Valgerður Sverrisdóttir,
iðnaðar- og viðskiptaráðherra

Löggjöf okkar um hugverkaréttindi á sviði iðnaðar hefur tekið umtalsverðum breytingum og Ísland hefur gerst aðili að ýmsum alþjóðlegum samningum um hugverkavernd. Þar ber hæst samstarfssáttmála um einkaleyfi - PCT-samninginn - frá 1984 (Patent Cooperation Treaty) og Madridbókunina á sviði vörumerkja frá 1989. Einkaleyfastofan er orðin viðtökustofnun alþjóðlegra umsókna á þessum sviðum. Alþingi samþykkti svo fyrir þinglok á þessu vori þingsályktunartillögu þess efnis að Ísland gerist aðili að Genfarsamningnum frá 1999 um alþjóðlega skráningu hönnunar á sviði iðnaðar.

Þekking og skilningur á gildi hugverkaréttinda á sviði iðnaðar hefur farið vaxandi hér á landi. Farið er að kenna valgreinar um þetta efni í lagadeild Háskóla Íslands. Það hefur ekki síst aukið áhuga lögfræðinga á málasviðinu og þessi þekking skilar sér til atvinnulífsins, ráðuneyta og stofnana ríkisins með háskólamenntuðu fólki sem kemur þar til starfa.

Samstarf milli norrænu einkaleyfastofnananna hefur aukist til muna og starf vinnuhópa á þeirra vegum nær nú orðið til allra sviða hugverkaréttinda á sviði iðnaðar, einkaleyfa, vörumerkja og hönnunar.
Samstarf við Alþjóðahugverkastofnunina, WIPO, hefur einnig styrkst, m.a. vegna hlutverks Einkaleyfastofunnar sem viðtökustofnunar alþjóðlegra einkaleyfis- og vörumerkjaumsókna. Nefna má í því sambandi að starfsmenn Einkaleyfastofunnar sækja í vaxandi mæli námskeið hjá Alþjóðahugverkastofnuninni.

Ísland hefur skyldum að gegna gagnvart Alþjóðaviðskiptastofnuninni sem vinnur að samræmingu á hugverkavernd í aðildarríkjunum á grundvelli GATT/TRIPS-samningsins.

Þá hefur samstarf við hérlenda hagsmunaaðila og áhugasamtök eflst til muna.

Nýtt verndarsvið, hönnunarvernd, kom til sögunnar hér á landi með lögum nr. 48/1993 um hönnunarvernd, sem gengu í gildi1994, og endurskoðuð löggjöf, lög nr. 46/2001 um hönnun, mun öðast gildi 1. október n.k. Þar er meðal nýmæla að gert er ráð fyrir tengslum við alþjóðlegt skráningarkerfi eins og ég gat um áðan.

Yfirstjórn byggðarmerkja hefur verið færð frá félagsmálaráðuneyti til iðnaðarráðuneytisins og Einkaleyfastofunni verið falið að skrá slík merki.

Frá því á árinu 1997 hefur lögfræðingur hjá Einkaleyfastofunni tekið þátt í starfi sérfræðingahóps EFTA/ESB á sviði hugverkaréttinda fyrir hönd ráðuneytisins. Á þessum vettvangi eru kynnt viðhorf og áherslur íslenskra stjórnvalda í stærri málum, t.d. líftæknimálum. Í þessu efni, sem og við undirbúning löggjafar um hugverkaréttindi á sviði iðnaðar, er mikilvægt að eiga aðgang að sérþekkingu hjá Einkaleyfastofunni.

Í fyrsta lagi þyrftu íslenskir aðilar að hagnýta sér einkaleyfakerfið í ríkara mæli en nú gerist. Fjölgun einkaleyfishæfra uppfinninga gæti ýtt undir ný störf í atvinnulífi. - Frá íslenskum fyrirtækjum, einstaklingum og stofnunum í rannsóknargeiranum koma mun færri einkaleyfishæfar uppfinningar - í hlutfalli við fjölda innlagðra umsókna - en gerist í grannlöndum okkar. Þetta kom m.a. fram árið 1999 í áliti nefndar sem iðnaðar- og viðskiptaráðuneytið fól að kanna þetta efni. Þessi niðurstaða kemur heim og saman við upplýsingar frá Efnahags- og framfarastofnuninni í París - OECD - um fjölda einkaleyfa hér sem hlutfall af landsframleiðslu. Þó erum við frekar í sókn ef litið er á síðasta áratug. - Vinnuhópur, sem ráðuneytið og Einkaleyfastofan standa að, er nú að fara nánar ofan í saumana á þessu máli með það að markmiði að greina ástæðurnar og finna leiðir til úrbóta. - Hugmynda og tillagna frá hópnum er að vænta á næstunni. Varðandi samanburð á milli ríkja má ekki gleyma því að það færist í vöxt að íslenskir aðilar sæki um einkaleyfi í öðrum ríkjum. Sem dæmi um árangur má nefna að 29 einkaleyfi voru veitt íslenskum umsækjendum í Bandaríkjunum á tímabilinu 1995-2000.
Í öðru lagi þurfum við líta á þá möguleika sem kynnu að felast í tengslum við evrópska einkaleyfakerfið. - Forsvarsmenn Einkaleyfastofunnar hafa tjáð mér að með vaxandi hlutdeild erlendra umsókna hér á landi muni stofnunin að óbreyttu eiga erfitt með að komist yfir að afgreiða umsóknir og veita einkaleyfi innan eðlilegra tímamarka. Varðandi úrræði í þessu efni gæti valið staðið milli tveggja kosta: Annars vegar að fjölga til muna starfsmönnum sem vinna á einkaleyfadeild stofnunarinnar eða - hins vegar - að kanna hvort samstarf við Evrópsku einkaleyfastofnunina (EPO), sem er óháð Evrópusambandinu sem slíku, sé fýsilegur kostur. - Varðandi seinni kostinn hefur Einkaleyfastofan nýlega lagt til við ráðuneytið að vinnuhópi verði falið að gera úttekt á hugsanlegri aðild Ísland að EPC-samningnum (European Patent Convention) frá 1973 sem starfsemi Evrópsku einkaleyfastofnunarinnar hvílir á. Aðild að þessum samningi þýddi í reynd að móttaka og meðferð umræddra umsókna flyttist að verulegu leyti til EPO. Ráðuneytið er nú með þessa tillögu í athugun.

Í þriðja lagi tel ég að stjórnvöld þurfi að glöggva betur en gert hefur verið afstöðu Íslands til líftæknitilskipunar Evrópusambandsins (ESB). Þessi tilskipun telst "EES-tæk" (eins og sagt er) og aðildarríki ESB áttu að vera búin að lögleiða hana á miðju ári 2000. - Í ljósi hinnar öru þróunar á sviði líftækni (og er þá nærtækt að nefna tilraunir með hagnýtingu erfðaefnis, m.a. erfðabreyttar lífverur) vantar nokkuð á að álitamál, t.d. af siðferðilegum toga, varðandi einkaleyfi á sviði líftækni hafi verið nægilega kynnt og rædd hér á landi. Áður en til hugsanlegrar innleiðingar tilskipunarinnar kemur hér á landi er nauðsynlegt að veita meiri upplýsingar en gert hefur verið um þessi annars flóknu álitamál. - Hér er að sjálfsögðu um mikið hagsmunamál að ræða á komandi tíð.
Í fjórða og síðasta lagi vil ég geta geta þess að talsverð vinna hefur verið lögð í að kanna hug ýmissa aðila varðandi þörf okkar á löggjöf um réttarstöðu þeirra sem vinna að uppfinningum í þjónustu annarra. Reynsla, sem frændþjóðir okkar á Norðurlöndum hafa miðlað okkur um þessi efni, hefur auðveldað okkur þessa vinnu og þangað munum við án efa sækja fyrirmyndir að hugsanlegri löggjöf um þessi efni.