðið á fimmta ár. Í upphafi samstarfsins lögðum við áherslu á að hraða þyrfti framkvæmdum í innviðum landsins, sem voru margir orðnir lúnir eftir áralangt tímabil of lítillar fjárfestingar. Við þetta var staðið og gott betur, fjármagn til nýframkvæmda, þjónustu og viðhalds var stóraukið og brýnum framkvæmdum var flýtt um land allt. 

Hér áður fyrr var oft litið á fjármagn til samgönguframkvæmda sem sokkinn kostnað í bókhaldi ríkisins. Hver króna sem fór í samgönguframkvæmdir kom út sem króna í halla á ríkissjóði. Nú er þetta sem betur fer breytt. Innviðauppbygging er ekki kostnaður fyrir samfélagið, heldur fjárfesting. Innviðir þurfa að vera skilvirkir og haldast í hendur við þarfir samfélagsins með góðum samgöngum og fjarskiptatengingum. Nýframkvæmdir og viðhald stuðla að víðtækum framförum með fækkun slysa, þróun atvinnuvega og bættum búsetugæðum. Skilvirkir innviðir auðvelda og bæta samvinnu og samstarf innan og milli landshluta.

En hversu mikið erum við að fara að fjárfesta og hvað þurfum við að hafa í huga? 

Álag á vegi landsins hefur að öllu jöfnu aukist, þó tímabundið hafi það minnkað vegna heimsfaraldurs. Ferðamönnum mun áfram fjölga og fólk ferðast meira til og frá vinnu búsetu sinnar vegna. Þá hefur hlutfall af landsframleiðslu til viðhalds og nýframkvæmda farið hækkandi. 

Fjárfesting í vegaframkvæmdum, flugvöllum og höfnum hefur aldrei verið jafnmikil og nú. Umbreytingarnar eru þegar orðnar ljósar á umferðaþyngstu vegunum og landsmenn eru að upplifa stórkostlegar framkvæmdir sem stuðla að auknu umferðaröryggi og vinnur gegn samdrætti í hagkerfinu.

Heildarumsvif sem samgönguáætlun (2020-2034) boðar er um 970 ma. kr. til ársins 2034. Eftir tólf ár, sem líða fljótt, verður búið að aðskilja akstursstefnur á stofnvegum út frá höfuðborgarsvæðinu, austur að Hellu, upp í Borgarnes, suður í Leifsstöð, klára umfangsmiklar framkvæmdir á Vestfjörðum, stækka lykilhafnir hringinn í kringum landið eins og í Þorlákshöfn, á Ísafirði, Njarðvíkurhöfn og á Sauðárkróki, byggja stærri flugstöð á Akureyri og flughlað, styrkja aðra innanlandsflugvelli, útrýma einbreiðum brúm á þjóðvegi eitt, stytta hringveginn og loks rjúfa vetrareinangrun Seyðisfjarðar með Fjarðarheiðagöngum svo nokkur stór verkefni séu nefnd.

Og áfram er unnið og undirbúið og Vegagerðin slær ekki slöku við, en unnið er að undirbúningi jarðgangaáætlunar og er horft til þess að stofnað verði opinbert félag um jarðgangagerð. Markmiðið er að þegar einum göngum sleppir hefjist framkvæmdir við önnur göng, þannig að jarðgangaframkvæmdir verði stöðugt í gangi – a.m.k. ein göng í gangi á hverjum tíma.

Í nokkrum afmörkuðum stærri framkvæmdum er uppbygging innviða fjármögnuð með samvinnuleið, PPP. Það er fyrst og fremst gert til að flýta og stuðla að þjóðhaglega arðbærri fjárfestingu en ekki síður er það liður í því að laga tekjustofna ríkisins vegna samgangna að orkuskiptum. Vegagerðin vinnur að því að útfæra nokkrar stórar framkvæmdir með fjársterkum aðilum sem hafa áhuga á að fjárfesta í innviðum landsins. Þessi leið er vel þekkt frá Hvalfjarðagangamódelinu. 

Samvinnuleið í vegaframkvæmdum er sameiginlegt verkefni okkar allra þar sem hið opinbera og fjárfestar koma sameignlega að borðinu og finna leiðir þar sem kostnaði er haldið í lágmarki og fullur aðgangur er að þekkingu. Útboðsferilinn er með öðru sniði, haldnir eru kynningarfundir, markaðssamtöl og samningaferli. Ef horft er til Norðurlandanna hafa þessi verkefni oftar en ekki komið vel út, hvort tveggja hvað varðar kostnað og tímamörk. Með samvinnuleið munum við reisa nýja brú yfir Hornafjarðarfljótið, nýjan Axarveg og nýja brú yfir Ölfusá.

Til framtíðar bíða svo risavaxin verkefni. Sundabrautarverkefnið er loksins komið í traustan farveg. Sundabrautin verður sennilega stærsta einstaka innviðaverkefni Íslandssögunnar, fyrir utan kannski Kóngsveginn. Nýjustu kostnaðaráætlanir gera ráð fyrir að kostnaður geti numið á bilinu 69-83 ma. kr., eftir því hvort Kleppsvík verður þveruð á brú eða í göngum. Með öðrum orðum, heildarfjárfesting með samvinnuleið gæti orðið á bilinu: 110 til 135 ma. kr. 

Á höfuðborgarsvæðinu er síðan verið að fara í um 120 milljarða innviðafjárfestingu á almenningssamgöngum á grundvelli höfuðborgarsáttmála ríkis og sveitarfélaganna á svæðinu. Þar eru risavaxin útboð fyrirhuguð, á borð við stokkanna undir Sæbraut og Miklubraut, Arnarnesveg og gatnamót Reykjanesbrautar og Bústaðavegar. 

Þar við bætist fjöldinn allur af „minni“ en engu síður afar mikilvægum verkefnum. Dæmi um það er átak í lagningu bundins slitlags á tengivegi, sem gegna mikilvægu hlutverki víða um land í að tengja dreifbýlli svæði við stofnvegakerfið. Um þessa vegi ferðast börn á skólaaldri dag hvern með skólaakstri. Á þessum svæðum leynast einnig mikil tækifæri meðal annars í þróun ferðaþjónustu. Slæmir og holóttir malarvegir halda aftur af slíkum tækifærum auk þess sem umferðaröryggi á þeim er víða óviðunandi.

Góðir gestir.

Ég nefndi í byrjun að jafnt aðgengi að fjölbreyttum atvinnutækifærum og þjónustu er forsenda þess að hafa raunverulegt val um búsetu. Og þangað ætlum við að stefna í samvinnu við sveitarfélögin. 

Til að fólk hafi raunverulegt val verður að vera jafnvægi á húsnæðismarkaði. Eftirspurn og framboð verða að haldast í hendur en það hefur reynst áskorun fyrir ríki og sveitarfélög að bregðast við skyndilegum breytingum á einstökum svæðum. Skortur af húsnæði hefur leitt til þenslu á húsnæðismarkaði með fordæmalausum verðhækkunum og hefur víðtæk áhrif í hagkerfinu. 

Húsnæðismarkaðurinn er eins og stórt púsluspil þar hver aðili gegnir sínu hlutverki. Stjórnvöld tóku á sínum tíma mikilvægt skref með sameiningu tveggja stofnana í Húsnæðis- og mannvirkjastofnun. Samtök iðnaðarins hafa sýnt frumkvæði síðustu ár með því að varpa ljósi á fjölda nýbygginga. Yfirsýn hafði lengi skort um heildarumfang íbúða á byggingarstigi. Í nóvember opnaði Húsnæðis- og mannvirkjastofnun síðan glæsilega mannvirkjaskrá sem inniheldur nákvæmar og áreiðanlegar rauntímaupplýsingar um mannvirki á Íslandi og stöðu á húsnæðismarkaði. Sveitarfélögin eru síðan farin að stað með húsnæðisáætlanir og þar með geta byggingaraðilar betur skipulagt sig. 

Til að ná jafnvægi á húsnæðismarkaði þarf að ganga enn lengra. Skipulagsferlið getur verið þungt í vöfum, tekið of langan tíma og það er lóðarskortur. Við því ætlum við að bregðast.

Ríki og sveitarfélög bera ábyrgð á því að hraða skipulagsferlum. Við þurfum að samræma og samtvinna skipulagsmál við húsnæðismálin og horfum til Norðurlandanna í þeim efnum. Með samstilltu átaki, þar sem skipulagsmálin eru samþætt við húsnæðismálin verður unnt að tryggja blandaðar lausnir fyrir ólíkar þarfir fólks. Ríkið ber ábyrgð á að einfalda regluverk en sveitarfélög þurfa að tryggja skjóta afgreiðslu. Þetta er jú samfélagslegt verkefni þar sem einnig verður lögð áhersla á félagslegar aðgerðir í gegnum almenna íbúðakerfið.

Áætlanir í samgöngumálum, húsnæðismálum og skipulagsmálum verða samþættar og lagðar fram samhliða og þannig tryggt að samgöngur séu í þágu byggðar og loftslags og skapa sjálfbær hverfi og sjálfbærar byggðir sem mæta þörfum fólks. Breytingar í stjórnsýslunni munu endurspegla nýjar áherslur og verða húsnæðis- og skipulagsmál framvegis í nýju innviðaráðuneyti. Frekari útfærslur verða kynntar síðar. 

Kæru gestir.

Þessi fundur er boðaður af félagi vinnuvélaeigenda og Mannvirkis – félagi verktaka. Það mun mikið mæða á ykkur á næstu árum, það verður miklu meira að gera en verið hefur hingað til. Þessi miklu umsvif munu hafa mikil áhrif á þjóðarhag. Það skiptir miklu að framkvæmdir standist tímaáætlanir. Því fyrr sem innviðir komast í notkun, þeim mun fyrr skila þeir þjóðfélagslegum ábata. Það skiptir miklu að vandað verði til verka. Það hefur áhrif á viðhalds- og þjónustukostnað til framtíðar. Og vitanlega skiptir það máli fyrir ríkissjóð að skynsamlega sé boðið í verkið, það eykur svigrúm okkar til þess að halda stefnu eða bæta mögulega í. Við verðum að tryggja að hægt sé að auka umsvifin án þess að tilboð í verk rjúki upp og verði óaðgengileg. Við erum að feta nýjar slóðir – það er mikilvægt að allir leggi sig fram til að vel takist til með samvinnuleiðarverkefnin.

Á hverju ári er ungt fólk að ljúka námi, hér heima eða erlendis. Við þurfum að þekkja hvað ræður vali á búsetu, hvaða þættir hafa mest áhrif og hvernig samfélagið getur komið á móts við þessar þarfir? Frétt í vikunni um flutninga fólks hingað til lands vakti athygli mína. Þar sýndu tölur að fólkið dreifðist tiltölulega jafnt um landið. Þetta eru jákvæð teikn og hverjar sem ástæðurnar eru er mikilvægast að fólk hafi raunverulegt val um búsetu og að það finni ekki fyrir neinum þröskuldum í kerfinu. 

Góðar stundir.